BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

12- Bir Kimsenin Bir Köledeki Hissesini Azad Etmesi Bâbı

4415- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Mâlik'e: Sana Nâfi', İbn Ömer'den naklen rivâyet etmiş ki, şunu söylemiş, dedim: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Bir kimse bir köledeki hissesini âzâd eder de kölenin kıymetine yetecek malı bulunursa, o kimse namına âdil kıymet biçilir; ve ortaklarına hisseleri verilir; köle de onun nâmına âzâd olur. Aksi takdirde köleden âzâd olan miktar âzâd olur.» buyurdular.

4416- Bize İbn Nümeyr rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ubeydullah, Nâfi'den, o da İbn Ömer'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Bir kimse bir memlûktaki hissesini âzâd ederse, kölenin kıymetine yetecek malı bulunduğu takdirde, bütününün âzâdı onun üzerinedir. Şayet malı yoksa, köleden âzâd olan miktar âzâd olmuştur.» buyurdular.

4417- Bize Şeybân b. Ferrûh rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Cerîr b. Hazim, Abdullah b. Ömer'in âzâdlısı Nâfi'den, o da Abdullah b. Ömer'den naklen rivâyet etti.

Dedi ki: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Bir kimse bir köledeki hissesini âzâd eder de, kölenin kıymetine yetecek kadar malı bulunursa o kimse nâmına âdil kıymet biçilir. Aksi takdirde köleden âzâd olan miktar âzâd olmuştur.» buyurdular.

4418- Bize Kuteybe b. Saîd ile Muhammed b. Rumh, Leys b. Sa'd'dan rivâyet ettiler. H.

Bize Muhammed b. El-Müsennâ da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ab-dulvehhâb rivâyet etti.

(Dedi ki): Ben Yahya b. Saîd'den dinledim. H.

Bana Ebû'r-Babî' ile Ebû Kâmil dahi rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Hammâd —ki İbn Zeyd'dir— rivâyet etti. H.

Bana Züheyr b. Harb da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İsmail —yani İbn Uleyye— rivâyet etti. Bunların ikisi de Eyyûb'dan rivâyet etmişlerdir. H.

Bize İshâk b. Mansûr dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdurrazzâk, İbn Cüreyc'den naklen haber verdi.

(Dedi ki): Bana İsmail b. Ümeyye haber verdi. EL

Bize Muhammed b. Râfi' de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İbn Ebî Füdeyk, İbn Ebî Zi'b'den rivâyet etti. H.

Bize Harun b. Saîd El-Eyli dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İbn Vehb haber verdi.

(Dedi ki): Bana Üsâme —yani İbn Zeyd— haber verdi.

Bu râvilerin hepsi Nâfi'den, o da İbn Ömer'den, o da Nebî (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen bu hadîsi rivâyet etmişlerdir. Bunların hadîsinde «Şayet malı yoksa, köleden âzâd olan mikdâr âzâd olmuştur.» cümlesi yoktur. Yalnız Eyyûb'la Yahya b. Saîd'in hadîsi müstesna! Onlar bu cümleyi hadiste zikretmişler; fakat: «Bu, hadîsten bir şey midir, yoksa onu Nâfi' kendinden mi söylemiştir, bilmiyoruz!» demişlerdir.

Bu râvilerin Leys b. Sa'd'dan maada hiç birinin rivâyetinde: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den dinledim.» cümlesi yoktur.

4419- Bize Amru'n-Nâkıd ile İbn Ebî Ömer ikisi birden İbn Uyeyne'den rivâyet ettiler. İbn Ebî Ömer dedi ki Bize Süfyân b. Uyeyne, Amr'dan, o da Salim b. Abdillâh'dan, o da babasından naklen rivâyet etti ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Bir kimse bir başkası ile aralarında (ortak mal) olan bir köleyi âzâd ederse o kimsenin üzerine malında, eksik ziyâde olmamak şartı ile, âdil kıymet biçilir. Sonra eğer zenginse, köle malından âzâd olur.» buyurmuşlar.

4420- Bize Abd b. Humeyd de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdurrazzâk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ma'mer, Zührî'den, o da Sâtim’den, o da İbn Ömer'den naklen haber verdi ki, Peygamber:

«Bir kimse bir köledeki hissesini âzâd ederse, kalanı, kölenin kıymetine yetecek kadar malı olmak şartı ile malından âzâd olur.» buyurmuşlar.

4421- Bize Muhammed b. El-Müsennâ ile Muhammed b. Beş-şar rivâyet ettiler. Lâfız İbn'l-Müsennâ'nındir. (Dediler ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be, Katade'den, o da Nadir b. Enes'den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen rivâyet etti.

İki kişi arasında (ortak mal) olup da birinin âzâd ettiği memlûk hakkında: « (Diğeri) öder!» buyurmuşlar.

4422- Bize bu hadîsi Ubeydullah b. Muâz da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be bu isnâdla rivâyet etti.

«Bir kimse bir memlûkten bir hisse âzâd ederse o memlûk onun malından âzâd olur.» buyurmuşlar.

