| |
BEHÂEDDÎN ZEKERİYYÂ (Muhammed bin Kutbüddîn)
Hindistan'da
yetişen büyük velîlerden. İsmi, Muhammed bin Kutbüddîn bin Kemâleddîn el-Kureşî
el-Esedî el-Mültânî es-Sühreverdî, lakabı Şeyhülislâm ve Behâeddîn'dir. Künyesi
Ebû Muhammed, nesebi (soyu) Peygamber efendimizin mensûb olduğu Kureyş
kabîlesine dayandığı dedelerinin, 815 (H.200) yıllarında Hindistan'a geldikleri
rivâyet olunmaktadır. Behâeddîn Zekeriyyâ, 1169 (H.565) senesinde Hindistan'da
Mültân şehrinde doğdu. Yüz sene ömür sürdükten sonra, 1266 (H.665) senesinde
orada vefât etti. Namazını Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ kıldırdı. Türbesi tanınmakta
olup, halkın ziyaretgâhıdır.
Behâeddîn
Zekeriyyâ, çocuk yaşta ilim tahsiline başladı.On iki yaşında Kur'ân-ı kerîmi
ezberledi. O sene babası vefât etti. Bundan sonra, ilim öğrenmek arzû ve
iştiyâkı ile Horasan'a gitti. Buhârâ'da yedi sene ilim tahsil etti. Sonra hacca
gitti. Hacdan sonra, Mekke-i mükerremede kalıp ilim tahsiline orada devâm etti.
Kemâleddîn Muhammed el-Yemenî hazretlerinden hadîs-i şerîf okuyup, icâzet,
diploma aldı. Bundan sonra Şam ve her biri ilim merkezi olan mübârek beldeleri
ziyâret ederek, oralarda bulunan âlim ve tasavvuf büyükleri ile sohbet etti.
Nihâyet Bağdât'a gelip o zamânın büyük velîlerinden Şihâbüddîn-i Sühreverdî
hazretlerinin talebelerinden oldu. Kısa zamanda yetişerek, hırka giyme nîmetine
kavuştu. Bir gün rüyâsında Resûlullah efendimizi gördü. Bir evde oturuyordu.
Şeyh Şihâbüddîn Sühreverdî ise, Peygamber efendimizin huzûrlarında ayaktaydı.
Duvardaki ipte birkaç hırka asılıydı. Şihâbüddîn Sühreverdî, talebesi Behaüddîn
Zekeriyyâ'nın elinden tutarak, Resûlullah efendimizin mübârek ellerini öpmekle
şereflendirdi. Peygamber efendimiz de ipte asılı hırkalardan birini işâret
ederek; "Ömer (Şihâbüddîn Sühreverdî)! Bu hırkayı Behâeddîn'e giydir." buyurdu.
Şihâbüddîn Sühreverdî buyurduğu gibi yaptı. Sabah olunca Şihâbüddîn Sühreverdî
onu yanına çağırdı. Hocasının huzûruna varınca orada ipe asılı hırkayı gördü.
Şihabüddîn Sühreverdî yerinden kalkıp Resûlullah efendimizin, rüyâda işâret
buyurdukları hırkayı ona giydirip; "Ey Behâeddîn! Bu, Resûlullah efendimizin
hırkasıdır. Ben arada vâsıtayım. Bunu kimseye izinsiz veremem." dedi. Evliyâlık
yolunu, insanlara anlatmak için hocası tarafından icâzet verilerek memleketi
olan Mültân'a gönderildi. Oraya gidip, hocasından öğrendiği yüksek hakîkat
bilgilerini, kıymetli ve ince mârifetleri anlatmağa başladı. Onun bu gelişini
beğenmeyip, kendisinin o beldede fazla olacağını düşünerek, kendisine; "Bu
beldede âlimler var. Burası dolu, size burada yer yok." mânâsına, tam dolu bir
kâse süt gönderdiler. Bundaki inceliği ve nükteyi iyi anlıyan Behâeddîn
Zekeriyyâ, bunlara cevap olmak üzere; "Biz de âlimlerin gülü olmak üzere
gönderildik." mânâsına, o kâsenin üzerine bir gül koyarak o kimselere geri
gönderdi. Bu hâle hayret eden o kimseler, bu zâtın, tanımadıkları, bilmedikleri
bambaşka birisi olduğunu anladılar. Yaptıklarına pişmân olup, hepsi de onun
talebelerinden oldular. Orada, İslâmiyet bilgilerini anlattığını gören ilim
âşıkları, her taraftan sohbetine koşmaya başladılar.
