SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013

TR AR TR/AR

10. Aksırana Duâ Etmek ve Esnemenin Hükmü

686-Ebû Hüreyre'den rivâyet edilmiştir. O da, Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'den şöyle dediğini anlatmıştır:

“Allahü teâlâ aksırmayı sever (ondan razı olur). Esnemeyi hoş görmez. Sizden biriniz aksırır da Allahü teâlâ'ya hamd ederse, onu işiten her müslüman üzerine ona şöyle duâ etmek bir borç olur:

“Yerhamükellâh" (Allah sana merhamet etsin). Esnemeye gelince, o Şeytandandır. Sizden biriniz esnediği zaman, gücü yeterince onu geri çevirsin. Çünkü sizden biriniz esneyince Şeytan ona güler."[84]

Derim ki âlimler şöyle ifade etmişlerdir: Aksırmayı gerektiren sebeb iyi bir şeydir. O da besin hafifliğinden ve yük ağırlığının azlığından ileri gelen vücud hafifliğidir. Bu da iyi bir haldır ki şehveti zayıflatır ve ibâdeti kolaylaştırır. Esnemek bunun zıddıdır. Allah en iyisini bilir.

687- Ebû Hüreyre'den (radıyallahü anh) rivâyet edilmiştir. O da Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'den şöyle dediğini anlatmıştır:

“Sizden biriniz aksırdiği zaman,

"Elhamdülillah"

"Allah'a hamd olsun" desin. Kardeşi yahut arkadaşı da ona:

"Yerhamukellâhu"

"Allah sana merhamet etsin", desin. Kardeşi ona yerhamukellâh deyince, sksıran:

"Yehdîkümullâhu ve yuslıhu bâteküm" "Allah size hidâyet etsin ve halinizi düzeltsin", desin."[85]

688- Enes'den (radıyallahü anh) yapılan rivâyetde şöyle demiştir:

“Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in yanında iki adam aksırdı. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) bunlardan birine karşılık verdi (teşmit yaptı), diğerine teşmit yapmadı. Bunun üzerine peygamberini teşmit yapmadığı kimse dedi ki, falanca aksırdı da ona teşmit yaptın., ben aksırdım da bana teşmit yapmadın? Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem): Bu adam Allahü teâlâ'ya hamd etti. Sen ise Allahü teâlâ'ya hamd etmedin, buyurdu."[86]

689- Ebû Mûsa el-Eş'arî'den rivâyet edilmiştir. (radıyallahü anh) o demiştir ki,

Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle buyurduğunu işittim:

“Sizden biriniz aksırır da Allahü teâlâ'ya hamd ederse, ona teşmit yapınız. Eğer Allah'a hamd etmezse, ona teşmit yapmayınız, (Yerhamukellâh, demeyiniz).[87]

690- el-Berâ'dan (radıyallahü anh) rivâyet edilmiştir. O şöyle demiştir:

“Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem bize yedi şeyi emretti ve yedi şeyi bize yasakladı. Hastayı ziyareti, cenaze arkasında yürümeyi, aksırana teşmit yapmayı, davetçiye icabet etmeyi, selâma karşılık vermeyi, haksızlığa uğrayana yardım etmeyi ve yeminde durmayı (yemini bozmamayı) bize emretti."[88]

691- Ebû Hüreyre'den (radıyallahü anhu) rivâyet edilmiştir. O da Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle buyurduğunu anlatmıştır:

“Müslümanın müslüman üzerine hakkı beştir: Selâmı cevablamak, hastayı ziyaret etmek, cenazeler arkasında yürümek, davete icab etmek ve aksırana teşmit yapmak."[89]

Müslim'in diğer bir rivâyeti şöyledir:

“Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı altıdır: Onunla karşılaşınca ona selâm ver, seni davet ettiği zaman icabet et, senden öğüt istediği zaman ona öğüt ver, aksırır da Allahü teâlâ'ya hamd ederse ona teşmit yap, hastalanınca onu ziyaret et ve ölünce cenazesini takip et."

