BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

7- Memesinde Süt Biriktirilen Hayvanı Satmanın Hükmü Bâbı

3907- Bize Abdullah b. Mesleme b. Ka'neb rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Dâvûd b. Kays, Mûsâ b. Yesâr'dan, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyette bulundu. Ebû Hüreyre şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Her kim sütü biriktirilmiş bir koyun satın alırsa, hemen onu götürüp sağsın! Eğer sütünden memnun kalırsa mükînde bırakır; aksi takdirde hayvanı, beraberinde bir ölçek kuru hurma ile iade eder.» buyurdular.

3908- Bize Kuteybe b. Saîd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Yâkûb yani İbn Abdirrahmân el-Kaarî, Süheyl'den, o da babasından, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) «Her kim sütü biriktirilmiş bir koyun satın alırsa öç gün muhayyerdir; onu isterse milkinde tutar; dilerse iade eder; beraberinde bir ölçek de kuru hurma iade eder.» buyurmuşlar.

3909- Bize Muhammed b. Amr b. Cebele b. Ebî Revvâd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Âmir yani el-Akadî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Kurre, Muhammed'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen rivâyet etti.

«Her kim sütü biriktirilmiş bir koyun satın alırsa üç gün muhayyerdir; şayet iade ederse onunla birlikte buğday olmayan bir ölçek zahire de iade eder.» buyurmuşlar.

3910- Bize İbn Ebî Ömer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süfyân, Eyyub'dan, o da Muhammed'den, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti. Ebû Hüreyre şunu söylemiş: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Her kim sütü biriktirilmiş bir koyun satın alırsa, iki görü; arasında muhayyerdir. İsterse milkinde tutar; dilerse hayvanı ve bir ölçek buğday değil, kuru hurma iade eder.» buyurdular.

3911- Bize bu hadîsi İbn Ebî Ömer de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdülvehhâb, Eyyûb'dan bu isnâdla rivâyette bulundu. Yalnız o: «Her kim koyun satın alırsa o kimse muhayyerdir.» dedi.

3912- Bize Muhammed b. Râfi" rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdürrezzâk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ma'mer, Hemmâm b. Münebbih’den rivâyet etti. Hemmâm: Ebû Hüreyre'nin Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den bize rivâyet ettiği şudur, diyerek bir takım hadîsler zikretmiş ezcümle şunu söylemiştir: Ebû Hüreyre dedi ki: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Biriniz memesinde sütü biriktirilen yeni doğurmuş bir deve yahut sütü biriktirilen bir koyun satın alırsa, onu sağdıktan sonra iki görüş arasında muhayyerdir. Ya hayvanı alsın yahut onu bir ölçek kuru hurma ile birlikte iade ersin!» buyurdu.

Mûsarrât hadîsini bütün «Kütüb-ü Sitte» sahipleri muhtelif lâfızlarla muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir.

İmâm Şafiî'nin tefsirine göre musarrât: Müşteriyi aldatmak için satıştan önce memeleri bağlanarak birkaç gün sağılmayan, bu suretle sütü biriktirilerek müşteriye sütlüymüş gibi gösterilen hayvandır. Bu kelimenin toplamak mânâsına gelen (sarer)’den mi yoksa aynı mânâda kullanılan (tasriye)’den mi alındığı hususunda ihtilâf vardır. Buhârî (tasriye)’den alındığına işaret etmiş; Buhârî sârini Aynî: «Sahîh olan da budur.» demiştir.

Likha: Yeni doğurmuş iki veya üç aylık sütlü devedir.

Bu hadîs etrafında çok sözler söylenmiş; her taife kendi mezhebini haklı göstermeğe çalışmıştır. Şâfiîyye ulemâsından İmâm Nevevî şu îzâhâtı vermektedir:

