| |
MUHAMMED AVFÎ
Şâfiî
mezhebi âlimi ve büyük velîlerden. İsmi, Muhammed bin Muhammeddir. Eshâb-ı
kirâmdan ve Aşere-i mübeşşereden (dünyâda iken Cennet'le müjdelenen on kişiden
biri) olan Abdürrahmân bin Avf hazretlerinin neslindendir. Künyesi Ebü’l-Feth,
lakabı Şemsüddîn’dir. İbn-i Atiyye diye de bilinir. Mısır’ın İskenderiyye
şehrinde, 1415 (H.818) senesi Muharrem ayında dünyâya geldi.
Babası
Şeyh Bedreddîn-i Avfî, oğlu Ebü’l-Feth’in doğumunu şöyle anlatır: Annesi oğluma
hâmile iken, evliyânın büyüklerinden Şeyh Abdürrahmân-ı Şebrîsî’nin yanına
gitmiştim. Doğumun kolay olması için ondan duâ istedim. Bana dedi ki: “Senin
hanımın Âmine’nin ikiz çocuğu olur. Bunlardan birisi yedi gün sonra ölür, diğeri
ise uzun zaman yaşar. O, Allahü teâlânın lütuf ve ihsânlarına kavuşacak, Allah'a
tevekkül edenlerden olacak ve çok yüksek mânevî derecelere yükselmek nasîb
olacaktır. Bu oğlun, saîd, Cennetlik olarak yaşar ve şehîd olur. Dünyâdan,
anasından doğduğu gündeki gibi günahsız ayrılır. Onun şânı pek yüce olur. Allahü
teâlânın emniyetine kavuşur." Doğumdan sonra durum, Şeyh Abdürrahmân’ın haber
verdiği gibi oldu. Doğumundan kırk gün sonra büyük bir ziyâfet verdim. Bu
ziyâfette, Şeyh Abdürrahmân ve fakirlerden ve sâlihlerden kalabalık bir cemâat
hazır bulunup, duâ ettiler. O gün onları misâfir ettim. Çocuğu alıp, onların
huzûruna getirdim. Şeyh Abdürrahmân Şebrîsî, çocuğu aldı ve damağına bir kuru
hurma koydu. Çocuk ağzında onu çiğnedi ve suyunu emdi. Sonra biraz bal istedi.
Hemen hazır ettim. Şeyh Abdürrahmân ondan üç kerre ağzına koyup yaladı ve sonra
çocuğa yalattı. Daha sonra fakirlerin önüne koydu ve onlara da bu baldan
tatmalarını emretti. Yedi kerre balın üzerine Fâtiha-i şerîfe okudu. Bana da:
“Al bunu annesine götür, ver. Ondan başka kimse yemesin. Bu mübârek çocuğu
hakkında da bir korkusu, endişesi olmasın. Yemîn ederim ki, vefât eden çocuğunun
rûhunun Arş-ı a’lânın etrâfında dolaştığını görüyorum.” dedi. Sonra evimden
çıkıp gitti.
Ebü’l-Feth, ilimde çok yüksek idi. Küçük yaşta ilim öğrenmeye başladı. Çok ilim
tahsîl etti. Birçok âlimden hadîs ve fıkıh ilimlerini okudu. Bunların ilki,
babasının dedesi Kâdı Nûreddîn Ebü’l-Hasan Ali’dir. İbn-i Hacer, Takıyyüddîn
Ressâm, İzzeddîn Ebû Muhammed ibni Furat el-Hanefî ve daha başka âlimlerden
hadîs-i şerîf okudu. Hâfız Şemseddîn Ebü’l-Hayr el-Makdisî’den de, evinde ve
Câmi-i Kâf’da Sahîh-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim ile Sühreverdî’nin
Avârif-ül-Me’ârif kitabını, Kutbüddîn-i Kastalânî’nin giyim ve sohbet
hakkındaki İrtifâ’-ür-Rütbe kitabını, İbn-i Hişâm’ın Siyer’ini,
Sünen-i İbn-i Mâce, Müsned-i Dârimî ve Câmi-i Tirmizî adındaki hadîs
kitaplarını, Muvattâ ve Sünen-i Ebî Dâvûd ve daha başka
kitaplardan bâzı bölümleri okudu. Birçok âlim ona icâzet verdi ve hil'at giydirdi.
