|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
124 FiilSonra fiil ya sülâsi veya rubai olur. Sülâsi ve rubai fiillerini her biri ya mücerred veya mezid olur. Mücerred ve mezid fiillerin de her biri ya salim veya gayri salim olur. Bir fiilin kök harfleri olan faul fiili ve lamel fiili şeddeli hemzeli ve illetli değilse o fiile salim fiil denilir. Fiilin bu fiilini aynul fiilini ve lamul fiilini şema halinde şöyle gösterebiliriz: Lamul fiil ← .......... — faul fiili. aynul fiili. Lamul fiili .......... ← .......... — faul fiili .......... aynul fiili ........... 125 Sülâsi mücerredSülâsi mücerred salim fiilin mazisinin aynul fiili fiilinde olduğu gibi fethalı olursa, muzarısının aynul fiili .................... fiillerinde olduğu gibi ya örteli veya kesreli olur. Misal: .......... eğer fiili veya lamul fiili fethalı olur. Misal: .......... halk harfleri, altı harftir ve şunlardır: Hemze ..........., he ..........., ayn ..........., gayn ..........., ha ..........., hı..........., hı.......... . .......... fiili ise şazdır. Eğer sülâsi mücerred salim fiilin mazisinin aynul fiili esreli olursa, ........... gibi muzarisinin aynel fiili fethalı olur. ........... gibi. Misal: yine şaz olan fiil, bu kaidenin dışında kalır. Misal: .......... eğer sülâsi mücerred salim fiilin mazisinin aynul fiili örteli olursa, .......... gibi muzarisinin de aynul fiil örteli olur. ........... gibi. Misal: .......... . 126 Rubai mücerredRubai mücerred fiilin yalnız bir babı vardır. Misal: .......... 126 Sülâsi mezidSülâsi mezid fiiller üç kısımdır: 1- Mazisi dört harfli olan fiiller. Bu çeşitli fiillerden meydana gelen bablar şunlardır: a) .......... ifal babından olanlar. Misal: ..................... b) .......... tefil babından olanlar. Misal: .......... c) .......... mufaale babından olanlar. Misal: .......... 2- Mazisi beş harfli olan fiiller. (kök harflerine iki harf ilâve ile meydana gelen fiillerdir.) Bu çeşit fiillerden meydana gelen bablar şunlardır. Ta: .......... harfi ile başlayan fiiller: a) ........... gibi olan fiiller ........... tafaaul babından olanlar. Misal: .......... b) .......... gibi olan fiiller .......... tefaul babından olanlar. Misal: .......... hemze ........... harfi ile başlayan fiiller. c).......... gibi olan fiiller: .......... infial babından olanlar. Misal: .......... d) ........... gibi olan fiiller. ........... iftilal babından olanlar. Misal: .......... e) ........... gibi olan gibi olan fiiller. ........... iftilal babından olanlar. Misal: .......... babından olanlar. Misal: .......... 3- Mazisi altı harfli olan fiiller. Bu çeşit fiillerden meydana gelen bablar şunlardır: a) .......... gibi olan fiiller. .......... istifal babından olanlar. Misal: .......... b) ........... gibi olan fiiller: .......... ifilal babından olanlar. Misal: .......... c) ........... gibi olan fiiller. .......... ifivval babından olanlar. Misal: .......... d) .......... gibi olan fiiller. .......... ifal babından olanlar. Misal: .......... e) ........... gibi olan fiiller. .......... ifinlal babından olanlar. Miasl: .......... f) .......... gibi olan fiiller. .......... babından olanlar. Misal: .......... 128 Rubai mezid fiiller:Kök harfleri dört olan rubai fiillere harf ilâvesi ile meydana gelen babları da şöyle sıralayabiliriz. a) .......... gibi olan fiiller .......... tafalulen babından olan fiiller. Misal: .......... b) .......... gibi olan fiiller: .......... ifinlalen babımdan olanlar. Misal: .......... c) .......... gibi olan fiiller. .......... ifillalen babından olanlar. Miasl: ..........
Not: Fiiller mutaaddi ve gayri mutaaddi olmak üzere ikiye ayrılır. 129 Müteaddi fiilMutaaddi fiil, failinin yaptığı fiilin failde kalmayarak mefûle geçen fiildir. Misal: .......... ben zeydi dövdüm. Bu cümlenini fiili ........... dir. Bu fiilin faili olan ben in yaptığı iş cümlenini mefûlu olan zeyde geçmektedir.) mutaaddi fiillere ve fiillere de denir. 130 Gayri mutaaddi fiilGayri mutaaddi fiil failinin yaptığı fiilin mefûle geçmeyip failde kalan fiildir. Misal: .......... zeyd güzel oldu. Bu cümlenin fiili ...........dir. Bu fiilin faili olan Zeydin yaptığı iş herhangi bir mefûle geçmeyerek kendi şahsında kalmaktadır. Gayri mutaaddi fiillere lazım ve gayri vaki fiilde denilir. Mutaaddi olmayan sülâsi fiilleri aynul fiilini şeddeli hale getirmekle veya baş tarafına hemzeyi ........... ilâve etmekle mutaaddi yapmamız mümkündür. Misal: .......... zeydi sevindirdim. .......... zeydi oturttum. ........... fiilinin aslı olan ........... ve ........... fiilinin aslı olan ........... mutaaddi değildirler. Bir de mutaadi olmayan bütün fiileri harfi ceri mefûllerinin başına getirecek mutaaddi yapabiliriz. Misal: .......... zeyd ile gittim. .......... zeyd ile çekip gittim. Bu cümlelerde mutaaddi olarak görülen ........... fiilleri aslında mutaaddi değildirler. Tasrif bakımından fiilleri şöyle sıralamamız mümkündür: 129 Fiillerin çekimi129 Mazi FiilMazi fiil geçmiş zamanda meydana gelen bir hadiseyi gösteren fiildir. İlk harfi veya harekeli olan ilk harfi fethalı olan mazi fiiller, fail için mebni yani malum olurlar. Misal: .......... Bütün sülâsi ve aşağıda yazılan diğer fiillerde durum böyledir: ...................................................................... Bu fiillerin başındaki eliflerin harekesine itibar edilmez. Çünkü bu elif harfleri zaiddirler. Bu fiiller müstakil yazıldığı zaman başlarındaki zaid elif okunur. Fakat bu fiillerden önce herhangi bir kelime bulunduğu zaman zaid olan elif okunmaz. İlk harfi veya harekeli olan ilk harfi örteli olan ve faili zikredilmeyen mazi fiiller de mefûl için mebni yani mechûl olurlar. Misal: ..................... ...................., Bu şekilde mechûl olan fiillerin, sondan ikinci harflerinin harekesi daima esreli olur. Misal: .......... zeyde yadım yapıldı. .......... mal çıkarıldı. |
