İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden, ismi, Zekeriyyâ bin Âzen bin Müslim bin Sadun olup, soyu Süleymân aleyhisselâma ulaşır. Yahyâ aleyhisselâmın babasıdır. Kâşifî'nin (rahmetullahi aleyh) bildirdiğine göre; Kudüs'de Mescid-i Aksâ'da Tevrât yazar, kurban kesmeyi idâre ederdi. Mûsâ aleyhisselâmın getirdiği din üzere olup, onun dînini kuvvetlendirir, insanlara güler yüz ve tatlı dille nasîhat ederek doğru yola çağırırdı. Buhârî'nin (rahmetullahi aleyh) Sahîh’inde bildirdiğine göre; marangozluk yapar ve elinin emeğiyle geçinirdi. Kavmi tarafından şehîd edildi. Türbesi Hâlep'tedir.

Zekeriyyâ aleyhisselâm zamanında, Şam vilayeti Batlamyûsîler'in elinde idi. Onlar, Beyt-ül-Makdis'e hürmet ederler ve İsrâiloğullarını hoş tutarlardı. Beyt-ül-Makdis ma’mûr olup, gece ve gündüz orada ibâdet edilirdi. Tefsîr âlimleri dediler ki: “O zamanda İsrâiloğulları içinde gündüz oruçlu, gece namazla meşgûl çok kimse vardı. Bunların bir kısmı mescidden (Beyt-ül-Makdis'ten) çıkmaz, ibâdetten başka işle meşgûl olmazlardı. Mescidde, Hârûn aleyhisselâm neslinden din büyükleri vardı. O zamanda İsrâiloğulları arasında peygamber yoktu. Bunlar bir peygamber göndermesi için gece-gündüz Allahü teâlâya yalvarıyorlardı.

Cenâb-ı Hak, hazret-i Zekeriyyâ'yı peygamber olarak seçti. İsrâiloğulları sevinip ibâdette ona uydular. Kurbanlarını onun emrettiği şekilde kestiler. Zekeriyyâ aleyhisselâm zamanında dörtyüz âzâdlı âbid, Beyt-ül-Makdis'te ibâdetle meşgûl olup, hizmet ederlerdi. Azadlı denmesinin sebebi: İsrâiloğulları arasında bir kişi, Allahü teâlâ katında makbûl olmak isterse, hanımı hâmile olunca; “Yâ Rabbî! Eğer bu hanımım bir oğlan çocuğu dünyâya getirirse, onu sana ibâdet için (sana ibâdet etmek üzere), Beyt-ül-Makdis'e nezrim olarak âzâd ettim” demek âdetlerinden idi. Çocuğun anası da böyle derdi. Eğer çocuk oğlan olursa, mutlaka onun Beyt-ül-Makdis'e verilmesi üzerine lâzım olurdu. Kız olursa adağını yerine getirmesi icâbetmezdi. Fakat babası, dedesi isterlerse onu da Beyt-ül-Makdis'te ibâdet ve hizmet için terkedip dünyâ işlerine karıştırmazdı. Azad olan oğlan çocuğu beş yaşına girince, babası onu bir abide teslim ederdi. Böylece çocuk, ibâdetle meşgûl olur ve mescidden çıkmazdı. Küçüklüğünde ve büyüklüğünde ondan fenâ bir şey meydana gelmez, ölünceye kadar da güzel bir hâl üzre yaşardı. Mescidde vefât ettiğinde, malı varsa nafaka edinmeleri için mescid mücâvirlerine vakfolunurdu.

Ka'b-ül-Ahbâr bildirdi ki: Bu âzâd eylemek işi, Mûsâ aleyhisselâm zamanından kaldı. Allahü teâlâ Mûsâ aleyhisselâma; “Ey Mûsâ! Kullarımdan ben o kişiyi severim ki, gençlik zamanından ihtiyârlık hâline kadar ibâdetle ömrünü geçirmiştir. Gençliğinde günâh işlememiş ve bana gönlü bağlı olan, benim çok sevdiğim kimsedir” buyurdu. İsrâiloğullarının bâzıları bu sebeple doğan oğlunu mescide getirip, nezrederlerdi. Onu dünyâ işlerinden âzâd ederlerdi. Böylece âzâdlı olurdu.

Zekeriyyâ aleyhisselâmın, soyu Rehoboam bin Süleymân aleyhisselâma uzanan İmrân bin Mâsân isminde bir dostu vardı. Zekeriyyâ aleyhisselâm, bu İmrân bin Mâsâ'nın kızı Elîsâ ile evlendi. Bu isim Îsâ olarak da zikredilmiştir.) Elîsâ ile hazret-i Meryem kardeş olup, babaları İmrân idi. İmrân, önce Elîsâ'nın annesi ile, sonra bunun başka erkekten olan kızı Hunne ile evlenmişti. Hazret-i Meryem'in annesi Hunne; “Cenâb-ı Hak bana bir oğul ihsân ederse, Beyt-ül-Makdis'e hizmetçi yapacağım” diye adadı. Kızı oldu. Adını Meryem koydu. Hazret-i Meryem dünyâya gelmeden önce, babası İmrân vefât etti. Hunne, hazret-i Hârûn neslinden gelen din âlimlerine teslim etmek için, kızını alarak Beyt-ül-Makdis'e götürdü. Onlara niyetini açıklayıp, nezrinin kabûlünü ricâ etti. Hazret-i Meryem'in dedesi, Mâsânoğullarından, asîl, şerefli bir âileden olduğu için onu himâyeye kabûl ettiler. Zekeriyyâ aleyhisselâm; “Çocuğu himâyeme ben alacağım. Akrabâ yönünden çocuğa en yakın benim. Çünkü onun teyzesi benim nikâhım altındadır” dedi. Diğer abidler de çocuğu himâyelerine almak istediklerinden aralarında şöyle bir karara vardılar. Hepsi Tevrât-ı şerîfi yazarken kullandıkları kalemlerini alarak bir derenin kenarına geldiler. Kararlaştırdıkları şekilde kalemlerini suya bıraktılar. Hepsinin kalemi batmış, yalnız Zekeriyyâ aleyhisselâmınki su üzerinde kalmıştı. Bu hâdiseden sonra, hazret-i Meryem'in himâye ve yetişmesini Zekeriyyâ aleyhisselâm üzerine aldı.

İkrime, Süddi, Katâde, Rebî bin Enes (radıyallahü anhüm) ve başkaları bu hâdiseyi şöyle naklettiler; Ürdün nehrine giderek, orada kalemlerini atacaklar; suyun akıntısına rağmen kimin kalemi bir yerde durup batmazsa, hazret-i Meryem'e kefil olacaktı. Kalemlerini suya attılar. Zekeriyyâ aleyhisselâmın kalemi hariç hepsini su alıp götürdü. Hattâ su akıntısına karşı kalem, suyu yararak yukarı doğru gitti.

Bu hâdiseden sonra Zekeriyyâ aleyhisselâm hazret-i Meryem'i alıp evine götürdü. Onu teyzesi Elîsâ büyüttü. Sonra ona Beyt-ül-Makdis'de yüksek bir bölümde merdivenle çıkılabilen bir yerde bir hücre (oda) yaptırdı. Hazret-i Meryem bu odada ibâdet ederdi. Hazret-i Meryem beş yaşına girince, Zekeriyyâ aleyhisselâm ona Tevrât-ı şerîfi okuttu ve ibâdet erkânını öğretti. Yanına kendisinden başka kimse girmezdi. Hazret-i Meryem, oniki yaşına girinceye kadar Zekeriyyâ aleyhisselâm, günde bir kere onun yanına gelir, yiyecek getirir ve ibâdetten bir şeyler öğretirdi. Bir kış günü yanına girdiğinde önünde dünyâ yiyeceklerine benzemeyen türlü türlü nîmetler gördü. Nereden geldiğini sorduğunda, o; “Allahü teâlâ tarafından geliyor” diye cevap verdi. İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ona yiyecekler Cennet’ten gelirdi.” Zekeriyyâ aleyhisselâm, bunun Hak teâlânın kudretinden hazret-i Meryem'e verdiği bir kerâmet olduğunu anladı.

Hazret-i Meryem'in bu hâli, evliyâdan kerâmetin meydana geldiğini göstermektedir. Rûh-ul Beyân’da bildirildiğine göre; Bir kıtlık zamanında Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) çok acıkmıştı. Kızı Fâtıma (radıyallahü anhâ) bir parça et ve kuru bir ekmeği bir kaba tirit yapıp Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) götürdü. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Buyur kızım” diyerek onu karşıladı. Daha sonra Fâtıma (radıyallahü anhâ) getirdiği tencerenin (kabın) kapağını açtı. İçinin ekmek ve et ile dolu olduğunu görünce hayret etti. O zaman, bunun Allahü teâlâ tarafından indirildiğini anladı. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Bunlar nereden ey kızım” diye buyurdu. O zaman Fâtıma (radıyallahü anhâ); “Allahü teâlâdan. Zirâ O, dilediğine nihâyetsiz ihsân eder” dedi. O zaman Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Seni İsrâiloğullarının seyyidesine (hazret-i Meryem'e) benzetip, nîmetlerini ihsân eden Rabbime hamd ederim” buyurdu. Sonra damadı hazret-i Ali ve torunları Hasen ile Hüseyin'i (radıyallahü anhüm) ve Ehl-i beyt’ini çağırdılar. Yemekten yediler. Yemek arttı. Artan yemeği de hazret-i Fâtıma (radıyallahü anhâ) komşularına götürüp ikrâm etti. Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), Tabiîn ve daha sonra gelen âlim ve velîlerde buna benzer saylamayacak kadar kerâmetler görüldü. Sehl bin Abdullah (radıyallahü anh); “En büyük kerâmet kişinin kötü bir huyunu değiştirmesidir” buyurdu.

Hazret-i Meryem'in kıssası Kur'ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirilmektedir: “Bunun üzerine Rabbi onu (Meryem'i) güzel bir kabûl ile kabûl etti. Onu güzel bir nebât gibi büyüttü. (Onu iyi bir şekilde yetiştirdi, terbiye etti veya onun yaratılışını noksansız yaptı.) Zekeriyyâ'yı da ona (bakmaya) kefil kıldı. Zekeriyyâ ne zaman (hazret-i Meryem'in bulunduğu) mihraba (odaya) girse, onun yanında (bol) rızık (yiyecek) bulurdu: Yâ Meryem! Bu (rızık) sana nereden geliyor? dedi. O da; Bu Allahü teâlâ tarafındandır. Şüphe yoktur ki, Allahü teâlâ dilediği kimseyi hesapsız olarak rızıklandırır derdi.” (Âl-i İmrân sûresi: 37)

Tefsîr-i Celâleyn’de bildirildiğine göre; “Mihrab, mescidin içinden, merdivenle çıkılan yüksek bir yer, oda idi. Oraya Zekeriyyâ aleyhisselâmdan başka kimse çıkmazdı. Hazret-i Meryem'in yanında kış günlerinde yaz, yaz günlerinde kış meyveleri oturdu. Bu, Allahü teâlânın hazret-i Meryem'e verdiği bir kerâmetti. Zirâ Zekeriyyâ aleyhisselâm hazret-i Meryem'i büyütmek için yanına aldığından, küçüklüğünden beri onun bir çok kerâmetlerine şâhid olmuştu. Hasen-i Basri (rahmetullahi aleyh); “Hazret-i Meryem doğunca, hiç meme emmedi. Onun rızkı Cennet’ten gelirdi. Oğlu Îsâ aleyhisselâm gibi o da küçük iken konuştu” buyurmaktadır.

