2. BAB: CAR ve MECRUR HAKKINDA

I. MES’ELE CAR ve MECRURUN BİR AMİLE TEÂLLUK ETMESİ

İkinci bab car ve mecrur hakkındadır. Bu İkinci babta da birinci babda olduğu gibi dört mesele vardır.

I. MES’ELE; Her car mecrurun bir fiile veya kendisinde fiil manası olan bir şeye teâlluk etmesi gereklidir. Car mecrurun fiil veya kendisinde fiil manası olan bir şeye teâlluk etmesi Allahü teâlâ’nın .......... kavlinde ve İbn-i Düreyd denilen şairin ......... kavlinde toplandı. Eğer

Birincisini, yani ..........lafzım ...........kelimesine teâlluk ettirirsen, ya da hazfedilmiş bir ............. kelimesine teâlluk ettirerek .......... kelimesinde bulunan zamirden hâl yaparsan, bu durumda şiirde fiil ve kendisinde fiil manası olan bir şeyin toplanmasına delil yoktur.

HERHANGİ BİR AMİLE TEÂLLUK ETMEYEN CER HARFLERİ

Cer harflerinden dört harf istisna edilir ve bu harfler bir şeye teâlluk etmezler. Bir şeye müteallik olmayan harflerden

Birincisi zaid olan harftir. Misali; ......... ayeti kerimelerindeki ...... ve ........ ayeti kelimelerindeki ........ harfleri gibi. Harflerden

İkincisi ........ harfidir. ....... nin zait bir harfi cer olması bu .......... ile cer eden kimselere göredir. Bunlarda Ukayl kabilesidir. Ukayl kabilesinin şairi;

..........demiştir. Yani bu ile ..........kelimesini cer etmiştir. Harflerden

Üçüncüsü ....... dır. .......nın harfi cer olması fasih olan bazı arapların ........kavline göredir. ........dan sonra zamiri mecrur geldiği zamanda Sibeveyh bu ...... nin harfi cer olup, herhangi bir şeye teâlluk etmediği görüşüne varmıştır. Bununla beraber araplann arasında ekseri olan ........ şeklinde, yani ....... dan sonra zamiri muttasıl yerine zamiri munfasıl getirmektir. Allahü teâlâ da kitabında .........dan sonra ......... kavlinde olduğu gi-bi zamiri munfasıl getirmiştir. Harflerden

Dördüncüsü teşbih için olan kâf harfidir. Misali; ....... (Zeyd, Anır gibidir) benzeridir. Ahfeş ve İbn-i Usfur .......nın bir şeye teâlluk ettiğini zannetmişlerdir. Ancak onların bu görüşlerinde bir araştırma vardır.

II. MES’ELE CAR ve MECRURUN MARİFE ve NEKİREDEN SONRA GELDİĞİNDEKİ HÜKMÜ

II. MES’ELE; marife ve nekire olan bir kelimeden sonra car ve mec-rurun hükmü aynı haberi olan cümle gibidir. Car ve mecrurun hükmü ........... terkibinin benzerlerinde sıfat olmasıdır. Çünkü car ve mecrur olan.......halis nekire olan .........kelimesinden sonra gelmiştir.

Car mecrurun hükmü Allahü teâlâ’nın ......... kavlinin benzerlerinde hâl olmasıdır. Çünkü car ve mecrur olan .........terkibi .......... fiilinde gizli halis marife olan zamirden sonra gelmiştir. Car ve mecrurun hükmü .......... gibi terkiplerde hem sıfata, hem de hâle ihtimallidir. Çünkü birinci misalde bulunan .........kelimesi cinsiyeti ifade eden lâmı tarifle marifedir. Bu durumda da nekireye yaklaşmış olur. İkinci misalde bulunan ..........kelimesi de ............kelimesiyle sıfatlanmıştır ki, bu durumda da marifeye yaklaşmış olur.

III. MES’ELE CAR ve MECRURUN SIFAT, SILA, HABER veya HÂL OLARAK VÂKİ OLDUĞUNDAKİ DURUMU

III. MES’ELE; Car ve mecrur sıfat, sıla, haber veya hâl olarak vakî olduğu zamanda takdiri ..... ya da .........olan mahzuf bir amile, yanı ya ismi faile ya da fiile teâlluk eder. Ancak sıla olarak vâki olan car mecrurun mütallakında sadece .......... yani fiil takdir edilir. Çünkü mevsulün sılası sadece cümle olur. Sıfat ve hâl olarak vâki olan car ve mecrurun misali (İkinci babda) geçti. Bir mübtedaya haber olarak vâki olan car ve mecrurun misali; ......... terkibindeki ..... kelimesidir. Bir mevsûle sıla olarak vâki olan car ve mecrurun misali de ......... terkibindeki .......... kelimesidir.

