SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR

AVÂRIZ

Şimdi bu mebhasda ehliyete mütearrız olan bir takını şeylerden bah­sedeceğiz ki, bu ilim ıstılâhıında bunlara (avârız-ı ehliyet) tesmiye olunur.

Avârız, arızanın veya arızın cem'idir. Bir kere maddelerinden hangi kelime tashif olunsa hep zuhur ma'nasmı mütazam-mın olur. Meselâ kapalı bir kutu açılınca içindeki şey görünür, zâhir olur. İşte Araplar bu ma'nayı ifade ve meselâ bir adam bir kutu açtığı vakit içinde bir şey zuhur ettiğini anlatmak için derler.

Fakat zuhur dahi ma'nay-ı men'i müstelzimdir. Yani bir şeyin zâhir olması, meydana çıkması halet-i asliyeyi izaleyi de müstelzim olur. Ta­biidir ki, bir şey meydana çıkınca artık eski hâl kalmaz. Zuhur, men'i de müstelzimdir.

Şimdi ehliyete nazaran avârız denilince anlaşılıyor ki, bir takım şeyler var, bunlar ehliyete arız oluyor, tareyan ediyor, meydana öyle bir şey çıkıyor ki, o şey halet-i asliyeyi de men' ve izale eyliyor. Meselâ: nevm ve nisyan avârızdandır. Bunlar ehliyete taarruz ediyor. Eğer nevm ve nis-yan olmasaydı ehliyet halet-i asliyesi üzerine cereyan edecek idi. Nevm ve nisyan ehliyetin halet-i asliyesi üzerine cereyanına mani' oldu.

İşte uruzun bir kere böyle zuhur ve tebeddiden müştak olarak ba'de'l adem hudus ve tareyan ma'nası vardır. Bu da halet-i asliyenin men' ve izalesini müstelzimdir. Yani uruza (men' ve izale) lâzımdır. Ve bir şey bir şeye lâzım gelince o şeyin o şeyden münfek olmaması icap eder. Şu hâlde nerede bir uruz yani zuhur ve tebeddi görülürse orada hâlet-i asli­yenin cereyanı memnu' veya zail olur. Fakat avârıza yalnız bu ma'na ve­rilirse o vakit bu ma'na bazı avârızı mütenavil olmaz. Meselâ (sigar) için kaabil-i tatbik olmaz.

Binâenaleyh ârizm diğer ma'nasmı da bilmek lâzım gelir ki, o da sı-fât-ı zatiye ve mahiyet-i asliyeye münafi ve gayr-i lâzım olan şey ma'nasıdır. İşte (sigar) 'bu ma'naya göre avârızdan olur.

Velhasıl avârıza, avârız tesmiyesinin vechi ya zuhur ve hudusiyle halet-i asliyeyi men' ve tağyir etmesinden veyahut sıfât-ı zatiye ve mahiyet-i asliyeye münafi ve gayr-i lâzım bulunmasından ileri gelir.

* * *

Avârız, ehliyet-i vücûb ve edaya ânz olarak ikisini veya birini izale eden veyahut onların bazı ahkâmında tegayyür husûle getiren umurdur. İşbu: avârız iki nevi'dir.

1- Avârız-ı semaviye

2- Avârız-ı müktesebe

Ehl-ı lisanın örf ve âdâtmdandır, abdin kesb, irade ve ihtiyarı olma­yarak çıka gelen şeyleri semaya nisbet ederler. (Meselâ yağmura semavi demek gibi) .

Bir şeyde ki, abdin kesb, irade ve ihtiyarı yoktur. Onun vukuunu se­maya nisbetle ifade etmek erbab-ı lisanın âdâtındandır.

İşte avârız dahi abdin kesb, irade ve ihtiyarı bulunmamak i'tibariyle (semaviye) ve abdin gerek kesb tarîkıyla ve gerek izale etmemek sure­tiyle dahli bulunması i'tibariyle de (müktesebe) kısımlarına taksim olunur.

AVÂRIZ

Avârız-ı Semâviyye

Avârızı Müktesebe