Zekeriyyâ aleyhisselâm, kendisinden sonra yerini tutacak evlâdı olmadığından çok üzüntülü idi. Zevcesi Elîsâ, zâten çocuk doğurmayıp, kendisi de bir hayli ihtiyâr olduğundan, çocuğu olmak ihtimâli kalmamıştı. Fakat cenâb-ı Hakk'ın lütfu, ihsânı ve inâyeti nihâyetsiz olduğundan, Zekeriyyâ aleyhisselâm hazret-i Meryem'in temizlik ve kerâmetine imrenip, Hak teâlâdan sâlih bir çocuk istedi. Kendi makâmına bir halîfe olmasını arzu ederek kendi mihrabında Rabbine gizlice duâya başladı ve O'nun merhametine sığındı; “Ey Rabbim! İmrân'ın zevcesine Meryem'i verdiğin gibi, bize de yüce katından temiz ve bütün beşer kötülüklerinden pâk (temiz), nezih ve senin rızânı gözetecek sâlih bir evlat ihsân eyle. Zirâ sen duâ edenlerin duâlarını işitir ve istediklerini lutfedersin” diye arzetti. Bu duâsı Kur'ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirilmektedir: “Orada (gece yarısı) Zekeriyyâ Rabbine duâ etti: Rabbim! Bana senin tarafından çok temiz bir zürriyet (salih bir evlat) ihsân et. Muhakkak sen duâya icâbet edersin.” (Âl-i İmrân sûresi: 38)

Meryem sûresi 3 ve 5'inci âyet-i kerîmelerinde meâlen; “Zekeriyyâ (aleyhisselâm) Rabbine gizlice (içinden) yalvardığı zaman (o yalvarmasında) dedi ki: Yâ Rabbî! Kemiklerim zayıf olup inceldi. Başımın saçları ağarıp beyazlaştı. Rabbim! Şimdiye kadar sana olan duâlarımda (sana yalvarmakla) bir şeyden mahrûm olmadım. Her duâma icâbet ettin” buyruldu.

Bu duânın gizli yapılmasındaki hikmet ve nükteyi âlimler şöyle bildirdiler: O ve hanımı çok ihtiyârlamışlardı. Bu durumda Allahü teâlâdan oğul isteğini halka bildirmek istemedi. Bâzıları da; O duâsını gizlemişti. Çünkü Allahü teâlâya sevgili idi dediler. Katâde (radıyallahü anh); Şüphesiz Allahü teâlâ kendisinden korkan kalbi bilir ve gizli yalvarışı işitir. Zekeriyyâ aleyhisselâm, eshâbı uyuduktan sonra geceleri kalkmış Rabbine gizlice yalvarmış ve; “Rabbim! Rabbim! Rabbim!” demiş, Allahü teâlâ da; “Buyur! Buyur! Buyur! (Ey kulum)” diye icâbet etmiştir diye rivâyet etmiştir.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen; Zekeriyyâ aleyhisselâmın duâsını ve onu kabûl edişini şöyle bildirmektedir: “Hani o, (Zekeriyyâ aleyhisselâm) Rabbine; Rabbim! Beni yalnız başıma (evlatsız) bırakma. Sen vârislerin en hayırlısısın diye niyaz (dua) etmişti. Biz onun bu duâsını kabûl ve kendisine Yahyâ'yı ihsân ettik. Zevcesini (doğurmaya) sâlih kıldık. Muhakkak (bütün) bunlar (bu sûrede anlatılan peygamberler) hayır işlerinde yarışırlar, (katımızdaki sevâbı) ümîd ederek ve (ahiretteki azâbımızdan) korkarak bize duâ ederlerdi. Onlar bizim için mütevazı idiler (derin saygı gösterirlerdi). (Enbiyâ sûresi: 89-90)

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde, Meryem sûresi 6. ve 7. âyet-i kerîmelerinde meâlen; Zekeriyyâ aleyhisselâmın duâsını şöyle bildirmektedir:

“Hakikat ben, arkamdan (ölümümden sonra yerime) gelecek akrabâmdan endişeye düştüm. (Amcazadelerinden ki onlar İsrâiloğullarının şerîrlerindendi. Bundan dolayı ümmetine karşı hilâfeti güzelce edâ edemeyeceklerinden ve onun dînini değiştireceklerinden korkmuştu.) Zevcem de doğurmaz, acuzedir. Binaenaleyh bana tarafından (ve kendi sulbümden) bir velî, oğul ihsân et ki, (ilim ve nübüvvetle) bana mîrasçı olsun. Ya’kûb oğullarına da mîrasçı olsun. Rabbim! Sen onu (söz ve işinde) râzı olduklarından kıl.”

 Zekeriyyâ aleyhisselâmın endişesi şu idi: Her peygamber, sonunda kendi neslinden bir peygamber gelmezse, o kavim onun dînini değiştirir ve kitabını zâyi ederdi. Zekeriyyâ aleyhisselâm da vefâtından sonra yerine geçecek oğlu bulunmadığından, amcazâdelerinin de hak yolda yürümemelerinden ve hak yola gelmeyeceklerinden endişe etti. Korktu ve Allahü teâlâdan, kendisinden sonra peygamber olacak bir oğul istedi. Cenâb-ı Hak duâsını kabûl etti. Yoksa onların kendi malına vâris olacaklarından korkmuş değildi. Zâten Zekeriyyâ aleyhisselâmın malı çok değildi ve marangozluk yaparak geçimini temin ediyordu.

Buhârî ve Müslimdeki Hadîs-i şerîf’te Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Biz peygamberler mîrâs bırakmayız. Bizim bıraktığımız ancak sadakadır.” Tirmizî’deki Hadîs-i şerîf’te; “Biz peygamberler mîras bırakmayız” buyrulmuştur. Zekeriyyâ aleyhisselâmın; “Yâ Rabbî! Bana bir oğul ihsân et ki bana mîrasçı olsun” kavli (sözü); (İlim ve peygamberlik) mîrasıdır. Nitekim Allahü teâlâ Neml sûresi 16. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ve Süleymân (aleyhisselâm) Dâvûd'a (aleyhisselâm) (peygamberlikte) mîrasçı oldu” buyurdu. Mîrasçılık malda olsaydı, kardeşleri arasında onu ayrıca zikretmezdi. Mücâhid (rahmetullahi aleyh) meâlen; “Ve Ya’kûb oğullarına da mîrasçı olsun” âyet-i kerîmesi hakkında; Onun mîrascı olması ilim yönündendir. Zirâ Zekeriyyâ aleyhisselâm, Ya’kûb aleyhisselâm zürriyetinden idi. Katâde (rahmetullahi aleyh); O (Yahyâ), Zekeriyyâ aleyhisselâmın peygamberliğine ve ilmine mîrasçı olacaktır buyurdu.

Nihâyet Allahü teâlâ Zekeriyyâ aleyhisselâma, Cebrâil aleyhisselâm vâsıtasıyla duâsını kabûl ettiğini ve oğlu Hazret-i Yahyâ'nın ihsân edileceğini (dünyâya geleceğini) müjdeledi. Bir gün mihrabında (odasında) namaz kılarken, bembeyaz elbiseler içerisinde ve bir genç sûretinde Cebrâil aleyhisselâm gelerek, oğlunun ismini Yahyâ koymasını söyledi. Ayrıca onun Hazret-i Îsâ'yı tasdik ve zamanın büyüklerinden ve bütün kötülüklerden uzak, nübüvvetle (peygamberlikle) muttasıf, sâlihler zümresinden bir zât olacağını haber verdi.

Bu husûs Kur'ân-ı kerîmde şöyle bildirilmektedir; “Zekeriyyâ (aleyhisselâm) mihrabında, (odasında) namaz kılarken melekler (Cebrâil aleyhisselâm) ona (şöyle) nidâ etti: Muhakkak Allahü teâlâ sana; kendinden gelen kelimeyi (yani Îsâ aleyhisselâmı) tasdik edici ve kavminin seyyidi (efendisi) ve nefsine hâkim ve sâlihlerden bir peygamber olduğu hâlde Yahyâ'yı müjdeler.” (Âl-i İmrân sûresi: 39)

Cenâb-ı Hak bu âyet-i kerîmede Yahyâ aleyhisselâmın vasıflarını bildirdi: Kendinden gelen kelimeyi (Îsâ aleyhisselâmı) tasdik edici, kavminin seyyidi (İbn-i Abbâs (radıyallahü anh); Seyyid, yumuşaklık, mü’minlerin efendisi ve dinde onların, reîsi; yâni ilim, yumuşaklık, ibâdet ve verada reîsi, Mücâhid; Allahü teâlâ katında şerefli, İbn-ül Müseyyib; Fakih, İkrime; Kızıp öfkelenmeyen, demektir dediler.) Diğer sıfatları da nefsine hâkim, nebî ve sâlihlerden olmasıdır.

Katâde (radıyallahü anh) bildirdi ki: “Allahü teâlâ, onu îmânla dirilttiği için Yahyâ ismi verildi.” “Kendisinden bir kelimeyi tasdik edici...” âyet-i kerîmesi hakkında İbn-i Abbâs'dan rivâyetle Avfî, Hasen, Katâde, İkrime, Mücâhid, Süddî, Rebî' bin Enes, Dahhak (radıyallahü anhüm); “Allahü teâlânın kelimesi, Meryem oğlu Îsâ'dır” buyurdular. Rebî' bin Enes; “Meryem oğlu Îsâ'yı (aleyhisselâm) ilk tasdik eden odur.” Katâde (radıyallahü anh) “Yahyâ aleyhisselâm, Îsâ aleyhisselâmın dîni üzerine idi” dedi.

