|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
134 Muzari FiilMuzari fiil mazi fiilin başına muzarilik harflerinden bir ilâve edilerek meydana gelen fiildir. Muzarilik harfleri şu dört harflerdir. Hemze .........., nun ..........., ya ........... , ve ta ........... dır. bu dört harfi şu kelimelerden biri ile ifade etmek mümkündür: .......... Hemze ........... konuşan tekil şahıs için kullanılır. Misal: Ben yazıyorum .......... Ben okuyorum .......... . Ben oturuyorum .......... Nun ........... konuşan iki veya daha fazla kişiler için kullanılır. Misal: biz yazıyoruz ........... Biz okuyoruz ........... . Biz oturuyoruz ........... Ta ........... harfi hem muhatab müzekker hem de muhataba müennesin müfredi tesniyesi ve cemi için bir de gaibenin müfredi ve tesniyesi için kullanılır. Misal: O kadın yazıyor: .......... O iki kadınlar yazıyorlar: ........... Sen (erkek) yazıyorsun B .......... İkiniz (erkeler) yazıyorsununz B .......... Sizler (erkekler) yazıyorsunuz: .......... Sen (bayan) yazıyorsun: .......... İkiniz (bayanlar) yazıyorsunuz: .......... İkiniz (bayanlar) yazıyorsunuz: .......... Ya ........... m harfi ise gaib müzekkerin müfredi tesniyesi cemi ve gaibe müennesin cemi için kullanılır. Misal: O (erkek ) yazıyor: ........... O ikisi (erkek) yazıyorlar: .......... Onlar (erkekler) yazıyorlar: .......... Onlar (bayanlar) yazıyorlar: ..........
Muzari fiil hal ve istikbal için kullanılır. O şimdi yapıyor ........... cümlesindeki yapıyor fiiline hal veya hazır fiili denir.o yarın yapacak .......... cümlesindeki fiile ise, müstakbel fiili denir. Aynı fiilin başına sin ........... veya sevfe .......... getirildiği zaman, sadece gelecek zaman için kullanılır. Misal: O yapacak: ........... O sonra yapacak: .......... Sülâsi fiillerin başındaki muzarilik harfi fethalı olunca fiil fail için mebni yani malum olur. Mazisi dört harfli olan fiillerin başındaki muzarilik harfleri ise daima örteli olur. Misal: O çeviriyor, yuvarlıyor: .......... O ikram ediyor: ........... O sevindiriyor. .......... O savaşıyor. .......... Bu türlü fiillerin fail için mebni yani malum olmaları, sondan ikinci harflerinin harekesinin esri olması ile olur. Malum fiillere misal: ........... Diğer bütün sülası fiillerin buna göre mukayese ediniz. Mezid fiillerin malum olmaları şöyledir. .................... bütün muzari fiillerin mefûl harflerinin harekesinin örteli ve sondan ikinci harflerinin harekesinin de üstün olması ile olur. Misal: yardım edilir: .......... Yuvarlandırılır: .......... İkram edilir: .......... Sevindirilir: .......... Savaşılır: .......... Çıkarılır: .......... Diğer bütün muzari fiillerin bu fiiller gibi mechül yapılır. Şunu bilmek gerekir ki ma .......... ve la ........... harfleri fiil muzarinin başına gelir. Manasını olumsuz yapar ve başına geldiği fiilin harekelerinde herhangi bir değişikliğin meydana gelmesine sebep olmaz. Misal: Yardım etti: ........... Yardım etmedi: .................... Fiili muzariyi cezm eden edatlar da muzari fiilin başına gelir: müfred müzekker gaib müfred müennes gaibe, müfred müzekker muhata, nefsi mütekellim vahde ve nefsi mütekellim maalgayr fiillerinin son harfinin harekesinin cezim yapar ve cemi müennes gaibe ile cemi müennes muhatabının dışında kalan bütün cami tensiye ve müfred müennes muhataba fiillerinin sonundaki nun ........... harflerini hazf eder. Cemi müennes gaibe ve cemi müennes muhataba fiilinin sonundaki vav .......... harfi hiçbir zaman hazf edilmeyen bir zamirdir. Misal: .................................................. Bir de fiili muzarinin başına fiili muzariyi nasb eden edatlar gelir. Bu edatlar, müfred müzekker gaib müfred müennes gaibe müfred müzekker muhatab, nefsi müetekellim vahde ve nefsi mütekellim maal gayr fiillerinin son harfinin harekesini ötre iken fetha yapar ve cemi müennes gaibe ile cemi müennes muhatabanın dışında kalan diğer bütün cemi tensiye ve müfred müennes muhataba fiillerinin sonundaki nun ........... harfini hazf eder. Cemi müennes gaibe ve cemi müennes muhataba fiillerinin sonundaki nun ........... harfi, yine olduğu gibi yerinde kalır. Misal: .................................................. ........................................ 