SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR AR

13 Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın: "Bu Kur'ân Yedi Harf Üzere İndirilmiştir, Ondan Kolayınıza Geleni Okuyunuz"[154] [92] Âyetinin Anlamı

Müslim, Ubeyy b. Ka'b'dan rivayet ediyor: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) Ğifaroğulla-rına ait küçük bir suyun yakınında bulunuyordu. Cebrail (aleyhisselâm) ona gelerek şöyle dedi: Allah sana Kur'ân-ı Kerim'i ümmetine tek bir okuyuş şekliyle okut­manı emrediyor. Hazret-i Peygamber şöyle buyurdu:

"Allah'tan esenlik ve mağ­firetini dilerim, fakat benim ümmetim buna güç yetiremez." Daha sonra ona ikinci bir defa geldi ve şöyle dedi: "Allah, sana bu Kur'ân-ı Kerim'i ümme­tine iki şekilde okutmanı emrediyor." Hazret-i Peygamber yine: "Allah'tan mağ­firet ve esenliğini dilerim. Benim ümmetim buna güç yetiremez" dedi. Da­ha sonra ona üçüncü bir defa gelerek şöyle dedi: Allah sana bu Kur'ân-ı Ke­rim'i ümmetine üç şekilde okutmanı emrediyor. Hazret-i Peygamber yine: "Al­lah'tan mağfiret ve esenliğini dilerim. Benim ümmetim buna güç yetire­mez." dedi. Arkasından dördüncü bir defa gelerek şöyle dedi: "Allah sana bu Kur'ân-ı Kerim'i ümmetine yedi harf üzere okutmanı emretmektedir. Hangi şekilde okurlarsa isabet ederler."[155] [93]

Tirmizî'nin yine Ubeyy b. Ka'b'dan rivayetine göre, Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazret-i Cebrail'le karşılaşmış ve şöyle demiş: "Ey Cebrail, ben ümmi bir ümmete gön­derilmiş bulunuyorum. Aralarında kocamış ve piri fani yaşlılar olduğu gibi, küçük çocuklar, küçük kızlar, hiçbir şekilde bir kitap okuyamayan adamlar da vardır." Ona şöyle dedi: "Ey Muhammed, Kur'ân yedi harf üzere nazil ol­muştur" Tirmizî der ki, bu sahih bir hadistir.[156] [94]

Buharî, Müslim, Muvatta, Ebu Davud, Nesaî ve diğer musannef kitaplar ile müsned kitaplarda Hazret-i Ömer'in Hişam b. Hakim ile başlarından geçen olay yer almaktadır. Bu başlığın sonlarında bu olay tamamı ile -inşaallah- zikre­dilecektir.

İlim adamları "yedi harf" ile neyin kastedildiği ile ilgili olarak otuzbeş ay­rı görüş ortaya atmışlardır ki bunları Ebu Hatim Muhammed b. Hibbân el-Bustî tek tek sıralamıştır. Biz, bunlardan bu kitabımızda sadece beş görüşü alacağız.

1- Süfyan b. Uyeyne, Abdullah b. Vehb, Taberî, Tahavî ve benzeri ilim adamlarının çoğunluğunun kabul ettiği görüşe göre, yedi harften kasıt, bir­birinden farklı lâfızlar ile anlatılan birbirine yakın manalar ve şekillerdir: kelimeleri gibi. (Üç kelime de: Gel! anlamındadır). Ta­havî der ki: Bu hususta kaydedilen en açık rivayet, Ebu Lekre'den gelen şu hadistir: Cebrail, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'e gelip, bir harf (şekil) üzere oku, dedi. Mi-kail ise, ona: Daha fazlasını iste! deyince bu sefer Cebrail: İki harf üzere oku, dedi. Yine Mikail: Daha da arttır, dedi. Nihayet yedi harfe kadar çıktı. Ve şöy­le dedi: Oku, hepsi şifadır ve yeterlidir. Ancak rahmet âyetini, azap âyetine, yahut azap âyetini rahmet âyetine karıştırmamalısın. gibi.[157] [95] (İlk üç kelimenin anlamı, "gel" ondan sonraki kelime­lerin anlamı ise "git, çabuk ol, acele et")tir.