“Kavminin seyyidi (efendisi)...” buyrulması hakkında Ebü'l-Aliye, Rebî' bin Enes, Katâde, Sa’îd ibni Cübeyr ve başkaları; “Hikmet sâhibi birisi”, Katâde; “İlim ve ibâdette efendi” buyurdu. İbn-i Abbâs, Sevrî ve Dahhak (radıyallahü anhüm); “Efendi, hikmet sâhibi ve mütteki kimsedir” dediler. Sa’îd bin Müseyyib; “O fakih ve âlimdir”. Atıyye; “Huylarında ve dîninde efendi”, İkrime; “Öfkenin kendine galebe çalmadığı kişidir” dediler. İbn-i Zeyd; “O şereflidir.” Mücâhid (radıyallahü anh); “O, Allahü teâlâya karşı çok saygılı idi” buyurdular. (Bkz. Yahyâ aleyhisselâm)

Başka bir âyet-i kerîmede ise şöyle buyruldu: “Allahü teâlâ, Zekeriyyâ aleyhisselâmın, duâsına icâbetle buyurdu ki; “Ey Zekeriyyâ! Biz seni Yahyâ isminde bir oğulla müjdeleriz. Ondan önce bu isimle kimseyi tesmiye kılmadık” (bu adı kimseye vermedik) (Meryem sûresi: 8)

Bu âyet-i kerîme hakkında Katâde, İbn-i Cübeyr ve İbn-i Zeyd (rahmetullahi aleyhim); “Ondan önce bu isimle kimse isimlendirilmemiştir” dediler.

Taberî’de bildirildiğine göre; Allahü teâlânın ona Yahyâ diye isim vermesi, baba ve anasının yaşlı olmasındandı. İki yaşlıdan bir canlı meydana getirdi. Onu diri yaptı. Yaşlı kimselerden oğul meydana getirmek sanki ölüden yaratmak gibidir. Yahyâ diri demektir. Allahü teâlâ onu kimseye vermediği bir isim ile isimlendirdi ve hiç kimseyi vasıflandırmadığı vasıflarla övdü.

Zekeriyyâ aleyhisselâm bir oğulla müjdelendiğinde, İbn-i Abbâs'ın (radıyallahü anh) bildirdiğine göre; Kendi yüzyirmi, hanımı da doksansekiz yaşında idiler. (Başka rivâyetler de vardır) Zekeriyyâ aleyhisselâm bu müjde karşısında hayrete düştü. Hayreti, Allahü teâlânın kudretinden şüphe etmekten değildi. Cenâb-ı Hakk'ın kudretinden emîn olduğu hâlde müjdenin nasıl olacağı keyfiyetini öğrenmek için idi. Bu sebeple; “Yâ Rabbî! Ben ve zevcem ihtiyâr olduğumuz hâlde mi bize çocuk ihsân edeceksin? Yoksa bizi genç bir hâle getirip, o zaman mı bize ihsân edeceksin?” diye öğrenmek istedi. Bu husûs Kur'ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirilmektedir: “Zekeriyyâ (aleyhisselâm); Yâ Rabbî! Bana ihtiyârlık gelmişken ve zevcem de acuze iken benim nasıl oğlum olabilir? dedi. (Allahü teâlâ yahut Cebrâil aleyhisselâm vâsıtasıyla) dedi ki: Yâ Zekeriyyâ! Böyledir. Allahü teâlâ dilediğini yapar.” (Âl-i İmrân sûresi: 40)

(Zekeriyyâ aleyhisselâm) dedi ki: Rabbim! Benim nasıl oğlum olur ki? Zevcem doğurmaz, acuzedir. Ben ise ihtiyârlığın son haddine varmışımdır. (Cebrâil aleyhisselâm) dedi ki; öyledir. (Fakat) Rabbin buyurdu ki: O bana göre pek kolaydır. Daha evvel sen bir şey değilken seni yaratmışımdır.” (Meryem sûresi: 9-10)

Zekeriyyâ aleyhisselâm, bu müjdeye sevinip, arzusunun çabukluğunu arz ederek; “Yâ Rabbî! Bana vâdettiğin çocuğun; meydana geleceğine, delil ve alâmet olmak üzere, bu gönlüme yerleşmesi ve kalbimin bana vâdettiğin şeyde mutmain olması için nişân ver. Bununla zevcemin ne zaman hâmile olacağını bileyim. O alâmetle ben bu nîmeti şükürle karşılayayım” diye münâcâtta bulundu. Nitekim, İbrâhim aleyhisselâm da; “Yâ Rabbî! Ölüleri nasıl dirilttiğini bana göster” deyince, (cenâb-ı Hak); “Ölüyü diriltmeye kâdir olduğuma inanmadın mı? buyurdu. İbrâhim (aleyhisselâm); Evet. Kesin olarak inandım. Lâkin (gözümle de görerek) kalbim mutmain olsun dedi.” (Bakara sûresi: 260) Cenâb-ı Hak, Zekeriyyâ aleyhisselâmın duâsını kabûl ederek; “Senin için alâmet; birbiri ardınca üç gece (ve gündüz) insanlarla konuşmamandır. Bir hastalık ve sebep olmaksızın, sen sıhhatli olduğun hâlde üç gece dilini konuşmadan alıkoymandır” buyurdu. İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüm); “Bir hastalık, olmaksızın dili tutuldu.” Abdurrahmân ibni Zeyd, Zeyd bin ESlem; “Okur, tesbîh ederdi. Kavmi ile işâretle olanın dışında konuşamazdı” buyurdu. Hazret-i Yahyâ, ana rahmine düşünce, Zekeriyyâ aleyhisselâm konuşamaz hâle geldi. Meramını ancak işâretle anlatabiliyordu. O sabah odasından çıkarak, Beyt-i Makdis'e namaz ve ibâdet için gelen cemâate kapıları açtı. Kavmine işâretle (el, göz ve başla); “Siz şu içinde bulunduğunuz gün, sabah ve ikindide ve gelecek günlerde Rabbinizi, şânına lâyık olmayan şeylerden tenzih edin. Her zamanki gibi ibâdetinize devam ediniz” buyurdu. İsrâiloğulları onun hâlindeki değişikliği görüp; “Bunda bir hikmet vardır” diyerek buyurduğu şekilde sabah ve akşam namazını kılıp, diğer ibâdetlerini yaptılar.

Bu husûs Kur'ân-ı kerîmde şöyle bildirilmektedir: (Zekeriyyâ aleyhisselâm) dedi ki; Rabbim! Bana (bu husûsta) bir nişân ver. (Allahü teâlâ): Senin nişânın sade bir işâretten başka insanlara üç gün söz söyleyememendir. Bununla beraber Rabbini çok an ve akşam-sabah O'nu tesbîh et (namaz kıl). (Âl-i İmrân sûresi: 41)

(Zekeriyyâ aleyhisselâm) dedi ki: Rabbim! Bana (bu husûsta) bir nişân ver. (Allahü teâlâ) buyurdu ki: Şenin nişânın, sapasağlam olduğun hâlde üç gece (üç gün) insanlarla konuşamamandır. Derken (Zekeriyyâ aleyhisselâm) mescidinden kavminin karşısına çıktı ve onlara; Sabah akşam tesbîhte bulunun diye işâret verdi.” (Meryem sûresi: 11-12)

Beydâvî’nin (rahmetullahi aleyh) bildirdiğine göre; Zekeriyyâ aleyhisselâm o günkü vazifeyi toprağa yazmak sûretiyle halka anlatmıştır. O, bu üç gün içinde devamlı ibâdet ve zikirle meşgûl oldu. Cenâb-ı Hakk'a karşı hamd ve şükür vazifesini yerine getirdi. Fahreddîn-i Razî'nin (rahmetullahi aleyh) bildirdiğine göre; Zekeriyyâ aleyhisselâma, insanlara bildireceklerini sâdece işâretle anlatması emir olundu. Bundan maksadın; zikir ve tesbîhle (namazla) meşgûl olup, ihlâs ve huzûruna zarar gelmemesi idi. Çünkü insanlarla birlikte bulunmak, konuşmak, huzûra mâni olduğu gibi zikir ve tesbîhe de mânidir. Zekeriyyâ aleyhisselâma vadolunan çocuk, büyük nîmet olduğundan, o nîmetin şükrünü yerine getirmek tesbîh, tehlil ve çokça zikirle olabilirdi. Cenâb-ı Hak onun üç gün konuşmamasını, ayrıca zikir ve tesbîhe devam etmesini emretmiştir. Zekeriyyâ aleyhisselâmın böyle üç gün, başkalarıyla konuşmaya kâdir olduğu hâlde, sâdece konuşmaktan men olunması mûcize idi.

Müddet tamam olunca, Zekeriyyâ aleyhisselâmın oğlu Yahyâ (aleyhisselâm) dünyâya geldi. Yahyâ aleyhisselâmdan altı ay sonra Beyt-üt-tâlim denilen yerde, hazret-i Meryem'in oğlu Îsâ aleyhisselâm doğdu. Yahyâ aleyhisselâmın doğumu ile Zekeriyyâ aleyhisselâm ve âilesi seâdete gark oldular. Hazret-i Yahyâ, fazîletli bir çocuk idi. Rüşd çağında ona Cenâb-ı Hak Tevrât'a sıkı sıkıya sarılmasını ve onu okumasını emretti. Daha sonra kendisine nübüvvet vazifesi verildi. Mûsâ aleyhisselâmın dînine göre amel ediyordu. Bilahare Îsâ aleyhisselâmın peygamber olmasıyla onun dîni üzere amel etmeye başladı. Kur'ân-ı kerîmde Âl-i İmrân sûresi 39. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Muhakkak Allah sana, Allah'tan bir kelimeyi tasdik edici olmak üzere Yahyâ'yı müjdeliyor” buyruldu. Kelimeden kasıd, Îsâ bin Meryem aleyhisselâmdır. Yahyâ aleyhisselâm, Îsâ aleyhisselâma îmân edip, onu ilk tasdik eden zât idi. Zirâ annesi, hazret-i Yahyâ'ya hâmile iken, hazret-i Meryem de Îsâ aleyhisselâma hâmile idi. Karşılaştıkları bir sırada; “Meryem hâmile misin?” dedi. Hazret-i Meryem; “Evet” deyince, Yahyâ aleyhisselâmın annesi; “Karnımdakinin senin karnındakine tâzim ettiğini görüyorum” dedi. Yahyâ aleyhisselâmın hazret-i Îsâ'yı ilk tasdiki budur. Allahü teâlâ, hazret-i Âdem'i anasız ve babasız yarattığı gibi, hazret-i Îsâ'yı da yalnız babasız olarak yarattı. Hazret-i Havvâ ise, Âdem aleyhisselâmın kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Bu üç insanın yaratılışında hikmetler vardır. Hazret-i Meryem iffet ve nâmus timsâli bir hanım idi.

