Râvilerin isimleri hat yönünden ittifak, fakat nutk veya telaffuz yönünden ihtilaf ederse, bu ihtilaf ister nokta ister şekil yönünden olsun bu kısma da, hadis ilminde mu‘telif ve muhtelif denilmiştir. Bu kısım, hadis ilminin en mühim konularından birini teşkil eder.

Ali İbnu’l-Medini, en şiddetli tashifin isimlerde vaki olduğunu söylemiş, bazıları da, böyle bir tashif vukuu halinde, o ismin ne makabilinin, ne de mabadinin onun doğrusuna delalet etmeyeceği itibarla, bu işte kıyasın dahli bulunmayacağını ileri sürerek Ali lbnu’l-Medini’nin sözünü teyid etmişlerdir.

Bu konu ile ilgili olarak Ebu Ahmed el-Askeri bir kitap tasnif ve bu kitabı, yine kendisine ait olan Kitabu’t-Tashif içinde zikretmiştir. Fakat Abdu’l-Gani İbn Sa’id, bu konuya müstekil iki kitap tahsis ederek, birisinde, isim diğerinde ise neseb yönünden benzer olanları biraraya getirmiştir. Keza Abdu’l-Gani’nin şeyhi olan ed-Darekutni, aynı konuda büyük bir kitap telif etmiş, el-Hatibu’l-Bağdadi de bu kitaba bir zeyl hazırlamıştır. Ebu Nasr İbn Makula ise el-İkmal adını verdiği kitabında yukarıda zikri geçen bütün kitapları toplamış, ayrı bir kitapta da, mezkur kitaplar üzerine istidrak yaparak müelliflerinin hatalarını beyan etmiştir. Bu bakımdan İbn Makula’nın, kitabı, bu konuda telif edilen kitapların en mufassalı ve kendisinden sonraki bütün muhaddislerin yegane dayanağı olmuştur.

Ebu Bekr İbn Nukta, İbn Makula’nın atladığı bazı noksanlıkları da ilave etmek suretiyle büyük bir cild meydana getirmiş; Mansur İbn Selim ve Ebu Hamid es-Selmani ise, aynı kitaba küçük bir cild halinde zeyl yazmışlardır.

Aynı konuda ez-Zehebi, cidden muhtasar bir kitap telif etmiş. ancak bu telifte kalemle zabta itimadı dolayısıyle pek çok hataya düşmüş ve kitabın konusuna aykırı olarak tashifatta bulunmuştur. Ancak Allahü teâlâ bize, mezkur kitabın hata ve tashiflerini Tabsiru‘l-Muntebeh bi-tahriri‘l-muştebeh adını verdiğimiz bir kitapta açıklamayı müyesser kılmıştır. Bu kitabı bir cilt halinde alfabetik sıraya göre tertip ve ez-Zehebi’nin ihmal ettiği, yahut üzerinde durmadığı bir çok şeyleri de ona ilave ettik. Bu sebepten Allah’a hamdederiz.