135 Emir lamıEmri lamı, fiili muzariyi cezm eden edatlardandır. Bu emir lazı emri gaibde kullanılır. Misal: .......... ve benzeri fiillere de durum aynen böyledir. 135 Nehy lamıNehyi için kullanılan ve kendisine nehi lası .......... denilen la .......... da fiili muzariyi cezm eden edatlardandır. Nehi gaibe misal: .................... Nehyi hazıra misal: .......... Diğer bütün muzari fiillerin dunun bu şekilde mukayese edilebilir. 135 EmirEmri hazır: Emri hazır, muzari fiilden meydana gelmektedir. Önce muzari fiilin son harfinin harekesi cezim yapılır. Ondan sonra eğer muzarilik harfinden sonra gelen harf harekeli olursa muzarilik harfi atılır. Geride kalan meczum fiil emri hazırdır. .......... fiilin emri hazırı şöyle olur: .......... bunun gibi .......... fiilinin emri hazırı .......... fiilinin emri hazırı .......... fiilinin emri hazırı .......... fiilinin mermi hazırı ..........ve .......... fiilinin emri hazırı da, ..........dir. Eğer muzari fiilin muzarilik harfinden sonra gelen harf sakin olurs başındaki müzarilik harfi atılır, yerine bir hemze getirilir. Fiilinin aynul fiili olan harfın harekesi zamme ise fiilin başına getirilen hemzenin harekesi ed zamme olur: fetha veya kesre ise hemzenin harekesi kesre olur. Haliyle fiilin son harfi cezimli olur. Misal: .......... fiilinin emri hazırı: ........... .......... fiilinin emri hazırı: ..................... .................... fiilinin emri hazırı ...................... Fiilinin emri hazırı .................... . Fiilinin emri hazırı ............................... ve fiilinin emri hazırı da ..................... dir. Sarf ilmi ile uğraşan alimler .......... fiilinin emri hazırının başındaki hemzeyi, fiilin değişikliğe uğramadan önceki haline dayanarak fethalı .......... şeklinde okumuşlar. Çünkü .......... muzari fiilinin aslı .......... dur. Bir de şunu bilmek gerekir ki, .......... – .......... –..........-..........-.......... – .......... gibi muzarisinin başında iki tane ta .......... harfi bulunan fiillerin emri hazırlarının başında iki ta .......... harfi olduğu gibi buluna bilir ve bu ta .......... harflerinden bir tanesinin hazfı ortadan kaldırılması da mümkündür. Misal: her iki ta .......... harfinin bulunduğu fiiller; .......... fiilinin emri hazırı .......... , fiilinin emri hazırır ..........s ve fiilinin emri hazırı da .......... dir. Ta .......... harflerinden birinin hazf edilebileceğine dair, şu ayetleri misal olarak gösterebilir: ..................... sen ona yöneliyorsun. ...............................: ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım. Ayetler de ki .......... ve .......... emri fiillerinin muzarileri .......... ve .......... dır. bu fiillerin emri hazırında başlarındaki ta .......... harflerinden biri hazf edilmiştir. .......... veznindeki fiillerin faul fiili .......... ve ya ........... harflerinden biri olunca, fiildeki ta ........... harfi tı ........... harfine dönüşür. Misal: .......... fiilinin ........... babındaki şekli .......... nin .......... nin ve .......... nin de ...........dir. bu fiillerden türeyen diğer hallerde de durum böyledir. Yani ta ........... harfi yerine tı ........... harfi bulunur. Misal: ............................... gibi. Bu fiilin emri hazırı .......... ve nehyi hazırı da, .......... olarak kullanılır. .......... veznindeki fiillerin faul fiili .......... ve ........... harflerinden biri olduğu zaman fiilde ta .......... harfi dal ........... harfine dönüşür. Misal: .......... fiilinin .......... babındaki şekli ........... fiilinin .......... abındaki şekli ..........dir. .......... fiilinin .......... babındaki şekli ise, .......... olarak kullanılabildiği gibi ........... ve ........... harflerinin birleşerek şeddeli ........... olarak ........... şeklinde de kullanılabilir. ........... veznindeki fiillerin faul fiili .......... – ........... ve .......... harflerinden biri olunca, .......... ve ........... harfleri ta ........... harfine dönüşür ve bu ........... harfi fiildeki ........... harfi ile birleşerek şeddeli olur. Misal: .......... ve .......... gibi. Muzari fiil ve şimdiki zamanı ifade eden muzari fiillerden sonuna iki çeşit te’kit nunu gelir. 