|
Lügat, hadîs,
tefsîr ve fıkıh âlimi. Künyesi, Ebû Ömer olup, ismi, Muhammed bin Abdülvâhid bin
Ebî Hâşim'dir. Aslen Horasan bölgesindeki Kbyurd'tan (Bâverd) olduğu için
Bâverdî, Bağdâd'da yerleştiği için Bağdâdî nisbet edildi. Meşhûr lügat âlimi
Sa'leb Kûfevî'nin derslerini hiç kaçırmayıp, ondan çok istifâde etmek maksadıyla
yanından ayrılmadığı için, Gulâm-ı Sa'leb (Sa'leb'in hizmetçisi) diye meşhûr
oldu. İbâdete çok düşkün olduğu için Zâhid, kumaş nakışçılığı ile uğraştığı için
Mutarız lakabı verildi. 261 (m. 875) yılında Ebyurd'da doğdu. 345 (m. 956)
yılında Bağdâd'da vefât etti. Ma'rûf-i Kerhî hazretlerinin karşısına defn
edildi.
İlimlerinden
istifâde için hocalarına köle gibi hizmet eden, onların bildikleri herşeyi
öğrenebilmek i-çin, gece-gündüz yanlarından ayrılmayan Ebû Ömer Zâhid, lügat ve
nahiv ilmini Kûfe dil mektebine mensûb olan Sa'leb Nahvî'den öğrendi. Mûsâ bin
Sehl Veşa', Ahmed bin Ubeyd Nersî Hammâl, İbrâhîm bin Heysem Beledî, Ebü'l-Abbâs
Küdeymî, Beşîr bin Mûsâ Esedî ve daha birçok âlimden ilim öğrendi.
Lügat ilminde
zamanının imâmı idi. Yüzbin hadîs-i şerîfi, râvileriyle birlikte ezbere bilirdi.
Hadîs â-limleri sika olduğunu söylediler. Edebiyat bilgilerinde, zamanının bir
tanesiydi. Üçbin varaklık lügati, ezberinden yazdırdığı meşhûrdur. Eski
şâirlerin şiirlerini, hayatlarını ve lügatîan kullanışlarını çok iyi bilirdi.
Hâfızası çok güçlü idi. Muarızları tarafından yapılan ithamlara gayet ustalıkla
cevap verir, lügat mes'elelerine, şâirlerin şiirlerinden seçtiği beyitleri delil
getirirdi, önceleri kumaş ve halı dokuma ve ticâretiyle uğraşır, güzel nakışlar
yapardı, ilimle meşguliyeti, ticârette iflâs etmesine sebeb oldu. O tamamen
ilimle meşguliyetine devam ederek, ticâreti terk etti. Kumaş ve halı nakşı ile
uğraşır, geçimini kendi elinin emeği ile sağlardı. Zâhid bir hayat yaşar, az
yer, az uyur, çok ibâdet ederdi. Devamlı ilim ve ibâdetle meşgul olurdu. Allahü
teâlânın rızâsı için ibâdet eder, O'nun rızâsı için ilim öğrenir ve öğretirdi.
Zamanındaki âlimlerin birçoğu kendisinden ilim öğrendi.
Ebû
ÖmerZâhid'in talebelerinden, meşhûr âlimler yetişti. Bunlardan bir kısmı, İbn-i
Rızkaveyh, Hâkim Nişâbûrî, İbn-i Mende, Kâdı Ebü'l-Kâsım bin Münzir,
Ebü'l-Hüseyn bin Beşrân, Ali bin Ahmed Rez-zâz, Ebû Ali Bin Şâzân ve İbn-i
Hâleveyh'dir. Bu âlimlerden başka, birçok kimse kendisinden ilim tahsil etti.
Onlardan ba'zıları, hadîs-i şerîf rivâyetinde de bulundular.
Kendisi
anlatır: Ali bin Muvaffak'tan bana gelen haberde şöyle bildirildi: "Şehriyar
isminde mecûsî bir komşum vardı. Ona müslüman olmasını teklif ettim. Kendi
ateşperestliklerinin daha doğru olduğunu iddia etti. Daha sonra, mecûsî dîni
üzere öldü. Bir gece rü'yâmda gördüm. Hâlinin nasıl olduğunu sordum. Bir
Cehennem çukurunda olduğunu; neyin hak, neyin bâtıl olduğunu iyi anladığını
söyledi. "Sizin altınızda kimler var, sizden kötü durumda olan kimlerdir?" diye
sordum. "Sizden bir topluluk" diye cevap verdi. "Onlar knnlerdir?" deyince de,
Onlar, Kur'ân-a mahlûk diyerek hakaret etmeye cür'et eden Mu'tezilîlerdir"
dedi."
Alimler Ebû
Ömer Zâhid hakkında buyurdular ki:
Tenuhî, "Ebû
Ömer Zâhid kadar hâfızası kuvvetli olan bir kişi görmedim. Ezberinden üçbin
yaprak yazardı."
İbn-i Burhan,
"Lügat ilminde öncekilerden ve sonrakilerden, onun gibi güzel söz söyleyen bir
kimse daha yoktu."
İmâm-ı Süyûtî
ileri gelenler ve kâtibler, ondan birşey işitmek için huzurunda bulunmaya can
atarlardı."
Ebû Ömer Zâhid;
tefsîr, hadîs, fıkıh, târih ve edebiyat ilimlerinde pekçok eser yazdı. Bunlardan
hocası Sa'leb'in "Fasîh" inin şerhi, Yevâkît, Cürcânî, Muvaddah, Sâ'at, Yevm ve
leyl, Müstahsen, İşerât, Sevrî, Buyu', Tefsîr-i esmâ-i şuarâ, Kabâil, Meknûn ve
Mektûm, Tefâha, Medâhil (Şam'da 1929'da yayınlandı.) Ale'l-medâhil, Nevâdir,
Fa't-ül-ayn, Fa't-ül-cemhere, Fedâil-i Muâviye (r.a.) Garîb-ül-ehâdis-i Müsned-i
Ahmed İbn-i Hanbel ve bunlardan ayrı olarak Ali bin Hamşâd Nişâbûrî'nin
Tabakât-üş-şuyûh'unda bildirilen üçyüz cüzden oluşan bir de Müsned'i vardır.
KAYNAKLAR
1) Mu'cem-ül-müellifîn cild-10, sh-266
2) Târîh-i Bağdâd cild-2, sh-356
3) Vefeyât-ül-a'yân cild-4, sh-329
4) Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh-67
5) Bugyet-ül-vuâtcild-1, sh-164
6) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh-370
7) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh-142
8) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh-189
9) El-Bidâye ve'n-nihâye cild-11, sh-230
10) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh-873
|