Muhammed Avfî şöyle anlatır: “Gençliğimde Şeyh Abdürrahmân’ı gördüm. Yanına
yaklaşınca alnımdan öptü ve şefkatle bana baktı. Sonra zikir etmemi, Allahü
teâlâyı çok hatırlayıp anmamı telkin etti. Bu hususta benden söz aldı. Sonra
bana; "Allahü teâlânın emânetinde olarak yaşa, Allahü teâlâya sığın. Allah, her
işini kolaylaştırsın. Seni, kendisinin dışındaki şeylerden fânî kılıp, kendisi
ile bâkî eylesin. Sen, asrının imâmı, zamânının bir tânesi, akranlarının en
üstünü, din kardeşlerinin arasında mübârek bir kimsesin! Allah, seni koruyup
gözetsin! Fazl-u keremi ile ihsân ettiği şeylerle sevinç ve neşeni arttırsın!”
dedi. Daha sonra kıymeti ve mânevî değeri çok yüksek bir elbise giydirdi. Sonra
“Artık bizim günlerimiz sona erdi, saatlerimiz tükendi.” dedi. Yedi yıl sonra,
zühd ve verâ sâhibi, âbid ve ârif Ebü’l-Hasan Ali Demenhûrî’nin ve Şeyh Ebû
İshak İbrâhim Etkâvî’nin elinden, 1422 (H.825) senesinde Muharrem ayının onuncu
günü hil’at giydim.”
Yaşadığı beldede ilim ve fazîlet sâhibi olarak tanınan İbn-i Atiyye’nin
emsâlleri arasında üstün bir yeri vardı. Tûnus’ta, Sultan Hasan bin Muhammed bin
Osman bin Mensûr bin Abdülazîz el-Hâfsî zamânında kadıaskerliğe
tâyin edildi. Kânûnî Sultan Süleymân Hân devrinde, deniz yolu ile İstanbul’a
geldi. Pâdişâh kendisine çok tâzim edip, sayısız ikrâm ve ihsânlarda bulundu.
Ona iyi bir maaş tahsis edildi. Meşhûr zâtlardan birçok kimse gelip, ondan ders
aldı. Bir ara kadıaskerlik vazifesine tâyin edildi. İlmini herkese yaydı ve
bunları yazıp kitaplara geçirdi. Bu esnâda Ca’berî’nin Şerh-i Şâtıbıyye
adlı eserine birçok ilâveler yaptı. Vezîr Mahmûd Paşa imâretinde, onun bir evi
vardı. Sonra Mısır’a gitmek üzere Sultan’dan, Anadolu’nun kışına ve soğuğunun şiddetine dayanamadığı
için, izin istedi. İstanbul'dan ayrılmasına izin verildi. Kara yolu ile Mısır’a
gitmek üzere, 1537 (H.944) senesinde İstanbul’dan hareket etti. Önce Haleb’e
uğradı. Oradaki kırâat âlimlerinden İbn-i Hanbelî ve daha başkaları, ona gelip
Kur’ân-ı kerîmi kırâat eylediler (okudular). İbn-i Hanbelî, derslerde onun
yardımcılığını yapardı. Haleb’in sıcağından müteessir oldu. Afiyet içinde
olmasına rağmen, talebelerinden Şemsüddîn-i Tayyibî ile berâber oradan ayrılıp
Trablus’a geldi. Bir müddet orada kaldı. Burada da, çok kimse ondan faydalanıp,
çeşitli ilimleri tahsîl ettiler. Oradan Dımeşk’a (Şam’a) gelip, Câmi-i Tenkiz’e
yerleşti. Sonra Şam beldesi kadısı Zeyneddîn-i Sahyûnî'nin evine geçti. Beldenin
âlim ve fâzılları yanında toplanmaya başladılar. İlim ve tahkîk ehli olduğunu
anladılar. Özellikle tefsîr, edebiyât, mantık, kelâm, arûz, kırâat, me’ânî ve
beyân ilimlerinde mütehassıs idi.
İbn-i
Atiyye 1534 (H.941) senesinde Şam’ın Şevîke yakınlarındaki Kasr-ul-Cüneyd
denilen yerde vefât etti. Kılınan cenâze namazından sonra burada defn edildi.
İbn-i
Atiyye çok talebe yetiştirdi. Zamanının büyük kısmını ders vermekle geçirirdi.
Çok Kur’ân-ı kerîm okurdu. İlminin yüksekliği yanında gâyet yumuşak sözlü ve
alçak gönüllü idi. Bütün güzel huylarla süslenmişti.
Yazmış
olduğu eserlerden bâzıları şunlardır: 1) Huccet-ür-Râciha
fî Sülûk-i Muhaccet-il-Vâdiha, 2) Âdâb-ül-Libâs ves-Sohbe: Tasavvuf
hakkında, dört cildlik bir eserdir. 3) Dîvân-ı Şi’r, 4) Tuhfet-ül-Lebîb ve
Bugyet-ül-Keîb, 5) Keşf-ül-Beyân an Sıfât-il-Hayavân, 6) Şerhu Ferâiz-ir-Rahbiyye:
Büyük bir cild hâlinde yazdığı bu eserini, 1478 (H. 883) senesinde
tamamlamıştır. 7) Kitâb-ül-Arabiyye.
KAYNAKLAR
1)
Mu’cem-ül-Müellifîn; c.1, s.248
2)
Şezerât-üz-Zeheb; c.8, s.30,33
3)
Kevâkib-üs-Sâire; c.1, s.14,15,16,17
4)
El-A’lâm; c.7, s.53
5)
Esmâ-ül-Müellifîn; c.2, s.210, 223
6)
Brockelmann; Sup-2, s.58
7)
İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.14, s.94
|
|
