SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR AR

KURTUBÎ TEFSİRİ 

Ebû Abdillah Muhammed el-Kurtubî

el-Mâlikî (ö.671/1273)

MUKADDİME 

1 Rahman ve Rahîm olan Allah'ın ismiyle

Kimse kendisine hamd etmezden önce, zatını överek başlayan Allah'a hamd olsun. Şehadet ederim ki, Allah'tan başka hiçbir ilah yoktur, birdir, tektir, ortağı yoktur. O, samed olan Rabbimizdir, eşi ve benzeri yoktur. Ölümsüz, hayy ve kayyumdur, celâl ve ikram sahibidir. Bizlere büyük ve sonsuz ba-çşlarda bulunmuştur. Kur'ân-ı Kerim O'nun yüce kelamıdır. İnsanı yaratandır. Ona yüce nimetini bağışlayandır. Peygamberi Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem.)'i açık beyân ile gönderendir. Bütün bunları bize ihsan eden Rabbimize, gece ve gündüz aralıksız olarak hamd-ü sena ederiz. Yüce Peygamberi ile herşeyi açık seçik beyan eden, şüpheyi ve kesin bilgiyi birbirinden ayırdeden Kitabı göndermiştir. Fasih ve beliğ konuşanlar, onun gibi bir kitap getirmekten ac­ze düşmüşler, üstün akıl sahipleri onu çürütmek imkânını bulamamışlar, üstün edipler ona benzer bir söz söylemekten acze düşmüşlerdir. Birbirlerine vardımcı olsalar dahi onun benzerini getiremezler.

Yüce Rabbimiz, Kur'ân-ı Kerim'in misallerini düşünen kimseler için ibretler, emirlerini basiretini kullanarak görenler için bir hidayet kılmıştır. Kita-rında farz olan hükümleri açıklamış, helal ile haramı biribirinden ayırdetmiş, akılların anlayıp kavrayabilmesi için öğüt ve kıssaları tekrar etmiş, misaller vermiştir. Gaybın haberlerinden kıssalar anlatmıştır. O bakımdan yüce Allah, şöyle buyurmaktadır: "Biz Kitabda hiçbir şeyi eksik bırakmadık." (el-En'âm: 6/38)

Yüce Allah, Kitab-ı Kerim'iyle gerçek dostlarına hitap etmiştir. Onlar da du hitabı anlayıp kavramışlardır. Bu kitabında kendilerine maksadını beyan etmiş, onlar da bu maksadı öğrenmişlerdir. Kur'ân'ı okuyup belleyen kimse-er, Allah'ın gizli sırrını öğrenmiş, O'nun hazinelere sığmayan ilmini koruma-va almış kimselerdir. Peygamberlerinin halifeleri ve onun güvendiği emin kim­selerdir. Kur'ân'ı okuyup belleyenler, Allah'ın özel, hayırlı ve seçkin kulla­ndır. Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:

"Şüphesiz Allah'ın bizden (insan­lardan) seçkin yakınları vardır." Ashab-ı Kiram: Ey Allah'ın Peygamberi, onlar kimlerdir? diye sorunca şu cevabı vermiştir: "Onlar Kur'ân ehlidir. İşte onlar Allah'ın yakınları ve seçkinleridir." Bu hadisi İbn Mace Süneninde, Ebu Bekr el-Bezzar da Müsned'inde rivayet etmiştir.[75] [1]

Allah'ın Kitabı'nı bilen kimseler, o kitabın nehiylerine riayet etmeye, o ki­tapta kendilerine yapılan açıklamalar gereğince öğüt almaya, korkarak ve onun gözetimi altında olduklarını bilerek Allah'dan gerektiği gibi haya etme­ye ne kadar da layıktırlar?! Çünkü böylelerine peygamberlerin yükü verilmiş ve Kıyamet gününde İslâm'a, Kur'ân'a aykırı hareket eden diğer din ve inanç sahiplerine karşı şehadet edecek konuma yükselmişlerdir. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Böylece sizi vasat bir ümmet kıldık. Bütün insanlara karşı şahitler olasınız diye." (el-Bakara, 2/143)

