BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

10- Orucun Nihayete Ermesi ve Gündüzün Çıkması Vaktinin Beyanı Bâbı

2612- Bize Yahya b. Yahya ile Ebû Küreyb ve İbn Nümeyr rivâyet ettiler. Hepsinin lâfızları birdir. Yahya: «Bize Ebû Muâviye haber verdi.» dedi, İbn Nümeyr: «Bize babam rivâyet etti.», Ebû Küreyb ise «Bize Ebû Üsâme rivâyet etti.» dediler.

Bu râviler toptan Hişâm b. Urve'den, o da babasından, o da Âsim b. Ömer'den, o da Ömer (radıyallahü anh)'dan naklen rivâyette bulundular. Ömer (radıyallahü anh) Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Gece geldi de gündüz gitti ve güneş kayboldu mu oruçlu iftar eder.» buyurdular.

İbn Nümeyr: «Fakat» kelimesini zikretmedi.

Bu hadîsi Buhârî (194-256), Ebû Dâvud (202-275) ve Tirmizî (209-279) «Kitabü’s-Savm» da muhtelif râvîlerden tahric etmişlerdir.

«Oruçlu iftar eder.» cümlesinden murad: İftar vakti giren, demektir.

İbn Huzeyme (223-311): «Bu hadîsin Lâfzı haber ise de mânâsı emirdir. Yani oruçlu iftar etsin, demektir.» mütalaasında bulunmuştur. Zira güneşin kavuşmasıyla gece girmiş olur. Gece is? oruca mahal değildir. Yani geceleyin oruç tutulamaz.

Görülüyor ki Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Gece geldi de gündüz gitti ve güneş kayboldu mu...» buyurmuştur. Nevevî'nin beyânına göre ulemâ-i kirâm bu üç cümlenin birbirini tezammun ettiklerini ve biri diğerinin lâzımı olduğunu söylemişlerdir.

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'in bunları bir araya getirmesi, ziyâde-i beyan kabil İndendir. Zira oruçlu olan bir kimse vadi gibi dar ve derin bir yerde bulunabilir. Bu takdirde güneşin battığını göremez, karanlığın çökmesine ve aydınlığın gitmesine îtimad eder.

2613- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hüseyni, Ebû İshâk-ı Şeybânî'den, o da Abdullah b. Ebî Evfâ (radıyallahü anh)'dan naklen haber verdi. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte Ramazan ayında bir seferde bulunuyorduk. Güneş Kavuşunca Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)

— «Ya fülân, Hayvanından in de bize karıştırma yap. buyurdu. O

— «Ya Resûlallah, henüz üzerinde gündüz var.» dedi. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) (tekrar):

— «İn de bize karıştırma yap.» buyurdular. Bunun üzerine o zât hayvanından inerek karıştırmayı yaptı ve Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e getirdi. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) ondan içti. Sonra eliyle işaret ederek:

— «Güneş, şuradan battı, gece de şuradan geldi mİ, oruçlu iftar eder.» buyurdular.

2614- Bize Ebû Bekir b. Ebi Şey be rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Aliyyü'bnü Müshir ile Abbad b. Avvâm, Şey baniden, o da İbn Ebi Evfâ (radıyallahü anh)'dan naklen rivâyet ettiler. İbn Ebî Evfâ Şöyle dedi: Bir seferde Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile beraber bulunuyorduk. Güneş kavuşunca Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) bir zata: ; — «İn de bize karıştırma yap.» buyurdu. O zat:

— «Ya Resûlüllah, Akşamlasaydın (daha iyi olmaz mıydı?) dedi. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) (tekrar):

— «İn de bize karıştırma yap.» buyurdu. O zât (Yine):

— «Üzerimizde henüz gündüz var.» dedi, müteakiben (hayvanından) inerek karıştırmasını yaptı. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) onu içti, sonra eliyle şark tarafına doğru işaret ederek:

— «Gecenin şuradan geldiğini gördünüz mu oruçlu iftar eder.» buyurdular.

2615- Bize Ebû Kâmil rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdülvâhid rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süleyman-ı Şey bani rivâyet eyledi.

(Dedi ki): Ben Abdullah b. Ebî Evfâ (radıyallahü anh)'ı şunu söylerken işittim:

«Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte yolculuk ettik, kendisi oruçluydu, güneş kavuşunca:

«Yâ fülân, in de bize karıştırma yap.» buyurdu.

Râvi hadîsi İbn Müshir ile Abbâd b. Avvâm rivâyetleri gibi nakletmistir.

