2. İKİNCİ BÂB: MA’MÛL

İkinci bâb, ma’mûl hakkındadır. O da iki kısımdır.

1- Asil olarak mamûl (25 tanedir.)

2- Tabi’ olarak ma’mûl, yani i’rabı, tabi’ olduğu kelimenin i’rabı gbi olan ma’mûldür (ki 5 tanedir.)

2-1 BİRİNCİ KISIM

Birinci kısım (yani asil olarak ma’mûl) de dört çeşittir:

a) Merfu’ (= sonu ötüreli) ma’mûl.

b) Mansub (= sonu üstünlü) ma’mûl.

c) İsme mahsus olan, mecrur (= sonu esireli) ma’mûl.

d) Fiile mahsus olan, meczum (= sonu sakin) ma’mûl.

(Şimdi bunu şöyle bir şema ile gösterelim):

..............................

A) MERFU MAMÛL (dokuz tanedir).

1- Fâil. Ör: …...= “Allahü teâlâ, tevbe edene acıdı (= merhamet etti).”

2- Naibi fâil. Ör: ....... = “Tevbe edene acındı (=rahmet olundu).”

3- Mübteda.

4- Haber. Ör:........... = “Muhammed, nebilerin hatemidir. (= sonuncusudur, mühürüdür) onlara salât ve selam olsun.” gibi.

5- (…..) ve kardeşlerinin ismidir. Ör: ....... = “Allahü teâlâ, âlim ve Hakimdir.” gibi.

6- (…..) ve kardeşlerinin haberidir. Ör: ….... = “Şüphesiz öldükten sonra dirilmek (= ba’s) gerçektir.

7- Cinsi neyf için olan (…..) nın haberidir. Ör: ......... = “Gösterişçinin hiçbir ameli makbul değildir.”

8- (....) ye benzeyen (….) ve (…..) nın ismidir. Ör: ....... = “Büyüklenmek âlime layık değildir, hased de helal değildir.”

9- Başına, nasb veya cezm harflerinden biri gelmeyen müzari’ fiildir. Ör: …... = “Allahü teâlâ alçak gönüllülüğü sever.” gibi.

B) MANSUB MA’MÛL (13) TANEDİR

1- Mef’ul-u mutlaktır. Ör:.......= “Samimiyetle kesin tevbe ettim.”

2- Mef’ul’ün bih’dir. Ör: …... = “Allahü teâlâ’ya ibadet ederim.”

3- Mef’ul’ün fih’dir. Ör: ….. = “Ramazan ayında oruç tut.” Diğer bir örnek: ….... = “Mescidde namaz kıldım.”

4- Mef’ul’ün leh’dir. Ör: ….. = “Allahü teâlâ’nın rızasını kazanmak için (= taleb ederek) amel et.” Diğer bir örnek: …... = “Zeyd’i terbiye etmek için dövdüm.” gibi.

5- Mef’ul-u maah’dır. Ör: ....... = “Mal biter, sen amelinle bâki kalırsın.”

6- Haldir. Ör: ....... = “Allahü teâlâ’ya ben korkarak ve umarak (veya korkucu ve umucu olduğum halde) ibadet ederim.”

7- Temyiz’dir. Ör: ....... = “Âlim, ibadet bakımından iyi oldu.”

8- Müstesnadır. Ör: ....... = “İnsanlar Cennet’e girer, fakirler müstesnadır.” veya “İnsanlar Cennet’e girer, kâfir giremez.”

9- (….) Ve kardeşlerinin haberidir. Ör: ......... = “Melekler, Allahü teâlâ’nın kullarıdır.”

10- (…..) ve kardeşlerinin ismidir. Ör: ....... = “(kabirde) sual haktır.”

11- Cinsi nefy için olan (…..) nın ismidir. Ör: ....... = “Gıybet edenin hiçbir taatı makbul değildir.”

12- (....) ye benzeyen (….) ve (…..) nın haberi. Ör: ....... = “Gıybet (=çekiştirmek) helal değildir. Koğuculuk da caiz değildir (veya olmadı).”

13- Başına nasb harflerinden biri gelen müzari’ fiildir. Ör: …... = “Günahlarımın afv edilmesini severim.”

C) MECRUR MA’MÛL (2) dir.

Birincisi: Harf-i cerr ile mecrurdur. Ör: ..... = “İhlâs ile amel eyle” gibi.

İkincisi: İzafetle mecrurdur. Ör: ....... = “Kulun günahı, kalbini karartır.”

D) MECZUM MA’MÛL (1) dir.

Başına cezm harflerinden biri gelen müzari’ fiildir. Ör: ....... = “Eğer samimi olursan, amelin kabul edilir.”

2-2 İKİNCİ KISIM

İKİNCİ KISIM (yani tabi’ mamûl) 5 TANEDİR.

Birincisi: Sıfattır. Ör: ....... = “Büyük ve Ulu Allâh’a ibadet ederim.”

İkincisi: Atıf harflerinden biri ile ma’tuftur. (Atıf harfleri şunlardır).

1- (….) = (ve, anlamındadır.) Ör: ….... = “Allâh’a ve Resulüne itaat ederim.”

2- (…..) = (da - da anlamındadır.) Ör: ....... = “Açış tekbiri de, kıyam da vacib olur.”

3- (....) = (sonra, anlamındadır.) Ör: ..... = “İlim, sonra amel vacib olur.”

4- (....) = (e-a kadar.) Ör: ….. = “Peygamberlere (-ki onlara salât ve selâm olsun-) varıncaya kadar (bütün) insanlar öldü.”

5- (....) = (Yahut, veya, ya da). Ör: ….. = “Kuşluk namazını dört veya setiz (rek’at) kıl.”

6- (…..) = (ya, ya da ister). Ör: ....... = “İster vâcib ister müstehab olarak amel et.”

7- (....) = (Yahut, yoksa.) Ör: ....... = “Allahü teâlâ’nın rızasını mı yoksa onun öfkesini (gadabını) mı istersin?”

8- (…..) = (Değil, olmadı). Ör: .......= “İyi iş yap kötü iş değil.”

9- (....) = (belki, bilakis). Ör: ....... = “Helâlı, belki en iyi ve temiz olanı iste.”

10- (....) = ( Bunun aksine.) Ör: ....... = “Riya helal olmaz, ihlâs bunun aksinedir (yani helal olur).”

(Beş tabi ma’mûlden) Üçüncüsü: Te’kid’dir. Ör: ......... = “İhlâsı iste ihlâsı.” Diğer bir örnek: ... = “Günahların hepsini terk et.” gibi.

(Bu beş tabi’ ma’mülden) dördüncüsü: Bedel’dir. Ör: ......... = “Alemlerin İlâhı olan Rabbına kulluk et.” Diğer bir örnek: ....... = “Allahü teâlâ’ya asi olan insanlara buğz ederim (=onları sevmem, beğenmem).” Diğer bir örnek: ....... = “Allahü teâlâ’nın hakkını koru.”

(Bu beş tabi’ ma’mülden) beşincisi: Atf-i beyandır. Ör: ...........= “Peygamberimiz olan Hz. Muhammed (s.a.v)’e inandık.”