|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
147 Mu’tel FiilKök harflerinden herhangi biri illet harfi olan fiillere mutel fiil denir. İllet harfleri üç tanedir: ........... Bu harflere illet harfleri denildiği gibi, med harfleri veya lin harfleri de denir. Mutel fiildeki elif harfi, vav ........... veya ya ........... harflerinin birinden dönüşmüş oluyor. Misal: .......... fiilinin aslı ........... olduğu gibi, .......... fiilindeki elifin aslı da vav ........... dır. Mutel fiiller yedi çeşittir: 147 Mutelul Fa1- Faul fiili illet harfi olan fiillere, mutelul fa denir. Bu çeşit fiillere, hareke alma hususunda mutel olmayan fiillere benzedikleri içi, misal fiilde denilir. Faul fiili vav .......... harfi olan mutel fiillerin, ....... veznindeki muzarilerinde ve .......... veznindeki masdarlarda vav .......... harfi düşer. Bunların dışındaki hallerde vav ........... harfi düşmez. Misal: ................. bu fiilin emri hazırı ........... ve nehyi hazırı ...........dir. .......... fiilinin durumu da, böyledir. Misal fiilinin başındaki vav .......... harfinden sonra gelen harfin kesresi zail olunca, hazf edilmiş olan vav ........... tekrar ortaya çıkar. Misal: .......... fiilinin başındaki vav ........... muzaride hazf edilir. Muzarisi ........... şeklinde olur. .......... fiilinde, ise, hazf edilen vav ........... tekrar ortaya çıkmıştır. Bir de, .......... vezninde olduğu gibi, aynul fiilin harekesi fethalı olunca, vav ........... harfi hazf edilmez. Misal: .......... bu fiilin emri hazırı ........... olarak kullanılır. Bu emir fiilindeki vav .......... harfi sakin ve ondan önceki harf de esreli olduğu için, vav ........... harfi ya ........... harfinde olduğu gibi, aslı vav ........... olan ya ........... harfinden önceki harfin harekesi ötre olduğu zaman, ya ........... harfi tekrar vav ...........a dönüşür. Misal: .......... Ya zeyd kork! Buradaki emir fiilinin başında bulunan ya ........... harfi ya ........... harfi olarak yazıldığı halde, vav ........... olarak okunur. .......... veznindeki fiillerde aynul fiilin harekesi ötreli olduğu için, misal fiillerin faul fiili harekesi ötreli oluğu için, misal fiillerin faul fiili olan vav ........... harfi hazf edilmez. Misal: .......... şu fiillerde ise, vav ........... harfi hazf edilir. ....................: Çünkü bu fiillerin asıl vezni, .......... veznidir. Yani, aynul fiilleri esrelidir. Fakat bu fiilleri aynul fiili olan harfler, halk harflerinden olmaları münasebeti ile, esreli değil, fethalı olmuştur. .......... fiilide .......... fiilinin manasını ifade ettiği içi, başındaki vav ........... harfi hazf edilmiştir. Sarf ilmi ile meşgul olan alimler, .......... ve ........... fiillerinin mazilerini lağvetmişlerdir. Bu muzari fiillerin faul fiillerinin hazf edilmesi, bu fiillerin vav ........... fiil olduğunun delilidir. Eğer bu fiiller ya ...........i fiil olsaydılar, muzari olunca, faul fiilleri hazf edilmezdi. Faul fiili ya .......... olan misal fiillerde ise, faul fiil yani ya ........... harfi hiç bir zaman hazf edilmez. Misal: .......... .......... sülâsi mücerred fiili, ........... babına sokularak mezid yapıldığı zaman, .................... olur. Burada ya ........... harfi sakın ve ondan önceki harf de ötreli olduğu için, vav ........... a dönüşmüştür. Misal fiil ........... babında kullanıldığı zaman zaman, faul fiili vav ........... da olsa, ya ........... da olsa, ta ........... ya dönüşür ve ........... babının ta ........... sı ile birleşerek şeddelenir. Misal: .................... Bu fiiller şu şekilde de okunabilir: ..................... fiilinin sarf yönündeki hükmü, .......... fiilinin hükmü gibidir. Bunların emri ..........dir. 150 Mutelul AyınAynul fiili illet harfi olan fiillere ecvef fiiller denir. Bu fiillere, nefsi mütekellim vahdesi üç harfli olduğu için züs selâse ........... de denir. Ecvef fiillerin sülâsi mücerredlerinde, illetli harf harf olan aynul fiili harekeli olup önceki harfin harekesi üstün olduğu için, bu illetli harf vav ........... da olsa, ya ........... da olsa, elife dönüşür. Misal: .......... ve ........ fiillerinde olduğu gibi. Bu fiillere mütekellim muhatab veya cemi müennesi gaibenin zamiri bitiştiği zaman eğer bu ecvef fiil vav ...........i olursa, .......... ya ..........i olursa .......... vezninde olur. Fiilin ........... vezninde olması vav ........... harfine ve .......... vezninde olması da ya ........... harfine delalet eder. Bir de ..........veznindeki fiilin aynul fiil asıl itibarı ile vav .......... olursa, o fiil daima bu vezinde olur. Aynul fiili asıl itibarı ile ya ........... olursa, o fiil de daima ........... vezninde olur. Bazı durumlarda ecvef fiildeki vav ........... harfinin harekesi olan ötre ve ya .......... harfinin harekesi olan esre, fiilin ilk harfi olan faul fiile nakledilir. Ondan sonra, iki sakin harf bir arada bulunduğu için illet harfi olan aynul fiil hazf edilir. Misal: ........................................ Mazi mücerred, mutelül ayn olan fiilleri mechul şekilde mefûl olarak kullandığınız zaman, daima faul fiili esreli olur. Misal: ..................... fiilindeki değişiklik, hem nakil hem kalb ile olur. ........... fiilindeki değişiklik ise, yalnız nakil ile olur. Bu fiillerin muzarisi ise, şöyle olur: .......... Bu iki muzari fiilde yalnız nakil meydana gelir. .......... ve .......... muzari fiillerde ise, hem nakil, hem kalb meydana gelmektedir. Fiili muzariyi cezm eden edatlar, ecvef fiillerin muzarilerinin başına gelir. Bu durumda, aynul fiilden sonraki harf harekeli ise, aynul fiil hazf edilmez, yerinde kalır. Fakat aynul fiilden sonraki harf sakin ise, aynul fiil sakıt olur. Misal: .................................................. ................yanı fiillerin emri hazırlarının durumu da böyledir. Misal: ..................... Bu ecvef fiillerin tekildi haline misal:................ sülâsi mezid fiillerde ileteli olma durumu yoktur. Ancak dört bab .................... ve .......... babları müstesnadır. Misal: ........................ masdarının aslı ...........dir. nakil ve kalb ile illetlidir. Bu masdardaki vav ........... harfi elif harfine dönüşmüş. Bir arada bulunan iki eliften biri hazf edilmiş ve onun yerine bir ta ........... harfi, kelimenin sonuna ilâve edilmiş. İlletli olan diğer mezid fiillerin durumu da şöyledir:.................. Bu fiillerin mechul hali şöyledir. ......................................... Bu fiillerin emirleri ise, şöyledir: ...................... Bu ecvef fiiller, sahih fiiller gibi de okunabilir. Misal: .................... bu fiillerin diğer tasriflerinde de, durum böyledir. Ecvef fiillerin mücerredlerinin ismi faili illetli olur. Kök fiildeki illet harfi hemzeye dönüşür. Misal: ..................... gibi. Bu fiillerin ismi mefûlu ise, Sülâsi mücerredlerde hem hazf hem nakil ile illetli olur. Misal: .................... Bu ismi mefûllerde hazf edilen harf, sebeveyhe göre mefûl vezninin vav ........... harfi ve ebul hasan il ahfeye görede esas fiilin aynul fiilidir. Benu temim ise, mefûl vezininde ya ........... harfini hazf etmeden ifade ediyorlar. Misal: .......... fakat illetli harf ya ........... değil de vav ........... olursa, hazf ediyorlar. Çünkü ya .......... harfinin telaffuzunu kolay, vav .......... harfinin telaffuzunun ise, zor kabul ediyorlar. Mezidun fih olan ecvef fiillerin ismi mefûlleri hem nakil hem kalb ile illetli oluyorlar. Misal: ............................... 156 Mu’telu’l-lâmBu çeşit fiillere, merfu ve mecrur olma durumundaki noksanlıklarından dolayı nâkıs fiiller denir. Bir de bu fiillere, nefsi mütekellim vahde halleri ........... gibi dört harfli olduğu için zul Erbaa de denir. Nâkıs fiillerin sonundaki vav ........... ve ya ........... harfleri herekeli olup, bir önceki harfin üstün olunca, bu vav ........... ve ya .......... harfleri elife dönüşürler. Misal: .......... gibi. Sülâsi mezid fiillerde durum yine böyledir. Misal: ..................... gibi. İsmi mefûller de durum böyledir. Misal:.......... muzari fiil mechul olarak kullanılınca, yine aynı durum meydana gelir. Misal:............... muzari fiil mechul olarak kullanılınca yine aynı durum meydana gelir. Misal: .................... gibi. Nâkıs fiillerin .......... veznindeki mazilerinde, mutlaka lamul fiil hazf edilir. .......... ve .......... vezinlerinde ise, aynul fiil fethalı olduğu takdirde lamul fiil hazf edilir. Bu durumların dışında, lamul fiil hazf edilmez. Misal: ................................. .......... ve ........... fiillerinde cemi müzekkeri ifade eden vav .......... harfinden önceki harflerin harekesi üstün olur. ........... ve ........... fiillerinde ise, bu vav .......... harfinden önceki harfin harekesi ötre olur. Çünkü cemi zamiri olan bu vav ........... harfi, nâkıs fiilin lamul fiili hazf edildikten sonra, fiilin sonuna bitişince, bir önceki harfin harekesi üstün ise, olduğu gibi üstün olarak kalır. .......... ve ........... gibi. .......... fiilinin aslı ..........dur. Bu fiilindeki ........... hafinin harekesi olan ötre dad ........... harfine verilir. Bir arada bulunan vav .......... ve ya .......... harflerinin ikisi de sakin olunca, ya ........... hazf edildi. O zaman fiil .......... oldu. Muzari: Nâkıs fiillerin muzarilerine gelince, fiil ref durumunda iken, sonundaki lamul fiili elif, vav ........... veya ya ........... harflerinden hangisi olursa olsun, fiilin sonunda olduğu gibi sakin olarak kalır. Misal: .............................. gibi. Fiili muzarinin başına o fiili cezm eden edatlardan biri gelince, fiilin sonundaki harf bu üç illet harflerinden hangisi olursa olsun, hazf edilir. Fiili nasb durumunda olunca, yani fiilin son harfinin harekesi fetha olacağı zaman, vav ........... ve ya .......... harfleri fethalı olur, hazf edilmezler. Çünkü fetha onlara hafif gelir. Elif ise, raf halinde olduğu gibi, nasb halinde de sakin olarak kalır. Fiili muzariyi nasb ve cezm eden edatlar, cemi müenneslerin dışındaki bütün muzari fiillerin sonundaki nun ........... harflerini düşürürler. Fiil muzariyi cezm eden edatlara misal:........................................................... ................. Fiili muzariyi nasb eden edatlara misal: ......................... Nâkıs fiillerin lamul fiili, muzari fiillerin tesniyelerinde ve cemi müenneslerde hazf edilmez. Cemi müzekkerlerde ve cemi müenneslerde hazf edilmez. Cemi müzekkerlerde ve müfred muhatabalarda hazf edilir. Misal: .................... Bu fiilin çekiminde, cemi müzekker ve cemi müennes hem muhatab kalıbında hem de gaib kalıbında aynıdırlar. Yani, cemi müzekker gaib ile cemi müennes gaibe aynı ve cemi müzekker muhatab ile cemi müennes muhataba aynıdırlar. Fakat aslında değişiktirler. Bu fiilin asıl çekim kalıbına göre, cemi müzekkerin gaib ve muhatab kalıbları ........... ve .......... vezinlerindedirler. Cemi müennesin gaib ve muhataba kalıbları ise .......... ve .......... vezinlerindedirler. Bu çeşit fiillerden olan ........... fiili muzarinin çekimi de şöyledir: ............................... Fiilinin aslı, .......... dir. .......... fiili değişikliklerin neticesinde bu hale geldiği gibi, .......... fiilinde de değişiklikler meydana gelmiş ve neticede ........... olmuştur. Lamul fiilinden önceki harfin harekesi esre olan bütün fiillerin durumu böyledir. Bu durumda olan fiillerin bazıları şunlardır: .................... fiili müzarinin çekimi de şöyledir: ..................................................................... Lamul fiilinden önceki harfin harekesi üstün olan bütün fiillerin çekimi böyledir. Birkaç misal: .................................. ............................ .................... ve .......... gibi fiillerde, müfred müennes muhataba lafzı, cemi müennes muhataba gaibidir. Bu lafızlardaki değişiklikler hakkında yorumlar, değişiktir. Müfred müennes fiilin vezni, ......... ve .......... ve ..........dir. Emir: Söz konusu olan bu (nâkıs) fiillerin emirleri şöyledir :...................... ........................... ............................... Bu emir fiillerini sonuna tekid nunu bitiştiği zaman hazf edilmiş olan lamul fiil harfi terar ortaya çıkar. Misal:..................... ................................ İsmi Fail : Bu fiillerin ismi failleri şöyle olur: ................................................... ........................................ İsmi failinin aslı .......... dur. Vav ........... harfi, kelimenin sonunda bulunduğu için ve ondan önceki harfin harekesi de esre olduğu için, ya ........... harfine dönüşmüştür. Bu değişiklik, aynı şekilde ........... fiilinde de vuku bulmuştur. Aynı şekilde .......... müfred müennesi .......... dur. Onda da vav .......... harfi ya .......... harfine dönüşmüştür. Çünkü müennes filler de kalıp ve vezin itibarı ile müzekker fiillerden meydana gelmektedirler. .......... fiilindeki ta ........... harfi ise, geçicidir. İsmi Mefûl Vav ........... i olan nâkıs fiillerin ismi mefûlu .......... ve ya .......... i olan nâkıs fiillerin ismi mefûlu da, vezninde olur. ........... nün aslı ........... idi. Vav .......... harfi ya .......... ya dönüştü ve birinci ya .......... harfi ikinci ya .......... harfi ile birleşerek şeddeli oldu. Ya .......... harfinden önceki harfin harekesi de esre oldu. Çünkü, vav .......... ve ya ........... harfleri bir kelimede bir araya gelince, birincisi sakin ise vav ........... harfi ya ........... harfine dönüşür ve iki ya ........... harfleri birleşerek şeddelenir. .......... veznende olan vav ...........i fiiller ........... ve ya ...........i fiillerde şeklinde olurlar. .......... vezninde olan vav .......... fiiller ve ya ...........i fiiller de ........... şeklinde olurlar. Nâkıs fiillerin bütün mezidlerinde vav .......... harfi ya ........... harfine dönüşür. Çünkü vav ........... hafi fiilin dördüncü veya daha fazla sayıdaki harfi olduğu zaman, bir önceki harfin harekesi ötre olmayınca, bu vav ........... hafi ya ........... harfine dönüşür. Misal:............ bu tür fiillerin sonuna zamirler ilâve edilince, şöyle olurlar:......... 166 Mutel-ul Ayn vel-Lam:aynul fiili ve lamul fiili illetli olan fiillere, lefif ül makrun adı verilir.
Misal:
........... ile ........... ve .......... ile .......... benzeri fiillerdir. ........... fiilinin ismi faili ........... müennesi ise, ...........dir. ........... ve müennesi olan .......... da, bunların benzerleridir. .......... fiili mazisi .......... ile ve .......... fiili mazısı de ........... ile benzer fiillerdir. .......... fiilinin mazi, muzari ve masdarı şöyledir. ..................... bu fiilin ismi faili ...........dur. İsmi failin müennesi ........... veya .......... olur. Tesniyesi ...........dir. yine bu fiilin muzarisinin cemi müzekkeri ........... veya ........... dur. ........... gibi şeddesiz olarak .......... şeklinde de olur. İsmi faili olan ........... nün çoğulu ........... dur. Emir: .......... fiilinin emri hazırı ...........dir ve ........... gibidir. Lefifi makrun Çinsinden olan bazı fiiller: ................................................................................. Bu .......... fiilinin emri hazırı ........... dir. sarf alimlerinden bazıları da, bu fiili .......... şeklinde kullanmışlardır. Emri ........... dir. bu fiil çok kullanıldığı içi, sonundaki ya .......... harfini hazf etmişlerdir. Alimler .......... fiilini de böyle kullanmışlardır. Aslında .......... fiilinin de sonunda ya .......... harfi vardır. Fakat, çok kullanıldığından dolayı sonundaki ya ........... harfi hazf edilmiştir. 168 Mutel ul Fa vel LamBilindiği gibi, bir fiilin kök harflerinden iki tanesi illet harflerinden olunca o fiile lefif fiil denir. İllet harfleri bir arada olduğu zaman, lefifi makrun olur. Bunu gördük. Şimdi öğreneceğimiz fiil, bu iki illet harflerinin yan yana olmayıp yarı ayrı olduğu fiildir. Bu çeşit fiillere de lefifi mefruk denir. Misal: …………….. Bu iki fiil, bütün çekim kalıblarında birbirlerine benzerler. .......... fiilinin muzarisinin çekimi şöyledir................................ ........................................ ........................................ Bu fiilin emri ...........dir. Görüldüğü gibi, bu emir fiili tek harflidir. Durulunca, bu tek harfin sonuna bir ha ........... harfi ilâve edilir. O zaman ........... olur. Misal: .......... Bu emir fiilini sonuna tekid nunu bitiştiği zaman şöyle olur: ................. Tekid nunu şeddesiz olunca, şöyle olur: .................... Lefifi mefruk cinsinden olan diğer bazı fiiller şunlardır. ............................ Bu iki fiil de birbirinin benzeridirler. Bu iki fiilin emri, ........... ve ...........dir. 168 Mütel ul Fa vel AynBu çeşit kelimelerin faul fiili ve aynul fiili illetli olur. Misal: .......... isim mekân dir. .......... ve .......... kelimeleri de, bu çeşit kelimelerdendirler. Bu babdan olan kelimelerin, fiil çekimleri olmaz. 169 Mutel ul Fa vel Ayn vel Lam:Bu babdan olan kelimeler üç kök harfi de, illetli olan kelimelerdir. Bunlar ........... ve ........... gibi. Harf isimleridirler. |
