Yedinci kısım olan muhalefet, isnadın sevk esnasında vaki bir tağyir (değiştirme) sebebiyle meydana gelirse, bu değişikliği ihtiva eden hadise mudrecu’l-isnad denir.

Mudrecu’l-isnadın muhtelif kısımları vardır.

Birincisi: Bir cemaat çeşitli isnadlarla bir hadis rivâyet eder. Bir başka râvi de, aynı hadisi bunlardan nakleder, fakat bütün isnadları, bu isnadlardan biri üzerinde toplar; ancak isnadlar arasındaki farkları belirtmez.

İkincisi: Bir râvinin elinde bir isnadla aldığı hadis metninin bir kısmı, bir başka isnadla da aynı hadisin tamamı vardır. Bir başka râvi, bu hadisi tam olarak ilk isnadla ondan rivâyet eder.

Bu kısmın bir başka şekli de, râvinin, hadisin bir kısmını şeyhinden bizzat, tamamını da bir başkası vasıtasıyle ondan işitmesi, sonra da bu vasıtayı hazfederek bütün hadisi şeyhinden rivâyet etmesidir.

Üçüncüsü: Râvinin elinde iki muhtelif isnadla iki muhtelif hadis metni bulunması, bir başka râvinin bu iki hadisi isnadlardan biriyle, yahutta iki hadisten birini kendine has isnadla rivâyet etmesi ve fakat diğer hadisten, birincisinde bulunmayan şeyleri buna ilave etmesidir.

Dördüncüsü: Râvinin isnadı sevketmesi, fakat metni zikretmeden önce bir arız dolayısıyle bir söz söylemesi; onu işiten bazı kimselerin de bu sözün dolayısıyle bir söz söylemesi; onu işiten bazı kimselerin de bu sözün o isnadın metni olduğunu zannedip ondan rivâyet etmeleridir. Bunlar mudrecu’l-isnadın kısımlarıdır.

Mudrecu’l-metin ise, metinden olmayan sözlerin ona girmesidir. Bu da bazan metnin başında, bazan ortasında ve bazan da sonunda olur. Sonunda olan diğerlerine nisbetle daha çoktur; çünkü mudrecu’l-metin, ya bir cümlenin diğer bir cümleye, yahutta mevkuf denilen sahabe sözlerinin veya sahabeden sonrakilere ait sözlerin, hiç bir ayrıntı olmadan, merfu denilen Rasûlüllah’ın sözlerine atfıyle meydana gelir.

İdrac, ya dercolunan miktarı asıl hadis metninden ayıran bir başka rivâyetin gelmesiyle, ya bizzat dereceden râvinin veya buna vakıf imamların açıklamasıyla, yahutta dercolunan kısmın Rasûlüllah tarafından söylenmesinin imkansız olmasıyla bilinir.

El-Hatibu’l-Bağdadi, mudrec hakkında bir kitap tasnif etmiştir. Bu kitap, tarafımızdan hulasa edilmiş ve iki misli veya daha fazla yeni bilgi eklenerek genişletilmiştir.