Behâeddîn
Zekeriyyâ etrâfına nur saçıyordu. O zamanda Hindistan'da bulunan en büyük
velîlerden Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker ve Hâce Kutbüddîn-i Bahtiyâr Kâkî
hazretleri ile aynı zamanda yaşamışlardır. Birbirlerini çok severlerdi ve
birbirlerine çok bağlı idiler. Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker'in, Hâce Behâeddîn
Zekeriyyâ'nın dayısı olduğu, aralarında akrabâlık bakımından da böyle bir
yakınlığın bulunduğu rivâyet edilmiştir. Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker ve Kutbüddîn-i
Bahtiyâr Kâkî, Mültân'a geldiklerinde bunu ziyâret etmişler ve aralarında çok
güzel sohbetler olmuştur. Birbirlerine olan muhabbet ve bağlılıkları o derecede
idi ki, bir defâsında Hâce Behâeddîn, Ferîdüddîn'e yazdığı bir mektubunda;
"Sizinle bizim aramızda Allah aşkının neşesi vardır." diye yazdı. O da,
cevâbında; "Sizinle bizim aramızda o aşkın neşesinden ziyâde Allah aşkının
hakîkatı vardır." şeklinde yazdı.
Hâce
Behâeddîn, bulunduğu beldede talebe yetiştirmekle kalmayıp, maddî bakımdan da
insanların birçok hizmetlerinde bulunup, onlara faydalı oldu. Bulunduğu beldenin
civârında, sırf ormanlık bölgelerde yaşayan, acı ve sıkıntı çeken insanlara
yardım etti. Sulama kanalları ve su kuyuları açtırarak, bereketli yeşil tarlalar
ve meyve bahçeleri meydana getirdi. Çok zaman ve emek isteyen bu işleri
yaparken, talebe yetiştirmeyi hiç ihmâl etmeyip çok gayret gösterdi. Maddî
bakımdan zengin bir kimse idi. Fakat bütün varlığını insanların faydasına ve
Allahü teâlânın dînine hizmet etmeye harcadı. Ömrü boyunca bu hizmetinden hiç
geri durmadı. Allahü teâlânın ve dîne hizmet eden büyüklerin aşkı ile yanardı.
Bu aşkla yaşadı ve bu aşkla vefât etti. "Allahü teâlânın muhabbetiyle hakîkaten
dolmuş olan kalbler, nasıl olur da bu aşkdan ve insanlara hizmetten kaçabilir."
buyururdu. Talebelerinin bütün ihtiyaçlarını kendisi karşılardı. Bir zamanlar
Mültân'da ciddî bir kıtlık olmuştu. Zamânın vâlisi bu büyük velînin yardımını
istedi. Hâce Behâeddîn, malı çok olduğundan fakirlere, ihtiyaç sâhiplerine
dağıtılmak üzere bol mikdârda tahıl, ayrıca yedi ölçek dolusu gümüş para
gönderdi. Fakat kendisinin dünya malına hiç bağlılığı yoktu. Hepsini Allahü
tealânın râzı olduğu, faydalı yerlere sarfederdi. "Mal sevgisi, hiçbir zaman
Allahü teâlâya olan sevgi ve muhabbetimizi geçemez." buyururdu. Malın, kendisini
Allahü teâlâdan uzaklaştıracağı kimseler için düşman olduğunu, mala düşkün
olanların Allahü teâlânın rahmetinden uzaklaşıp, günaha ve kötülüğe doğru
kayacaklarını bildirirdi. Mutfağında çeşitli ve lezzetli yemekleri
hazırlattırır, kalabalık bir sofrada talebeleri ile birlikte yemek yerdi.
Herkese iltifat eder, yemek esnâsında, etrâfında bulunanlara lokma ikrâm ederdi.
Talebeler böyle iltifatlardan çok hoşlanırlar, böylece hocalarına olan muhabbet
ve bağlılıkları daha da artardı. Yemek esnâsında, bâzan faydalı güzel şeyler
anlatırdı. Bir akşam sofrasında, birlikte yemek yerlerken, talebenin birisi,
aldığı bir lokma ekmeği çorbanın içine batırıp yedi. Hâce hazretleri bunu
beğenip, sünnet olduğunu bildirdi ve; "Resûlullah efendimiz çorba tasına,
lokmanın batırıldığı yemeğin üstünlüğünü, kendisinin diğer peygamberlere ve
hazret-i Âişe'nin diğer kadınlara olan üstünlükleri gibi olduğunu
bildirmişlerdir." buyurdu.
Malının
çokluğuna rağmen, bunlara hiç muhabbeti yoktu. Bir gün talebelerinden birine
içerden, içinde beş bin dînâr bulunan bir kutuyu getirmesini söyledi. Fakirlere
dağıtacaktı. Talebe gitti. Biraz sonra gelip, kutuyu yerinde bulamadığını
söyledi. Behâeddîn Zekeriyyâ; "Elhamdülillah." dedi. Biraz sonra talebe tekrar
gelip, kutunun bulunduğunu söyleyince yine; "Elhamdülillah." dedi. Hâdiseye
şâhid olanlar, her iki hâlde de hamdetmesinin hikmetini suâl ettiler. Bunlara
cevâben buyurdu ki: "Dervişler için dünyâlık olan şeyin varlığı ile yokluğu
birdir. O şey gelince sevinmezler, gidince üzülmezler. Kutunun kaybolup
gittiğini öğrenince, kalbime baktım. Dünyâlığım gittiği için bir üzüntü hâlinin
bulunup bulunmadığını, üzülüp üzülmediğini kontrol ettim. Bir değişme olmadığını
anlayınca, Allahü teâlâya hamdettim. Kutunun bulunduğunu söyledikleri zaman bir
sevinme hâli olup olmadığını yine kontrol ettim. Sevinç hâli bulunmadığını
anlayıp, yine Allahü teâlâya hamdettim."
