BAB 001 002 003 004 005 006 007

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

2- Kölenin Çalıştırılması Bâbı

3845- Bize Muhammed b. Müsennâ ile İbn Beşşâr rivâyet ettiler. Lâfız İbn Müsennâ'nındır. (Dediler ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be, Katâde'den, o da Nadr b. Enes’den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den naklen rivâyette bulundu. İki kişi arasında ortak mal olup birinin âzâd etmek istediği bir köle hakkında: «Öder!» buyurmuşlar.

3846- Bana Amru'n-Nâkid rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İsmâîl b. İbrâhîm, İbn Ebî Arûbe'den, o da Katâde'den, o da Nadr b. Enes’den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber'den naklen rivâyet etti.

«Bir kimse bir kulesindeki hissesini âzâd ederse, malı bulunduğu takdirde kölenin hürriyeti onun malındandir. Malı yoksa ağır işler yüklememek şartı ile köle çalıştırılır.» buyurmuşlar.

3847- Bize bu hadîsi Alî b. Haşrem de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Îsâ yani İbn Yûnus, Saîd b. Ebî Arûbe'den bu isnadla haber verdi. Şunu da ziyade etti:

«Malı yoksa köleye adilâne kıymet biçilir; sonra âzâd etmeyenin hissesi için ağır işler yüklememek şartı ile çalıştırılır.»

3848- Bana Hârûn b. Abdillâh rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Vehb b. Cerîr rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.

(Dedi ki): Ben Katâde'yi bu isnâdla İbn Ebî Arâbe hadîsi mânâsında rivâyette bulunurken dinledim. O bu hadîste:

«Ona âdilâne kıymet biçilir.» cümlesini de zikretmiştir.

Bu hadîsi Buhârî «Şerike» ve «Itk» bahislerinde; Müslim buradan maada «Nüzûr» bahsinin birkaç yerinde; Ebû Dâvûd ile Nesâî «Itk»da; Tirmizî ile İbn Mâce de «Ahkâm» bahsinde muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir.

Şıks ve şakîs: Hisse, nasîb demektir.

«Malı yoksa ağır işler yüklememek şartı ile köle çalıştırılır.» cümlesinin metn-i hadîsten olup olmadığı ihtilaflıdır. Bu babda birçok sözler söylenmiştir. Ezcümle Kâdî Iyâz Şöyle deditir: «Burada köleyi çalıştırma meselesinin zikredilmesinde râviler arasında ihtilâf vardır. Dârekutnî diyor ki: Bu hadîsi Şu'be ile Hişâm, Kat âde'den rivâyet etmişlerdir. Bunların ikisi de en mu'temed râvilerden oldukları halde çalıştırmayı zikretmemişlerdir. Hemmâm da onlara uyarak çalıştırma meselesini hadîs'ten ayırmış; onu Ebû Katâde'nin re'yi saymıştır. Hadîsi Buhârîde bu şekilde tahrîc etmiştir; doğrusu da budur. Ben Ebû Bekri Nisâbûrî'yi-Hemmâm'in rivâyeti ne güzel ve mazbuttur! Katâde'nin sözünü hadîs'ten ayırmıştır; derken işittim...»

Kâdî Iyâz , Asîlî ile İbn Kassâr ve diğer bazı ulemânın: «Çalıştırmayı hadîsten kabul etmeyenler, kabul edenlerden evlâdır; çünkü bu cümle İbn Ömer'den rivâyet edilen diğer hadîslerde yoktur.» dediklerini; İbn Abdilberr'inde aynı sözü söylediğini; bir başkasının mezkûr cümle hakkında: Saîd b. Ebî Arûbe onu Katâde'den rivâyet ederken bâzan söyledi bâzan söylemedi; dediğini kaydettikten sonra: «Bu da gösterir ki, mezkûr cümle ona göre metn-i hadîsten değildir. Nitekim başkaları da aynı şeyi söylemişlerdir.» diyor.

İmâm Şafiî'nin de aynı fikirde olduğu rivâyet edilmiştir.

Köleyi çalıştırma cümlesini metn-i hadîsten kabul edenler bunlara cevap vermişlerdir. İbn Hazm hadisin otuz sahâbiden sabit olduğunu söylemiş: «Bu haber son derece sahihtir: Binâenaleyh onun ihtiva ettiği ziyadeyi terk etmek caiz değildir...» demiştir. Buhârî şârihi Aynî dahi: «Bu hadîs Şafiî'nin dediği gibi sabit olmasa idi. Buhârî ile Müslim onu «Sahibelerinde tahrîc etmezlerdi.» demektedir.

Hâsılı ulemâdan Bazıları Ebû Hüreyre hadîsini bundan evvelki İbn Ömer rivâyetine muhalif görmüş, ondaki (köleyi çalıştırma) cümlesini hadîs olarak kabul etmemiş; kölenin çalış tınlamayacağına İbn Ömer (radıyallahü anh) rivâyetiyle istidlal etmişlerdir. Diğer ulemâ ise iki rivâyet arasında muhalefet olmadığını, yalnız Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) hadîsinde çalıştırma ziyadesi bulunduğunu, bu ziyadeyi Buhârî, Müslim ve Tirmizî'nin rivâyet ettiklerini, binâenaleyh onun da sahih olduğunu söyleyerek hadîsi kendilerine delîl göstermişlerdir.

Cumhûru ulemâya göre buradaki çalıştırmadan murâd: Hissesini âzâd etmeyen şerikin hakkını ödemek için köleyi çalıştırıp kazandırmaktır. Köle bu parayı kazanıp sahibine ödedikten sonra hür olur. Bazıları: Bundan murâd: Hissesi mukabilinde kölenin sahibine hizmet etmesidir.» demişlerdir.

Hadîs-i şerif sair hükümler hususunda bundan önceki İbn Ömer rivâyeti gibidir.