| |
TAKIYYÜDDÎN İBNİ DAKÎK-ÜL-ÎD
Meşhûr
velî, hadîs, usûl, nahiv, edebiyât ve Şâfiî fıkıh âlimi. Şâir ve hatîb. İsmi,
Muhammed, babasınınki Ali'dir. Ebü'l-Feth künyesini almış, Kuşeyrî nisbet
edilip, Takıyyüddîn lakabı verilmiştir. İbn-i Dakîk-ul-Îd nâmıyla meşhûrdur.
1228 (H.625) senesinde Kızıldeniz'le Hicâz arasında bulunan Yenba şehrinde
doğdu. 1302 (H.702) senesinde Kâhire'de vefât etti.
Takıyyüddîn ibni Dakîk-ül-Îd doğunca, babası onu Mekke-i mükerremeye götürdü.
Kucağına alıp birlikte Kâ'be-i muazzamayı tavâf eyledi. Daha sonra Allahü
teâlâya münâcaatta bulunup, çocuğunun "Âlim ve ilmiyle âmil." olması için
yalvardı. Duâsının kabûl olduğu kalbine ilhâm olundu. Memleketine dönüp,
evlâdını en iyi şekilde yetiştirmek için gayret etti. Küçük yaştan îtibâren ona
Kur'ân-ı kerîm öğretti. Arabçayı en iyi konuşan kabîleler arasına götürdü.
Oğluna, dînin temel bilgilerini, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh ilmini öğretti.
Kur'ân-ı kerîm kırâatinde çok ilerleyen İbn-i Dakîk-ül-Îd, hadîs-i şerîf
öğrenmek için Dımeşk, İskenderiyye ve daha başka yerlere gitti. Başta babasından
olmak üzere birçok âlimin ilminden istifâde etti.
Mâlikî
ve Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerinde ve usûl bilgilerinde söz sâhibi oldu. Târih,
Arabî bilgiler ve aklî ilimlerde çok ileriydi. Zamânındaki âlimlerden bâzıları
onun müctehidlik makâmına yükseldiğini söylediler.
İmâm-ı
Sübkî, İbn-i Dakîk-ül-Îd'in her asırda gönderilen ve dîne karışan bid'atleri
ayıklayan müceddidlerden olduğunu söyledi. O, hiç şüphe ve tereddütsüz doğru
yolun yolcusuydu. Her yönüyle üstün vasıflara, maddî mânevî güzelliklere
sâhipti. Dînî meseleleri hâlletmekte, suâllere uygun cevap bulmakta çok mâhirdi.
Bir meselenin içinden çıkamayana hemen yardım eder, sıkıntılarını giderirdi.
Ortaya sürdüğü delîlleri, söylediği sözleri herkes tarafından hayret ve takdirle
karşılanırdı.Çok az konuşurdu. Söylediklerini açık söyler, herkesin anlamasını
isterdi. Kimse ile, hiçbir şekilde münâkaşa yapmaz, anlaşmazlık ve tereddütleri
herkesi tatmin edecek bir şekilde hâllederdi. Meşgâlesi çok olmasına rağmen
hiçbir şekilde ilimden uzak kalmazdı. Hiçbir işi onu ilimden alıkoyamazdı. Gece
ve gündüz ilim ve tefekkürle meşgûl olmayı, zikretmeyi, kendisine aslî vazife
kabûl etmişti.
Allahü
teâlâya ulaştıran en sağlam yol olduğundan takvâya, yâni haram ve şüphelilerden
sakınmada çok titizdi. Zamânının âlimlerinden hiçbirinin tâkat getiremeyecekleri
araştırma ve inceleme işini üstlendi. Elde ettiği mevki ve makamlarla oyalanmayı
bırakarak ve çekişmelerden uzak kalarak, din ve ilim yolunda oldu. İlmi ve
onunla amel etmeyi kendisine en üstün görev bildi. Bundan dolayıdır ki, yüz sene
sonra, bir büyük zât onun hakkında şöyle buyurmuştur: "İnsanlar arasında onun
gibisini görmedim. İlim, din ve nezâket sâhibi idi. Bundan dolayı da, kadri,
makâm ve ünü büyük oldu. Hakîkaten kim ilim ağacı ekerse, şeref meyvesi toplar.
İşte bu zât, herkesin kabûl ettiği fazîletlerin hepsini kendisinde topladı."
