BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

15- Sarf Bâbı ve Altının Nakden Gümüşle Satışı Bâbı

4143- Bize Kuteybe b. Saîd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Leys rivâyet etti. H.

Bize Muhammed b. Rurah dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Leys, İbn Şihâb'dan, o da Mâlik b. Evs b. el-Hadesân'dan naklen haber verdi ki, şunu söylemiş: Ben «Altınla dirhem bozduracak var mı? diye (seslene) rek geldim. Bunun üzerine Ömer b. el-Hattâb'ın yanında bulunan Talha b. Ubeydillâh: Göster bize altınını! Sonra hizmetçimiz geldiği vakit bize gel de sana gümüşünü verelim! dedi. Bunun üzerine Ömer b. El-Hattâb: Vallahi olamaz! Ya bunun gümüşünü (peşin) verirsin yahut altınını iade edersin! Çünkü Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Altınla gümüş satın almak ribâdır; meğer ki, ikisi de peşîn ola! Buğdayla buğday satın atmak ribâdır; meğer ki ikisi de peşîn ola! Arpa ile arpa satın almak ribâdır; meğer ki peşîn ola! Hurma ile hurma satın almak ribâdır; meğer ki ikisİ de peşîn ola!» buyurdular, dedi.

4144- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Züheyr b. Harb ve İshâk, İbn Uyeyne'den, o da Zührî'den naklen bu isnadla rivâyette bulundular.

Bu hadisi Buhârî, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesai «Buyû'» bahsinde; İbn Mâce «Ticârât»da muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir

«Hâe» kelimesi med ve kasırla yani hai çekerek ve çekmiyerek iki Şekilde okunmuştur. Çekerek okunması daha meşhurdur. Bu kelimenin aslı «Hâke» olup, al şunu, manasınadır. Malı alan da aynı kelimeyi söyler. Şu halde kelimenin sonundaki hemze kâfdan bedel olarak değiştirilmiştir. Bu takdirde kelime «Hâe» ve «Hâi» şekillerinde okunabilir.

-Kasırla yani sonuna hemze getirmeksizin kelimeyi çekmeden okuyanlara göre vezni «Hâfe» gibidir. Müfredinde «Hâ», tesniyesinde «Hâ-â», ceminde «Hâû» denilir. Bazıları bu kıraate göre kelimenin tesniye cemi ve müennes yapılamayıp, bu şekillerin her birinde «Hâ» diye okunacağını iddia etmişlerdir. Bu takdirde kelime «sus» mânâsına gelen «Sah» gibi bir ses ismi olur. Kâdî Iyâz'ın beyanına göre bu kelimede üçüncü bir kıraat daha vardır ki «Hâeke» denilir; mânâsı iki tarafın kabzı yani mallan ellerine almasıdır.

Hadîs-i şerîf ribâ malları satılırken her iki malda aynı ribâ illeti bulunursa, tekabuz yani her iki tarafın teslim alması şart olduğuna delildir. Meselâ: Altın verip altın almak isteyen kimse karşısındakine «Şunu al», o da «Ver» diyerek ikisi de almak istedikleri malı tesellüm edeceklerdir. cümlesi zarf olmak üzeri mahallen mansubtur. Müstesna minh mukadder olup: şeklinde takdir edilir. Bu şekildeki diğer cümlelerin i'rabı hep böyledir.

4145- Bize Ubeydullah b. Ömer el-Kavârîrî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hammâd b. Zeyd Eyyûb'dan, o da Ebû Kılâbe'den naklen rivâyette bulundu. Şöyle dedi:

Şam'da Müslim b. Yesâr'ın bulunduğu bir halkada oturuyordum. Derken Ebû'l-Eş'as geldi. Cemaat: Ebû'l-Eş'as (geliyor) Ebû'l-Eş'as dediler... Ebul-Eş'as oturdu. Ben kendisine: Ey kardeşimiz (bize) Ubâde b. Sâmit'in hadîsini naklet, dedim. Hay hay dedi (ve şunları söyledi: Bir gazaya çıktık; ordunun başında Muâviye vardı. Birçok ganimetler aldık. Aldığımız ganimetler arasında bir gümüş kap da vardı. Muâviye bu kabı halkın bağışları arasında satmasını bir adama emretti. Halk bu alış-verişe koşuştular. Derken Ubâde b. Sâmit bunu duyarak ayağa kalktı ve şunları söyledi:

«Ben Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’i altına mukabil altın, gümüşe mukabil gümüş, buğdaya mukabil buğday, arpaya mukabil arpa, hurmaya mukabil hurma, tuza mukabil tuz satmayı yasak ederken işittim; ancak misli misline peşin olarak satılırsa o başka... Her kim ziyade verir veya alırsa muhakkak ribâ yapmıştır...

Bunun üzerine halk aldıklarını geri verdiler. Bu iş Muâviye'nin kulağına vardı. Hemen hitabede bulunmak üzere ayağa kalkarak şunları söyledi:

Dikkat... Bazı kimselere ne oluyor ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bir takım hadisler rivâyet ediyorlar!.. Biz de onu görüyor, sohbetinde bulunuyorduk, ama bunları ondan işitmedik. Derken Ubâde kalktı ve kıssayı tekrarladı. Sonra: Muâviye hoşlanmasa da (yahut Muâviye çatlasa da) biz Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den işittiklerimizi mutlaka söyleyeceğiz. Ordusunun içinde onunla bir karanlık gece (bile) beraber bulunmamak umurumda değil!..

Hammâd: Bunu yahut benzerini söyledi, demiştir.

4146- Bize İshâk b. İbrahim ile İbn Ebî Ömer beraberce Abdülveh-hâb es-Sekafî'den, o da Eyyûb'dan bu isnadla bu hadîsin benzerini rivâyet ettiler.

4147- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Amr En-Nâkıd ve İshak b. İbrâhîm rivâyet ettiler. Lâfız İbn Ebî Şeybe'nindir. İshak «Bize haber verdi» tâbirini kullandı. Ötekiler: «Bize Vekî' tahdîs etti» dediler.

(Dedi ki): Bize Süfyân, Hâlid el-Hazzâ'dan, o da Ebû Kılâbe'den, o da Ebû’l-Eş'as'dan, o da Ubâde b. Sâmit'den naklen rivâyet etti, Ubâde şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Altın mukabilinde altın, gümüş mukabilinde gümüş, buğday mukabilinde buğday, arpa mukabilinde arpa, hurma mukabilinde hurma ve tuz mukabilinde tuz misli misline, birbirine müsavi olarak peşin satılırlar. Ama bu sınıflar değişirse peşin olmak sortiyle istediğiniz gibi satın!» buyurdular. Buyurdular.

4148- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Vekî' rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İsmail b. Müslim el-Abdî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû'l-Mütevekkil En-Nâcî, Ebû Saîd El-Hudrî’den rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Altına mukabil altın, gümüşe mukabil gümüş, buğdaya mukabil buğday, arpaya mukabil arpa, hurmaya mukabil hurma, tuza mukabil tuz misli misline peşin satılır. Her kim ziyade verir veya alırsa muhakkak ribâ yapmıştır. Alanla veren bu hususta müsavidir.» buyurdular.

4149- Bize Amr en-Nâkıd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Yezîd b. Hârûn rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süleyman er-Rab'î haber verdi.

(Dedi ki): Bize Ebû'l-Mütevekkil En-Nâcî, Ebû Saîd El-Hudrî'den rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Altına mukabil altın misli misline satılır...» buyurdular ve râvi yukarıki hadîsin, mislini rivâyet etmiştir.

4150- Bize Ebû Küreyb Muhammed b. El-Alâ ile Vâsıl b. Abdilâ'la rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize İbn Fudayl, babasından, o da Ebû Zür'a'dan, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Hurma mukabilinde hurma, buğday mukabilinde buğday, arpa mukabilinde arpa ve tuz mukabilinde tuz misli misline peşin satılır. Her kim ziyade verir veya alırsa, muhakkak ribâ yapmıştır. Ancak cinsleri değişirse o başka!» buyurdular.