Aksıran kimsenin aksırması arkasıhda ELHAMDÜ LİLLAH demesinin müstehab olduğunda âlimler ittifak etmişlerdir. Elhamdü lillahi Rabbilalemin, derse daha güzel olur. Elhamdü lillâhi alâ külli hâl, derse daha faziletli olur.

692- Sahîh bir isnadla Ebû Hüreysre'den (radıyallahü anh) rivâyet edilmiştir. O da Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle buyurduğunu anlatmıştır:

“Sizden biriniz aksırdığı zaman, ELHAMDÜ LİLLÂHİ ALÂ KÜLLİ HÂL, desin. Kardeşi yahut arkadaşı da: Yerhamukellah, desin. Buna karşılık olarak aksıran: Yehdîkümullahu ve yuslihu bâleküm (Allah size hidâyet versin ve halinizv düzeltsin, der.)"[90]

693- İbn Ömer'den (radıyallahü anhüma) rivâyet edilmiştir ki:

“Bir adam İbn Ömer'in yanında aksırdı da: Elhamdü lillah vesselâmu alâ Resûlillah, dedi. İbn Ömer ona şöyle dedi: Ben de, Elhamdü lillah vesselâmu Alâ Resûlillahi, derim. Fakat Resûlüllah Sallallahü aleyhi ve sellem'in bize öğrettiği böyle değildir. Bize şöyle demeyi öğretti: Elhamdü lillahî alâ külli hâl."[91]

Derim ki: Aksırma arkasında hamd sözünü duyan herkesin ona Yerhamukellah, yahut Yerhamukümullâh, yahut Rahimekümullâh, demesi müstehab olur. Bundan sonra aksıranın şöyle demesi de müstehabdır: Yehdîkumullâhu ve Yuslihu bâleküm, yahut Yeğfirullâhu lenâ ve leküm.

694- İmâmı Mâlik'ten rivâyet edilmiştir. O da Nafi'den, Nafi'de ibn Ömer'den (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiğine göre, İbn Ömer şöyle dedi:

“Sizden biriniz aksırır da ona YERHAMUKELLAH denilirse, o da şöyle der:

"Yerhamunallâhu ve iyyâküm ve yağfirullâhu lenâ ve leküm (Allah bize ve size merhamet etsin. Allah bizi ve sizi bağışlasın).

Bütün bunlar sünnettir, bunlarda vâcib yoktur. Âlimlerimiz şöyle demiştir: Teşmit denilen YERHAMUKELLAH sözünü söylemek sünneti kifayedir. Meclisde bulunanlardan biri bunu söylerse, hepsi için yeterli olur. Fakat faziletli olan, bunu mevcudların tümünün söylemesidir. Çünkü daha önce yazdığımız Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in:

“Aksıranın hamd sözünü işiten her müslüman üzerine YERHAMUKELLAH demek bir borçtur." sözü vardır. Bizim bu anlattığımız Şâfiî mezhebinin görüşü olan teşmitin müstehab oluşudur. Mâliki âlimleri bunun vâcib olduğunda ayrılığa düşmüşlerdir. Kadî Abdülvahhab bu teşmit sünnettir. Bizim mezhebimizde olduğu gibi, cemaat içinden bir kişinin teşmiti yeterlidir demiştir.

İbn Müzeyn demiştir ki bütün cemaatın teşmit yapması gereklidir. İbnu'l-Arabî el-Mâlikî de bunu benimsemiştir.

Daha önce geçen hadisten dolayı, aksıran hamd etmezse, ona teşmit yapılmaz. Hamdin, teşmitin ve buna cevab vermenin en azı, yanındaki arkadaşı işitecek kadar sesi yükseltmektir.

