| |
SULTÂN-ÜL-ULEMÂ
Mısır'daki Evliyânın büyüklerinden ve Şâfiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Abdülazîz
bin Abdüsselâm, künyesi Ebû Muhammed'dir. Lakabı İzzeddîn ve Sultân-ül-Ulemâ'dır
(Âlimlerin sultânı). 1182 (H.578) senesinde doğdu. 1262 (H.660) senesinde
Kâhire'de vefât etti. Kâhire'deki Karâfet-ül-kebîr Kabristanına defnedilmiştir.
Verâ ve
takvâ sâhibi haramlardan ve şüphelilerden çok sakınan ve ârif bir zât olan
İzzeddîn bin Abdüsselâm, fıkıh ilmini Fahreddîn bin Asâkir'den; usûl-i fıkhı
Seyfeddin-i Âmidî'den; hadîs ilmini Ebû Muhammed bin Ebû Kâsım bin Asâkir,
Abdüllatîf bin İsmâil el-Bağdâdî, Ömer bin Muhammed, Hanbel bin Muhammed, Kâdı
Abdüssamed bin Muhammed'den ve birçok âlimden öğrendi. Berekât binİbrâhim'in
sohbetlerine devâm etti.
Kendisinden ise; İmâm Alâeddîn Ebû Hasan el-Bâcî, Tâcüddîn İbn-ül-Firkâh, Hâfız
Ebû Muhammed Dimyâtî, Hâfız Ebû Bekr Muhammed bin Yûsuf bin Mesdî, İbn-i
Dakîk-ül-Iyd, Ebû Ahmed Abbâs ed-Dışnâviyyû, Ebû Muhammed HibetullahKıftî ve
birçok âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet etti.
İzzeddîn bin Abdüsselâm, ilim öğrenmek için gittiği Şam'da bir süre kaldı. Orada
Gazâliye ve başka medreselerde ders verdi.Emevî Câmiine imâm ve hatîb tâyin
edildi. İmâm ve hatîb olduğu süre içerisinde, daha önceki imâm ve hatîblerin
yaptığı bid'atleri, dînimize sonradan ibâdet olarak sokulan şeyleri ortadan
kaldırmaya çalıştı.
İzzeddîn bin Abdüsselâm, Şam'dan ayrılarak Kâhire'ye gitti. Mısır sultânı Sâlih
Necmeddîn bin Kâmil, onunla sohbet etti ve ona çok ikrâmda bulundu. Sultan
Sâlih, İzzeddîn bin Abdüsselâm'ı önce Amr bin Âs Câmiine hatîb ve daha sonra
Mısır kâdılığına tâyin etti. Kâdılığı sırasında Mısır'da, vezîr Fahreddîn Osman,
câminin yanına davul çalınacak bir yer inşâ edilmesini emretti. Bunu haber alan
İzzeddîn bin Abdüsselâm, oranın inşâsını durdurdu. Buna râzı olmayan vezîr,
derhâl İzzeddîn bin Abdüsselâmı görevinden azletti. Sultânın ağzından halîfe
Mu'tasım'a bu durumu anlatan bir mektup yazıp gönderdi. Halîfe Mu'tasım, mektubu
getirene; "Bunu sana sultan mı verdi?" diye sorunca, o da; "Hayır, vezîr
Fahreddîn verdi." dedi. Bunun üzerine halîfe; "İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın
söylediği doğrudur. Hemen o câminin yanındaki davul çalınacak yeri iptâl edin."
dedi. Halîfenin emri üzerine, oraya davulhâne yapılmadı. Daha sonra Sultan
Sâlih, Kâhire'de Kasreyn ile Ma'rûf arasında olan bir yere Selâhiyye Medresesini
inşâ ettirdi ve İzzeddîn bin Abdüsselâm'ı oraya Şâfiî mezhebi fıkıh kürsüsüne
müderris tâyin etti. Burada bir çok kimseye fıkıh bilgilerini öğretti. İzzeddîn
bin Abdüsselâm, Mısır'a gelmeden önce, fıkhî konularda fetvâları sâdece
Abdülazîm Münzirî verirdi. İzzeddîn bin Abdüsselâm, Mısır'a gelince, Abdülazîm
Münzirî fetvâ vermedi. Kendisinden fetvâ istiyenleri, İzzeddîn bin Abdüsselâm'a
gönderdi.
Bir
bayram günü İzzeddîn bin Abdüsselâm, sultanla bayramlaşmak üzere saraya gitti.
Saraya girince, bütün herkesin sultanla bayramlaşmak için hazır bulunduğunu,
âmirlerin ve ulemânın, sultanın önünde yerlere kadar eğildiğini gördü. İzzeddîn
bin Abdüsselâm, sultânı, bir tâzim kelimesi olmadan ismi ile çağırarak; "Yâ
Eyyûb! Allahü teâlâ kıyâmet gününde sana; "Sana bütün Mısır memleketini verdim.
Yâni seni oraya sultan yaptım. Sen ise, hükmün altındaki topraklarda içki
satılmasına müsâade ettin derse, o zaman senin tutanağın ne olacak?" diye sordu.
Sultan Eyyûb; "Sen bunu gördün mü?" diye sorunca, İzzeddîn bin Abdüsselâm;
"Evet, falan yerde, falan dükkânda açıktan açığa içki satılıyor ve daha başka
birçok kötü işler oluyor. Sen bu memleketin sultânısın, niye bunlara mâni
olmuyorsun?" dedi. Oradakilerin hepsi bu sözleri duydu. Sultan; "Efendim!
Bunlar, benim zamânımda olan şeyler değildir. Babam zamânından kalan şeylerdir."
dedi. Bunun üzerine İzzeddîn bin Abdüsselâm; "Hayır (onların aklî ve
naklî hiçbir delîlleri yoktur, ancak) şöyle dediler: "Biz, atalarımızı bir
din üzerinde bulduk. Biz de onların izlerince giderek hidâyet buluruz"
meâlindeki, Zuhrûf sûresi yirmi ikinci âyet-i kerîmesini okudu ve; "Kendi
akıllarınca bunu tutanak olarak görürler. Hâlbuki bunlar hüccet değildir. Bunlarla hiçbir zaman
kurtuluşa erişilemez. Yâni benim zamânımda değilde, babamın zamânından beri
satılıyordu, demekle kurtulunmaz" dedi. Bunun üzerine sultan, derhal o içki
satılan dükkânı kapattırdı. El-Bâcî, İzzeddîn bin Abdüsselâm'a; "Nasıl oldu da
siz o kadar insanın içinde sultâna o sözleri söylediniz?" diye sorunca, "Sultan
kibirlenmesin ve gururlanmasın diye söyledim" cevâbını verdi. O tekrar;
"Sultandan korkmadınız mı?" diye sordu. O da; "Allahü teâlânın bana verdiği
heybetten dolayı, sultan benim yanımda küçücük kaldı." diye cevap verdi."
