31. Ölülere Sövmenin Yasaklığı

436- Hazret-i Âişe'den (radıyallahü anha) rivâyet edildiğine göre demiştir ki, Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

"Ölülere sövmeyiniz; çünkü onlar yaptıklarına kavuşmuşlardır. "

437- İbn Ömer'den (radıyallahü anhüma) Tirmizî'nin zayıf gördüğü bir isnadla rivâyet edildiğine göre, demiştir ki,Resûlüllah sallallahü aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Ölülerinizin iyiliklerini anlatın; onların kötülüklerinden (onları söylemekten) kaçının.”

Derim ki, âlimler şöyle söylemiştir: Fıskı ortaya çıkmamış olan bir müslüman ölüye sövmek haramdır.

Amma kâfirin ve fıskı meydana çıkmış müslümanın ölüsüne sövmek konusunda selef (önceki) âlimlerin ihtilâfı vardır ve karşılıklı deliller ortaya çıkmıştır.

Sonuç olarak bu bölümde anlattıklarımızla ölülere sövmek yasaklanmıştır.

Kötü insanlara sövmeye ruhsat hakkında çok şeyler nakledilmiştir. Bunlardan bir kısmım Cenabı Hak Kur’ân-ı Kerimde bize beyan buyuruyor, okunmasını ve okutulmasını bize emrediyor.

Bunlardan bir çokları da Hadisler olup Buhârî'nin Sahîh'inde vardır. Nitekim, Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem'in anlattığı Amr ibn Lühayy hakkındaki hadisi (ki, Hazreti ibrahim'in dininden ilk olarak dönmekle kötülenene dair hadîs), hacılara çomağı ile kötülük yapan Ebû Riğâl'ın kıssası, yine Allah'dan mağfiret dilemeyip îman etmeyen İbn Cud'an'ın kıssası ve bunlardan başka kıssalar.

Bir de, daha önce anlattığımız, ashâbın rasgelip de kötülükle andıkları ve Peygamberin ashâbı yasaklamadığı sahîh hadis de, bunlardandır. Yasaklamak şöyle dursun, "Cehennem ona vâcibdir" buyurdu.

Bu delilleri bir araya getirip hüküm vermek hususunda âlimler bir takım görüşler üzerinde ihtilâf etmişlerdir. Bunların en Sahîh ve en güvenileni şu:

Kâfirlerin kötülüklerini söylemek caiz olur.

Ama müsiümanlardan fıskı, yahut bid'atı yahut bunlara benzer halleri açık olanlardan ibret almak ve insanları korkutmak için, onların kötülüklerini söylemek yine caizdir. Bu, ihtiyaç duyulan bir hâl karşısında, ya söylediklerinden kaçındırmak, yaptıkları işe uymaktan sakındırmak için caiz olur. Eğer böyle bir gerek yoksa, müslüman ölülerin kötülüklerini söylemek caiz olmaz. işte bütün deliller bu açıklamaya göre değerlendirilir. Zaten sağlam olmayan rivâyetlerin kabul edilmemesi üzerinde âlimler ittifak etmişlerdir. En doğrusunu Allah bilir.

٣١- باب النّهي عن سبِّ الأمْوَات

٤٣٦- روينا في صحيح البخاري عن عائشة رضي اللّه عنها قالت‏: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم‏:

"‏لا تَسُبُّوا الأمْوَاتَ فإنَّهُمْ قَدْ أفْضَوْا إلى ما قَدَّمُوا‏"‏‏.‏‏

(‏البخاري‏ (‏١٣٩٣‏)‏، وأبو داود‏ (‏٤٨٩٩‏)‏، والنسائي ٤/٥٢ـ٦٣‏.‏ (٢٣) ‏‏)

٤٣٧- وروينا في سنن أبي داود والترمذي، بإسناد ضعيف ضعَّفه الترمذي، عن ابن عمر رضي اللّه عنهما قال‏: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم ‏قال‏:‏

‏”‏‏اذْكُرُوا مَحاسنَ مَوْتاكُمْ، وكُفُّوا عَنْ مَساوِيهمْ‏"‏‏.‏‏ (‏أبوداود‏ (‏٤٩٠٠‏)‏، والترمذي‏ (‏١٠١٩‏)‏ (٢٤) ‏‏)

قلت‏: قال العلماء‏: يَحرم سبُّ الميت المسلم الذي ليس معلناً بفسقه‏.‏

وأما الكافرُ والمُعلِنُ بفسقه من المسلمين ففيه خلاف للسلف وجاءت فيه نصوص متقابلة، وحاصلُه أنه ثبت في النهي عن سبّ الأموات ما ذكرناه في هذا الباب‏.‏

وجاء في الترخيص في سبّ الأشرار أشياء كثيرة، منها ما قصَّه اللّه علينا في كتابه العزيز وأمرنا بتلاوته وإشاعة قراءته؛

ومنها أحاديثُ كثيرة في الصحيح، كالحديث الذي ذكر فيه صلى اللّه عليه وسلم عمروَ بن لحيّ، وقصة أبي رِغال‏ (٢٥)‏، والذي كان يسرقُ الحاجَّ بمحجنه‏ (٢٦)‏، وقصة ابن جُدْعان‏ (٢٧) ‏وغيرهم، ومنها الحديث الصحيح الذي قدّمناه لما مرّت جنازة فأثنوا عليها شرّاً فلم ينكر عليهم النبيّ صلى اللّه عليه وسلم بل قال ‏قال‏:‏

‏”‏‏وجبتْ‏"‏‏.‏

واختلف العلماءُ في الجمع بين هذه النصوص على أقوال أصحُّها وأظهرُها أن أمواتَ الكفار يجوز ذكر مساويهم‏.‏

وأما أمواتُ المسلمين المعلنين بفسق أو بدعة أو نحوهما، فيجوز ذكرُهم بذلك إذا كان فيه مصلحة لحاجة إليه للتحذير من حالهم، والتنفير من قبول ما قالوه والاقتداء بهم فيما فعلوه، وإن لم تكن حاجة لم يجزْ؛ وعلى هذا التفصيل تُنَزَّلُ هذه النصوص، وقد أجمعَ العلماءُ على جرح المجروح من الرواة، واللّه أعلم‏.‏