139Bu tekid nunlarından biri şeddesiz ve sakin, diğeri şeddeli ve fethalı olur. Ancak tensiye ve cemi müennes fiillerin sonuna ilâve edilen şeddeli tekid nunu fethalı değil, esireli olursa. Bir de, cemi müennes fiilinin sonundaki cemi nunu ile tekid nununun arasına iki nunu ayırmak için bir elif konur. Cemi müennes ve tensiye fiillerinin sonuna şeddesiz tekid nunu ilâve edilmez. Çünkü bu fiillerin sonundaki harf sakin olur. Sakin olan tekid nunu da ilâve edilince iki sakin bir araya gelir ki o da olmaz. Çünkü sakin olan ilk harf med harflerinden biri olduğu zaman, kendisinden sonda gelen sakin harf, ancak şeddeli olursa birleşebilir. .......... gibi. Bu kelimedeki sakin med harfi eliftir. Ondan sonra gelen be ........... harfi şeddeli olduğu için birleşebilmiş. Şayet şeddesiz sakin olsaydı, birleşemezdi. Bu iki tekid nunlarından herhangi biri, fiili muzarinin sonuna ilâve edildiği zaman, emsilei hamse olan fiillerin sonundaki asli nun harfi hazf edilir. Tıpkı, fiilin başında fiili muzariyi cezm eden edatlardan biri bulunduğu gibi. Emsilei hamse olan fiiller şunlardır: ............................................................ sonuna şeddeli veya şeddesiz tekid nunu ilâve edilen .......... ve .......... veznindeki fiillerin vav ........... harfi, bir de .......... veznindeki fiillerin ya ........... harfi hazf edilir. Ancak söz konusu olan bu vav .......... veya ........... harflerinden önceki harfin harekesi fetha olunca, bu harfler hazf edilmezler. Misal: .............................. sonuna bu tekid nunlarından herhangi biri ilâve edilen fiillerin müfred müzekker gibi ve müfred müennes gaibelerinin son harfinin harekesi üstün olur. Cemi müzekker fiillerinin son harfinin harekesi ise, ötre olur. Müfred muhataba fiillerin son harfinin harekesi de, esre olur. Şeddesiz nun ile tekid edilen emri gaibe misal: .............................. Şeddeli nun ile tekid edilen emri hazıra misal: ............................... Şeddesiz nun ile tekid edilen emri hazıra misal: .......... Çeşitli fiillerin şeddeli ve şeddesiz nun ile tekid edilmelerini bu şekilde düşünmek ve mukayese etmek mümkündür. 141 İsmi Fail ve İsmi MefûlSülâsi mücerred fiillerin ismi faili ekseriyetle .......... vezninde olur. Mesela .......... fiilinin ismi faili ........... şeklinde olur. ................. Sülâsi mücerred fiillerin ismi mefûlü ise, ekseriyetle .......... vezninde olur. Mesela: ........... fiilinin ismi mefûlü .......... dur. ............................................................ Mutaaddi olan fiillerin mefûlünü lazım yapmak için, sonuna harfi cerle beraber herhangi bir zamir getirilir. Misal: ..................... Misallerde görüldüğü gibi mutaaddi fiillerin mefûllerinin sonuna harfi cerle beraber müfred, tensiye ve cemi zamirleri ilâve edilerek, mutaaddi olan fiillerin mefûlleri lazım hale getirilir. .................... vezninde kullanılan fiiller, bazen failin manasını ifade ederler. Misal: .......... merhamet eden demektir. Bu vezindeki fiiller, bazen de mefûl manasını ifade ederler. Misal: .......... öldürülen, demektir. Sülâsi mücerred fiillerin dışında kalan mezid fiillerde ise, muzaraat harfi atılır; onun yerine örteli bir mim ........... harfi getirilir. Bu halde, sondan ikinci harfi esreli olunca, o fiilin ismi faili üstünlü olunca, o fiilin ismi mefûlu olur. Fail ile mefûlun arasındaki fark, sondan ikinci harfin fethalı veya esreli oluşudur. Misal:
Bu çeşit fiillerden bazılarını isimi fail ve ismi mefûlleri aynı şekilde olur. Misal: ....................... bu gibi ifadeler, hem fail, hem mefûl olarak kullanılırlar. Fail veya mefûl olmaları cümledeki durumlarına göre takdir edilir. 134 Muzâaf FiilMuzaf fiile şeddeli olması münasebeti ile esem de denir. Muzaf fiil, hem sülâsi fiillerden hem de mezid fiillerden olur. Bilindiği gibi muzaf fiillerin aynul fiili ve lamul fiili aynı cinsten olur. Misal: .......... ve .......... gibi. Bu fiillerden, aslı, .......... ve ..........dir. Birinci dal sakin hale getirildikten sonra, ikincisi ile birleştirilerek şeddeli hale getirilmiş. Rubai mücerred fiillerin fail fiili ile berence lamul fiili veya aynul fiili aynı cinsten olunca, muzaf fiil olur. Bu muzaf fiillere, yanı zamanda mutabak da denir. Misal: .......... gibi. Buzaaf fiillerde ibdal meydana geldikten sonra mutel bir hale gelir. Misal: .......... kelimesinin ........... kelimesi ile aynı manada kullanıldığı gibi. .......... kelimesinde iki lam .......... harfi bir arada bulunuyor. Telaffuzu dile zor geliyor. Kolaylıkla ifade edilmesi için, ikinci lam harfi ya ................. harfine dönüştürülmüş ve ........... olmuştur.muzaf olan ........... fiili, ........... olunca, mutel halde gelmiş. Bu muzaf fiillerinin bazılarda hazf meydana geliyor. Misal: .......... ve .......... fiillerini aslı, .......... ve ........... dur. Bir de muzaf fiillerde aynı cinsten olarak yan yana gelen iki harfin arasında idğam meydana gelir. Bu idğam (aynı cinsten olan iki harfin birleşerek şeddelenmeleri) bazen vacib yani gereklidir. Bir fiilde yan yana gelen aynı cinsten iki harften birincisi sakin olur; ondan sonra ikincisi ile şeddelenir. Birinci harfe mudğam ikinci harfe re mudğamun fihi denir. Misal: ....................................................................... Bu fiiller meçhul olarak kullanıldığı zaman, yine şeddeli olur. Misal: .......... bir de, Masdar gibi hallerde de durum böyledir. Misal: .......... gibi. Fiilin sonuna zamir elifi ya zamir vava veya zamir yasının bitişmesi, fiilin şeddeli olmasında değişiklik yapmaz. Yani muzaf fiil yine şeddeli olur. Misal: .......... Muzaf fiilinin şeddesiz olduğu yani şeddelenmesinin mumtani olduğu durumlarda vardır. Misal: ............................................................. Muzaf fiillerdeki şeddeli olma durumu, bazen vacib veya mumteni olmanın dışında bulunarak caiz olur. Yani fiilin hem şeddeli hem de şeddesiz okunması caiz olur. Aynul fiili fethalı veya esreli olan fiillerin başına fiili muzariyi cezm eden edatlardan biri gelince, durum böyle olur. Misal: .......... ve .......... fiillerinin başına ........... gelince, .......... ve .......... olur. Her iki fiilin de lamul fiilinin harekesi esre veya fetha olabilir. Aynı fiiller şeddesiz olarak .......... ve .......... şeklinde de okunabilirler. .......... ve .......... fiillerinin durumu da aynen böyledir. Eğer aynul fiilinin harekesi ötreli olan muzaf fiilin başına fiili muzariyi cezmeden edatlardan biri gelirse, fiil şeddeli veya şeddesiz okunabilir. Fiil şeddeli okununca, lamul fiili fetha, esre veya ötreden herhangi biri ile harekelenebilir. Misal: .................... lamul fiil olan dal .......... harfi şeddesiz olunca, .......... şeklinde okunur. Bu çeşit fiillerin emirlerinde de durum yine böyledir. .......... ve .......... emir fiillerinin lamul fiil harfleri birinde fethalı ve birinde esrelidir. Bu emir fiiller şeddesiz olarak da, okunabilirler. Yine bu emirler şeddeli olduğu durumda, son harfi fetha, esre veya ötre harekelerinden herhangi biri ile kullanılabilir. Misal: .......... bu emir fiilinin son harfi olan dal ........... fetha esre veya ötreden herhangi biri ile kullanılabilir. Aynı emir fiilleri şeddesiz olarak da okunabilirler. Misal: .......... gibi. Bu fiillerin ismi faili şöyle olur. .................... Bu fiilin ismi mefûlu ise, .......... veznindeki .......... dur. |