Moğolların Kâhire'ye saldıracakları haberi geldiğinde Ramazân-ı şerîf ayı idi.
Sultan Eyyûb, ordunun hazırlanmasını emretti. Bayramdan sonra düşmanla harb
etmeyi uygun gördü. O sırada yanına İzzeddîn bin Abdüsselâm geldi ve; "Kalk!
Hemen askerlerine haber ver, hiç zaman kaybetmeden harbe çıksınlar!" dedi.
Sultan; "Askerler savaşa hazır değil." deyince, İzzeddîn bin Abdüsselâm; "Sen
söz dinle ve askerlerinin harbe çıkmasını emret!" dedi. Sultan; "Sen, Allahü
teâlânın bize zafer ihsân edeceğinden emin misin?" diye sordu. İzzeddîn
binAbdüsselâm da; "Evet." dedi. Bunun üzerine sultan, askerlerini Moğollarla
harb etmeye gönderdi. İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın dediği gibi, müslüman ordusu
zafer kazandı. Moğolları Bağdât'a kadar geri çekilmeye zorladılar.
Alâeddîn Ebû Hasan, İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın yanına ilim öğrenmeye gittiği
zaman, ona daha çok kibrin kötülüğünü ve ilim öğrenmenin önemini îzâh etti.
İzzeddîn bin Abdüsselâm, bunun sebebini ise şöyle anlattı: "Ben, Şam'daki Dımeşk
Câmiinin yanındaki odalardan birinde kalıyordum. Hava çok soğuktu. Gece uyurken
ihtilâm oldum. Hemen kalkıp, oradaki havuzdan gusl abdesti aldım. Tekrar odama
gidip yattım ve uykuda iken yine ihtilâm oldum. Dışarı çıkıp gusl abdesti aldım,
odama gelip uyudum. Rüyâmda bir kimse bana; "Yâ İzzeddîn! Sen ilim mi
istersin, yoksa amel mi istersin?" diye sordu. Ben de; "İlim isterim, zîrâ ilim
beni amele götürür." dedim. Sabah olunca Tenbîh kitabını aldım. Çok kısa
zamanda ezberledim ve kendimi bütünüyle ilme verdim. Böylece ilmim arttı ve ilim
öğrenmeye devâm
ettim.
Abdullah-i Baltâcî isminde, Allahü teâlânın bir velî kulu ile İzzeddîn bin
Abdüsselâm arasında dostluk vardı. İzzeddîn bin Abdüsselâm, Abdullah-i
Baltâcî'ye her sene bir mikdâr hediyeler gönderirdi. Bir sene yine İbn-i
Abdüsselâm, Abdullah-i Baltâcî'ye bir deve yükü hediye gönderdi. Hediyelerin
arasında, içinde peynir bulunan bir kap vardı.Hediyeleri götüren kişi Kâhire'ye
gelince, peynir kabı kırıldı ve peynirler dökülmeye başladı. O sırada kap satan
bir hıristiyan oraya geldi. O kişi hıristiyandan bir kap alıp kalan peynirleri
koydu. Sonra Abdullah-i Baltâcî'nin evine o hediyeleri götüren kişi, kendi
kendine; "Ben büyük bir mahcûbiyetten kurtuldum. Bu mevzuyu ancak Allahü teâlâ
ve benden başka kimse bilemez." dedi. Abdullah-i Baltâcî'nin evine gitti.
Talebeleri, getirilen eşyâları açıp, bir bir baktıktan sonra, hocalarına;
arkadaşınız İzzeddîn bin Abdüsselâm şu şu hediyeleri göndermiş, dediler. Bunun
üzerine Abdullah-i Baltâcî onlara; "Peyniri ve kabını içeri almayın ve onları
getireni bana çağırın." dedi. O kişi huzûra girince, Abdullah-i Baltâcî; "Mâdem
ki kap yolda kırıldı ve dökülmeye başladı. Sen niye hıristiyandan bir kap alıp,
kabın içinde kalan peynirleri koydun ve bize getirdin. O peynirin yapıldığı
sütü, hıristiyan bir kadın sağmıştı. O kadının eli hınzıra değmişti. Ve bu
yüzden necis idi. Bir de hıristiyandan aldığın kabın içine koyduğun için,
peyniri ve kabı kabûl etmem. Arkadaşım İzzeddîn bin Abdüsselâm'a selâmımı ve
teşekkür ettiğimi söyle." dedi.
İzzeddîn bin Abdüsselâm Dımeşk'da olduğu zaman, büyük bir kıtlık oldu. İnsanlar
bahçelerini ve arâzilerini ucuz fiyata sattılar. Hanımı, İzzeddîn bin
Abdüsselâm'a gerdanlığını vererek, bir bahçe almasını istedi. İzzeddîn bin
Abdüsselâm, sattığı gerdanlığın parasını fakirlere sadaka olarak dağıttı. Eve
gidince, hanımı bahçe alıp almadığını sorduğunda; "Evet, onunla bir bahçe
alacaktım. Fakat insanların çok zor durumda olduğunu gördüm. Bunun üzerine bahçe
satın almayıp parayı halka sadaka dağıttım. Hanımı bu duruma hiç îtirâz etmeden;
"Allahü teâlâ, sana ondan büyük bir hayır versin." dedi.
Bir
şahsın İbn-i Abdüsselâm'a gelip, kendisini rüyâda gördüğünü ve bir şiir
okuduğunu söyledi. Rüyâdaki şiiri orada da okudu. İzzeddîn bin Abdüsselâm bir
müddet sustu ve şöyle dedi: "Ben 83 sene yaşarım. Çünkü bu şiir, Kusayr bin
Azze'nindir. Onunla benim aramda aynı asırda yaşama bakımından ortak bir yönümüz
yoktur. Ben Ehl-i sünnet ve cemâat îtikâdı üzereyim, o ise bozuk îtikâddadır.