Aksıran adam Allah'a hamd sözünden başka bir söz söylerse, teşmite hak kazanmaz:

695- Sahabî olan Sâlim ibn Übeyd el-Eşca'i'den (radıyallahü anh) yapılan rivâyetde o şöyle demiştir:

“Biz Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in yanında idik. O sırada cemaatten biri aksınp: Esselâmu Aleyküm, dedi. Bunun üzerine Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Sana ve annene de selâm olsun (burada selâmın gereği ne)! Sonra peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem): Sizden biriniz aksırdığı zaman Allah'a hamd etsin." dedi. Bundan sonra bazı hamd şekillerini anlattı ve dedi ki, hamd edip aksıran kimsenin yanında bulunan, Yerhamukellâh, desin. Aksıran da onlara cevab olarak: Yeğfirullâhu lenâ ve leküm, desin."[92]

Namazda iken aksıran kimsenin, kendine işittirecek bir sesle Elhamdü Lillâh, demesi bizim Şâfiî mezhebinde müstehabdır. Mâliki âlimleri için üç görüş vardır. Birincisi bu bizim görüşümüzdür. İbn Arabî bunu seçmiştir. İkincisi, içinden hamd eder. Üçüncüsü Sahnun'un söylediğidir ki, ne aşikâre hamd eder, ne de içinden...

Aksırmaya gelince, sünnet olan elini yahut mendilini ağzına koymak ve sesi alçaltmaktir:

696- Ebû Hüreyre'den (radıyallahü anh) yapılan rivâyetde o şöyle demiştir: Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem aksırdığı zaman elbisesini, yahut benzer bir şeyi ağzı üzerine kordu. Aksırma sesini alçaltır yahut kısardı." Ravi bu son iki lâfızda şübhe etmiştir. Tirmizî der ki, bu hadis sahihdir.[93]

697- Abdullah ibn Zübeyr'den (radıyallahü anhüma) yapılan rivâyetde demiştir ki, Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu; "Aziz ve yüce olan Allah Esneme ve aksırmada ses yükseltmeyi hoş görmez. "[94]

698- Ümmü Seleme'den yapılan rivâyetde (radıyallahü anha) o şöyle demiştir:

“Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle dediğini işittim: Yüksek sesle esnemek ve şiddetli aksırmak Şeytandandır."'[95]

Bir insanın aksırması arka arkaya devam ederse sünnet olan üçe varıncaya kadar ona Teşmit etmektir:

699- Seleme ibn'l-Ekvâ'dan (radıyallahü anh) yapılan rivâyete göre, o Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'den dinledi:

“Bir adam Peygamberin yanında aksırdı. Peygamber ona: Yerhamukellâh, dedi. Sonra bir daha aksırınca, Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem onun için dedi ki, adam nezlelidir. "Bu söz, Müslim'in rivâyetidir. Amma Ebû Dâvud ve Tirmizî rivâyetlerinde demişlerdir ki, Seleme anlattı:

“Bir adam Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in yanında aksırdı, ben de bulunuyordum. Bunun üzerine Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem, YERHAMUKELLÂH, dedi. Sonra ikinci defa yahut üçüncü defa aksırdı. Bunun üzerine Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem, YERHAMUKELLÂH, bu nezleli bir adamdır. "[96]

700- Sahabî olan Ubeydullah ibn Rifâ'adan (radıyallahü anh) yapılan rivâyetde demiştir ki, Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Üç kez aksırana teşmit yapılır, (ona Yerhamukellâh, denilir). Eğer ziyade yaparsa, dilersen teşmit yaparsın, dilersen yapmazsın.[97]

701- Ebû Hüreyre'den rivâyet edilmiştir. Hadisin isnadında halini araştırmadığım bir adam vardır. Hadisin geri kalan isnadı Sahîhtir. Ebû Hüreyre demiştir ki: Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle buyurduğunu işittim:

“Sizden biriniz aksırınca, yanında oturan ona teşmit yapsın, Üçten fazla aksırırsa o kimse nezledir. Üçten sonra teşmit yapılmaz. (Yerhamukellâh, denmez).”[98]

Bu konuda âlimler ihtilâf etmişlerdir: Mâliki olan İbnu'l Ârâbî şöyle demiştir: İkinci aksırışında adama, sen nezlelisin, denilir, görüşü vardır. Üçüncüde ona denilir, dördüncüde (sen nezlelisin) denilir şeklinde değişik görüşler vardır. Doğru olan üçüncüde söylenmesidir. böyle (sen nezlelisin) denmesinin manası, bundan sonra sen teşmit yapılacak kimse değilsin, demektir. Çünkü sende olan bu hâl nezleden ve hastalıktandır. Aksırmadaki hafiflikten değildir.