Kâdılığı esnâsında verdiği kararlarla çok iyi bir örnek olmuştu. Bu hayırlı
işlerinden bir tânesi şöyle idi: O zamanda hâkimler, mahkemeye üzerlerine bir
şal alarak çıkarlardı. Kâdı Takıyyüddîn, üzerine yünden yapılmış bir kumaş
alarak çıktı. Bu hâl, ondan sonra kâdılar tarafından devâm ettirildi. Zamânının
idârecilerine mektup yazarak, onlara nasîhat eder kötülüklerden sakındırır,
Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymalarını tavsiye ederdi. İhmîm şehri
kâdısı Muhlis Behnisî'ye yazdığı mektubu meşhûrdur. Hakkı ve hakîkati her yerde
kabûl ederdi. İnsâf sâhibi bir kimse olup, muhâtabının kendisine üstünlüğünü hiç
çekinmeden söyler, onu takdîr ederdi. Devlet adamlarına da ziyâretlerde bulunur,
onlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirirdi. Bir gün Mısır sultânını
ziyârete gitti. Mısır Sultânı Lâcin, kendisini makâmında bekliyordu. Şeyh
hazretlerinin yavaş yavaş yürümesi üzerine, görevliler, sultânın beklemekte
olduğunu, acele etmesini söylediler. O da; "Hızlı yürümek borcum mu?" dedi ve
sultânın yanına varınca, doğruca sultanın oturduğu tahta oturdu. Hâlbuki o tahta
sultandan başkası oturamazdı. Sonra kalkıp oradan indi. Üstünü sildi ve ellerini
yıkadı. Sultan ellerini öptü. Şeyh hazretleri, bunun üzerine sultana buyurdu ki:
"Bu hareketinin, âlimlere karşı olan tevâzûunun bereketini görürsün." buyurup,
Sultâna hayır duâda bulundu.
İbn-i
Dakîk-ül-Îd, geceleri uyumazdı. Bâzan sabahlara kadar aynı âyetleri okuyarak,
Allahü teâlânın büyüklüğünü tefekkür ederdi. Hattâ bir gün Mü'minûn sûresini
okurken, bu sûrenin 101'inci âyetini güneş doğuncaya kadar dilinden
düşürmemişti. İbn-ül-Kettânî anlatır: "Bir gün huzûruna çıkmıştım. Bana cildli
bir kitap verdi ve; "Geçtiğimiz gece mütâlaası ile meşgûl olduğum kitaptır."
buyurdu."
Kitaplarında zikrettiği garib olaylar, değişik yorumlar ve nakiller, başka
kitaplarda bulunmaz. Araştırma ve incelemesi yüksek ve genişti. Bu konuda
kendisine denk hiçbir araştırıcı yoktu. Bunu, kendisini sevmeyenler, kusûr
bulanlar da kabûl etmiştir.
Burhâneddîn el-Mısrî anlatır: "Kûs şehrinde uzun zaman ikâmet ettim. Bir vakfın
mütevellîsi idim. Takıyyüddîn'in kardeşi Şemseddîn, bunu elimden alıp bir
başkasına verdi. Bu olay benim bir hayli ağırıma gitti. Şeyh Takıyyüddîn
hakkında bir hiciv yazdım. Bir defâsında arkasında gidiyordum, birden bana döndü
ve; "Ey fakîh! Bana gelen haberlere göre, beni hicvetmişsin." dedi. Bunun
üzerine bir müddet sustum. O devâm ederek; "Hicvini oku!" dedi ve ısrâr etti.
Ben de; "Yazıklar olsun, zühd senden tamâmen gitmiş. Anladım ki, sen göründüğün
gibi değilsin. Dünyâya yöneldin, dünyâ adamları ile oturup kalkıyorsun. Eğer
bunda cebr olsaydı, o zaman mâzur olurdun." dedim. Bu hicvi dinledikten sonra
bir müddet sustu. Sonra; "Seni böyle söylemeye teşvik eden nedir?" dedi. Ben de;
"Ben fakir bir adamım. Bir vakfın işlerini yürütüyordum. Bunu benden falan kişi
aldı." dedim. "Bu durumu bilmiyordum. Sen yine eski işindesin." dedi. Ben de
eski işime yine bir müddet devâm ettim. Bu esnâda hacca gitmeyi arzu ettim. İzin
istemek için yanına gittim. Arkasında durdum. Bana dönerek; "Başka hicivlerin
var mı?" buyurdu. Ben de; "Yok, yalnız hacca gitmek istiyorum. Müsâadenizi almak
için geldim." dedim. "Selâmetle git. Sana kızgın değiliz." buyurdu.
Çok
cömert bir zat idi. Değişik vakitlerde, çeşit çeşit mal ve parayı sadaka
verirdi.
Hadîs
öğrettiği talebelerinden Muhammed bin Havâsibî anlatır: "Hocam bana her zaman
bir şeyler verirdi. Bir gün hiçbir şeyim kalmamıştı. Bunun üzerine bir kağıda;
"Hizmetçiniz Muhammed el-Kûsî çok ihtiyaç içinde kalmıştır." diye yazdım.