Ben şâir değilim, o şâirdir. Kabîlelerimiz de farklıdır. Ancak tek bir ortak
yönümüz var. O da, ömürlerimizin aynı olmasıdır". Netice İbn-i Abdüsselâm'ın
dediği gibi oldu ve 83 yaşında vefât etti.
Sultan
Eşref'in çevresinde Kur'ân-ı kerîmin mahlûk olduğunu söyleyen îtikâdları bozuk
kimseler vardı. Sultan, küçüklüğünden beri böyle kimselerin arasında yetişmişti.
Bozuk îtikâdlı bu kimseler, ona da dil uzatırlardı. Bunlar, SultanEşref'in
zihninde, kendilerinin Selef-i sâlihînin yolunda bulunduklarını, îtikâdlarının
Ahmed bin Hanbel'in ve Eshâb-ı kirâmın îtikâdının aynısı olduğu fikrini
yerleştirmişlerdi. Bunlar, Sultan Eşref'in İzzeddîn bin Abdüsselâm'a
meylettiğini görünce, onlar da ona meyleder görünüp şöyle demeye başladılar:
"İzzeddîn bin Abdüsselâm, Eş'arî îtikâdındandır. Fakat bu îtikâda aykırı işler
yapar." Bunları duyan Sultan Eşref, onlara; "İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın böyle
işler yapmayacağını, kendilerinin onun hakkında teassub sâhibi olduklarını
söyledi.Bunun üzerine onlar, kelâm ile alâkalı bâzı suâlleri yazıp, İzzeddîn bin
Abdüsselâm'a gönderdiler ve cevaplarını istediler. Bununla niyetleri, İzzeddîn
bin Abdüsselâm'ın gerçek akîdesinin ne olduğunu Sultan Eşref'e tanıtmak,
böylece, îtikâdının kendi dedikleri gibi olduğunu ortaya koymak sûretiyle
sultânın gözünden düşürmek idi. Suâller İzzeddîn bin Abdüsselâm'a ulaşınca;
"Bunlar, beni imtihân etmek için yazılmış, bu meseleler hakkında ne dediğimi
öğrenmek istiyorlar. Fakat vallahi hak ne ise onu yazacağım." dedi ve meşhûr
akîdesini kaleme aldı.İzzeddîn binAbdüsselâm'ın bu akâid yazısı şöyledir:
Allahü
teâlâya hamd olsun ki, O, İzzet, Celâl, Kudret, Kemâl, İnâm ve İfdâl sâhibidir.
O birdir, Samed'dir (Her yaratığın muhtaç bulunduğu eksiksiz bir mâbûddur).
Doğmamış ve doğurulmamıştır. O'nun benzeri yoktur. Cisim ve sınırlı değildir.
Hiçbir şeye benzemez. Hiçbir şey de O'na benzemez. Mahlûkâtı ve amellerini O
yaratır. Mahlûkların rızıklarını ve ecellerini O takdîr etmiştir. O'ndan gelen
her nîmet, O'nun fadl ve ihsânıdır. O'nun verdiği her cezâ da, adâletidir.
Allahü teâlâ, bid'at ehlinin söyledikleri hâllerden berîdir. Arş, Allahü teâlâyı
taşımaz. Bilakis Arş da, Hamele-i Arş da (Arş'ı taşıyan melekler de) O'nun
kudretinin lütfu ve ihsânı ile taşınırlar. Allahü teâlânın ilmi herşeyi
kuşatmıştır. O'nun ilminin hâricinde hiçbir şey yoktur. Hatırlarda ve gönüllerde
bulunan düşünceleri, zihin faâliyetlerini bilir. O hayy'dır. İrâde edicidir.
Semî, işitici, Basîr, görücü, Alîm, Kâdir'dir, kudret sâhibidir. Harf ve ses
olmadan, ezelî ve kadîm kelâmı ile konuşucudur. Kur'ân-ı kerîm yazılarına çok
hürmet etmek lâzımdır. Çünkü bunlar, Allahü teâlânın kelâmına delâlet
etmektedir. Nitekim Allahü teâlânın isimlerine hürmet edilmesi de, bu isimler,
O'nun zâtına delâlet ettiği içindir. Aynı şekilde, Allahü teâlânın emir ve
yasaklarına uymayı temin eden, Allahü teâlâyı hatırlatan kimse ve şeylerin
büyüklüğüne inanmak ve O'na hürmeti gözetmek lâzımdır. Bu sebeple de
peygamberlere (aleyhimüsselâm), âbidlere, sâlihlere ve Kâbe-i muazzamaya hürmet
etmek lâzım gelmektedir.
İmâm-ı
Eş'arî'nin îtikâdı, Allahü teâlânın Kitabında ve Resûlullah efendimizin sünnet-i
seniyyesinde bildirilen doksan dokuz İsm-i şerîfin delâlet ettiği şeylerdir.
Allahü
teâlâ ibâdet edilmeye lâyıktır. O'nun Celâl sıfatı ve vasfedenlerin vasıftan ve
saymaktan âciz kaldığı kemâl sıfatları vardır.
Her şey
Allahü teâlâya muhtaçtır. Kur'ân-ı kerîmde Allahü teâlâ meâlen;
"Yerde ve gökte bulunan her şey O'ndan ister." (Rahmân sûresi:29) buyuruyor.
Bütün mahlûklar, Allahü teâlânın kudretindedir. Allahü teâlâ, Zümer sûresinin
altmış yedinci âyet-i kerîmesinde meâlen; "O kâfirler, Allahü teâlâyı
gerektiği gibi takdîr edemediler (büyüklüğünü anlıyamadılar). Hâlbuki
kıyâmet günü, yer küresi tamâmen O'nun tasarrufundadır. Gökler de O'nun yed-i
kudretinde dürülmüşlerdir. Allah, onların ortak koştuklarından münezzehtir ve
çok yücedir." buyuruyor.
Bozuk
bir îtikâda sâhib olan Haşeviyye, kendilerinin Selef-i sâlihînin mezhebi üzere
olduklarını iddiâ ediyorlar. Hâlbuki, Selef-i sâlihîn, Allahü teâlânın
birliğine, hiçbir benzeri olmadığına inanıyor, fakat Haşeviyye, Allahü teâlânın
cisim olduğuna ve mahlûklara benzediğine inanıyor.
