BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

3- Kolaylığı Emir; ve Nefret Ettirmeyi Terk Hususunda Bir Bab

4622- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Ebû Kûreyb rivâyet ettiler. Lâfız Ebû Bekr'indir. (Dediler ki): Bize Ebû Üsâme, Büreyd b. Abdillâh'dan, o da Ebû Bürde'den, o da Ebû Mûsa'dan naklen rivâyet etti. Şöyle dedi:

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ashabından birini bir hangi işi hususuna gönderdiği vakit:

«Sevindirin; nefret ettirmeyin! Kolaylaştırın; güçleştirmeyin!» buyururdu.

4623- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Vekî', Şu'be'den, o da Saîd b. Ebî Bürde'den, o da babasından, o da dedesinden naklen rivâyet etti ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) kendisini Muâz'la birlikte Yemen'e göndermiş; ve:

«Kolaylaştırın! Güçleştirmeyin! Sevindirin! Nefret ettirmeyin! Uyuşun! İhtilâf etmeyin!» buyurmuşlar.

4624- Bize Muhammed b. Abbâd da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süfyân, Amr'dan naklen rivâyet etti. H.

Bize İshâk b. İbrahim ile İbn Ebî Halef de Zekeriyyâ b. Adiy'den rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Ubeydullah, Zeyd b. Ebî Üneyse'den naklen haber verdi

Her iki râvi Saîd b. Ebî Bürde'den, o da babasından, o da dedesinden, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den naklen Şu'be'nin hadîsi gibi rivâyette bulunmuşlardır. Yalnız Zeyd b. Ebî Üroeyse'nin hadîsinde: «Uyuşun! İhtilâf etmeyin!» cümlesi yoktur.

4625- Bize Ubeydullah b. Muâz El-Anberî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be, Ebû't-Teyyâh'dan, o da Enes'den naklen rivâyet etti. H.

4626- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ubeydullah b. Saîd rivâyet etti. H.

Bize Muhammed b. Velîd de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti. Her iki râvi Şu'be'den, o da Ebû't-Teyyâh'dan naklen rivâyette bulunmuşlardır. Ebû't-Teyyâh Şöyle dedi: Ben Enes b. Mâlik'i şunu söylerken işittim: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kolaylaştırın! Güçleştirmeyin! Teskin edin! Nefret ettirmeyin!» buyurdu.

Ebû Mûsâ rivâyetini Buhari «Kitâbû’l-Megâzî»de; Enes rivâyetini de «Kitâbü’l-ilm» ile «Kitâbül-Edeb»de tahrîc etmiştir.

Hadîs-i şerif cevâmiu'l-kelimdendir. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in sözü az, mânâsı çok olan hadîslerine «cevâmiu'l-kelim» denildiğini evvelce görmüştük. Bu hal ona mahsus bir lütfü İlâhîdir.

Bu hadîsin cevâmiu'l-kelimden sayılması bütün dünyâ ve âhîret hayırlarına şâmil olduğundandır. Zîra dünya amel yeri, âhiret de ceza diyarıdır. İşte Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) burada dünyaya ait işlerde insanlara kolaylık gösterilmesini, âhiret umuru huyunda da hayırlı va'dler; sevindirici müjdeler verilmesini emir buyurmuş; bu suretle âlemlere rahmet olarak gönderildiğini isbât eylemiştir.

Burada şöyle bir suâl hatıra gelebilir: Bir şeyin emredilmesi o şeyin addının haram olduğunu gösterir. Şu halde kolaylık gösterilmesi emredildikten sonra bir de «Gtiçl eştirmeyin!» buyurulmasının faydası nedir?

Bu suâle allâme Aynî şu cevâbı veriyor: «Biz bu kaideyi teslim etmiyoruz. Etsek bile burada maksat, zimmen lâzım gelen mânânın te'-kîd için sarahatle irâde edilmesidir. Zîra yalnız «Kolaylaştırın» buyursa idi, nekire olan bu emir, bir defa kolaylık gösterip ekseri hallerde güçlük çıkaran kimseye de uygun düşerdi. Fakat «Güçleştirmeyin!» buyurunca artık bütün hâllerde güçleştirmenin her yönü ile kaldırıldığı anlaşılmıştır. «Nefret ettirmeyin!» ifadesinde de hal böyledir.»

«Siyak-ı nefîde gelen nekireler umûm ifade ederler. Binâenaleyh burada sadece «Güçleştirmeyin!», «Nefret ettirmeyin!» buyurmak yeterdi.» denilirse şöyle cevap verilir: Güçleştirmenin kaldırılmasından kolaylaştırmanın sübût bulması lâzım gelmediği gibi, nefret ettirmemekten de kolaylaştırmak lâzım gelmez. İşte bu zıd manâlı sözler bunun için bir araya getirilmişlerdir. Makam da îzâh îcab eder; zîra va'z ve irşada benzemektedir. Mânâ şudur:

«İnsanlara yahut mÜ'minlere Allah'ın fadlu keremini, sevabını, ihsanının çokluğunu, rahmetinin genişliğini müjdeleyin!..»

«Nefret ettirmeyin!» cümlesinin mânâsı da öyledir. Yani muhtelif vaîd ve korkutucu emir ve nehîleri söyleyip şiddet göstermeyin ki, yeni müslüman olanlar, bulûğ çağma yaklaşan çocuklar ve günahlarından tevbe etmiş bulunan âsîler İslâm'a yatışsınlar. Bunları lütfü mülâyemetle yavaş yavaş ibâdetlere alıştırın! Nitekim İslâmiyetin ilk zamanlarında bu tedrîce riâyet olunuyordu. Çünkü yeni müslüman olan bir kimseye gösterilen kolaylık, onun dîne ısınmasına ve neşatının artmasına sebep oluyordu. Şiddet gösterilmiş olsa ya dîni kabuî etmez yahut dînde sebat göstermeyip dönebilirdi.

Hadîsin Muhammed b. Abbâd rivâyetindeki Süfyân tarîki hakkında Dârekutnî söz etmiş; bu hadîsi Buhârî‘nin, Süfyân tarîki ile tahrîc etmediğini söylemişse de Nevevî kendisine cevap vermiş; burada İmâm Müslim'e karşı söylenecek bir söz olmadığım kaydettikten sonra şunları ilâve etmiştir: «Çünkü Muhammed b. Abbâd mevsuk bir râvîdir. Hadîsi Süfyân’dan, onun da Amr b. Saîd'den naklen rivâyet ettiğini kat'iyetle bildirmiştir. Hadîs sabit olmasa bile Müslim'e yine zarar vermez; zîra metni başka yollardan sabit olmuştur.»