«Mûsarrât bir hayvanı satın alan müşterinin aldatıldığını anladığı zaman, hayvanı derhal mi yoksa üç gün müddetle mi İade hususunda muhayyer bırakıldığında ulemâmız ihtilâf etmişlerdir. Bazıları bu hadîslerin zahirlerine bakarak üç gün muhayyer bırakılacağını söylemişlerse de esah olan kavle göre muhayyerlik fevrî yani o ana mahsustur. Ulemâ bazı rivâyetlerdeki üç gün kaydını müşterinin o hayvanın musarrât olduğunu ancak üç gün içinde anlaması hâline hamlederler. Çünkü bu iş ekseriyetle üç günden az bir müddette anlaşılmaz. Hayvanın sütü ikinci gün bir parça azalırsa bu o gün az otlamak gibi bir arızadan ileri gelebilir; fakat üç gün aynı şekilde devam edince musarrâf olduğu anlaşılır. Bir de müşteri hayvanı sağdıktan sonra sahibine iade etmek isterse sağdığı süt az olsun çok olsun, hayvan ister deve, ister koyun veya sığır olsun onunla birlikte bir ölçek de kuru hurma verir. Bizim mezhebimiz budur. İmâm Mâlik ile Leys, İbn Ebî Leylâ, îmanı Ebû Yûsuf, Ebû Sevr ve muhaddislerin fukahâsı dahi buna kaildirler. Sahîh ve sünnete muvafık olan da budur. Ulemâmızdan Bazıları verilecek bir ölçek zahirenin hurmaya mahsus olmadığını, o yerde geçen zahireden bir ölçek verileceğini söylemişlerdir.

Ebû Hanîfe, Irak ulemâsından bir taife, Mâlikîler'den Bazıları ve garîb bir rivâyete göre İmâm Mâlik hayvan iade edilirken bir ölçek hurma verilmeyeceğine kail olmuşlardır. Zira bir kimsenin malı telef edildiği zaman kaide şudur: Telef edilen mal mis-Üyâttan ise sahibine o malm misli; değilse kıymeti verilir. Bunlardan başka mallar bu kaideye muhaliftir.

Cumhûr buna cevap vermiş ve: Bir mesele hakkında sünnet vârid oldu mu ona makûl ile i'tirâz olunamaz; demişlerdir.

Bir ölçek hurma ile takyîd buyurulmasınm hikmetine gelince: O zaman müslümanların ekseriyetle yiyecekleri bu olduğu içindir. Bir daha da şerîatin hükmü bu şekilde devam etmiştir. Sütün misli veya kıymeti değil de azma çoğuna bir ölçek hurma ile mukabele edilmesi, müracaat için bir merci' olsun ve bununla muhasamat ortadan kalksın di-yedir. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) muhasamatı kaldırmağa ve buna sebep olan şeyleri menetmeye çalışırdı. Bâzan memesinde süt biriktirilen hayvan bâdiye ve köylerde, bâzan da kıymet bilen mûtemed kimse bulunmadığı yerlerde satılabilir. Süt telef edilir; az mı çok mu olduğunda niza' çıkabilir. İşte şeriat müslümanlara münâkaşa götürmeyen bir esas vaz' etmiştir ki, o da bir Ölçek kuru hurmadır. Bunun nazırı diyet meselesidir. Diyet yüz devedir. Niza' kesmek için bu sayı Öldürülen kimsenin hâline göre değişmez...»

Nevevî'nin izahatından sonra Hanefiyye ulemâsından Buhârî şârihî Aynî'nin bu hadîs hakkındaki bâzı sözlerini görelim. Aynî şöyle diyor:

«Bu hadîsle ameli terk etmenin en kuvvetli vechi onun sekiz suretle kaidelere muhalif olmasıdır. Şöyle ki:

1- Hadîs, kusur ve şart bulunmaksızın malın iadesini icâbediyor.

2- Bu hadîste muhayyerlik müddeti üç gün olarak takdir edilmiştir; halbuki üç günle tekyîd edilen müddet şart muhayyerliğidir.

3- Hadîs, satılan malın bir kısmı telef olduktan sonra iadeyi gerektirmektedir,

4- Mal meydanda iken bedelinin verilmesini îcâb etmektedir.

5- Bedeli kuru hurma yahut zahire ile takdir etmiştir. Halbuki telef edilen mallar ancak misilleriyle veya kıymetleri ile ödenir.

6- Süt misliyâttandır; bu hadîste ise kıymeti ile ödeneceği bildirilmektedir.

7- Bu hadîs, hayvan bir ölçek hurmaya satıldığı takdirde ribâya müeddî olur.

8- Bedel ile mübdelin bir araya gelmelerine müeddî olur.»

Hasılı bu hadîsle amel edenler ve etmeyenler birbirleriyle bu babda uzun münâkaşalar yapmışlardır. Biz onları tamamiyle buraya nakle lüzum görmedik.

Hadîs-i şeriften çıkarılan hükümler yukarıda görülmüştü.