Âlimler, peygamberlerin vârisleridir. Onların, Peygamberlerin yaptığı gibi
gerekli açıklamalarda bulunması vâcibdir. Allahü teâlâ, Âl-i İmrân
sûresinin yüz dördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; "İçinizde, insanları hayra
çağıracak, iyiliği emredecek, kötülükten alıkoyacak bir topluluk bulunur. İşte
onlar, kurtuluşa erenlerdir." buyuruyor. Allahü teâlânın cisim olduğunu ve
mahlûkuna benzediğini söylemek, en büyük inkârdır. En büyük iyilik ise, tevhîd ve
tenzîhdir. Selef-i sâlihîn, bid'atler, dînimize sonradan sokulan hurafeler
ortaya çıkmadan bu mevzularda konuşmadı. Ancak, bid'atler zuhûr ettiği zaman,
Selef-i sâlihîn, bid'atlere büyük darbeyi vurarak, bid'at sâhiplerine en
şiddetli bir şekilde karşı koydular. Kaderiyye, Cehmiyye ve Cebriyye gibi bid'at
ehli kimselere gerekli cevapları verdiler. Böylece Allah yolunda nasıl cihâd
yapılması gerekiyorsa, öylece ilim ile cihâd yaptılar. Cihâd iki çeşitti.Bunlar:
Söz ve yazı ile cihâd, kılıç ve silâh ile cihâddır.
Bu
Haşeviyye denen bozuk fırkanın eline bir fırsat geçtiğinde, hemen oraya
yönelirler. Hâlbuki Ahmed bin Hanbel, Eshâb-ı kirâm ve Selef-i sâlihînden
olanlar, onların nisbet ettikleri şeyleri Allahü teâlâya nisbet etmekten
berîdirler. Yine onlara hayret edilir ki, ekmeğin hakîkî doyurucu, suyun hakîkî
susuzluğu giderici, ateşin hakîkî bir yakıcı olmadığını, bunların sâdece bir
sebeb olduğunu söyleyenleri kötülüyorlar. Hâlbuki doymak, susuzluğun giderilmesi
ve yakmak, sonradan meydana gelen şeylerdir. Ekmek aslâ doymayı, su susuzluğun
giderilmesini ve ateş de yakmayı meydana getirmez. Hakîkatte bunları Allahü
teâlâ yaratmaktadır. Su, ateş ve ekmek, susuzluğun giderilmesine, yakmaya ve
doymaya vesîle kılınmıştır. Bunun için İmâm-ı Eş'arî de; doyma,
susuzluğu kandırma ve yakma işini Allahü teâlânın yarattığını, ekmeğin, ateşin
ve suyun ise birer sebepten ibâret olduğunu söylemiştir. Çünkü Allahü teâlâ,
Kur'ân-ı kerîminde meâlen; "Ondan başka ilâh yoktur. Her şeyin hâlıkı ancak
O'dur." (En'âm sûresi: 102) ve "Ey insanlar! Allah'ın üzerinizdeki
nîmetini hatırlayın. Size, gökten ve yerden rızk verecek Allah'tan başka bir
yaratıcı var mı? O'ndan başka hiçbir ilâh yoktur. O hâlde hangi yönden
(îmândan küfre) çevriliyorsunuz?" (Fâtır sûresi: 3) buyuruyor.
Kim
Allahü teâlânın rızâsını, nefsinin arzu ve isteklerine tercih ederse, Allahü
teâlâ da o kuldan râzı olur. Kim insanların rızâsını tercih etmek sûretiyle,
Allahü teâlânın gazabına sebep olacak şeyi yaparsa, o kimseye hem Allahü teâlâ
gazab eder, hem de onu insanların gözünden düşürür. İslâm âlimlerinden birisi
şöyle buyurmuştur: "Kim Allahü teâlânın katındaki derecesinin ne olduğunu bilmek
istiyorsa, Allahü teâlânın rızâsını ne kadar gözettiğine baksın."
"Allah'ım! Hakka yardım eyle. Doğruyu izhâr eyle! Bu ümmete doğru işlerinde
yardım eyle. Bununla dostların azîz, düşmanların zelîl olsun. Sana itâat edilip
yasaklarından sakınılsın!"
Bu
cevap bid'at ehline ulaşınca, ellerine büyük bir fırsat geçtiğine, artık
İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın sonunun geldiğine kesin gözle bakıyorlardı. Derhal bu
cevapları Sultan Eşref'e ulaştırdılar. Sultan Eşref, cevapları görünce çok kızdı
ve; "Demek ki, bana onun hakkında söyledikleri doğru imiş. Biz de onu,
zamânımızda ilim ve dindarlık bakımından bir tâne diye biliyorduk. Şimdi onun
fâsıklardan, hattâ İslâmdan bile çıktığı anlaşılmış oldu." dedi.Bu sırada Sultan
Eşref, yanında memleketin her tarafından gelmiş bir grup fıkıh âlimi ile
berâber, Ramazân-ı şerîf ayında bir iftar sofrasında idiler. Orada bulunanların
hiçbirisi, sultâna cevap verme cesâretinde bulunamadı. Hattâ bâzıları, bozuk
îtikâdda olan kimselerin sözlerini tasvîb eder yollu sözler sarfettiler. Hattâ
onların dedikleri gibi fetvâ verdiklerini ifâde ediyorlardı.
Ertesi
gün, Allahü teâlâ hakkı izhâr ve te'yid için, zamânın büyük Mâlikî âlimlerinden
Cemâlüddîn Ebû Ömer bin Hâcib'i vesîle kıldı. Bu zât, zamânının en büyük Mâlikî
âlimi olup, ilmi ile âmil idi. Sultânın yanında İzzeddîn bin Abdüsselâm hakkında
konuşmuş olan kâdı ve âlimlere gitti ve onlara hitâben; "Size ne kadar şaşılır.
Siz hak üzeresiniz de, başkaları bâtıl üzere mi? Hakkı konuşmanız gerekirken
sustunuz. Allahü teâlânın rızâsını tercih etmediniz. Konuşanlarınız da, sanki
İzzeddîn bin Abdüsselâm haksızmış gibi; "Sultâna bu ayda affetmek yaraşır." dedi.