Şunu bilmek gerekir ki, Kur'ân'ı öğrenip durduğu halde, Kur'ân'dan ga­fil olan kimsenin sorumluluğu, gereği gibi öğrenemeyen, bilemeyen kimse­nin sorumluluğundan daha büyüktür. Kur'ân ilmini elde ettiği halde, Kur'ân'dan yararlanamayan, yasak kıldığı şeylerden uzak durmayıp çekinme­yen, çirkin günahları işleyen, yüzkızartıcı suçlar işleyen bir kimseye karşı Kur'ân bir delil ve onun karşısına dikilecek bir davacı olacaktır. Nitekim Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Kur'ân, ya lehine veya aleyhine bir delil­dir." - Hadisi Müslim[76] [2] rivayet etmiştir. - O halde yüce Allah'ın Kitabı'nı ez­berleyip bellemekle, özel imtiyaz tanıdığı bir kimse, Allah'ın Kitabı'nı hak­kıyla okumakla, ifadelerinin gerçek mânasını dikkatle düşünmekle, akıllara durgunluk veren manalarını kavramaya çalışmakla, onun anlaşılmakta güç­lük çekilen yerlerini iyice kavramakla görevlidir. Yüce Allah bu konuda şöy­le buyurmaktadır: "Ayetlerini düşünsünler, akıl sahipleri öğüt alsınlar di­ye sana indirdiğimiz çok mübarek bir Kitaptır" (Sâd, 38/29). Yine yüce Rab-bimiz, bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: "Onlar Kur'ân'ı düşünmezler mi, yoksa kalplerinin üzerinde kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24).

Allah'tan dileğimiz şu ki: Bizleri Kur'ân'a gereken önemi veren, onun üze­rinde gereği gibi düşünen, onun gösterdiği doğru ve âdil yolu izleyen ve hak­kıyla bağlı olan, başka bir kaynakta doğruyu ve hidayeti aramaya kalkışma­yan kimselerden kılsın. Bizleri Kur'ân'ın açık seçik işaretleriyle yol bulanlar­dan, göz kamaştırıcı ve kafi hükümlerine uyanlardan kılsın. Kur'ân sayesin­de bizleri dünya ve âhiret hayırlarına nail eylesin. Şüphesiz ki O, kendisin­den korkulmaya ve günahları bağışlamaya ehil olandır.

Diğer taraftan yüce Allah, Kur'ân-ı Kerim'in mücmel bölümlerini beyan et­meyi, müşkil olanlarını açmayı, ihtimalli olanın asıl anlamını açıklamayı yü­ce Rasûlu Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'e bırakmıştır. Böylelikle Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), risâle-ti tebliğ etmek göreviyle birlikte Kur'ân'ı anlama ve Kur'ân'ın anlaşılması ko­nusunda da başvurulacak makamda olmak üstünlüğünü haiz olmuştur. Yüce Allah, bu konuda şöyle buyurmaktadır: "Biz, sana bu zikri (Kur'ân'ı) in­dirdik ki, insanlara kendilerine ne indirildiğini açıkça anlatasın". (en-Nahl, 16/44).

Diğer taraftan Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'dan sonra Kur'ân'ın dikkat çektiği anlam­ları çıkartmak, işaret ettiği esasları tesbit etmek yetkisi mütehassıs ilim idamlarına verilmiştir. Onlar, Kur'ân üzerinde ictihad ederek neyin anlatıl­mak istendiği ilmine ulaşırlar. Bununla da başkalarından ayrı ve farklı bir ko­numa yükselirler ve ictihad etmeleri sebebiyle özel bir ecir alırlar. Bu konu­da da yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Allah, sizden iman edenleri ve (özel­likle de) kendilerine ilim verilenleri dereceler ile yükseltsin". (el-Mücadele, 58 11).

Buna göre Kitap, asıldır. Sünnet-i seniyye onun bir açıklaması (beyanı)dır. İlim adamlarının Kur'ân'dan çıkardıkları hükümler (istinbatlar) Kur'ân için bir açıklama, bir beyandır.

İşte bundan dolayı bizler, kalplerimizi Kitabına mahzen kılan, Peygamberinin Sünnetlerine kulaklarımızı açan, Kur'ân'ı ve Sünneti öğrenmek ve her ikisinin de anlamını, anlaşılmayan lâfızlarını araştırmak için gayrete getiren ve bütün bunlarla alemlerin Rabbi olan Allah'ın rızasına talip olmaya ve din ve şeriat bilgisini elde edebilmek için basamak basamak yürüten Allah'ımı­za hamdederiz.