Eğer denilirse: Hastalık sebebiyle aksırma olursa, ona duâ ve teşmit yapmak uygun olur. Çünkü hasta olan, hasta olmayandan duâya daha fazla hak sahibidir. Neden buna teşmit yapılmasın? Bunun cevabı: Ona duâ etmek müstehabdır. Fakat meşru olan aksırma Duâsından başka bir duâ yapılır. Müslümanın müslümana afiyet, selâmet ve benzeri duâ yapması teşmit kısmından değildir.

Bir kimse aksırır da Allahü teâlâ'ya hamd etmezse, daha önce anlattığımız gibi ona teşmit yapılmaz. Eğer Allahü teâlâ'ya hamd etse de insan bunu işitmezse yine ona teşmit yapılmaz.

Aksıranın yanında bir topluluk olur da onlardan bir kısmı aksıranın hamdini duyar bir kısmı duymazsa, işitenler ona teşmit yapar, başkaları değil. Doğru kabul edilen budur.

İbnu'l-Ârâbî, hamdi işitmeyenler hakkında bir muhalefeti anlatmıştır: Arkadaşlarının teşmitini işitince, hamdi işitmeyen de teşmit yapar; çünkü başkasının teşmit yapmasıyla adamın aksırma ve hamd halini bilmiş olur. Bu görüşe karşı olarak denmiştir ki, hamdi işitmeyenler, bu durumda da teşmit yapmazlar. Çünkü aslen hamdi işitmemişlerdir.

Bil ki, aslen bir adam hamd etmeyince, yanında bulunan kimsenin hamdi hatırlatması müstehab olur. Doğru kabul edilen budur.

Hattâbî'nin Sünen'inde bunun benzerini, büyük İmâm İbrahim el-Nehâ'i'den rivâyet ettik. Bu insanı uyarma işi, nasihat, iyiliği emretme, iyilik ve takva üzere yardımlaşma bölümüne girer.

İbnu'l-Ârâbî demiştir ki, uyarmayı yapmaz. Bunu yapmayı cehalete ve hata işlemeye yormuştur. Doğru olan bizim anlattığımız uyarma işinin müstehab olduğudur. Muvaffakiyet Allah'dandır.

(Bir Yahudi Aksırınca)

702- Ebû Mûsa el-Eş'arî'den (radıyallahü anh) yapılan rivâyete göre şöyle demiştir:

Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem'in yanında aksırışırlardi. Bununla peygamberin kendilerine, Yerhamukümullâh, demesini umarlardı. Peygamber de (onlara) derdi: Allah size hidâyet versin ve halinizi düzeltsin."[99]

703- Ebû Hüreyre'den (radıyallahü anh) rivâyet edilmiştir. O demiştir ki, Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Kim bir olay anlatır da o sırada aksırırsa, o doğrudur.[100]

Bir insan esnediği zaman, daha önce anlattığımız hadisten dolayı, onu gücü yeterince geri çevirmesi sünnettir. Müslim'in Sahîh'inde rivâyet ettiğimiz gibi, elini ağzı üzerine koyması da sünnettir.

704- Ebû Said el-Hûdrî'den rivâyete göre, Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in şöyle dediğini anlatmıştır:

“Sizden biriniz esnediği zaman eli ile ağzı üzerini tutsun. Çünkü Şeytan girer."[101]

Derim ki, esneme namazda yahut namaz dışında olsa hüküm birdir, eli ağız üzerine koymak müstehab olur. Ancak esneme ve benzeri bir gerek olmadığı zaman eli ağıza koymak, namaz kılan için mekruhtur. En doğrusunu Allah bilir.