3. İstiftah Duâsından Sonra İstiâze (Eûzü Besmele) Çekmek

Bil ki, istiftah (Sübhâneke) Duâsından sonra "Eûzü'' istiâze yapmak;

(Eûzü billâhi mine’ş-şeytâni’r-racîm) demek ittifakla sünnettir. Bu da Kur'ân okunuşundan öncedir. Allahü teâlâ hazretleri buyuruyor:

"Kur'ân okuduğun zaman koğulmuş şeytandan Allah'a sığın."

 Âlimlerin çoğunluğuna göre bu âyet-i kerîmenin manası:

“Kur’ân okumayı dilediğin zaman (başlamadan önce) istiâze yap Eûzü Billahi Mineşşeytanirracîm" (Kovulmuş şeytandan Allah'a sığınırım) söyle.

İstiâze için muhtar olan lâfız, "Eûzü billahi mineşşeytâni'rracîm" dır. Ancak,

"Eûzü billahi'ssemî'il-alîmi mineşşeytanirracîm" şeklinde de nakledilmiştir. (Kovulmuş olan Şeytandan, Semi' ve Alîm olan Allah'a sığınırım, demektir). Bu türlü istiâze yapmakta bir beis yok ise de, meşhur ve muhtar olan birincisidir.

114- Rivâyetimize göre:

"Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem, namazda kıraetden önce:.

"Eûzü billahi mineşşeytâni'rracîm min nefhıhi ve mefsihi ve hemzihi" (Kovulmuş şeytandan, onun kibir vermesinden, sarmalatmasından, sarhoşluk vermesinden Allah'a sığınırım)" derdi.

Bir rivâyette de istiâzesi şu idi:

Fasıl:

Bilinmelidir ki, istiâze yapmak (Eûzü'yü söylemek) imüstehabdır, vâcib değildir. İnsan Kur’ân okuyacağı zaman bunu terk ederse, günahkâr olmaz ve namazı batıl olmaz; ister kasden terk etsin, ister sehven... Sehiv için de secde yapmaz. Bütün farz ve nafile namazlarda "Eûzü-Taavvüz" getirilmesi müstehabdır. Cenaze namazında ise ihtilâf vardır. (Şâfi’îlere göre) sahîh kabul edilen yine söylenmesinin müstehab oluşudur.

Fasıl:

Namaz dışında her Kur’ân okuyan için de, taavvüz getirilmesi ittifakla yine müstehabdır.

Bil ki, taavvüzü söylemek, birinci rekâtta ittifakla müstehabdır.

Birinci rekâtta söylenmezse, ikinci rekâtta söylenir. Burada da yapılmazsa, ondan sonra söylenir. Birinci rekâtta taavvüz yapıldıktan sonra ikinci rekâtta yapılıp yapılmayacağı üzerinde iki görüş vardır.

 Bizim Şâfi’î âlimlerimizin bu iki görüşlerinden sahîh kabul edileni, ikinci rekâtta da getirilmesinin müstehab oluşudur; ancak ilk getiriliş daha kuvvetlidir.

Kıraat gizli yapıldığı bir namazda "Taavvüz" de gizli yapılır. Sesli olarak Kur’ân okunan namazda "Taavvüzün" sesli veya gizli olacağı ihtilaflıdır. Âlimlerimizden bir kısmı, gizli yapar demiştir. Âlimlerin çoğunluğu demişlerdir ki, bu meselede imâm Şafii'nin iki görüşü vardır:

Birincisi, gizli veya aşikâre getirilmesi eşittir, bir fark yoktur. "Ümm" kitabında hüküm budur.

İkincisi, aşikâre getirilmesi sünnettir. "el-İmlâ" kitabında da hüküm budur.

Âlimlerimizden bir kısmı da iki görüş ileri sürmüştür:

Birinci görüş aşikâre söylenmiştir ki, Şeyh Ebû Hâmid el-İsferayini bunu sahîh kabul etmiştir. Bu zat lrak'lı âlimlerimizin İmâmıdır. Bunun arkadaşı el-Mehamilî ve başkaları da aynı görüşe katılmışlardır. Ebû Hüreyre'nin (radıyallahü anh) yaptığı da bu idi.