Verkâ, İbn Ebi Necih'ten, o Mücâhid'den, o İbn Abbas'tan, onun da Ubeyy b. Ka'b'dan rivayetine göre Ubeyy b. Ka'b: İman eden­lere: Bizi bekleyin.....derler." (el-Hadid, 57/13.) âyetini aynı veya yakın

anlamları ifade eden:"İman edenlere bizi bekleyin; bizim için gecikin, bizi gözetleyin derler" şek­linde okurdu. Yine aynı isnadla gelen bir rivayete göre Ubeyy yüce Allah'ın:

Onları aydınlattıkça da ışığında yürürler" (el-Ba-kara, 2/20) âyetini (yakın anlamlarda): ışığında yürür­ler, ışığında koşarlar" şeklinde okurdu.

Buharî ve Müslim'deki rivayete göre ez-Zühri şöyle demiştir: Bu harfler, (yani okuyuş şekilleri) tek bir emir ile ilgilidir. Bunlar dolayısıyla helal ve ha­ramda değişiklik olmaz.[158] [96]

Tahavî der ki: Harflerde (kıraat şekillerinde)ki insanlara tanınan genişlik, onların Kur'ân-ı Kerim'i lehçelerinden farklı bir şekilde öğrenmekten acze düş­meleri idi. Çünkü onlar, çok azı müstesna yazmasını bilmeyen ümmi bir top­luluk idiler. Belli bir lehçeyi kullanarak konuşan kimselerin başka bir lehçe­ye göre okumaları zor geldiğinden bunu yapacak olsa bile, ancak büyük bir külfeti gerektirdiğinden mana bir olduğu vakit, farklı lâfızlar kullanmak hu­susunda onlara bir genişlik tanındı. Onlar aralarında yazı yazmasını bilenle­rin sayısı çoğalıncaya kadar ve lehçeleri Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın kullandığı lehçe­ye alışıncaya kadar bu durumları devam etti. Artık bundan sonra, Kur'ân'ın lâfızlarını ezberleyebilecek hale geldiler. İşte o vakit, bu lehçeden farklı bir şekilde okumalarına imkan kalmadı. İbn Abdi'1-Berr der ki: İşte bununla bu yedi harfin bunu gerektiren özel bir zaruret dolayısıyla belli bir süre sözko-nusu olduğu, daha sonra bu zaruretin kalktığı, zaruret kalkınca da bu yedi harfin hükmünün kalkıp artık Kur'ân-ı Kerim'in tek bir harf (şekil) üzere okun­ması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

Ebu Davud rivayet ediyor... Ubeyy dedi ki: Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), bana şöyle de­di: Ey Ubeyy, bana Kur'ân-ı Kerim okutuldu ve bana: Bir veya iki harf üze­re (oku) denildi. Benimle birlikte bulunan melek: İki harf üzere olsun de, de­yince, bu sefer bana: İki veya üç harf denildi. Beraberimde bulunan melek, üç harf üzere dedi ve nihayet yedi harfe kadar çıktı. Daha sonra şöyle de­di: Sen azap âyetini rahmet âyetine, yahut rahmet âyetini azap âyetine ka­rıştırmadığın sürece, herşeyi işitendir, herşeyi bilendir, yerine azizdir, hakim­dir diyecek olursan hepsi de yerindedir, yeterlidir."[159] [97]

Sabit b. Kasım, bu hadisin bir benzerini Ebu Hureyre yoluyla Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den rivayet ettiği gibi, İbn Mes'ud'un sözü olarak da buna yakın ifade­lerle rivayet etmektedir.

