|
Meşhûr Arab
dili âlimi. İsmi, Abdülmelik bin Kureyb bin Alî bin Esma el-Bâhilî olup, künyesi
Ebû Sa'îd'dir. Dedesinin ismi Esmâ'dır. Dedesine nisbetle Esmâî denir. Esmâî
diye meşhûrdur! 122 (m. 740) senesinde Basra'da doğup, 216 (m. 831) târihinde
yine orada vefât etmiştir. Vahalar ve kırlarda yaşıyan Araplar arasında, çok
dolaşmıştır. Onlarla alâkalı haber ve bilgileri toplamıştır. Bu bakımdan Arap
diline büyük hizmetleri olmuştur! Topladığı bilgileri, halifelere takdim ederdi.
Buna karşılık, halifeler ona mükâfat ve hediyeler verirlerdi. Bildirmiş olduğu
haberler gayet çoktu. Abdullah bin Avn, Şû'be bin Haccâc, Ya'kûb bin Tahlân,
Mis'ar bin Kedâm, Süleymân bin Mugîre, Kurre bin Hâlid gibi büyük zâtlardan (r.anhüm)
rivâyetlerde bulundu. Ondan da, kardeşinin oğlu Abdurrahmân bin Abdullah, Ebû
Ubeyd Kâsım bin Sellâm, Ebû Hatim es-Sicistânî ve daha başka âlimler de ondan
rivâyette bulunmuştur. Basralı-dır. Hârûn Reşîd zamanında Bağdâd'a gelmiştir.
Esmâî, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfi
açıklamakta çok titizlik gösterirdi. Bilmezse asla açıklamaya girmezdi. Ama,
Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîften bir kelime, âyet veya cümlenin ma'nâsı
sorulunca, "A-raplar bu kelimenin ma'nâsı için, böyle söylerler. Ancak âyet-i
kerîmede ve hadîs-i şerîfteki murâd olan (kastedilen) ma'nâyı bilmiyorum" derdi.
Halife Hârûn Reşîd ona çok alâka gösterirdi. Bir ara uzun müddet görüşmemişlerdi
Esmâî, Hârûn Reşîd'in yanına gelince, "Bizi artık unuttun. Sana bir kötülük mü
yaptık da, bize uğramıyorsun?" demiştir.
Âlimlerin
hakkında buyurdukları: Yahyâ bin Maîn; onun rivâyetinde sika (güvenilir)
olduğunu söyler.
İbrâhîm
el-Harbî: "Basra'daki Arap dili âlimlerinin bir kısmı Ehl-i bid'at idiler.
Fakat, şu meşhûr dört zât, Ehl-i sünnet i'tikâdında idiler. Bunlar Ebû Amr bin
Âlâ', Halil bin Ahmed, Yûnus bin Habîb ve Esmâî'dir."
Muhammed bin
İbrâhîm bin Müslim Tarsûsî, Ahmed bin Hanbel ile Yahyâ bin Maîn'in, Esmâî'yi
sünnet-i seniyyeye bağlı olduğu için, medhettiklerini söylemişlerdir.
Esmâî'nin çok eserleri vardır. Ba'zıları
şunlardır:
1. el-lbil, 2.
el-Ezdâd, 3. el-Müterâdif 4. el-Fark, 5. Şerh-i Dîvân-ı Zir-Rumme.
KAYNAKLAR
1)
El-A'lâm cild-4, sh-162
2)
Tehzîb-üt-tehzîb
cild-6, sh-415
3)
Târîh-i Bağdâd Cild-10, sh410
4)
Vefeyât-ül-a'yân
ci(d-3, sh-170
5)
Kıyâmet ve Âhıret sh-49
|