Bu öyle bir sözdür ki, onun suçlu olduğu mânâsını ifâde eder. Çünkü ancak suçlu
affolunur. Siz ise sultâna, îtikâdınızın, İbn-i Abdüsselâm'ın
söylediği şekilde olduğunu ezilerek ve korkarak söylediniz. Hâlbuki Selef-i
sâlihîn ve sonra gelen âlimler bu îtikâd üzeredir. Onlara bu hususta ancak,
bozuk îtikâdda olanlar karşı çıktılar. Allahü teâlâ, Bekara sûresinin kırk
ikinci âyet-i kerîmesinde meâlen; "Hakkı, bâtıla karıştırıp da, bile bile
gizlemeyin" buyuruyor" diyerek, hakkı gizleyip, hakka yardımcı olmadıkları
için âlimleri kınadı. Daha sonra orada bulunanlara, İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın yazdıklarının doğru olduğuna dâir
muvâfakat yazısı yazdırdı.
Diğer
taraftan, İbn-i Abdüsselâm da sultandan, Şâfiî ve Hanbelî âlimlerinden
müteşekkil bir meclis kurulmasını, bu mecliste Mâlikî ve Hanefî mezhebi fıkıh
âlimleri ve daha birçok İslâm âliminin de hazır bulunmasını istedi. Sultânın
huzurunda kendisinin mektubu okunurken, kendisine muvâfakat gösteren âlimlerin,
ilk önce sultânın kızgınlığı sebebiyle bir şey diyemediklerini, istemeyerek
sultânın sözüne muvâfakat gösterdiklerini de bildirdi. Ayrıca; "İnanıyoruz ki,
sultana hak olan îtikâd iyice anlatıldığında ona rücû' edecek, kendisine yanlış
ve bozuk fikirleri doğru imiş gibi söyleyenlerin cezâsı verilecektir. Sultana,
babası Âdil'in (Allahü teâlâ ondan râzı olsun ve ona rahmet eylesin) yolundan
gitmek lâyıktır. Çünkü o, bozuk îtikâdda olan kimselere gerekli dersi verdi ve
onları hor ve hakîr eyledi" dedi. İbn-iAbdüsselâm'ın bu isteği sultâna ulaşınca,
sultan kâğıt kalem isteyip, şunları yazdı:
"Bismillâhirrahmânirrahîm! Büyük âlim İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın bir meclis
kurulup, kâdıların ve âlimlerin burada hazır bulunarak îtikâd
meselesini görüşmelerine dâir isteği bana ulaştı. Fetvânı tetkîk ettim. Böyle
bir toplantıya ihtiyaç bırakmıyor. Biz, Resûlullah efendimizin haklarında;
"Benim sünnetime ve bundan sonra gelen Hulefâ-i Râşidîn'in yoluna yapışınız"
buyurduğu, dört halîfenin (r.anhüm) yoluna ve dört mezheb imâmının yoluna
tâbiyiz. Nefsin arzu ve isteklerine hâkim ve gâlib olan, hakka tâbi olan ve
bid'atlerden korunmuş kimseler için bunlara tâbi olmak kâfidir. Hadîs-i şerîfte;
"Fitne uykudadır. Fitneyi uyandırana Allahü teâlâ la'net etsin."
buyurulmuştur. Kim fitneyi uyandırmaya teşebbüs ederse, ona gerekli mukâbelede
bulunuruz." Mektubu İbn-i Abdüsselâm'a gönderdi. İbn-i Abdüsselâm'a mektup ulaşınca, okuduktan sonra
şöyle bir cevap yazdı:
Bismillâhirrahmânirrahîm! Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen; "Rabbin hakkı
için, biz onların hepsine muhakkak sûrette, yapmakta oldukları şeylerden
soracağız (ve cezâlarını vereceğiz)" (Hicr sûresi: 92-93) buyuruyor.
Kudreti, kelâmı yüce, rahmeti umûmî, nîmeti bol olan Allahü teâlâya hamd eder,
sonra derim ki; şüphesiz Allahü teâlâ, Habîbine meâlen şöyle buyurdu: "Eğer
yeryüzündeki insanların ekserisine (ki onlar câhil ve kâfirlerdir)
uyarsan, seniAllah yolundan saptırırlar. Onlar, ancak zan ardından yürürler
(babalarının gittiği yolu hak zannederler) ve sâdece yalan uydururlar." (En'âm
sûresi:116). Allahü teâlâ, kullarına nasîhat için kitaplar indirip, Peygamberler
(aleyhimüsselâm) gönderdi. Saâdet sâhibi, Allahü teâlânın emirlerine uyup,
yasaklarından sakınan kimsedir. Allahü teâlâ, Hucurât sûresinin altıncı âyet-i
kerîmesinde meâlen; "Ey îmân edenler!Eğer size bir fâsık, bir haber
getirirse, onu araştırın (doğruluğunu anlayıncaya kadar tahkîk edin).
Değilse, bilmiyerek bir kavme sataşırsınız da yaptığınıza pişmân olursunuz."
buyuruyor. Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından kaçmak en başta gelen
vazifemizdir. Bir meclis kurulup, âlimlerin orada toplanmasını taleb etmem, hem
sultâna, hem de müslümanlara nasîhatta bulunmak içindi. Çünkü Resûlullah
efendimize; "Din nedir?" diye sorulunca, Resûl-i ekrem; "Din, nasîhattır. Din
nasîhattır. Din nasîhattır" buyurdu.Eshâb-ı kirâm; "Kimin için yâ Resûlallah?"
deyince, O da; "Allahü teâlâ için, Kur'ân-ı kerîmi için, Resûlü için,
müslümanların imâmları için ve bütün müslümanlar için" buyurdu. Allahü teâlâ
için nasîhat, insanlara, Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından
sakınmalarını; Allahü teâlânın
kitabı için nasîhat, O'nun ile amel etmeyi;Resûlullah için nasîhat, Sünnet-i
seniyyeye uymayı; müslümanların imâmları için nasîhat, onlara Allahü teâlânın
emir ve yasaklarına uymalarını tavsiye etmek; müslümanlar için nasîhat, onlara
Allahü teâlâya yaklaştıracak şeyleri göstermektir. İşte ben de, bu meselede
üzerime düşen vazifeyi yerine getirmiş bulunuyorum.