Kadı Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib el-Bâkillânî der ki: Bu rivayet (Hazret-i Ubeyy'in rivayet ettiği hadisi kastediyor), eğer sabit ise, bunun önce mutlak olarak serbest bırakıldığını sonra da neslıedildiğini kabul etmek ve bu şekil­de yorumlamak gerekir. Bugün için insanların, bir yerde bulunan yüce Allah'ın hehangi bir ismini anlamı uygun olsun yahut olmasın, bir başka ismiy­le değiştirmesi caiz değildir.

2- Bazılan şöyle der: Yedi harften kasıt, Yemenlisiyle, Nizârıyla, bütün Arap-ların lehçelerine uygun yedi ayrı lehçedir. Çünkü Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın bu leh­çeler arasında bilmediği bir lehçe yoktur. Ayrıca ona "cevamiu'l-kelim (kapsamlı sözler)" de verilmiştir. Bunun anlamı bir harfin yedi şekilde olması de­ğildir. Bundan kasıt, Kur'ân-ı Kerim'de değişik yerlerde görülen birbirinden farklı kelimelerdir. Bu kelimelerin kimisi Kureyş lehçesine göre, kimisi Huzeyl, kimisi Hevazin, kimisi de Yemen lehçesine göredir. el-Hattabi der ki: Kur'ân-ı Kerim'de yedi şekilde okunan bir takım buyruklar yer almaktadır. Bunlar ise yüce Allah'ın: "ve tağuta ibadet eder" (el-Maide, 5/60); Yarın onu bizimle beraber gönder de bol bol yesin ve oynasın." (Yusuf, 12/12) âyetlerini ve bunların okunuş biçim­lerini zikretmektedir. Bununla Hattabi, Kur'ân-ı Kerim'in bir kısmının -hep­sinin değil- yedi harf üzere nazil olduğu kanaatini benimsiyor gibidir. Nite­kim Kur'ân-ı Kerim'in yedi harf, yani yedi lehçe üzere nazil olduğu görüşü­nü kabul edenler arasında Ebu Ubeyd el-Kasım b. Sellam da vardır. İbn Atiy-ye de bu görüşü seçmiştir. Ebu Ubeyd der ki: Bazı kabileler bu açıdan diğer kabilelere göre daha şanslıdırlar, daha çok pay sahibi olmuşlardır. Daha son­radan İbn Şihab'ın Enes'ten şu rivayetini kaydetmektedir: Hazret-i Osman, ilgili heyete mushaflan yazmalarını emr edince şunları söylemiştir: Sizin ile Zeyd arasında yazım bakımından ihtilafa düştüğünüz yerler olursa, orayı Kureyş lehçesine göre yazınız. Çünkü Kur'ân onların lehçesiyle inmiştir. Bunu'Bu-harî zikretmektedir.[160] [98] Ayrıca İbn Abbas'ın şöyle dediğini de zikretmektedir: Kur'ân-ı Kerim iki Ka'b'ın; Kureyş Ka'bı'yla Huzaalıların Kâ'b'ı lehçesiyle in­miştir. Ona: Bu nasıl olur? diye sorlunca şöyle demiştir: Çünkü bunların yurt­ları birdir. Ebu Ubeyd de der ki: İbn Abbas Huzaalıların Kureyşlilerin kom­şusu olduğunu ve onların lehçelerini kullandıklarını kastetmektedir.