Diğeri  de, İbn Ömer'in (radıyallahü anhüma) yapmış olduğu gizli taavvüz getirişidir ki, âlimlerimizin çoğunluğuna göre en doğru ve muhtar olan budur. Allah daha doğrusunu bilir.

٣- باب التعوّذ بعد دعاء الاستفتاح

اعلم أن التعوّذ بعد دعاء الاستفتاح سنّة بالاتفاق، وهو مقدمة للقراءة، قال اللّه تعالى‏:

{‏فإذا قَرأت القرآنَ فَاسْتَعِذْ باللّه من الشَّيْطانِ الرَّجِيم‏} ‏النحل‏: ‏٩٨ معناه عند جماهير العلماء‏ (٥١) ‏‏: إذا أردت القراءة فاستعذ باللّه‏.‏

واعلم أن اللفظ المختار في التعوّذ‏: أعوذ باللّه من الشيطان الرجيم،

وجاء‏: أعوذ باللّه السميع العليم من الشيطان الرجيم، ولا بأس به، ولكن المشهور المختار هو الأول‏.‏

١١٤- وروينا في سنن أبي داود والترمذي والنسائي وابن ماجه والبيهقي وغيرها‏: أن النبيّ صلى اللّه عليه وسلم قال قبل القراءة في الصلاة‏:

‏"‏أعُوذُ باللّه مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ مِنْ نَفْخِهِ وَنَفْثِهِ وهَمْزِهِ‏"‏

وفي رواية‏: ‏"‏أعُوذُ باللّه السَّمِيعِ العَلِيمِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ‏"‏ وجاء في تفسيره في الحديث، أن همزه‏: المؤْتةُ، وهي الجنون، ونفخه‏: الكبر، ونفثه‏: الشعرُ، واللّه أعلم‏.‏‏ (٥٢)

فصل‏: اعلم أن التعوّذ مستحبّ ليس بواجب، لو تركه لم يأثم ولا تبطلُ صلاته سواء تركه عمداً أو سهواً، ولا يسجد للسهو، وهو مستحبّ في جميع الصلوات الفرائض والنوافل كلها، ويستحبّ في صلاة الجنازة على الأصحّ، ويستحبّ للقارىء خارج الصلاة بإجماع أيضاً‏.‏

 فصل‏:

واعلم أن التعوّذ مستحبّ في الركعة الأولى بالاتفاق، فإن لم يتعوّذ في الأولى أتى به في الثانية، فإن لم يفعل ففيما بعدها، فلو تعوّذ في الأولى هل يستحبّ في الثانية‏؟‏ فيه وجهان لأصحابنا، أصحهما أنه يستحبّ لكنه في الأولى آكد‏.‏ وإذا تعوّذ في الصلاة التي يُسِرُّ فيها بالقراءة أسرّ بالتعوّذ، فإن تعوّذ في التي يُجْهَر فيها بالقراءة فهل يجهر‏؟‏ فيه خلاف؛ من أصحابنا من قال‏: يُسرّ، وقال الجمهور‏: للشافعي في المسألة قولان‏:

 أحدهما يستوي الجهر والإِسرار، وهو نصُّه في الأم‏.‏

والثاني يُسنّ الجهر وهو نصُّه في الإِملاء‏.‏ ومنهم من قال فيه قولان‏:

أحدهما‏: يجهر، ‏‏؛ صححه الشيخ أبو حامد الإِسفرايني إمام أصحابنا العراقيين وصاحبه المحاملي

وغيرهما، وهو الذي كان يفعله أبو هريرة رضي اللّه عنه، وكان ابن عمر رضي اللّه عنهما يُسِرّ، وهو الأصحّ عند جمهور أصحابنا، وهو المختار، واللّه أعلم‏.‏