İsimler, hat ve nokta yönünden ittifak, fakat baba isimleri hat yönünden aynı olsa bile nokta yönünden ihtilaf ederse -mesela Muhammed İbn Akil ve Muhammed İbn ‘Ukayl gibi birincisi Neysaburi, ikincisi ise Firyabi olup her ikisi de meşhurdur ve birbirlerine yakın devirlerde yaşamışlardır- yahut isimler, nokta yönünden muhtelif, hat yönünden muttefik, keza baba isimleri de nokta yönünden müttefik olmak suretiyle ilk şeklin aksi olursa -mesela Ali İbn Ebi Talib’ten rivâyet eden tabi’i Şurayb İbnu’n-Nu’man ile el-Buhari’nin şeyhi Suraye İbnu’n-Nu’rnan gibi- bu kısma da müteşabih adı verilir.

El-Hatıb, bu konuda bir kitap tasnif etmiş ve ona Telhisu’l-Müteşabih adını vermiştir. Yine aynı müellif, mezkur kitaba atladığı bazı şeyleri de ilave etmek suretiyle bir zeyl yazııııştır. Bu kitap, faydası çok bir kitaptır. Eğer ittifak, râvi ismiyle baba isminde olur, fakat nisbetleri ihtilaf ederse, bu kısım da müteşabihten sayılır.

Yukarıda zikrolunan müteşabih ile, önceki kısımda zikrolunan mu’telif ve muhtelifin birleşmesi halinde başka kısımlar ortaya çıkar. Bunlardan biri, ittifak ve iştibahın, mesela râvi ismiyle baba isminde, bu isimlerden birinin veya her ikisinin bir harfinde, yahutta iki veya daha fazla harflerinde hasıl olmasıdır; bu da iki kısımdan ibarettir.

Birincisi, iki tarafta da harf sayısının sabit olmasına rağmen, ihtilafın tağyirle meydana gelmesi;

ikincisi ise, ihtilafın yine tağyirle olmasına rağmen, harf sayısı yönünden bazı isimlerin diğer bazılarından noksan olmasıdır.

Birinciye misal, aralarında el-Buhârî’nin şeyhi el-Avki’nin de bulunduğu bir cemaatı teşkil eden Muhammed İbn Sinan ismindeki kimselerle, yine aralarında Ömer İbn Yunus’un şeyhi el-Yemami’nin yer aldığı Muhammed İbn Seyyar ismindeki kimselerdir. Keza İbn Abbas’tan rivâyet eden tabi’i Muhammed İbn Huneyn ismindeki kimselerle, yine meşhur tabi’i Muhammed İbn Cubeyr Kufe’li meşhur Mu’arrifİbn Vasıl ile Ebu Huzeyfe en-Nehdi’nin şeyhi Mutarrıflbn vasıl lbrahim İbn Sa’dın yakınlarından Ahmed İbnu’l-Huseyn ile Abdullah İbn Ahmed el-Bikendi’den rivâyet eden ve el-Buhârî’nin şeyhi olan Ahyed İbnu’l-Huseyn “Malik İbn Enes’in tabakasından meşhur şeyh Hafs İbn Meysere ile Abdullah İbn Musa el-Kufi’nin şeyhlerinden Ca’fer lbn Meysere bunlardandır.

İkinciye misal, aralarında ezan sahibi Abdullah İbn Zeyd’in de bulunduğu aynı isimdeki bir cemaattir. Sahabi Abdullah İbn Zeyd’in ceddinin ismi Abdi Rabbih’tir. Keza vudu (abdest) hadisinin râvisi de aynı isimde olmakla beraber, ceddi Asım’dır ve her ikisi de ensardandır. Bu ismin benzeri, bir ya harfinin fazlasıyle Abdullah İbn Yezi olup bu isimde olanlar da bir grupu teşkil ederler. Sahabe arasında Ebu Musa olarak künyelenen el-Hatmi bunlardan olup hadisi Suahihan’da yer almıştır.

Yine bu kısma misal olarak Abdullah İbn Yahya ismindeki kimselerin teşkil ettiği bir gurupla Ali İbn Ebi Talib’ten rivâyet eden maruf tabi Abdillah İbn Nuceyy zikredilebilir.

Müteşabih ile mu’telif ve muhtelifin birleşmesi neticesinde ortaya çıkan kısımlardan biri de, ittifakın hat ve nutk yönünden olduğu halde, ihtilaf yahut iştibahıfl ya her iki ismin tam olarak takdim ve tehiriyle, yahutta bu takdim ve tehirin yalnız bir isimde ve benzer olduğu isme nisbetle bazı harflerinde vaki olmasıdır.

Birinci şekle misal, el-Esved İbn Yezid ile Yezid İbnu’l-Esved, Abdullah İbn Yezid el-Hatmi ile Yezid İbn Abdillah ikinci şekli misal ise, Eyyüb İbn Seyyar ile Eyyüb İbn Yesar isimleridir. Bu sonuncudan ilki, hadiste kuvvetli olmayan Medine’li meşhur diğeri ise meçhul bir kimsedir.