4423- Bana Amru'n-Nâkıd da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İsmail b. İbrahim, İbn Ebî Arûbe'den, o da Katâde'den, o da Nadr b. Enes'den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen rivâyet etti.

«Bir kimse bir köledeki hissesini âzâd ederse, malı olduğu takdirde kölenin kurtuluşu onun malındandir. Malı yoksa, köleyi meşakkat vermemek şartı ile köle çalışıp kazandırılır.» buyurmuşlar.

4424- Bize bu hadîsi Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Aliy b. Mushir ile Muhammed b. Bişr rivâyet ettiler. H.

Bize İshâk b. İbrahim ile Aliy b. Haşrem dahi rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Îsâ b. Yûnus haber verdi.

Bu râvilerin hepsi İbn Ebi Arûbe'den bu isnâdla rivâyette bulunmuşlardır, isa'nın hadîsinde:

«Sonra âzâd etmeyenin hissesinde meşakkat vermemek şartı ile çalışıp kazandırılır.» cümlesi vardır.

Bu hadîsler «Itk» bahsinde geçti. İmâm

Nevevî: «Bunlar Itk bahsinde bütün tarîkleri ile îzâh edilerek geçmiştir. Müslim'in âdeti Mlâfına —tekrara hacet yokken— onları burada tekrarına şaşılır!..» diyor.

4425- Bize Aliy b. Hucr Es-Sa'dî ile Ebû Bekir b. Ebi Şeybe ve Züheyr b. Harb rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize İsmail —ki İbn Uleyye'dir— Eyyûb'dan, o da Ebû Kılâbe'den, o da Ebû'l-Mühelleb'den, o da Imrân b. Husayn'dan naklen rivâyet etti ki, bir adam ölürken altı memlûkünü âzâd etmiş. Bunlardan başka malı yokmuş. Bunun üzerine Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) köleleri çağırarak üçte birer olmak üzere taksim etmiş; sonra aralarında kura çektirerek ikisini âzâd etmiş; dördünü köle olarak bırakmış. Adam hakkında da ağır söz söylemiş.

4426- Bize Kuteybe b. Saîd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hammâd rivâyet etti. H.

Bize İshale b. İbrahim ile İbn Ebî Ömer de Sekafî'den rivâyet ettiler. Her iki râvi Eyyûb'dan bu isnâdla rivâyette bulunmuşlardır. Ham. mâd'ın hadîsi, İbn Uleyye'nin rivâyeti gibidir. Sekafî'ye gelince: Onun hadîsinde:

«Ensârdan bir adam ölürken vasiyyet ederek altı memlûk âzâd eyledi.» cümlesi vardır.

4427- Bize Muhammed b. Minhâl Ed-Darîr ile Ahmed b. Abde de rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Yezîd b. Zürey' rivâyet etü.

(Dedi ki): Bişâm b. Hassan, Muhammed b. Sîrîn'den, o da Imrân b. Husayn'dan, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen İbn Uleyye ile Hammâd hadîsi gibi rivâyette bulundular.

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in ölen zât hakkında ağır söz söylemesi, onun bu yaptığını beğenmediği içindir. Rivâyetlerin birinde bu ağır konuşma tefsir edilmiş; Resûlülluh (sallallahü aleyhi ve sellem)'in:

«Bilseydik bunun cenaze namazını kılmazdık!..» buyurduğu bildirilmiştir. Bundan murâd yalnız kendisinin iştirak etmek istemediğini beyândır; yoksa namazı hiç kılınmaz demek değildir.

Hadis-i şerif «Köle âzâdı gibi hususâtta kur'aya baş vurulur.» diyen İmâm Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Han bel, İshâk, Davûd-u Zahirî ve İbn Cer îr'in delilleridir. Onlara göre ölüm döşeğinde olan bir kimse kölelerini âzâd etse yahut bu hususta vasiyette bulunsa, aralarında kur'a çekilerek üçte biri âzâd olur.

İmâm A'zam, Şa'bi, İbrahim Nehaî, Kâdî Şüreyh, Saîd b. El-Meseyyeb ve Hasan-ı Basrî'ye göre kur'a caiz değildir. Her köleden söylenen mikdâr âzâd olur; bütünü âzâd olmak köleler çalışıp kazanmaya sevk edilirler.

Hadîsin Hişam b. Hassan rivâyeti sebebi ile Dafirekutnî, İmâm Müslim'e itirazda bulunmuş: «Söylendiğine göre bu hadîsin rivâyet silsilesindeki Muhammed b. Şîrîn onu Imrân'dan değil, Hâlid El-Hazzâ'dan dinlemiştir...» demişse de Nevevî bu itirazı reddetmiş ve şunları söylemiştir: «Bunda İbn Şîrîn'in Imrân'dan işitmediğine dair sarahat yoktur; işitmediği sabit'olsa bile bu, hadîsin sıhhatine dokunmaz; İmâm Müslim'e de bu hususta bir muâhaze teveccüh etmez. Çünkü Müslim onu ancak —açık olan sahih tarîklerini zikrettikten sonra— mütabaat için getirmiştir...»