Bu
meselede verdiğim cevaplara, Hanefî, Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezhebi fıkıh
âlimleri muvâfakat göstermişlerdir. Verdiğimiz bu cevaplara karşı gelenler,
Allahü teâlânın kıymet vermediği alalâde kimselerdir. Verdiğimiz cevapları kabûl
etmemek, dînen câiz değildir. Onun kabûl edilmemesi mümkün değildir. Eğer bu
bahsettiğim âlimler, sultânın meclisinde hazır bulunsa idiler, sultan sözümüzün
doğruluğunu gâyet iyi anlardı. Sultan bu mevzuyu tahkîk etmeye, derinlemesine
tedkîk etme imkânına herkesten daha çok muktedirdir. Cevâbım huzurlarında
okunduğu zaman, orada bulunup da sultânın kızgınlığını görünce susmayı tercih
eden âlimler de, benim sözümü bizzât yazılarıyla tasdîk etmiştir. Eğer sultânı o
derecede bir kızgınlık hâlinde görmese idiler, muhakkak sultânın huzurunda, bu
son sözleri gibi söylerlerdi.
Bütün
bunlarla berâber, benim söylediklerim ve bana bu hususta muhâlefet edenlerin
sözleri yazılır. Bütün İslâm âleminde ilmî mevzularda kendilerine mürâcaat
edilen, güvenilir, büyük âlimlerden bu mesele hakkında bilgi istenir. Ben,
sultânın meseleye vâkıf olması için, mûteber âlimlerin kitaplarını kaynak olarak
hazırlarım.
Yine
bana, akîdeleri bozuk o kimselerin, sultâna İmâm-ı Eş'arî hazretlerinin Kur'ân-ı
kerîmi hafife aldığının söylendiği ulaştı. Hâlbuki İmâm-ı Eş'arî'nin yolunda
gidenlerle, bütün müslüman âlimler arasında, Kur'ân-ı kerîme hürmet etmenin
vâcib olduğunda hiçbir ihtilâf yoktur. Hem bize göre, Kur'ân-ı kerîmi veya
O'ndan bir şeyi (âyet-i kerîme, sûre-i şerîfeyi) aşağılayan, onlara kıymet
vermeyen kimse kâfir olur, dînî nikâhı bozulur. Cenâzesi yıkanmaz, kefenlenmez,
namazı kılınmaz, müslüman mezarlığına defnedilmez. Özellikle bir yere atılıp,
yırtıcı hayvanların yemesine bırakılır.
Allahü
teâlânın kelâmı hakkında bizim îtikâdımız şöyledir: Allahü teâlânın kelâmı
kadîmdir, ezelîdir, zâtı ile kâimdir. Yüce zâtı, hiçbir mahlûka benzemediği
gibi, kelâm-ı kadîmi de hiçbir mahlûkun kelâmına benzemez. Bununla berâber,
mushaflara yazılır, gönüllerde saklıdır ve dillerimiz ile okuruz. Kim böyle
inanmazsa, müslümanların îtikâdından ayrılmış olur. Böyle inanmayan ahmak ve
câhildir.
Burada
şunu belirtmek isterim ki, dinde olmayan şeyleri ortaya çıkaran, îtikâdı bozuk
bid'at ehline gerekli cevapları verip, onların sözlerini delîl ve vesikalarla
çürütmek, aslâ fitne çıkarmak değildir. Çünkü Allahü teâlâ, bildiklerini
açıklayıp, gizlememelerini âlimlere emir buyurdu. Emre uymayanları lânetledi.
Kim ki, Allahü teâlânın emrine uyar, O'nun dînine yardımcı olursa, Allahü teâlâ
onları lânetlemez. Aksi takdirde bu lânete müstehak olurlar.
İctihâd
ile ilgili hususa gelince, îtikâd mevzuunda sâdece Ehl-i sünnet ve cemâat
îtikâdındayım. Ancak âlimler arasında füru' ile ilgili hususlarda ihtilâf vardır
(Bu da müslümanlar için, rahmettir).
Bu işte
sâlim olan yolun hangisi olduğunu da söyledik. Size lâyık olan, babanızın yolunu
tâkib etmektir. Babanız Sultan Melik Âdil, Allahü teâlânın dînini yükseltmek
için çalıştı ve O'nun için çalışanlara yardımcı oldu. Biz, sâdece zâhire göre
hükmederiz. Herkesin içini Allahü teâlâ bilir. Allahü teâlâya hamdolsun,
Resûlullah efendimize ve O'nun Ehl-i beytine, Eshâbına ve O'nun yolunda
gidenlere salât ve selâm olsun."
İbn-i
Abdüsselâm mektubu yazıp bitirince, hiç beklemeden ve tereddüt göstermeden
mektubu kapatıp mühürleyerek elçiye verdi. İzzeddîn bin Abdüsselâm bu mektubu
yazarken, yanında zamânın büyük âlimlerinden bir zât ve İbn-i Abdüsselâma mektup
yazarken sultanın yanında bulunan âlimlerden bir kısmı da vardı. Onlar, Sultan
Eşref'ten gelen mektubun muhtevâsını gâyet iyi biliyorlardı. Bu mektup gelince
çok korktular ve İzzeddîn bin Abdüsselâm'ın sultâna cevap vermekten âciz
kalacağını zannettiler. Fakat İbn-i Abdüsselâm'ın derhal mektup yazdığını
görünce, hepsinin önceki zanları tamâmen yok oldu. Yanında bulunan büyük âlim,
İbn-i Abdüsselâm'ın bu cevâbını çok beğenip, bunun, Allahü teâlâ tarafından
verilen ilâhî bir yardım olduğunu söyledi.