Îsâ aleyhisselâm dünyâya gelince, hazret-i Meryem kundakladı beşiğe koydu ve alıp kavmine götürdü. Kavmi; “Meryem! Sen ne yaptın: Baban fenâ adam değildi. Anan da öyle. Sen bir fenâ iş işlemişsin” deyip onu taşlamak için ellerine taş aldılar. Hazret-i Meryem; “Ondan sorunuz?” diye eliyle hazret-i Îsâ'yı işâret etti. “Biz beşikteki çocukla nasıl söyleşelim” dediler. Bu sırada hazret-i Îsâ söze başladı: “Ben Allah'ın kuluyum. Bana kitap verdi ve beni peygamber etti ve nerede olsam beni mübârek kıldı. Doğduğum, öldüğüm ve tekrar dirildiğim gün bana selâmet vere” dedi. Yahudiler bunu işitince şaşırıp, hazret-i Meryem'den el çektiler. Fakat babasız çocuk olur mu? diye aralarında dedikodu çoğaldı. İblis, İsrâiloğullarının sohbet meclislerine gelip, hazret-i Zekeriyyâ'ya, Meryem ile ilgili olarak, iftirâda bulundu ve; “Onun yanına giren çıkan o idi” dedi. Bunun üzerene İsrâiloğulları Zekeriyyâ aleyhisselâmı aramaya başladılar. İsrâiloğulları bühtan ve iftirâ ile peşine düşüp öldürmeye karar verdiler. Yahudilerin bu iftirâlarını ve öldürme plânlarını öğrenen Zekeriyyâ aleyhisselâm; “Tâkât getirilmeyen şeyden uzaklaşmak, peygamberlerin sünnetidir” kâidesince, o dinsizlerin bulunduğu yerden uzaklaştı. Yahudiler onu yakalamak için peşine düştüler. Zekeriyyâ aleyhisselâm Beyt-ül-Makdis yakınlarında ağaçlı bir bahçeye girdi. Bir ağacın yanından geçerken, ağaç; “Ey Allah'ın peygamberi! Bana gel” diye seslendi. Ağaç yarıldı ve içine girdi. Sonra kapandı ve onu gizledi. İsrâiloğulları, Zekeriyyâ aleyhisselâmın izini tâkib ettiler. “Ne tarafa gitti, izini kaybettik” diyerek aynı ağacın dibinde oturdular. O zaman mel’ûn iblis, işin içine girerek, insan sûretinde, Zekeriyyâ aleyhisselâmı arayanların yanına geldi. Onlara ne aradıklarını sorunca; “Biz Zekeriyyâ'yı (aleyhisselâm) arıyoruz” diye cevap verdiler. Sonra İblis “Bu ağacı bıçkı ile kesin. Burada ise meydana çıkar, yoksa ne kaybedersiniz?” dedi. “Belaların en şiddetlisi, peygamberlere gelir” Hadîs-i şerîfi mucibince kâfirler o ağacı biçerek, o mübârek peygamberi şehîd ettiler. Rivâyet edildi ki; Testere mübârek başına değince, o yüce peygamber ah etmek istedi. Cenâb-ı Hak'tan vâsıtasız veya vâsıtalı, vahiyle; “Ey Zekeriyyâ! Şikayette bulunma!” diye nidâ geldi. Zekeriyyâ aleyhisselâm da tevekkül ve sabır gösterdi. Oğlu Yahyâ aleyhisselâm da, meşhûr kavle göre, zâlim yahudi hükümdârı Birinci Herod tarafından şehîd edilmişti. (Bakınız Yahyâ aleyhisselâm)

Mûcizeleri altı çeşit idi:

1- Zekeriyyâ aleyhisselâmın kalemleri, kendi kendine Tevrât'ı yazar idi. Bir gün Beyt-i Makdis'de, maiyetinde yetmiş kişi olduğu hâlde Tevrât'ı yazarlarken yahudilerden biri gelip; “Hak peygamber olsaydın, elinle Tevrât yazmağa muhtâç olmazdın. Sen de yanındakiler gibi yazıyorsun, aranızda hiç bir fark görmüyorum” diye konuştu. Hazret-i Zekeriyyâ bu söze çok üzüldü ve merâklandı. Cebrâil aleyhisselâm gelip; “Ey Zekeriyyâ, buradan kalkınız! Kaleminize emrediniz, kendi kendine yazsın” dedi. Hazret-i Zekeriyyâ kalkıp, emredince, kalem istenen şeyi yazmaya başladı. O saatte kalem oniki sûre yazdı. Bu mûcize ile bir çok kimse îmân etti.

2- Zekeriyyâ aleyhisselâm hazret-i Meryem'i terbiyesi altına aldığı vakit, yazılması lâzım gelen kefaletnameyi, kalemsiz, hokkasız yazmışlardır.

3- Kur'ân-ı kerîmde bildirildiği gibi, Zekeriyyâ aleyhisselâm ve Beyt-i Makdis'deki âlimler arasında hazret-i Meryem'in kefaleti hakkında meydana çıkan ihtilaf üzerine, herkes kendi kalemini Ürdün suyuna atmış, yalnız hazret-i Zekeriyyâ'nın kalemi suyun üzerinde kalmıştı.

4- Ağaçlar, Zekeriyyâ aleyhisselâm ile konuşurlardı. Yahudilerden bir tâife kendisini şehîd etmek üzere araştırırlarken, bir ağaç; “Ey Allah'ın peygamberi! Gel bende gizlen. Seni muhâfaza ederim” diye dile gelmişti.

5- Zekeriyyâ aleyhisselâm su üzerinde yürür ve mübârek ayakları ıslanmazdı. Kendisi için suda yürümekle, karada yürümek arasında fark yoktu.

6- Zekeriyyâ aleyhisselâmdan mûcize istendiği zaman, yakınlarındaki ağaçlara mübârek eliyle işâret etmiş, ağaçlar birden bire, köklerinden kopup, huzûruna, emre hazır vaziyette gelmiştir.

Dua ve fazîleti:

Zekeriyyâ aleyhisselâmın kıssasında duâ ve duânın nasıl yapılacağına, ne için duâ edileceğine işâretler vardır. Duâ, en fazîletli ibâdetlerdendir. Çünkü duâ, Allahü teâlânın Rab oluşunu kabûl ve îtirâf etmek, rızâsını kazanmakta ve tevâzûda ihlâslı ve samîmi olma ve her şeyin sâhibi ve Mâliki olan Allahü teâlâya muhtâçlık gibi mânâları ifâde eder. İhlâsla ve hudû ile yapılan duâ kabûl olur. Kalb gaflette iken yapılan duâ kabûl olmaz.

Allahü teâlâ Dâvûd'a (aleyhisselâm); “Bana gaflet hâlinde iken duâ etme. Sana gadabımla karşılık veririm” diye vahyetti.

Sâlihlerden birisi şöyle dedi: “Mü’minin duâsı, onun iyi, amelleridir.” Bunun mânâsı; “Sâlih kimselerin duâsı kabûl olur” demektir. Kabûl olunan duâ, Allahü teâlâya tam bir dönüş, yalvarıp, yakarma ve ihlâs ile yapılan duâdır. Böyle bir duâyı da sâlih kimseler yapar. Günâhlara dalmış, Allahü teâlâdan ve O'nun âyetlerinden gâfil ve habersiz kimse, dili ile duâ eder. Çünkü onun kalbi, nefsinin arzu ve istekleri ile meşgûldür. Böyle bir kimsenin kalbinde, samîmi olarak Allahü teâlâya dönüş ve günâhlarına pişmanlık durumu olsa idi, üzerinde bulunduğu günâhları terkeder, onlardan dolayı pişmanlık duyar ve yaptığı günâhlar sebebiyle Allahü teâlâdan hayâ ederdi.

Denilir ki: “Günâh, kalbde siyah bir nokta gibidir. Kul tevbe ettiği zaman, kalbden bu siyahlık gider. Eğer günâh işlemeye devam ederse, kalbi kararır ve kör olur.”

Enes bin Mâlik'in rivâyet ettiği hadis-i kudsîde, Allahü teâlâ Âdemoğluna; “Seninle benim aramda olan şey; senden duâ, benden kabûl etmektir.” buyurmuştur. Duâ, Allahü teâlâya ibâdet, O'na boyun eğmek ve tâzimdir. Duâdan faydalanan, duâyı yapan kimsedir. Kul duâ etmekle ya bir dileğine kavuşur veya sevâb kazanır. Resûlullah efendimiz; “Dua; mü’minin silâhı, dînin direği, göklerin ve yerin nûrudur”, “Genişlik zamanında çok duâ eden kimsenin, belâ ve musîbet zamanında yaptığı duâları kabûl olur” buyurdu.

Allahü teâlâya samîmiyetle dönmüş, O'ndan korkan kimsenin duâsı geri çevrilmez. İnsan bâzan kendisine faydası olmayan dünyâ işleri için duâ eder. Bu duâsı kabûl olunmaz. Bu husûsta Kur'ân-ı kerîmde meâlen; “İnsan, hayra duâ eder gibi, (kızınca) fenâlığa da duâ eder (zararına olarak bedduâda bulunur). İnsan (akıbetini düşünmemekle) pek aceleci olmuştur.” (İsrâ sûresi: 11) İnsan, dünyâ işlerinde kendisine hayırlı olan ile olmayanı birbirinden ayıramaz. Hayırlı olan için duâ ettiği gibi, şer olan için de duâ eder. İnsan, duâsının hemen kabûl olmasını ister. Halbuki bâzan duânın kabûlünün geciktirilmesi onun için daha hayırlı olur.

Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve selem) mübârek zevcesi Hafsa vâlidemiz buyurdu ki; Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) uyumak istedikleri zaman, sağ elini mübârek yanaklarının altına kor ve üç defâ; “Allah'ım! Kullarını dirilttiğin gün beni azâbından koru” buyururlardı.

Âişe vâlidemiz bildirdi: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) geceleyin uyandıkları zaman; “Allah'ım! Senden başka ilâh yoktur. Seni bütün noksan sıfatlardan tenzih ederim. Yâ Rabbî! Hatalarım için senden af ve mağfiret dilerim. Senden rahmetini dilerim. Allah'ım! İlmimi arttır. Bana hidâyetten sonra kalbimi saptırma. Bana yüce katından rahmetini ihsân eyle. Muhakkak ki sen herkese istediğini vericisin” duâsını okurdu.

Selmân-ı Fârisî'nin bildirdiği Hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) “Muhakkak ki Allahü teâlâ, huzûrunda ellerini uzatıp kendisinden isteyen kulunun ellerini boş çevirmekten hayâ eder” buyurdu.

