79 DÖRDÜNCÜ MİSAL

Baş harfi illetli olduğundan ve mazisi

80

sahih olmada ve ilâl yapılmamasında sahih fiile benzediğinden veya misal fiilin emri ile ecvef fiilin emri birbirine benzediğinden ona misal fiil denmiştir.

Ör. (…………..) ve (…………..) gibi (…………..)

Misal Fiil:

2.babtan (…………..)

3.babtan (…………..)

4.babtan (…………..)

5.babtan (…………..)

6.babtan (…………..)

olmak üzere beş babtan gelir.

Misal fîil birinci olan (…………..) den gelmez. Ancak Beni Amir Kabilesi dilinde (…………..) fiili vardır. Bu fiilin aslı (…………..) olup vav harfi kendisinden sonraki harfin ötreli olmasıyla ağır olduğu için

hazfedilerek (…………..) şekline girmiştir. Diğer bir görüşe göre ise Beni Amir lugatı zayıftır. Bu fiil (…………..) fiiline tabi olarak hazfedilmiştir, denildi.

vav' ve 'ya' harfi kelimenin evveilnde vaki olduklan zaman hükümleri sahih harfin hükmü gibidir. (yani sahih harf gibi hali üzere kalıp ilâl yapılmazlar)

Ör.: (…………..)

81

mütekellimin başlangıçta ağır harfî telaffuz etmesi kolay olduğu için ilâle gerek yoktur. Benzerlerinde de durum böyledir.

Ör.: (…………..) gibi ki bu misallerinde evvellerinde ilâl yapılmaz.

İlâl, sukun ile veya harfine kalb ile veya hazıf ile olur.

İbtidada ise (fiilin 1. harfinde) bu üç şey ile ilâl yapmak mümkün değildir. Bunun sebebi de,

Sükun, fiilin başında sakıncalı olduğundan,

Kalb, çoğunlukla çevrilen harf illet harfiyle olup illet harfininde ancak sakin olması (elif) sebebiyle sukun gibi olduğundan, ancak sakin olması (elif) sebebiyle sukun gibi olduğundan,

Hazıf, sülaside salih miktardan (üç harften) noksan olacağından bu üç şey ile ilâlin yapılması mümkün olmadığındandır. Sülasiye ittiba (uymak) lazım geldiğinden zevaid'de de durum böyledir.

Başta ve sonda 'te' harfî ile tâviz yapılmaz (yani hazfedilen harfin yerine 'te' bedel olarak getirilmez.) Başta yapılırsa mazi fîil muzari fiil ile (…………..) karışır (…………..) gibi. Sonda yapılırsa masdar ile karışır (…………..) gibi.

Bu sebeple 'te' harfinin başa idhali caiz olmaz.

82

(…………..) misalinde ise iltibas yani muzariyle kanşmak olmadığı için ….. caiz olur. Çünkü muzari (…………..) suretinde olmaz. Buradaki 'ta' harfi vav harfinin yerinde gelmiştir. Sibeveyhi'ye göre 'te'nin hazfı caizdir.

Şairin (…………..) sözünde olduğu gibi Ferra'ya göre hazıf, mahzuftan bedel olduğu için câiz olmaz. Ancak izafette caiz olur. Çünkü izafet onun makamına kâim olur. (…………..) ve benzerlerinin hükmü (…………..) in hükmü gibidir. Bundan dolayı ayeti kerime'de

(…………..) de 'te' harfi hazfedildi.

(…………..) fiili zamire bitiştiğinde

(…………..)

şeklinde olur

83

(…………..) fiilinde 'dal' harfinin 'te' harfine mahrecinin yakınlığmdan dolayı idgamı caizdir.

Muzarisi, aslı (…………..) , olan (…………..) diir. 'ya' harfînden 'vav'a vav'dan esreye, diğer bir ifadeyle takdiri kesreden takdiri zammeye, takdiri zammeden tahkiki kesreye, geçiş dile ağır geldiğinden vav hazfolmuştur. Bu sebeple (…………..) ve (…………..) vezni üzere lugat gelmez. Ancak (…………..) ve (…………..) kelimeleri müstesnadır, Aym şekilde muzari fiilin bütün bablan bir düzende olması için (…………..) fiilinden de vav hazfedilmiştir. Ve yine aslı (…………..) . olan (…………..) fiilinden de vav hazfedilmiştir. Fakat bu fiilin orta harfi boğaz harfine nazaran üstün yapılmıştır.

İfal babından (…………..) fiilinde vav hazfedilmez. Bu kelimenin aslı

84

(…………..) dür.

Misalfiilin,

(…………..) Emri Hazırı: (…………..) ila ahir

İsmi Faili: (…………..)

İsmi Mefulu: (…………..)

İsmi Mekanı: (…………..)

İsmi Aleti: (…………..) şeklindedir.

(…………..) kelimesinde vav sakin mâkabli esre olduğundan vav harfi ya harfine çevrilmiştir. Zira vav harfi iki şey için, ya bir mani ile yahut da bir mani olmaksızın kalb evlâ olduğu için (evleviyet yolu ile) ya harfine çevrilir.

Aslı (…………..) olan (…………..) de olduğu gibi ki buradaki mani, nunu sakindir. Buna ragmen Vav harekeli, kendinden önceki kaf harfide esreli olduğundan ye harfine çevrilmiştir.