Mektup
sultâna okununca, Sultan Eşref çok kızdı. İbn-i Abdüsselâm'a muhâlif olan bid'at
ehli kimseler, onun işinin bittiğine inanıyorlardı.Sultan, sarayında hocalık
yapan ve İbn-i Abdüsselâm'ı çok seven Garez Halîl'i yanına çağırdı. Yazdığı
mektubu ona vererek; "Bunu doğru İzzeddîn bin Abdüsselâm'a götüreceksin ve acele
olarak cevâbını getireceksin." dedi. Garez Halîl, hemen İzzeddîn bin
Abdüsselâm'ın huzûruna gitti. Huzûrunda son derece sevgi ve edeble oturarak,
sultânın elçisi olduğunu söyledi. Sonra; "Vallahi hakkınızda düşmanlık
yapıyorlar. Sen, işin başında sultanla görüşmemen sebebiyle, kendi aleyhine,
onların lehine iş yapmış oldun. Eğer sultan seni bir defâ görmüş olsaydı,
bunlardan hiçbiri meydana gelmezdi. Çünkü, senin sultan yanında derecen ve
kıymetin çok yüksektir. Sultan bana, senin yanına gelip, sana üç şartı olduğunu
söylememi istedi. Birincisi; fetvâ vermeyeceksin, ikincisi; hiç kimse ile
görüşmeyeceksin, üçüncüsü; evinden ayrılmayacaksın." dedi. Bunun üzerine
İzzeddîn bin Abdüsselâm; "Ey Garez! Bu şartlar, Allahü teâlânın bana olan
nîmetleridir. Devamlı şükrü gerektirir. Fetvâlara gelince, ben de zâten onun ile
uğraşmak istemiyordum. Ben inanıyorum ki, müftî, Cehennemin kenarındadır. Eğer
Allahü teâlâ fetvâ vermeyi bana vâcib kılmamış olsaydı, bu iş ile aslâ meşgûl
olmazdım. Şimdi ise artık mâzurum. Bu vücub benden düştü. Hamd, Allahü teâlâya
mahsustur. İnsanlarla görüşmemem ve evimden ayrılmamam husûsuna gelince, ben
hâl-i hazırda evimde bulunuyorum. Ey Garez! Evimden ayrılmamam, kendimi Rabbime
ibâdete vermem, benim için büyük bir saâdettir. Sa'îd o kimsedir ki; evinden
ayrılmaz, orada günahlarından dolayı gözyaşı döker. Allahü teâlâya ibâdetle
meşgûl olmam, Allahü teâlânın bana bir hediyesidir. Hak teâlâ bunu bana sultânın
vâsıtası ile nasîb eyledi. Ancak o kızgın, ben ise sevinçli ve rahatım. Vallahi
ey Garez! Eğer yanımda hediye edilecek bir elbise olmuş olsaydı, benim için
müjde durumunda olan bu mektuba karşılık, sana o elbiseyi verirdim. Fakat şu
seccâdeyi al, üzerinde namaz kılarsın" dedi. Garez Halîl de seccâdeyi kabûl edip
öptü. Sonra vedâ edip oradan ayrıldı. Sultânın yanına gitti ve olanları ona
anlattı. Sultan orada hazır bulunanlara; "Bana ne yapacağımı söyleyin. İbn-i
Abdüsselâm, cezâyı nîmet gören bir zâttır. Onu kendi hâline bırakalım." dedi.
Bu
şekilde üç gün geçtikten sonra, Hanefî mezhebinin en büyük âlimi Allâme
Cemâlüddîn Husayrî, bir merkebe binip talebeleriyle sultânın yanına gitti.
Cemâlüddîn Husayrî, ilmiyle amel eden, mübârek bir zâttı. Sultan Eşref'e,
Cemâlüddîn Husayrî'nin geldiği haber verilince, adamlarını gönderip onu surların
içine aldılar. Sultânın sarayına kadar merkep üzerinde gitti. Sultan, Cemâlüddîn
Husayrî'yi görünce, ayağa kalkıp ona doğru yürüdü. Ona çok iltifât ederek yanına
oturttu. Ramazân-ı şerîf olduğundan,Cemâlüddîn Husayrî sultânın yanına
girdiğinde iftar vaktiydi. Müezzin ezân okuyunca, hep birlikte cemâatle namaz
kıldılar. Namazdan sonra orucunu açması için bardakla su getirdiler. O da bu
suyu Husayrî hazretlerine uzattı. O; "Senin yiyecek ve içeceğin için buraya
gelmedim." deyince, sultan; "Emriniz başım üstünedir." dedi. Cemâlüddîn Husayrî
de sultana; "Seninle İzzeddîn bin Abdüsselâm arasında ne var? O, öyle bir
kimsedir ki, eğer Hind memleketinde veya dünyânın en ücrâ bir köşesinde olsaydı,
sultanın onun bereketinden hem kendisi, hem de memleketi istifâde ederdi. Ayrıca
başka memleketlere karşı iftihâr etmesi için onu memleketine getirmesi gerekir."
dedi.Bunun üzerine sultan; "Bende onun bizzat kendi eliyle yazdığı ve akîdesini
anlatan kâğıtlar var. Sen de oku, onun hakkındaki kararını ver." deyince,
Cemâlüddîn Husayrî, İbn-i Abdüsselâm'dan gelen veEhl-i sünnet îtikâdını anlatan
yazıları sonuna kadar okudu ve; "Bu, müslümanların îtikâdı, sâlihlerin şiârı,
müminlerin yakînidir. Burada yazılanların hepsi doğrudur. Bunlara karşı çıkan,
yanlış yoldadır." dedi. Sultan bu sözleri duyunca, İbn-i Abdüsselâm ile arasında
geçenleri anarak, Allahü teâlâdan af ve magfiret diledi, hatâsını telâfi etmek
için İbn-iAbdüsselâm'a bir adam gönderdi. Hakkını helâl etmesini ve onunla
görüşmek istediğini bildirdi. Sultan, Cemâlüddîn Husayrî ile görüşmeden önce,
bid'at ehli kimselerin sözlerine göre hareket ediyordu. Bu yüzden onlar, en
parlak devirlerini yaşıyorlardı. Ancak Husayrî hazretleri sultanla görüşüp, hak
olan Ehl-i sünnet îtikâdı meydana çıkınca, bid'at ehlinin bozuk akîdelerini
yayma çalışmalarının önüne geçilmiş oldu. Cemâlüddîn Husayrî, mücâdele ve
münâzaa kapısını kapatmak için, kelâm meseleleri üzerinde konuşmaktan
sakınılmasını, bu mevzuda hiç kimsenin herhangi bir şekilde fetvâ vermemesini
söyledi.Böylece uzun süre bid'at ehli sesini çıkaramadı.
Şemsüddîn ibni Cevzî, zamânının büyük vâizlerinden idi. Herkesin hürmet ve
kabûlünü kazanmıştı. Vâz ederken çok tesirli konuşurdu. Hem kendisi ağlar, hem
de cemâatı ağlatırdı. Cemâat, meclisinden kendilerinden geçmiş olarak
ayrılırlardı. Vâzlarını Cumartesi günleri verirdi. Bir gün
Şemsüddîn ibni Cevzî, Sultan Eşref'in yanına geldi. Şemsüddîn ibni Cevzî,
sultanın huzûruna girince, sultan kendisine; Mekâsîd-üs-Salât kitabını
verdi ve; "Bu kitabı oku." dedi. Okuduktan sonra, "Bu kitap çok güzeldir. Bir
benzeri yazılmamıştır." dedi. Bunun üzerine Sultan, ona; "Bu kitabı, vâz meclisinde insanlara okumaları için tavsiye
et." dedi.