İmdi, Allah'ın Kitabı şeriatın bütün ilimlerini ihtiva eden, farzı ve sünne­ti, bağımsız olarak beyan eden, semanın güvenilir şahsiyeti aracılığıyla yer­yüzünün güvenilir şahsiyetine indirilen Kitap olduğundan dolayı, hayatta kal­dığım sürece onunla uğraşmayı, bütün gücümü bu yolda harcamayı uygun gördüm. Bunun için Kur'ân'a dair özlü bir açıklama yazmak istedim. Bu açık­lamada tefsire, dile, i'rab ve kıraatlere dair nükteler yer alsın, istedim. Sapık ve dalalet içerisinde olanların kanaatlerini red edeyim dedim. Bu kısa ve öz­lü açıklamamda zikredeceğimiz hükümlere âyetlerin nüzulüne dair pek çok lıadisi belge olarak ortaya koymak; böylelikle hükümlerin ve âyetlerin an­lamlarını bir arada ifade edip bunların anlaşılmasında zorluk çekilen yerle­rini beyan etmek istedim. Bu açıklamalarımı da selefin ve sonradan gelip on­ara uyan haleflerinin de sözleriyle desteklemeye çalıştım. Ben, bu kitabı ken­dime bir öğüt, ölüm günüm için bir azık, ölümümden sonrası için salih bir amel olsun diye yazdım. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "O günde insana ünden yolladığı şeyler de, geriye bıraktığı şeylerde haber verilir" (el-Kıyame, 75/13); "Her bir nefs, önden neyi yollamış, geriye neyi bıraktıysa, hep­sini bilmiş olacaktır" (el-İnfitâr, 82/5). Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) da şöyle buyurmuş­tur: "İnsanoğlu öldü mü şu üç şey dışında ameli kesilir: Kalıcı ve faydalı bir sadaka (sadaka-i cariye) yahut kendisi ile yararlanılan bir ilim veya kendi­sine dua edecek salih bir evlat (bırakmış İse amel defteri kapanmaz, sevap vazılmasına devam edilir.)"[77] [3]

Bu kitabı yazarken uymayı taahhüt ettiğim bazı şartlar var: Görüşlerin sa­hiplerini belirtmek, hadislerin yer aldıkları kaynakları zikretmek. Denildiği­ne göre bir sözün sahibine izafe edilmesi ilmin bereketindendir. Çoğu zaman fıkıh kitaplarında ve tefsirlerde hadisler müphem bir şekilde bırakılmaktadır. Bu hadisin, hadis kitaplarını yakından tanıyan kimseler dışında kimin tara­fından rivayet edildiğini bilen olmaz. Bunun sonucunda konu ile ilgili yeter­li bilgiye sahip olmayan kişi şaşırır kalır. Sahih olanı olmayanından ayırd ede­mez. Bunu bilmek ise büyük bir ilmi gerektirir. O bakımdan bir hadisin ile­ri gelen hadis imamlarından ve İslâm dininin güvenilir ve ünlü önderlerin­den kimin tarafından rivayet edildiği açıklanmadıkça delil diye gösterilme­si ve ondan hüküm çıkarılması kabul edilemez. Bizler bu kitabımızda buna da birtakım açıklamalarda, işaretlerde bulunacağız. Doğruya ileten, doğru­yu söyleme başarısını ihsan eden Allah'tır.

Diğer taraftan müfessirlerin zikrettikleri pek çok kıssayı, tarihçilerin ver­dikleri pek çok haberi zikretmeden geçeceğim. Gerekli açıklamalar için, mutlaka ihtiyaç duyulacak olanları ise, bundan müstesna olacaktır. Bu konu­da ahkâm âyetlerinin gereken şekilde açıklanmaları için anlamlarına açıklık getirecek ve hükümlerini öğrenmek isteyen kimseyi âyetlerin muktezâsına ile­tecek kadar açıklamalarda bulunacağım. O bakımdan bir iki veya daha faz­la hüküm ihtiva eden her bir âyet-i kerimeyle ilgili birtakım mes'eleler ele al­dım. Bu meselelerde nüzul sebepleri, garip (anlaşılmasında güçlük çekilen) kelimelerin ve hükümlerin tefsiri yer alacaktır. Eğer âyet-i kerime herhangi bir hüküm ihtiva etmiyor ise, bunun ile ilgili tefsir ve te'vile dair açıklamaları zik­retmekle yetindim. Bu, kitabın sonuna kadar böylece sürüp gitti. Ben bu kitabıma: "el-Câmi'u li Ahkâmi'l-Kur'ân ve'1-mubeyyinu limâ tedammenehû mine's-Sünneti ve âyi'l-Furkân"[78] [4] adını verdim. Allah bunu kendisi için hâlis kıl­sın. Onunla beni, anne ve babamı ve onun dileyeceği kimseleri lütfü ile fay­dalandırsın. Şüphesiz ki O, duaları işitendir, yakındır, duaları kabul edendir. (Âmin)