Hazret-i Ali anlattı: Ben Kâbe-i muazzamada tavâf ederken birisi ile karşılaştım. Kâbe'nin örtüsüne yapışmış; “Ey her şeyi işiten, her isteyenin istediğini bilen, ey ısrâr edenlerin ısrârından rahatsız olmayan Allah'ım! Beni affın ve rahmetinin tatlılığı ile rızıklandır” diye duâ ediyordu. Ben de; “Ey Allah'ın kulu! Sözünü bana bir defâ daha tekrar eder misin?” dedim.O zât; “Sen benim söylediğimi işittin mi?” deyince, cevaben; “Hızır'ın nefsi yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, herhangi bir kul, bu sözleri her farz namazın peşinden söylerse, onun günâhları af ve mağfiret olunur” dedim. Hazret-i Ali bu zâtın Hızır aleyhisselâm olduğunu keşfen anlamıştı.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen; “Rabbinize yalvararak ve gizlice duâ ediniz...” (A’râf sûresi: 55), “Ey kullarım! Benden isteyiniz! Kabûl ederim, veririm. Bana ibâdet etmekten büyüklenip yüz çevirenler, muhakkak ki küçülmüş kimseler olarak Cehennem’e gireceklerdir” buyurdu. (Mü’min sûresi: 60)

Duâ, ihtiyâcın anahtarıdır. İhtiyaç sâhibi olanların istirâhat mahallidir. Sıkıntı sâhiplerinin sığındığı yerdir. Dert ve hacet sâhibi olanların nefes aldıkları alandır. Duânın âdâbı, duâ yapılırken kalbin gafletten uzak olmasıdır. Duânın şartı ise, duâ yapanın helâl yemesidir.

Enes bin Mâlik (rahmetullahi aleyh) şöyle anlatıyor: Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem) zamanında Şam ile Mekke arasında mal ticâreti yapan bir tüccar vardı. Bu zât, Allahü teâlâya tevekkül eder, kâfile ile birlikte yola çıkmaz, yalnız giderdi. Bir gün Şam'dan Mekke'ye gitmek üzere yola çıkmıştı. Yolda bir eşkıya gelerek, tüccara “Dur” diye bağırdı. Tüccar durdu ve eşkıyaya dönerek; “Senin istediğin malımdır, bana yol ver” dedi. Eşkıya; “Senin malın zâten malımdır, kastım sanadır” deyince, tüccar; “Senin işin malım iledir. Bana yol ver, beni ne yapacaksın?” dedi. Eşkıya bu teklifini reddedince, tüccar; “O hâlde bana bir süre izin ver de, abdest alıp namaz kılayım ve Allahü teâlâya duâ edeyim” dedi. Eşkıya; “Aklına gelen şeyi yapabilirsin” diyerek tüccara izin verdi. Tüccar önce abdest alıp dört rekat namaz kıldı. Sonra ellerini açarak şöyle duâ etti; “Yâ Rabbî, Yâ Rabbî! Ey yüce Arş'ın sâhibi, ey yoktan var eden ve öldükten sonra tekrar dirilten ey dilediğini yapan, Allah’ım! Arş'ın dört tarafını dolduran nûrun hürmetine sana yalvarıyorum, bütün mahlûkâta hâkim olan kudretin hürmetine, her şeyi kuşatan rahmetin hürmetine, sana yalvararak istiyorum. Ey çâresiz kalanların imdadına yetişen!” Üç kere bu duâyı tekrar etti. Tüccar duâsını bitirir bitirmez, karşıdan kır atlı, beyaz elbiseli ve elinde nûrdan süngüsü ile bir süvâri geldi. Eşkıya hemen bu süvâriye yöneldi. Eşkıya yaklaşınca, o süvâri ona hücûm ederek öyle bir darbe indirdi ki hemen atından düştü. O süvâri tüccara gelerek; “Kalk ve bu adamı öldür” dedi. Tüccar; “Sen kimsin? Ben şimdiye kadar adam öldürmedim ve bu adamı öldürmek istemiyorum” dedi. Bunun üzerine süvâri, şakînin yanına giderek onu öldürdü. Sonra tüccarın yanına geldi ve; “Bil ki ben üçüncü semâdan gelen bir meleğim. İlk önce duâ ettiğinde semânın kapılarında kılıç şakırtıları işittik ve vukûât olduğunu anladık. İkinci yalvarışında semânın kapıları açıldı ve ateş kıvılcımları gibi kıvılcımlar ortaya yayıldı. Üçüncü yakarışından sonra üst semâdan Cebrâil aleyhisselâm inerek bize geldi ve; “Bu belâyı kim defedecek?” diye seslendi. Bunu duyunca, Rabbime, bu eşkıyayı öldürme vazifesini bana vermesi için duâ ettim. Ey Allah'ın kulu iyi bil, kim senin duâ ettiğin gibi duâ ederse, Allahü teâlâ, her çeşit dert ve sıkıntısını, uğradığı musîbeti ondan uzaklaştırır. Kendisine yardımda bulunur” dedi. Şakîden kurtulan tacir sağ salim olarak malı ile Mekke'ye gelince, Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve selem) ziyâret ederek, başından geçen olayı ve yaptığı duâyı anlattı. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi vesellem) bunun üzerine; “Şüphesiz ki Allahü teâlâ sana öyle güzel isimler (Esmâ-i hüsna) bildirmiştir. Bunlarla duâ edilirse kabûl edilir, bir şey istenirse ihsân edilir.” buyurdular. Arabî şiir tercümesi:

Delikanlının akıttığı göz yaşı.

Gizli olan hislerinin tercümânı.

Alıp verdiği nefeslerinin hepsi,

Eder ifşa içindeki gizli sırları...

Horasan valisi Abdullah bin Tâhir, çok adil idi. Jandarmaları birkaç hırsız yakalamış, valiye bildirmişlerdi. Hırsızlardan biri kaçtı. Hiratlı bir demirci Nişabur'a gitmişti. Bir zaman sonra, evine dönüp gece giderken, bunu yakaladılar. Hırsızlarla beraber, valiye çıkardılar. Vali; “Hapsedin!” dedi. Demirci, hapishanede abdest alıp namaz kıldı. Ellerini uzatıp; “Yâ Rabbî! Günâhım olmadığını, ancak sen biliyorsun. Beni bu zindandan, ancak sen kurtarırsın. Yâ Rabbî! Beni kurtar!” diye duâ etti. Vali, o gece rüyâda dört kuvvetli kimse gelip, tahtını tersine çevirecekleri vakit uyandı. Hemen abdest alıp, iki rekat namaz kıldı. Tekrar uyudu. Tekrar, o dört kimsenin, tahtını yıkmak üzere olduğunu gördü ve uyandı. Kendisinde, bir mazlumun âhı bulunduğunu anladı. Şiir:

Binlerce top ve tüfek, yapamaz aslâ,

Gözyaşının seher vakti yaptığını.

Düşman kaçıran süngüleri, çok defâ,

Toz gibi yapar, bir mü’minin duâsı.

Yâ Rabbî! Büyük yalnız sensin! Sen Öyle bir büyüksün ki, büyükler ve küçükler, sıkışınca, ancak sana yalvarır. Sana yalvaran, ancak murâdına kavuşur.

Hemen o gece, hapishane müdürünü çağırıp; “Bir mazlum kalmış mı?” dedi. Müdür; “Bunu bilemem. Yalnız, biri namaz kılıp, çok duâ ediyor. Göz yaşları döküyor” deyince, onu getirtti. Hâlini sorup anladı, özür dileyip; “Hakkını helâl et ve bin gümüş hediyemi kabûl et ve herhangi bir arzun olunca bana gel!” diye ricâ etti. Demirci; “Hakkımı helâl ettim ve hediyeni kabûl ettim. Fakat işimi, dileğimi senden istemeğe gelmem” dedi. Vali; “Niçin?” diye sorunca; “Çünkü, benim gibi bir fakir için, senin gibi bir sultânın tahtını birkaç defâ tersine çeviren sâhibimi bırakıp da, dileklerimi başkasına götürmekliğim kulluğa yakışır mı? Namazlardan sonra ettiğim duâlarla, beni nice sıkıntıdan kurtardı. Nice murâdıma kavuşturdu. Nasıl olur da, başkasına sığınırım? Rabbim, nihâyeti olmayan rahmet hazînesinin kapısını açmış, sonsuz ihsân sofrasını, herkese yaymış iken, başkasına nasıl giderim? Kim istedi de, vermedi? İstemesini bilmezsen alamazsın. Huzûruna edeble çıkmazsan, rahmetine kavuşamazsın” dedi.

İbadet eşiğine, kim ki, bir gece baş kodu,

Dostun lütfu, açar ona, elbette bibr kapu.

Evliyânın büyüklerinden Râbia-i Adviyye (rahmetullahi aleyhâ), adamın biri duâ ederken; “Yâ Rabbî! Bana rahmet kapısını aç!” dediğini, işitince; “Ey câhil! Allahü teâlânın rahmet kapısı; şimdiye kadar kapalı mı idi de şimdi açılmasını istiyorsun?” dedi. (Rahmetin çıkış kapısı, her zaman açık ise de, giriş kapısı olan kalpler, herkesde açık değildir. Bunun açılması için duâ etmelidir!)

Âyet-i kerîmelerde meâlen buyruldu ki: “(Ey Habîbim!) Kullarım sana beni sorunca; (haber ver ki) muhakkak ki ben (ilim ve icâbetle onlara şah damarlarından daha) yakınımdır. Bana duâ edince ben o duâ edenin dâvetine icâbet ederim. O hâlde onlar da benim dâvetime (itaatle) icâbet (Tefsîr-i Mazharî'de bu kısma; “Benden duâlarına icâbet etmemi taleb etsinler” şeklinde de mânâ verilmiştir.) ve bana îmân (da devam) etsinler. Tâ ki (o sayede) doğru yola ulaşmış olalar. (Bakara sûresi: 186)

“Rabbiniz buyurdu ki: Bana duâ edin. Size icâbet (ve duânızı kabûl) edeyim. Çünkü bana ibâdetten büyüklük taslayıp uzaklaşanlar hor ve hakîr kimseler olarak Cehennem’e gireceklerdir.” (Mü’min sûresi: 60)

Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) Hadîs-i şerîflerde; “Allahü teâlâ katında duâdan makbûl ve kıymetli hiç bir şey yoktur.”

“Kul, duâsında üç şeyin birini almaktan şaşmaz. Ya duâ sayesinde günâhı bağışlanır, veyahut peşin bir mükafat alır, yahut âhırette karşılığını bulur” buyurdu.