Kadı Mulıammed b. et-Tayyib Ebu Bekr el-Bakillânî der ki: Hazret-i Osman: Çünkü Kur'ân Kureyş lehçesiyle inmiştir, sözleriyle onun büyük bir çoğun­luğu onların lehçesiyle inmiştir, demek istiyor. Kur'ân-ı Kerim'in tümünün sa­dece Kureyş lehçesiyle indirilmiş olduğuna dair kafi bir delil bulunmamak­tadır. Çünkü Kur'ân-ı Kerim'de Kureyş lehçesinden farklı birtakım kelimeler ve okuyuşlar vardır. Yüce Allah da:

"Muhakkak Biz onu Arapça bir Kur'ân olarak indirdik." (ez-Zuhruf, 43/3) diye buyurmaktadır. Kureyş lehçesiyle bir Kur'ân olarak indirdik, dememektedir. Bu, Kur'ân-ı Kerim'in bütün Arapla-rın dilini kuşatacak şekilde indirildiğini göstermektedir. Hiçbir kimse kalkıp: Bu ifadeleriyle sadece Kureyş Arapları kastedilmiştir, diyemez. Nitekim: Kahtanlılar dışında sadece Adnanîlerin lehçesi yahut Mudarlılar dışında Ra-biahların lehçesini kastetmiştir, de diyemez. Çünkü "Arap" ismi bütün bu ka­bileleri eşit şekilde kapsamaktadır.

İbn Abdi'1-Berr der ki: Bana göre, Kur'ân-ı Kerim Kureyş lehçesiyle nazil olmuştur, diyenlerin sözü; çoğunlukla bu şekildedir, anlamındadır. Doğ­rusunu en iyi bilen Allah'tır. Çünkü hemzelerin tahkiki ve buna benzer Ku-reyş lehçesinde bulunmayan okuyuş şekilleri, sahih kıraatler arasında vardır. Kureyşliler ise hemzeli okumazlar.

İbn Atiyye der ki: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın: "Kur'ân-ı Kerim yedi harf üzere na­zil olmuştur" âyetinin anlamı şudur: Kur'ân-ı Kerim'de yedi kabilenin iba­resi, (anlatım üslubu, lehçesi) vardır. Kur'ân hepsinin lehçesi ile inmiştir. Ki­mi zaman anlatmak istediğini Kureyşlilerin kullandığı ifadelerle, kimi zaman Huzeyllilerin kullandıkları ifade ile anlatır. Kimi zaman da başkalarının ifa­desiyle anlatır. Bu ise daha fasih ve daha kısa sözlerle (veciz) anlatım esas alınarak yapılır. Mesela, (....) kelimesi, Kureyşlilerden olmayanlara göre, başlamak, birşeyi yaratıp yapmak anlamındadır. Kur'ân-ı Kerim'de bu keli­me yer almıştır. İbn Abbas, bunun ne demek olduğunu bir kuyu ile ilgili ola­rak davalaşmaya gelen iki bedevinin konuşmalarını dinleyinceye kadar iyi­ce anlayamamıştır. Gelen bu bedevilerden birisi: Onu ilk ola­rak ben açtım" dedi. İbn Abbas bununla ilgili olarak şöyle der: İşte ben o va­kit yüce Allah'ın: Gökleri ve yeri yoktan var eden­dir" âyetinin ne demek olduğunu anladım. Yine İbn Abbas şöyle demiş­tir: Ben yüce Allah'ın: Rabbimiz, bizimle kav­mimizin arasını Sen hak ile ayır (hükmet), Sen ayıranların (hükmedenle­rin) en hayırlısısın."(el-A'raf, 7/89) âyetini Zuyezen'in kızını, kocasına: Gel seninle mahkemeleşelim anlamında: dediğini işitince-ye kadar bilemiyordum.

Ömer b. el-Hattab da yüce Allah'ın: Yoksa on­lar kendilerini yavaş yavaş (azaltarak) cezalandıracağı korkusundan (emin mi oldular)?" (en-Nahl, 16/47) âyetinin ne anlama geldiğini bilemiyordu.

Aynı şekilde Kutbe b. Malik, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın namazda yüce Allah'ın: Büyük ve yüksek hurma ağaçları" (Kaf, 50/10) âyetini okuduğunu işittiğinde de aynı durum sözkonusu olmuştur. Bunu Müslim "sabah namazında kıraat" başlığı altında zikretmektedir.[161] [99] Buna benzer başka örnekler de vardır.