Kendisine gönderdim. O da benim için bir şey yazdı. Sonra ikinci günü ben
tekrar; "Hizmetçiniz İbn-ül-Havâsibî." diye yazdım. O da benim için bir şey
yazdı. Sonra üçüncü gün oldu, ben tekrar; "Hizmetçiniz Muhammed." diye yazdım.
Bunun üzerine beni çağırıp; "İbn-ül-Havâsibî kimdir?" dedi. "Bendenizim." diye
cevap verdim. O, tekrar; "Kûsî kimdir?" diye sordu. Ben de yine; "Bendenizim."
dedim. Bunun üzerine; "Farklı isim kullanmak sûretiyle beni kandırmış
oluyorsun?" buyurdu. Ben de; "Zarûret durumu efendim." dedim. Bu cevâbıma
tebessüm etti ve yine bir şeyler verdi. Sonra; "Benden bir şey istemenin usûlü
şudur: İstemek, dînimizin müsâadesi dâhilinde olursa; ben cimri olamam."
buyurdu."
Büyüklerin hâlini anlamayan bir kimse, Takıyyüddîn ibni Dakîk-ül-Îd'e karşı
edepsizlik yaptı. Uygun olmayan sözler söyledi. Takıyyüddîn onun fazla
yaşamayıp, üç gün sonra vefât edeceğini söyledi ve yanındakileri teskîn etti.
Dediği gibi, o edepsiz kimse, üç gün sonra vefât etti.
İbn-i
Dakîk-ül-Îd'in kardeşine eziyet edildi. Takıyyüddîn, bu hâdiseyi duyunca çok
üzüldü. Gâibden bir ses, o kötülüğü yapan kimsenin helâk olacağını söyledi. Çok
geçmeden o kimse vefât etti.
Bir
kimse, Takıyyüddîn'den para istemeye gelmişti. Takıyyüddîn kendisinde para
kalmadığını, bittiğini söyleyince, o şahıs; "Sen insan kayırıyorsun. Eğer senin
şehrinden, Kûs halkından olsaydım, bana istediğim parayı verirdin." dedi.
Takıyyüddîn, onun sözüne çok üzüldü. Biraz sonra o şahsın katırı, tekmesiyle
sâhibinin ölümüne sebep oldu.
Gece
sabahlara kadar ibâdet etmek, Kur'ân-ı kerîm okumak ve kitap mütâlaa etmekle
meşgûl olan İbn-i Dakîk-ül-Îd, gecede bir veya iki cild kitabı mütâlaa ederdi.
Ömrü boyunca birçok kitap yazdı. İslâm âleminde meşhûr
olmuş kitaplara, pek faydalı şerhler ve ilâveler yaptı. Şiir ve nesrin her
dalında eser yazdı. Eserlerinden bâzıları şunlardır: İhkâm-ül-Ahkâm, El-İlmâm
bi-Ehâdîs-il-Ahkâm, El-İmâm fî Şerh-il-İlmâm, El-İktirâh fî Beyân-il-Istılâh,
Tuhfet-ül-Lebîb fî Şerh-ıt-Takrîb, Şerh-ül-Erba'în Hadîsen lin-Nevevî, Şerh-i
Mukaddimât-il-Matrizî, Şerh-i Muhtasar li-İbn-i Hâcib. Akâide dâir bir
kitabı ve daha birçok kitap ve hutbeleri vardır. Bilhassa hadîs-i şerîflerle
ilgili tamamlanmamış yirmi cildlik bir eser olan İlmâm bi-Ehâdîs-il-Ahkâm
adlı kitabı, İslâm âleminde çok takdir toplamıştır.
KAYNAKLAR
1)
Tabakât-üş-Şâfiiyye; (Sübkî); c.9, s.209
2)
Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî); c.2, s.227
3)
Ed-Dürer-ül-Kâmine; c.4, s.91
4)
Fevât-ül-Vefeyât; c.3, s.442
5)
Tezkiret-ül-Huffâz; c.4, s.1481
6)
Miftâh-üs-Se'âde; c.2, s.219
7) Hüsn-ül-Muhâdara;
c.4, s.317
8) Ed-Dîbâc-ül-Müzehheb;
s.324
9)
Mu'cem-ül-Müellifîn; c.11, s.80
10)
Câmiu Kerâmât-il-Evliyâ; c.1, s.136
11)
İhkâm-ül-Ahkâm Şerhi Umdet-ül-Ahkâm, Kâhire 1953
12) Tam
İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (51. Baskı) s.578
13)
Fâideli Bilgiler; s.145
14)
İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.10, s.170
|
|