Hiç bir sakınma, takdiri değiştirmez. Fakat duâ, inmiş ve inmemiş olan şeylere fayda verir. Bela iner, onu duâ karşılar. İkisi, kıyâmet gününe kadar mücâdele ederler. Kazâ-i mu'allak, Levh-i mahfûzda yazılıdır. Eğer o kimse, iyi amel yapıp, duâsı kabûl olursa, o kazâ değişir. Hadîs-i şerîfte buyruldu ki: “Kader, tedbir ile, sakınmakla değişmez. Fakat kabûl olan duâ, o belâ gelirken korur.” Duânın belâyı defetmesi de kazâ ve kaderdir. Kalkanın oka siper ve suyun, otun yetişmesine sebep olduğu gibi, duâ da, Allahü teâlânın merhametinin gelmesine sebeptir. Bir Hadîs-i şerîfte; “Kazâ-i mu'allakı hiç bir şey değiştiremez. Yalnız duâ değiştirir ve ömrü yalnız ihsân, iyilik arttırır” buyruldu. Kazâ, Allahü teâlânın takdirinin yâni kaderinin levh-i mahfûzda yazılmasıdır. Bir kimseye takdir edilen belâ, kazâ-i mu'allak ise, yâni o kimsenin duâ etmesi de takdir edilmiş ise, duâ eder; kabûl olunca, belâyı önler. Ecel-i kazâyı da, iyilik etmek geciktirir. Fakat Ecel-i müsemmâ değişmez. Ecel-i kazâ; bir kimse, eğer iyi iş yapar, yahut sadaka verir, hac ederse ömrü altmış sene, bunları yapmazsa kırk sene diye takdir edilmesi gibidir. Vakit tamam olunca, eceli bir an gecikmez. Birinin üç gün ömrü kalmış iken, akrabâsını, Allah rızâsı için ziyâret etmesi ile ömrü otuz seneye uzar. Otuz sene ömrü olan kimse de akrabâsını terk ettiği için, ömrü üç güne iner.

Hadîs-i şerîflerde buyruldu ki:

“Allahü teâlâ katında duâdan daha kıymetli bir şey yoktur.”

“Allahü teâlâ kendisinden istemeyene gazâb eder.”

“Dua, mü’minin silâhıdır.”

“Dua dînin direğidir.”

“Dua, göklerin ve yerin nûrudur.”

“Rabbini anan ile anmayan kimsenin durumu, diri ile ölünün durumu gibidir.”

 “Kimi, şiddetli sıkıntı zamanlarında, Allahü teâlânın duâsını kabûl etmesi sevindirirse, genişlik zamanında çok duâ etsin.”

Dua âdabı:

Duâ âdabından bir kısmı rükündür. Bunlar; Ehl-i sünnet îtikâdında ve ihlâs sâhibi olmaktır. Bir kısmı, haramlardan sakınmak gibi şartlardır. Bunların dışında kalanların bir kısmı müsteâblar ve mekruhlardır. Diğer bir kısmı da; yapılması, terkinden evla olanlardır.

Bu edebler ve şartlardan bâzıları şunlardır:

1- Yemede, içmede, giyimde ve kazançta haramdan sakınmak.

2- İhlâslı olmak.

3- Duâdan önce sâlih amel yapmak. Şiddetli sıkıntı zamanında yaptığı sâlih ameli zikretmek.

4- Kirlerden ve pisliklerden temizlenmek.

5- Abdestli olmak ve kıbleye yönelmek.

Câbir bin Abdullah'ın (radıyallahü anh) rivâyetinde; Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) Arafat’ta kıbleye dönerek akşama kadar duâ etti buyurdu. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Muhakkak ki sizin Rabbiniz, hayâ ve kerem sâhibidir. Kulları ellerini kaldırıp kendisinden bir şey istedikleri zaman, onları boş çevirmekten hayâ eder” buyurdu.

6- Rükû ve secdeli namaz kılmak. (Burada murâd, kılınan namazdan sonra yapılacak duâdır)

7- İki dizler üzerine oturmak.

8- Duânın başında ve sonunda önce Allahü teâlâya hamd edip, Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) salevât okumak!

Duâya besmele ile başlamak; Seleme bin Ekvâ (radıyallahü anh) nakletti ki: “Sübhâne Rabbiy el aliyy-il-a'lelvehhâb” demeden, Resûlü ekremin hiç bir duâya başladığını duymadım.”

Ebû Süleymân Dârânî (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki: Allahü teâlâdan bir şey isteyen kimse, önce salevât-i şerîfe getirsin, sonra ihtiyâcını istesin ve sonra salevât-i şerîfe ile duâsını bitirsin. Allahü teâlâ, iki taraftaki salevât-i şerîfeyi kabûl ederken aradaki dileği kabûl etmemesi O'nun keremine yakışmaz.” Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem buyurdu ki: “Allah'tan bir şey dileyeceğiniz zaman, salevât-i şerîfe ile başlayın. Zirâ Allahü teâlâ iki dilekten birini kabûl edince diğerini reddetmeme husûsunda daha keremlidir.”

9- Ellerini açmak (yani avuçlarını yummamak).

10- İki elleri kaldırmak (yani elleri dizlerden uzaklaştırıp, semâya doğru kaldırmak. Çünkü semâ, duânın kıblesidir.)

11- Elleri omuz hizasına kadar kaldırmak.

12- Edeb üzere olmak, (yani zâhiren, bâtınen, söz ve fiille edeb üzere olmak).

13- Huşû üzere olmak. Huşûun korku olduğu söylenmiştir. En doğru olan odur ki, huşû'dan murâd, batının sükûnudur. Bâtının sükûn bulmasından, zâhirîn sükûnu meydana gelir. Bunu şu Hadîs-i şerîf teyit etmektedir; Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), sakalları birbirine karışmış birisini görünce; “Kalbinde huşû olsa idi, âzâlarında da huşû olurdu” buyurdu. Allahü teâlâ Mü’minün sûresinin ilk iki âyetinde meâlen; “Mü’minler muhakkak kurtulacaktır. Onlar, namazları huşû ile kılanlardır” buyuruyor.

14- Bütün âzâları tezellül ve hudû üzere olmak. Yâni bütün âzâların hudû (boyun eğme) ile beraber, sükûn üzere ve hareketsiz olması.

15- Namazda duâ edenin, gözlerini semâya kaldırmaması.

16- Allahü teâlâya, Esmâ-i hüsna'sı ve yüce sıfatları ile duâ etmek. Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerîmde meâlen; “En güzel isimler, Allahü teâlânındır. O hâlde Allahü teâlâya bu isimlerle duâ edin. Allahü teâlânın isimlerinde ilhâd edenleri yâni isimleri değiştirenleri terk edin. Onlar âhırette yaptıklarının cezâsını çekeceklerdir” buyuruyor. (A’râf sûresi: 180)

17- Duâyı, edebî sözlerle yapmaya zorlanmamalıdır.

Duâda yapmacık sözlerden sakınmak lâzımdır. Duâ eden (kapıdaki sâil, isteyici gibidir.); tevâzû ve huşû içinde istemeli ve külfetli sözlerden sakınmalıdır. Resûl-i ekrem bu husûsta; “İleride, duâda haddini tecâvüz eden cemâatler türeyecektir” buyurdu.

Duâda yapmacık sözler sarf edenleri Allahü teâlâ sevmez. Hadîs-i şerîfte; “Duada yapmacık sözlerden kaçının. Allah'ım senden Cennet’i ve beni Cennet’e yaklaştıracak söz ve ameli diler; Cehennem’den ve Cehennem’e yaklaştıracak söz ve işlerden sana sığınırım demek kâfidir” buyruldu.

Allahü teâlânın sevgili kullarından bir zât, yapmacık sözlerle duâ eden bir duâhana rastladı. Bunun böyle seci' ve yapmacık sözlerle duâ ettiğini görünce; “Bu seci' ve bu külfeti Allah'a karşı mı yapıyorsun? Bilmiş ol ki, ben Habîb-i Acemî'yi şöyle duâ ederken gördüm; Allah'ım bizi iyilerden yap. Allah'ım kıyâmet günü bizi mahcub etme. Allah'ım bizi iyi işler yapmaya muvaffak eyle. İnsanlar da onun duâsına âmin derlerdi. Çünkü duâsının makbûl olmasıyla tanınmış bir zât idi” dedi.

18- Nağme yaparak duâ etmemek.

19- Peygamberleri (aleyhisselâm) ve sâlih kimseleri vesile ederek duâ etmek. Çünkü onlar, hem Allahü teâlâya ve hem de kullarına karşı hakları en kâmil şekilde yerine getirmektedir.

20- Duâ ederken sesi alçaltmak. Yâni gizli olarak duâ etmektir. Gizli duâ etmek, Allahü teâlânın katında makbûldür. Hazret-i Âişe (radıyallahü anhâ) Allahü teâlânın İsrâ sûresi 110. âyet-i kerîmesinde meâlen buyurduğu; “Namazında ne fazla sesini yükselt, ne de sesini gizle. Orta derecede oku” kavl-i kerîmindeki “bisalatike” den murâdı; “Dualarınızı bağırarak yapmayın hafif sesle yapın demektir” buyurdu. Nitekim Allahü teâlâ, duâsını gizlice yaptığı için Zekeriyyâ aleyhisselâmı senâ etmek (övmek) üzere meâlen şöyle buyurdu: “O, Rabbine gizlice niyaz ettiği zaman...” (Meryem sûresi: 3)

21- Duâ ederken, günâhını îtirâf etmek.

22- Duâ ederken Resûlullah efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirilen sahih duâları tercih etmek. Çünkü Peygamber efendimizden bildirilen duâlar, başka duâlara hacet bırakmamıştır.

23- Güzel mânâ ve maksatları veya Allahü teâlâya senâyı ihtivâ eden duâlarla duâ etmektir.

24- Duâ eden önce kendisine, sonra ana-babaya ve diğer mü’minlere duâ etmelidir. Allahü teâlâ, İbrâhim aleyhisselâmın meâlen şöyle duâ ettiğini bildirdi: “Ey Rabbimiz! Hesap (ların görüleceği ve mahkeme) kurulacağı kıyâmet günü, beni, ebeveynimi ve bütün mü’minleri bağışla!” (İbrâhim sûresi: 41).

25- Eğer duâ eden imâm ise, yalnız kendisine duâ etmemelidir.

26- Allahü teâlâdan azîmle istemektir.

Duâsında azîmli ve kabûlünden ümîdli olmak sûretiyle Allahü teâlâya karşı hüsn-i zanda bulunmaktır. Bu husûstaki hadîs-i şerîflerde buyruldu ki: “Dua ettiğiniz zaman; Allah'ım! Dilersen beni mağfiret eyle, dilersen bana rahmet eyle, demeyin. İsteyeceğinizi kat’î sûretle Allahü teâlâdan isteyin. Zâten O'nu icbar edecek hiç bir kuvvet yoktur.”

“Sizden biriniz duâ ettiği zaman kabûl olunacağına büyük ümîd beslesin. Çünkü onun kabûlü Allahü teâlâ için kolaydır.”

“Dua ettiğiniz zaman, kabûl olunacağına inanarak Allah'a duâ edin. Bilmiş olunuz ki, gafletle yapılan duâları Allahü teâlâ kabûl etmez.”