3- Bu yedi lehçe, Mudarlıların arasındaki lehçelerdir. Yalnız onlar hakkın­da sözkonusudur. Bunu bir topluluk ileri sürmüş ve Hazret-i Osman'ın: "Kur'ân Mudar lehçesiyle nazil olmuştur" ifadesini delil göstermişlerdir. Bunlar der­ler ki: Bu yedi lehçenin bir kısmı Kureyşin, bir kısmı, Kinanenin, bir kısmı Esedlilerin, bir kısmı Huzeyllilerin, bir kısmı Teymlilerin, bir kısmı Dabbli-lerin, bir kısmı da Kayslıların olabilir. Bunlar Mudar'a mensup kabileler olup bu şekilde yedi ayrı lügati (lehçeyi) kapsamaktadırlar. İbn Mes'ud da mushaf yazıcılarının Mudarlı olmasını severdi. Ancak başkaları bütün bu ye­di kıraatin Mudarhlara münhasır kalmasını kabul etmez ve şöyle derler: Mudarlıların istisnaî bir takım söyleyişleri vardır ki, bunlara göre Kur'ân-ı Ke-rim'in okunması caiz değildir. "Kayslıların keşkeşesi" diye bilinen okuyuş ile "Temimlilerin Temtemesi" diye bilinen okuyuş şekilleri gibi. Kayslıların keş­keşesi şudur: Onlar müenneslere ait kâfi, şîn şeklinde telaffuz ederler. Me­sela yüce Allah'ın: Rabbin senin altında bir nehir akıttı" (Meryem, 19/24)'deki âyetini: şeklinde okurlar. Temimlilerin Temtemesine gelince, mesela onlar, (insanlar anlamı­na gelen): "en-nâs" diyecek yerde "en-nât" derler. (Keseler anlamına gelen) "ekyâs" diyecek yerde "ekyât" derler. Bu görüşü reddedenler bu örneklere dikkat çektikten sonra derler ki: İşte bu tür söyleyişler (lehçeler), Kur'ân-ı Ke-rim'de kullanılmaz. Seleften de bu tür okuyuşlar nakledilmiş değildir. Baş-kalan da şöyle demektedir: Hemzenin "ayn" diye değiştirilmesi ve boğaz harf­lerinin birinin diğerinin yerine kullanılması ise fasih konuşanlarca da kulla­nıldığı şekil, meşhur olan bir kullanış şeklidir. Çoğunluk da böyle okumuş-tur. Buna delil olarak da İbn Mes'ud'un: Onu bir süreye kadar zindana atmayı uygun gördüler" (Yûsuf', 12/35) (Burada yer alan kelimesi diğer okuyuşlarda "ha harfiyle okunur. Bu kıraat şeklini Ebu Davud zikretmektedir. Ayrıca bunlar Zu er-Rimme'nin şu beyitini de delil gös­terirler:

"Gözlerin onun gözleri, gerdanın onun gerdanı

Teninin rengi onunki gibi, şu kadar var ki o bu kadar uzun değildir."

Burada şair diyecek yerde "ayn" harfiyle demiştir.

4. Bunu ed-Delail müellifi ilim adamlarından birisinden nakletmektedir. Buna yakın bir görüşü de Kadı İbnu't-Tayyib (el-Bâkıllâni) anlatmaktadır. O şöyle diyor: Ben kıraatlerdeki farklılıkları iyice tetkik ettim. Bunların yedi tür­lü olduğunu gördüm:

a- Harekesi değişmekle birlikte manası ve şekli değişmeyen: "Onlar sizin için daha temizdir" (Yusuf, 78.) âyetindeki kelime­sini şeklinde okumak. "Vegöğsüm daralır" (Şuara, 13) âyetlnde yer alan şeklindeki kelimeyi şeklinde okumak gibi.