2616- Bize İbn Ebi Ömer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süfyân haber verdi. H.

Bize ishâk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Cerîr haber verdi.

Bu râvilerin ikisi de Şeybâni'den, o da İbn Ebi Evfâ'dan naklen rivâyet etmişlerdir. H.

2617- Bize Ubeydullah b. Muâz dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet eyledi. H.

Bize İbn'l-Müsennâ da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Muhammed b. Cafer rivâyet eyledi. İkisi de dediler ki: Bize Şu'be, Şeybâni'den, o dit İbn Ebî Evfâ (radıyallahü anh)'dan, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen İbn Müshir ile Abbâd ve Abdulvâhid hadîsleri mânâsında rivâyette bulundu.

Bu râvilerden hiç birinin hadîsinde «Ramazan ay'ı» ve «Gece şi'm dan geldi mi» ifâdeleri yoktur. Bunlar yalnız Hüseyin'in rivâyetinde vardır.

Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu'l Savam»ın bir-iki yerinde, Ebû Dâvud ile Nesâî dahi ayni bahiste tahrîc etmişlerdir.

Ulemâ Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in Ramazanda yaptığı bu seferin Mekke'nin fethi seferi olması ihtimâlinden bahsederler. Zira Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in Ramazanda yaptığı seferler Bedir gazası ile Mekke'nin fethine münhasırdır.

Hazret-i İbn Ebî Evfâ Bedir gazasına iştirak edememiştir. Binâenaleyh Ramazan ayında vukubulan ve İbn Ebi Evfâ (radıyallahü anh)’in da iştirak ettiği bu sefer Mekke'nin fethi gazası olacaktır.

Rivâyetlerde ismi bildirilmeyen zat Bilâl (radıyallahü anh) dtr. «Tevdih» sahibi: «Bâzı rivâyetlerde bu zatın Bilâl olduğu tasrih edilmiştir." diyor.

Filhakika Ebû Dâvud'un rivâyetinde: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «İn ya Bilât, ... ilâh ... buyurdu.» denilmiştir.

İmâm Ahmed'in rivâyetinde: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) suyunu taşıyın zâtdan su istedi.» denilmiştir.

«İcdah»: Karıştırma yap, demektir. Bunu kavrulmuş unu su ile karıştırmak suretiyle yaparlardı.

Dâvudî mezkûr kelimesin «süt sağ» mânâsına geldiğini söyle-mişse de, Kâdî İyâz ve diğer hadis ulemâsı bu mânâyı kabul etmemişlerdir.

Hazret-i Bilâl henüz akşam olmadığı zannıyla: «Ya Resûlallah, Ak-şamlasan iyi ederdin.» demiştir. İmâm Ahmed'in rivâyetinde: «Biraz geciksen de akşam olsa, iyi ederdin.» denilmiştir.

Hazret-i Bilâl yüzde yüz akşam olmadığı kanâatında bulunduğu ve Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in ortalığın aydınlığına iyi bakmamış olmasına ihtimal verdiği için mes'eleyi ona iyice bildirmek maksadıyla:

— «Üzerimizde henüz gündüz var.» demişse de, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) havanın aydınlığına değil, güneşin batmasını nazarı itibara almış, sonra güneşi göremeyen bir kimsenin neye dikkat etmesi lâzım geldiğini beyânla karanlığın şark tarafından gelmesine işaret buyurmuştur.

Bâzı rivâyetlerde Bilâl (radıyallahü anh)'m, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’e üç defa mürâca"atde bulunduğu zikredilmiştir.

Burada şöyle bir sual hâtıra gelebilir: « Hazret-i Bilâl’in ilk emirde Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'in buyurduğunu yapmayıp akşam olmadığını söylemekte tekrar tekrar ısrar etmesi, bir sahâbiye yakışmayan inatlık değil midir?»

Bu suâlin cevâbı yukarıda verilmiştir. O da Bilâl (radıyallahü anh)’in yüzde yüz akşam olmadı kanâatinde bulunmasıdır.

Güneşin battığını muhakkak surette bilse bir an tevakkuf etmezdi. Onun emr-i Resul karşısında duraklaması ihtiyat ve mes'elenin hükmünü iyice anlamak içindir.

Az yukarıda da arzettiğimiz vecihle: «... oruçlu İftar eder.» cümlesinden murâd: «İftar vakti girer.» demektir. Bu cümleden:

«Güneş kavuşunca oruçlu olan bir kimse bir şey yiyip İç meşe de cu bozulur.» mânâsını çıkarmamakdır.