Süfyân bin Uyeyne (radıyallahü anh); “Kimsenin kusurları onu duâ etmekten alıkoymasın. Çünkü Allahü teâlâ, en kötü mahlûk olan şeytanın bile duâsını kabûl etmiştir.” Şeytan, rahmet kapısından kovulduğu vakit; “Rabbim! (insanlar) dirilinceye kadar bana mühlet ver” diye duâ edince; “Vakt-i ma'lûma kadar mühlet verilmişlerdensin. Sana muayyen bir zamana kadar müsâde edilmiştir.” (A’râf sûresi: 14-15) buyurmuş ve dileğini kısmen olsun kabûl etmiştir.

27- İstekle duâ etmelidir.

28- Duâyı kalbden yapmalıdır. Duâ yaparken kalbi hazır bulundurmalıdır (yani kalbi başka düşüncelerden temizlemelidir.)

29- Allahü teâlânın, duâsını kabûl edeceğini ümîd ederek duâ etmelidir.

Tekrar tekrar isteyerek duâda ısrâr etmektir: İbn-i Mes’ûd’un (radıyallahü anh) Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) hakkındaki rivâyetlerde; “Dua ettiği zaman üç kere duâ eder ve Allahü teâlâdan bir şey istediği zaman üç kere isterdi.” Aynı zamanda duâda acele edip gecikmekten üzüntü duymamak lâzımdır. Zirâ Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “Allahü teâlâ duânızı kabûl eder. Tâ ki duâ ettim, hâlâ kabûl olmadı deyip acele etmedikçe. Allahü teâlâdan daha çok isteyin. Çünkü siz kerem sâhibinden istiyorsunuz?” buyurmuştur.

Hattâ zâtın biri; “Allahü teâlâdan yirmi senedir dilekte bulundum; henüz dileğim yerine gelmedi. Fakat duânın kabûl edileceğinden emînim. Bundan ümidimi kesmem, istediğim şey boş ve lüzumsuz şeyleri terketmekte bana yardımcı olmasıdır” dedi.

30- Duâyı birkaç kere tekrar etmelidir. Duâyı en az üç kere tekrar etmelidir.

31- Dinen uygun olmayan bir şey için duâ etmemelidir.

32- Tâhâccur etmemeli. Yâni, Allah'ım beni af ve mağfiret et. Benden başkasını af ve mağfiret etme veya Allah'ım falancayı af ve mağfiret etme dememelidir.

33- Bütün hacetlerini istemelidir.

34- Duâ eden ve dinleyen âmin demelidir.

35- Duâ ettikten sonra ellerini yüzüne sürmelidir.

36- Duâ ederken acele etmemelidir.

Âlimler buyurdular ki; “Kul, Resûlullah'tan (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirilen zikirlere, sabah, akşam ve muhtelif hâllerde ve vakitlerde, gece veya gündüz devam edince Allahü teâlâyı çok ananlardan olur.”

Zikir, sâdece tehlil, tesbîh ve tekbîrden ibâret değildir. Allahü teâlânın beğendiği ve râzı olduğu işleri yapan herkes zikretmiş olur. En fazîletli zikir, Kur'ân-ı kerîm okumaktır.

Gece veya gündüz yahut bir namazın peşinden veya bunlardan başka zamanlarda zikredenlerin (Allahü teâlâyı ananların), mümkün olduğu kadar aynı vakitlerde zikredip, bunu ihmâl etmemesi gerekir. Böylece, Allahü teâlâyı anma âdet hâline getirilir.

Duanın kabûl olduğu vakitler:

Duânın, şu vakitlerde daha çok kabûl olacağı ümîd edilir: Kadir gecesi, Arefe günü, Ramazân ayında, Cumâ gecesi, Cumâ günü, gece yarısı, gecenin ikinci yarısında, gecenin ilk üçte birinde, gecenin son üçte birinde, seher vaktinde, Cumâ saatinde, (bu saatin vakti imâmın hutbede minbere oturması ile Cumâ namazının edâ edilmesine kadar olan zamandır denilmiştir. Bu vakit hakkında çeşitli rivâyetler vardır. İmâm-ı Nevevî (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki: “Sahîh ve doğru olan; Sahîh-i Müslim’de Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den rivâyet edilen hadîs-i şerîfte sabit olandır. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “(Duanın kabûl olduğu vakit) imâmın minberde oturmasından, selâm vermesine kadar olan müddettir.” Hülasa; duânın kabûlünün ümîd edildiği vakit tam belirli olmayıp, muhtelif vakitler arasında bulunmaktadır.) Ezân ile ikâmet arasında, Allah yolunda cihâd için saf tutulduğu sırada, harb kızıştığı zaman, farz namazlardan sonra, secdelerde, (Ebû Hüreyre'nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kulun, Allahü teâlâya en yakın olduğu vakit, secde ettiği vakittir. O hâlde secdede iken çok duâ ediniz.” Kur'ân-ı kerîm okuduktan sonra (bilhassa hatim ettikten sonra), Zemzem suyu içildiğinde, (İbn-i Abbâs'ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Zemzem suyu ne için içildi ise, o hâsıl olur. Eğer şifâ bulmak için içersen, Allahü teâlâ şifâ verir. Korunmak isteyerek onu içersen, Allahü teâlâ seni korur. Susuzluğunu gidermek için içersen, Allahü teâlâ senin susuzluğunu giderir.” (İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) Zemzem suyunu içerken; “Allah'ım senden faydalı ilim, bol rızık ve her hastalıktan şifâ dilerim” derdi.) Meyyitin yanına gelindiği zaman, (Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Hastaya veya meyyitin yanına gittiğiniz zaman hayır söyleyiniz. Çünkü melekler, sizin söylediklerinize âmin derler.”

Şerefli hâllerden istifâde etmek; Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) buyurdu ki; “Gök kapıları, İslâm ordusu ile küffâr ordusunun karşılaştığı, yağmurun yağdığı ve farz namazlarının kılındığı zamanlarda açılır. Bu vakitleri ganîmet bilerek duâ edin.” Mücâhid (rahmetullahi aleyh); “Namaz, hayırlı vakitlerde saatlerde kılınır. Bu vakitlerde, namazların peşinden Allah'a duâ edin” buyurdu. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Ezân ile ikâmet arasında yapılan duâ reddolunmaz.” “Oruçlunun duâsı reddolmaz” buyurdu.

Seher vakti, kalplerin berrak, her türlü düşünceden ve teşvişten uzak ve hâlis olduğu bir vakittir. Arefe ve Cumâ günleri de Allah'ın rahmetine hazırlanmak vaktidir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kulun, Allah'a en çok yakın olduğu vakit secde hâlidir. Secdede Allah'a çok duâ edin.”

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki; “Ve seher vaktinde onlar istiğfâr ederler.” (Zariyat sûresi: 18)

Resûl-i ekrem de (sallallahü aleyhi ve sellem) “Gecenin üçte biri kaldığı zaman, Allahü teâlâ birinci kat semâya tecelli ederek; “Yok mu istiğfâr eden, onu mağfiret edeyim, yok mu isteyen dilediğini vereyim, yok mu duâ eden duâsını kabûl edeyim? buyurur.” Zirâ Ya’kûb aleyhisselâm; kendileri için istiğfâr dileyen oğulları için Yûsuf sûresi 98. âyet-i kerîmesinde beyân buyrulduğu üzere; “Sizin için yakında Rabbime istiğfâr ederim” demesi duâların kabûl olacağı seher vaktini beklemek için idi. Rivâyete göre; Seher vakti kalktı, oğullarının affı için duâ etti. Oğulları da ardından “âmîn” dediler.

Duanın kabûl olduğu yerler:

Bunlar şerefli yerlerdir. Hasen-i Basrî (rahmetullahi aleyh), Mekke-i mükerreme ehline gönderdiği mektupta, Mekke-i mükerremede duânın kabûl olduğu yerleri şöyle bildirdi: “1-Tavâfta, 2- Mültezemde (Hacer-i Esved'in bulunduğu köşe ile Kâbe-i muazzamanın kapısı arasında), 3- Mîzâbın altında (altın oluk), 4- Kâbe-i muazzamada ve onun içinde, 5- Zemzem kuyusunun yanında otururken veya Zemzem suyunu içerken, 6- Safâ ve Merve'de, 7- Safâ ile Merve arasında, 8- Tavâf edip iki rekat tavâf namazı kıldıktan sonra, Makâm-ı İbrâhim'in arkasında, 9- Arefe günü Arafat'ta, 10- Bayram gecesi güneş doğuncaya kadar Müzdelife'de, 11- Minâda 12- Şeytan taşlama ânında.”

Duaları kabûl olanlar:

Duâları kabûl olanlar şunlardır: 1- Çâresiz ve muhtâç olanın duâsı, 2- Mazlumun duâsı, 3- Babanın duâsı. Ebû Hüreyre'nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Üç duâ muhakkak kabûl olur. Bunlar; babanın duâsı, yolcunun duâsı ve mazlumun duâsıdır” buyruldu. 5- Sâlih kimsenin duâsı, 6- İtâatkar evlâdın ana-babasına duâsı, 7- Yolcunun duâsı, 8- İftar vakti oruçlunun duâsı, 9- Müslümanın mü’min kardeşine gıyâbında yaptığı duâ, (Böyle bir duâ, riyâdan uzak ve ihlâsa daha yakındır.) 10- Başkasına zulmü kastederek veya akrabâsı ile alakayı kesmeye götüren bir şey ile duâ edilmediği veya (Dua ettim de kabûl olmadı) demediği müddetçe, bir kimsenin yaptığı duâ kabûl olur.

Ka'b-ül-Ahbâr bildirdi ki: Mûsâ aleyhisselâm zamanında büyük kuraklık ve kıtlık oldu. Mûsâ aleyhisselâm İsrâiloğulları ile üç gün duâya çıktığı hâlde duâsı kabûl olmamıştı. Allahü teâlâ; “İçinizde koğuculuk yapan kimse olduğu müddetçe duânızı kabûl etmem” buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm; “O kimdir? yâ Rabbî! Bize bildir de onu aramızdan çıkaralım” deyince, Allahü teâlâ; “Yâ Mûsâ, ben sizi koğuculuktan menederken kendim mi koğucu olayım?” diye vahy etti. Bunun üzerine Mûsâ aleyhisselâm da; “Hepiniz koğuculuktan tevbe edin” buyurdu, ve hepsi tevbe ettikten sonra Allahü teâlâ onlara rahmetini verdi.