Şemsüddîn ibni Cevzî, vâz vermek için kürsüye çıkıp, Allahü teâlâya hamd
ve Resûlüne salât ve selâmdan sonra şöyle dedi: "Biliniz ki, bedenî ibâdetlerin
en fazîletlisi namazdır. Namaz, kişiyi Rabbine yaklaştırır. Mekâsıd-üs-Salât
kitâbına çok önem veriniz. Bu kitabı, büyük âlim İzzeddîn bin Abdüsselâm
yazmıştır. Bu kitabı iyi anlayınız ve onu iyi ezberleyiniz. Onu çocuklarınıza ve
yakınlarınıza öğretiniz. Bu kitabın faydası pek çoktur." Bundan dolayı çok
yazıldı ve herkes tarafından okundu.
Bu
hâdiselerden sonra, İbn-i Abdüsselâm'ın sultanın yanında yeri çok yükseldi.
Sultan ölüm hastalığında iken, yakınlarından birisine; "İzzeddîn bin
Abdüsselâm'a git. Seni çok seven Sultan-ı Âdil Ebû Bekr'in oğlu Mûsâ sana selâm
söyledi.Zât-ı âlinizin gelmesini, kendisine yarın huzûr-i ilâhîde faydalı olacak
şeyleri anlatmanızı ve duâ etmenizi ister de!" diye bildirdi. Haberci, sultânın
dediklerini aynen İzzeddîn bin Abdüsselâm'a anlattı. O da bu teklifi kabûl etti
ve; "Böyle bir ziyâret, en fazîletli ibâdetlerdendir. Çünkü bunda birçok
faydalar vardır, inşâallah." dedi.
İbn-i
Abdüsselâm kalkıp, sultânın yanına kadar gitti. Oraya varınca sultana selâm
verdi. Mûsâ onu görünce çok sevindi ve hemen onun elini öptü. Sonra; "Ey
İzzeddîn! Bana hakkını helâl et. Benim için Allahü teâlâya duâ et. Bana
nasîhatlerde bulun!" dedi. O zaman İbn-iAbdüsselâm; "Ben, her gece, insanlara
olan hakkımı helâl ediyorum. Ben kimsenin bende bir hakkı olmadan gecelerim.
Bunun mükâfâtını ve karşılığını Allahü teâlâdan bekliyorum. İnsanlardan aslâ bir
karşılık beklemiyorum. Ecrimin Allahü teâlâdan olup, insanlardan olmaması bana
her şeyden daha kıymetlidir. Sultana duâ etmeme gelince, çoklukla ben ona duâ
ediyorum. Çünkü sultanın durumu iyi olursa,İslâmın ve müslümanların durumu da
iyi ve güzel olur. Allahü teâlâ sultana, yarın huzûr-i ilâhîde yüzünü ak edecek
şeyleri görmek nasîb eylesin." dedi. Sultan bu ziyâretten ve İbn-i Abdüsselâm'ın
sözlerinden memnun kalarak; "Allahü teâlâ sana hayırlar versin." dedi.
İzzeddîn bin Abdüsselâm
birçok eser yazdı. Bu eserlerden bâzıları şunlardır: 1) Kavâid-ül-Kübrâ, 2)
Mecâz-ül-Kur'ân, 3) Kavâid-üs-Sugrâ: Kavâid-ül-Kübrâ'nın kısaltılmış
şeklidir. 4) Şeceret-ül-Meârif, 5) Ed-Delâil-ül-Müteallikât-ı bil-Melâiketi
ven-Nebiyyîn aleyhimüsselâm vel-Halkı ecmâîn, 6) Et-Tefsîr, 7) El-Gâye fî
İhtisâr-in-Nihâye, 8) Muhtasar-ı Sahîh-i Müslim, 9) El-İmâm fî Edillet-il-Ahkâm,
10) Beyânü Ahvâl-in-Nâs Yevm-el-Kıyâmeti, 11) Bidâyet-üs-Suâl fî Tafdîl-ir-Resûl,
12) El-Fark Beyn-el-Îmân vel-İslâm, 13) Fevâid-ül-Belvâ vel-Mihan, 14) El-Cem'u
Beyn-el-Hâvi ven-Nihâye, 15) El-Fetâvâ-il-Mûsuliyye, 16) El-Fetâvâ-il-Mısriyye,
17) Mekâsıd-üs-Salât.
KERÂMET ve MENKÎBELERİ
ŞİDDETLİ
RÜZGÂR
Fransızlar Mensûriye'ye hücûm ettiklerinde, onlara karşı İzzeddîn bin Abdüsselâm
da İslâm ordusunda yer aldı. Savaş sırasında şiddetli bir rüzgâr, İslâm
ordusunun üzerine doğru esmeye başladı ve müslüman askerlerini zor duruma soktu.
Bunu fark eden İzzeddîn bin Abdüsselâm, sesinin çıktığı kadar seslenerek; "Ey
rüzgâr, düşmanların tarafına git!" dedi. Bunun üzerine rüzgâr, Allahü teâlânın
izni ile düşmana doğru esmeye başladı. O kadar şiddetli esti ki, düşmanların
atları yıkıldı ve onların altında kalan birçok düşman askeri öldü ve yaralandı.
Sağ kalanları ise esir alındı. Allahü teâlânın izni ile İslâm ordusu muzaffer
oldu.
KAYNAKLAR
1)
Mu'cem-ül-Müellifîn; c.5, s.249
2)
El-A'lâm; c.4, s.21
3)
Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî); c.8, s.209
4)
El-Bidâye ven-Nihâye; c.13, s.235
5)
Şezerât-üz-Zeheb; c.5, s.301
6)
Miftâh-üs-Se'âde; c.2, s.353
7)
Fevât-ül-Vefeyât; c.2, s.350
8)
Câmiu Kerâmât-il-Evliyâ; c.2, s.71
9)
Tabakât-ül-Müfessirîn; c.1, s.309
10)
Zeyl-i Ravdateyn; s.216
11)
Tabakât-ül-Usûliyyîn; c.2, s.73
12)
Hüsn-ül-Muhâdara; c.1, s.314
13)
Keşf-üz-Zünûn; c.1, s.92,116,220, 260, c.2, s.1027,1143,1360,1780
14)
Brockelmann, Sup-1, s.766, Gal-1, s.430
15)
İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.9, s.53
|
|