b- Yazı şekli değişmemekle birlikte i'rab dolayısıyla anlamı değişen oku­ma şekilleri. Mesela: "Rabbimiz, seferlerimizin arasını uzaklaştır" (Sebe, 34/19) âyetlnde yer alan kelimesini, şeklinde okumak gibi.[162] [100]

c- Şekli aynen kalmakla birlikte harflerinin değişmesi sebebiyle anlamı da

değişen okuma şekilleri. Mesela: Onları birleştiririz....." (el-Bakara, 2/259) kelimesini (Onları canlandırırız anlamına gelecek şekilde) şeklinde okumak.

d- Bazı kıraat şekillerinde okuma şekilleri değişmekle birlikte anlamı ol­duğu gibi kalmaktadır. "Atılmış yün gibi" (el-Karia, 101/5) buyruğun "yün gibi" anlamına gelen kelimesini aynı anlama gelen şek­linde okumak gibi.

e- Şekli de manası da değişen kıraatlere örnek: Meyve­leri birbirine girmiş muz ağaçları..." (el-Vakıa, 56/29) âyetini "Birbi­rine geçmiş olgunlaşmış meyveler" anlamına gelecek şekilde: şeklinde okumaları gibi.

f- Bazı kıraatlerde de takdim ve te'hir edilir:

Ölüm baygınlığı hak olarak gelmiş olacaktır." (Kaf, 50/19) âyetini "Hak baygınlık ile ölüm gelmiş olacaktır" anlamına gelecek şeklinde okumak gibi.

g- Kimi okuyuşlarda da fazlalık ve eksiklik vardır. Yüce Allah'ın şu âyetlerinde olduğu gibi: Doksandokuz koyun" dedikten sonra "dişi" anlamına gelen kelimesinin ilavesiyle okunması. (Sa'd, 38/23) Yine yüce Allah'ın:

Çocuğa gelince, onun anne babası mü'min idiler" (el-Kehf, 18/80) âyetini: Çocuğa gelince o kafir idi, anne babası ise mümin idiler" şek­linde okumak;

Muhakkak Allah onların zorlanmasından sonra Gafurdur, Rahimdir" (en-Nur, 24/33) âyetini: Muhakkak Allah onların zorlanmasın­dan sonra onlar için gafurdur, rahimdir" şeklinde okumak gibi.

5- Yedi harften kasıt, yüce Allah'ın Kitabı'nda yer alan şu hususlardır: Emir, nehiy, vad, vaîd (tehdid), kıssa, tartışma ve misaller. İbn Atiyye der ki: Bu zayıf bir görüştür. Çünkü buna "harf" ismi verilmez. Diğer taraftan genişliğin helali helal kılmak veya herhangi bir manayı değiştirmek hakkında söz konusu olmadığı üzerinde icma vardır. Kadı Ebu Bekr İbnu't-Tayyib el-Bakıl-lânî bu anlamda Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'dan gelen bir hadis zikretmekte sonra da şunları söylemektedir: Fakat Hazret-i Peygamber'in okumalarına cevaz verdiği bu şekil değildir. Burada "harf" cihet ve şekil demektir. Yüce Allah'ın:

İnsanlardan kimisi Allah'ı bir harf (bir uçurumun) kenarında imiş gibi ibadet eder." (el-Hacc, 22/11) âyetlnde yer alan "harf" kelimesi, bu anlamdadır. Bu hadisin helal kılmak, haram kılmak ve buna benzer yedi ayn yol anlamına geldiği söylenebilir. Hazret-i Peygamber'in: "Kur'ân yedi harf üzere indirilmiştir" âyeti ile yedi kıraat imamının okuduğu yedi kıraat olduğu da söylenmiştir. Çünkü bu yedi kıra­atin hepsi de Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'dan sahih yollarla bize ulaşmıştır. Ancak böy­le bir görüş -ileride açıklanacağı üzere açıkça batıl olduğundan dolayı- hiç­bir değer ifade etmez.