Süfyân-ı Sevrî (rahmetullahi aleyh) anlatıyor; “Benî İsrâil'de yedi sene yağmur yağmadı, kıtlıktan çöplüklerdeki leşleri yiyecek vaziyete düştüler. Bu vaziyette dağlara çıkarak Allah'a duâ ettiler, yalvardılar ve niyaz ettiler. Fakat Allahü teâlâ onların peygamberlerine şöyle vahyetti; “Eğer bana doğru yürümekten ayaklarınız dizlerinize kadar sürtülse, elleriniz semâya değecek gibi yüksek dağlara tırmansanız ve duâdan dilleriniz de yorulsa, kul haklarını ödemedikçe, duânıza icâbet etmem ve ağladığınıza acımam.” Bunun üzerine onlar kul haklarını ödediler ve birbirleriyle helâlleştiler. Allahü teâlâ da rahmet ve bereketini üzerlerine saçtı. Mâlik bin Dinâr da (rahmetullahi aleyh) şöyle anlatıyor. Yine Benî İsrâil, meydana gelen bir kuraklık sebebiyle duâya çıkmıştı. Allahü teâlâ peygamberlerine şöyle bildirdi: “Sen onlara haber ver, pis beden, haram ile dolmuş mide ve kana bulanmış eller ile karşıma çıkarak benden rahmet diliyorlar. Bu vaziyette rahmet şöyle dursun yalnız gadabımı ve benden uzaklığı kazanırlar. Bu hâllerinden vazgeçsinler de onlara rahmetimi yağdırayım.”

Tabiînden olan Ebû Sıddîk Nâcî (rahmetullahi aleyh) anlatıyor: “Süleymân aleyhisselâm maiyetiyle yağmur duâsına çıkmıştı. Yolda sırtüstü yatan ve ayakları havada bir karınca gördü. Karınca; “Allah'ım! Ben de senin yaratıklarından biriyim, senin rahmetine ve senin bana vereceğin rızka muhtacım. Sen bizi başkasının suçundan dolayı helâk etme.” diye duâ ediyordu. Bunu gören Süleymân aleyhisselâm; “Geri dönelim, yağmur için gerekli duâ yapılmıştır” dedi.”

Evzâî (rahmetullahi aleyh) anlatıyor: “Bir gün insanlar yağmur duâsına çıkmıştı. Bilâl bin Sa'd, Allahü teâlâya hamd ü senâ ettikten sonra; “Ey cemâat! Kusurlu olduğunuzu îtirâf edersiniz değil mi?” diye sordu. Halk; “Evet, Allahü teâlâ affetsin” dedi. Bunun üzerine Bilâl bin Sa'd, cemâatiyle birlikte ellerini kaldırarak; “Allah'ım! Kusurlarımızı îtirâf ederek huzûruna geldik. Mağfiretin, bizim gibi kusurunu îtirâf edenleredir. Allah'ım! Sen bizi affet, bize merhamet et ve rahmetini bize indir” diye duâ etti. Allahü teâlâ da rahmetini inzal buyurdu.

Mâlik bin Dinâr'a (rahmetullahi aleyh) “Allah'a duâ et, bize rahmet versin” dediklerinde; “Siz yağmurun geciktiğinden şikayet ediyorsunuz, ben ise bizim bu hâl ve hareketlerimize göre üzerimize taş yağmasının gecikmiş olduğunu söylüyorum” dedi.

Rivâyet olundu ki; Bir gün Îsâ aleyhisselâm bir cemâat ile yağmur duâsı için sahraya çıktı. Orada cemâate dönerek; “Günâh işleyen ve günâhkâr olanlar geri dönsün” buyurdu. Günâhkâr oldukları için herkes geri döndü. İçlerinde tek bir kişi kaldı. Îsâ aleyhisselâm ona dönerek; “Sen hiç günâh işlemedin mi?” diye sordu. Adamcağız; “Vallahi bir defâ namaz kılarken (parmağıyla işâret ederek) şu gözüm oradan geçen bir kadına ilişti, namazı müteakip bu gözümü çıkardım. Bundan başka günâh işlediğimi bilmiyorum” dedi. Bunun üzerine Îsâ aleyhisselâm; “O hâlde sen duâ et de ben âmin diyeyim” buyurdu.O da böyle yaptı ve yağmur yağdı.

İbrâhim bin Edhem'e sordular ki: “Allahü teâlâ; “Ey kullarım, benden isteyiniz, kabûl ederim, veririm.” (Mü’min sûresi 60) buyuruyor. Halbuki istiyoruz vermiyor? Cevaben buyurdular ki: “Allahü teâlâyı çağırırsınız O'na itâat etmezsiniz. Kur'ân-ı kerîmi okursunuz, gösterdiği yolda gitmezsiniz. Cenâb-ı Hakk'ın nîmetlerinden faydalanırsınız, O'na şükretmezsiniz. Cennet’in ibâdet edenler için olduğunu bilirsiniz, hazırlıkta bulunmazsınız. Cehennem’i asîler için yarattığını bilirsiniz, ondan sakınmazsınız. Babalarınızın, dedelerinizin ne olduklarını görür, ibret almazsınız. Ayıbınıza bakmayıp başkalarının ayıplarını araştırırsınız. Böyle olan kimseler, üzerine taş yağmadığına, yere batmadıklarına, gökten ateş yağmadığına şükretsinler. Daha ne isterler? Duâlarının netîcesi, yalnız bu olursa yetmez mi?”

Atâ es-Sülemî (rahmetullahi aleyh) diyor ki: “Kuraklık oldu ve yağmur duâsına çıktık. Yolda Sa'dûn el-Mecnûn'u gördüm, o da beni görünce; “Ey Atâ, bugün insanların mezârlarından kalktıkları, dirilme günü mü, yoksa kıyâmet günü müdür? Ne oluyor?” diye sordu. Ben; “Hayır yağmur duâsına çıkıyoruz” dedim. Mecnûn; “Günâhkâr ve dünyâya bağlı gönüllerle mi, yoksa Allah'a yönelmiş gönüllerle mi çıkıyorsunuz?” diye sorunca, ben; “Hayır Allah'a bağlanmış ve tevbekar kalplerle çıkıyoruz” dedim. Mecnûn; “Ey Atâ, sen o haktan ayrılanlara söyle, hâk ve hakîkatten ayrılmasınlar, zirâ Allahü teâlâ onları görüyor” dedi ve sonra gözlerini semâya dikerek; “Allah'ım! Memleketimi kullarının isyânıyla helâk etme, gâfillerin gözünden saklanan senin esma-i hüsnan ve gizli olan nîmetlerine sığınarak memleketimi bereketlendirecek ve kullarını sulayacak bol rahmetini senden isterim, ey her şeye kâdir olan Allah'ım!” diyerek duâ etti. Atâ devamla diyor ki; daha duâ bitmemişti ki, gök gürledi, şimşek çaktı ve bardaktan dökülürcesine yağmur yağmaya başladı. Bunun üzerine bir köşeye çekilerek şöyle söyledi: “Zahid ve abidler ne güzel insanlardır. Zirâ onlar Mevla'ları için yemeyi, içmeyi terkettiler. Allah sevgisinden gözlerine uyku gelmedi, geceler geçti, kendileri hâlâ bîdâr yâni uyanıktılar. Allah'a kulluk onları her şeyden alıkoydu. Gâfil insanlar onların mecnûn olduğunu sanmışlardı.”

İbn-i Mübârek (rahmetullahi aleyh) de hâtıralarını şöyle anlatıyor; Şiddetli bir kıtlık ve kuraklık senesi idi. Medîne'ye gittim, halk ile beraber yağmur duâsına çıktık. Üzerinde adi ketenden iki elbise bulunan ve birini izâr, diğerini de peştemal olarak kullanan siyahî bir genç, benim yanı başıma gelerek oturdu ve; “Allah'ım! Amellerimizin kötülüğü, günâhlarımızın çokluğu senin katında yüzlerimizi kararttı, bizi terbiye etmek için rahmetini bizden kestin. Ey hilm ve vakâr sâhibi olan, ey kulları kendisinden iyilikten başka bir şey bilmeyen Allah'ımız, şu anda kullarına rahmetini yağdırmanı senden dilerim” diye duâ etti. “Bu saatte bu saatte” derken gökyüzü bulandı ve her taraftan yağmur yağmaya başladı. İbn-i Mübârek şöyle devam ediyor; oradan ayrıldık. Fudayl'ın (rahmetullahi aleyh) yanına gittim. Fudayl; “Ne oluyor, seni mahzûn görüyorum?” dedi. Ben de hâdiseyi kendisine anlattım ve siyahî delikanlının durumunu söyleyince, Fudayl bir ah çekerek yere düştü ve bayıldı.

Yine rivâyet olundu ki; Hazret-i Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh), hazret-i Peygamberin amcası Abbâs'ın (radıyallahü anh) da bulunduğu bir cemâatle yağmur duâsına çıkmıştı. Hazret-i Ömer; “Allah'ım! Sevgili Habîbin ve O'nun amcası vâsıtasıyla sana ilticâ ediyoruz. Sen bunların yüzü suyu hürmetine bize rahmetini yağdır” diye duâsını bitirdikten sonra, hazret-i Abbâs elini kaldırarak; “Allah'ım! Semâdan gelen her belâ, günâh sebebiyle gelir ve bu belâyı tevbe kaldırır. Ben sevgili Habîbinin amcası olduğum için halk benim vâsıtamla sana müracaat ediyorlar. İşte günâhkâr olan bizler ellerimizi sana kaldırdık, boyunlarımızı tevbe ile karşında eğdik. Sen gayb olanı terketmeyen, beli kırılanı yalnız bırakmayan bir koruyucusun. İşte küçükler perişân, büyükler sefil oldu. Bu yüzden şikayet sesleri sana yükseldi. Sen âşikâreyi de gizliyi de bilirsin. Allah'ım, kulların ümîdleri kesilip helâk olmadan onların imdadına yetiş. Zirâ senin rahmetinden ancak kâfirler ümîd keserler. Rahmetini yetiştir” diye duâ etti. Duâsını tamamlamadan dağlar gibi bulutlar gökyüzünü kapladı ve rahmet yağmaya başladı.

--------------------------------------------------------

1) Tefsîr-i Kebîr

2) Tefsîr-i Mazharî

3) Tefsîr-i Taberî

4) Dürr-ül-mensûr

5) Tefsîr-i Kurtubî

6) Bahr-ül-muhît

7) Feth-ül-Bârî

8) Ravdat-üs safâ; sh. 353

9) Mecme'uz Zevaid; cild-8, sh. 208

10) Ahsen-ül Enbâ’; sh. 21

11) Kısas-ı Enbiyâ; cild-1 sh. 39

12) Mir’ât-ı Kâinat; sh. 158

13) El-Mearif; sh. 24

14) Mu'cizât-ül enbiyâ; sh. 79

15) Zad-ül-Mesîr

16) Et-Tebsıra: cild-1, sh. 339

17) Muhâdarat-ül Ebrâr; cild-1, sh. 137

18) Târih-ül Lüga; cild-3, sh. 340

19) El-Kâmil; cild-1 sh. 298

20) İhyau ulûmiddîn

21) Rehber Ansiklopedisi; cild-18, sh. 285

22) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; cild-4, sh. 70

23) Tam İlmihal Seâdet-i Ebediyye; sh. 1152

24) Arais-ül-mecâlis; sh. 370