4151- Bana bu hadîsi Ebû Saîd el-Eşecc de -rivâyet etti. ve dedi ki): Bize el-Muhâribî, Fudayl b. Gazvân'dan bu isnâd ile rivâyette bulundu, yalnızla, » kaydını zikretmedi.

4152- Bize Ebû Küreyb ile Vâsıl b. Abdilâ'lâ rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize İbn FudayI, babasından, o da İbn Ebî Nu'm'dan, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ;

«Altın mukabilinde altın, tartısı tartısına, misli misline; gümüş mukabilinde gümüş dahi tartısı tartısına, misli misline satılır. Her kim ziyade verir veya alırsa bu (yaptığı) ribâdır.» buyurdular.

4153- Bize Abdullah b. Mesleme El-Ka'nebî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süleyman yani İbn Bilâl, Mûsâ b. Ebî Temîm'den, o da Said b. Yesâr'dan, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Dînâr dînâr mukabilinde satılır; aralarında fazlalık yoktur. Dirhem de dirhem mukabilinde satılır; aralarında fazlalık yoktur.» buyurdular.

4154- Bana bu hadîsi Ebû't-Tâhir rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdullah b. Vehb haber verdi.

(Dedi ki): Ben Mâlik b. Enes'i: «Bana Mûsâ b. Ebî Temim bu isnâdla bu hadîsin mislini rivâyet eyledi.» derken işittim.

Bu rivâyetlerde kendilerinde, ribâ yani faiz cereyan eden mallar nassan beyan buyurulmuştur. Bunlar: Altın, gümüş, buğday, arpa, kuru hurma ve tuzdur. Sair malların bunlara kıyas edilip edilemeyeceği hususunda ulemânın kavillerini az yukarıda görmüştük. Burada şunu da ilâve edelim ki, illetde müşterek olmayan ribâ malları fazlalıkla ve keza veresiye satılabilir. Meselâ; altınla buğday, gümüşle arpa bütün ulemânın ittifakiyle bu şekilde satılabilir; fakat ribâ malları cinsi cinsine olursa biri peşin, diğeri veresiye ve keza biri noksan, diğeri fazla olarak sa-tılamadığı gibi, teslim ve tesellüm yapılmadan satış meclisinden ayrılmak da caiz değildir. Satılan malların cinsleri muhtelif olursa, peşin teslim edilmek şartiyle fazlalık caizdir. Meselâ; bir Ölçek buğday iki ölçek arpa mukabilinde satılabilir.

Ubâde b. Sâmit (radıyallahü anh) hadîsi buğdayla arpanın ayrı ayrı iki cins olduğuna delildir, ki İmâm A'zam, İmâm Şafiî, Sevri ve diğer birçok ulemânın mezhepleri de budur.

İmâm Mâlik, Leys , Evzâî, Medine ve Şam ulemâsının mütekaddimleri bunları bir cins saymışlardır. Bu kavil Hazret-i Ömer (radıyallahü anh)'dan da menkuldür.

«Her kim ziyade verir veya alırsa, muhakkak ribâ yapmıştır.» cümlesinden murâd: Ziyâdeyi veren de alan da haram olan faizciliği yapmış ve Allah'a âsi olmuş sayılırlar demektir.

Bu rivâyetlerde geçen «yeden bi yedin» yani peşinen tâbiri bütün ulemâya göre teslim ve tesellümün şart olduğuna delildir. Bu hususta yalnız İsmail b. Uleyye muhalefet etmiş, cinsi cinsine satılmayan mallarda teslim ve tesellüm yapılmadan satış meclisinden ayrılmanın caiz olduğunu söylemiştir. Nevevî bunun hadîslere ve ic-ma'a muhalif olduğunu kaydettikten sonra: «İhtimal o bu hadîsi duymamıştır; duymuş olsa muhalefet etmezdi.» diyor. Hadîs-i şerîf sahabenin sünneti teblîge ne derece büyük ihtİmâm gösterdiklerine delildir.