IV. MES’ELECAR ve MECRURUN FAİLİ REF ETMESİ

Dördüncü mesele; Zikredilen bu dört yerde (yani car ve mecrurun sıfat, hâl, haber veya sıla olarak geldiği yerde) bir de nefî ve istifham har-finden sonra geldiği yerde car ve mecrurun faili ref etmesi caizdir. Sen .......... dediğin zamanda bu terkipde senin için iki vecih caizdir. Vecihlerden

Birincisi .......... kelimesini car ve mecrur olan .......... lafzına fail yapmaktır. Car ve mecrur burada mahzuf ......... fiilinin yerine geçtiği için ......... kelimesini ref edebilir. Mahir alimlerin tercih ettiği kâmil olan görüş budur. Vecihlerden

İkincisi ........ kelimesini muahhar mübteda yapıp car mecrur olan ......... lafzını da mukaddem haber yapmandır. Bu durumda cümleyi ismiyye .........kelimesinin sıfatıdır. Bir de sen ........... dersin, yani ......... car ve mecruruyla kendisinden önce nefî harfi olan .......... geçtiği için ........ kelimesini ref edersin. Allahü teâlâ da ........ demiştir, yani ........ car ve mecruruyla kendisinden önce istifham harfi olan hemze geçtiği için ......... kelimesini ref etmiştir.

CAR ve MECRUR'UN HÜKÜMLERİNİN ZARF İÇİN DE GEÇERLİ OLDUĞUNA DAİR BİR TENBİH

Bu bir tenbihtir, uyarıdır. Car ve mecrur da zikredilen bütün hükümler zarf için de sabittir, geçerlidir. Bu durumda (yani zarfta hükümleri hususunda car ve mecrur gibi olunca) zarfında bir fiile teâlluk etmesi gereklidir. Zarfın fiile teâlluk etmesinin misali; ........ terkibindeki zarfı zaman olan ...... kelimesinin .......fiiline teâlluk etmesi gibi. Bir de ......... terkibindeki zarfı mekân olan ....... kelimesinin ....... fiiline teâlluk etmesi gibi. Zarf ya da fiil manasında olan (ismi fail, ismi mefûl, sıfatı müşebbehe, mastar gibi) bir şeye teâlluk etmesi gereklidir. Zarfın fiil manasında olan bir şeye teâlluk etmesinin misali; ........ terkibindeki zarfı zaman olan ......... kelimesinin ismi fail olan ...... kelimesine müteallak olması gibi, bir de ....... terkibindeki zarfı mekân olan ......... kelimesinin ismi fail olan ....... kelimesine müteallik olması gibidir.

Zarfın sıfat olarak gelmesinin misali; ...... terkibi gibidir ki, burada zarfı mekân olan ..... kelimesi .......... kelimesine sıfat olmuştur. Zarfın hâl olarak gelmesinin misali; .......... terkibi gibidir ki, burada zarfı mekân olan ......... kelimesinden hâl olmuştur. Zarfın hem sıfata, hem de hâle ihtimalli olarak gelmesinin misali; ........terkibi gibidir ki, burada zarfı mekân olan ........kelimesi halis olmayan bir marife olan .......kelimesinden sıfat veya hâl olması muhtemeldir, bir de ......... terkibi gibidir ki, burada zarfı mekân olan ........ kelimesi halis olmayan bir nekire olan ......... kelimesinden sıfat veya hâl olmaya muhtemeldir. Zarfın haber olarak gelmesinin misali; ..........terkibidir ki, burada zarfı mekân olan .......... kelimesi mübteda olan ............kelimesine haber olmuştur.

Zarfın ismi mevsûle sıla olarak gelmesinin misali; ......... terkibidir ki burada zarfı mekân olan kelimesi ismi mevsûl olan ......... kelimesine sıla olmuştur. Zarfın (ismi zahir olan bir) faili ref etmesinin misali; ........... terkibidir ki, burada zarfı mekân olan ..........kelimesi ismi zahir olan .......... kelimesini ref etmiştir.

Burada ......... kelimesini (muahhar) mübteda ......... kelimesini de (mukaddem) haber yapmak caizdir.