Hâce
Behâeddîn, iyilik, lütuf, ikrâm ve ihsân sâhibi, eli açık, cömert bir zât idi.
Misâfiri çok sever, çok ikrâmlarda bulunurdu. Onun zenginliği, fakirlerden ve
zenginlerden bâzıları arasında çeşitli dedi-kodulara yol açtı. Allah adamlarının
hâllerini anlıyamıyan bu zavallılar, o büyük zâtın mal toplamakla meşgûl
olduğunu zannediyorlar; "Bizim bildiğimiz evliyânın dünyâ ile alâkası olmaz.
Bunun ise, bu kadar malı var. Bu nasıl iştir." diyorlardı. Bunun gibi sözler,
Behâeddîn hazretlerinin kulağına gidince, insanların dünyâlık şeyler ile meşgûl
olmasına üzülerek; "Dünyânın tamâmının kıymeti nedir ki, bizde olan bir kısmının
bir ehemmiyeti olsun? Allahü teâlâ, Nisâ sûresi 77. âyet-i kerîmesinde sevgili
Peygamberine hitâb ederek meâlen; "De ki, dünyâ metâ'ı (menfaati ve ondan
istifâde etme, faydalanma) pek azdır (ve çabuk sona ericidir.)"
buyuruyor. Yılan ile arkadaşlık etmek, onun zehrini tanımayanlara zarardır. Ama
zararını bilip iyi korunan için, yılanın ne zararı olabilir. Bunun gibi, dünyâ malı, kendisine
gönül verenler, bunun zararını anlayamayanlar için elbette zararlıdır. Fakat,
zararını iyi anlayıp, kendisini koruyanlar, ona gönlünü kaptırmayanlarda
dünyâlık bulunmasının hiç zararı olmaz." buyururdu.
Tevâzu
sâhibi, gâyet alçak gönüllü idi. Hiç kızmazdı. Haddini bilmiyenlerden kendisini
üzenler, rahatsız edip sıkıntı verenler, hattâ daha da aşırı giderek bağırıp
çağıranlar, hakâret edenler olurdu. Bunların hepsine sabreder, hepsini affeder,
hepsini hoşgörü ile karşılardı. Kendisine kötülük edenlere ve sıkıntı verenlere
iyilik ile karşılık vermeye çalışırdı. Melek sıfatlı olup, çok yüksek bir velî
idi. "Dervişliği seçenler, Allahü teâlâya götüren yolda denenirler, imtihan
edilirler. Başkalarından gelen sıkıntılara karşı sâkin ve sabırlı olmak yetmez.
Aynı zamanda onlara gül demeti sunabilmelidir." buyururdu.
Uzakta
bulunan talebelerine mektup yazarak nasîhatlarda bulunurdu. Bir talebesine
yazdığı mektup şöyledir: "Tasavvuf yolunda bulunan talebe; hâllerini kontrol
etmeli, Allahü teâlânın rızâsından başka her şeyi gönlünden uzak tutmalı,
insanlarla fazla görüşmemeli, Allahü teâlâyı anmaktan ve hatırlamaktan bir an
uzak kalmamalıdır. Zikre kendisini alıştırmalıdır. Böyle bir alışkanlığı zikir
ile yakınlığı yoksa, Allahü teâlânın sevgisine kavuşamaz."
Diğer bir
mektubunda şöyle nasîhat etmektedir: "Bedenin selâmeti, sıhhati, az yemek; rûhun
selâmeti, sıhhati, günâhları terk etmekte; dînin selâmeti, sıhhati ise Peygamber
efendimize salât (hayır duâlar) getirmektir."
Behâeddîn
Zekeriyyâ yine buyurdu ki: "Bir kalpte Allahü teâlâya olan aşk ateşi yok ise, o
kalp ölü bir leş eti gibidir. Ama aşk ateşi varsa, o kalp, zât-ı ilahînin ve
nîmetlerinin aynası hâline gelir."
KERÂMET VE MENKÎBELERİ
NEFSİNİZİ
HESÂBA ÇEKİN!
Behâeddîn
Zekeriyyâ; vasiyetnâmesinde buyuruyor ki: "Kulların, Allahü teâlâya sıdk ve
ihlâs ile ibâdet etmeleri gerekir. Bu ise, ibâdetlerde ve zikirlerde Allahü
teâlâdan başkasına âit düşünceleri atmak, yok etmek, bunları sırf Allahü teâlâ
için yapmakla mümkün olur. Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için hâllerinizi
güzelleştirip düzeltmekten, sözlerinizde ve işlerinizde nefsinizi hesâba
çekmekten başka yol yoktur. İhtiyacınız kadar konuşun ve iş yapın. Bir şey
yapacağınız ve bir şey söyleyeceğiniz zaman önce Allahü teâlâya sığının.
Yapacağınız ve söyleyeceğinizin hayırlı bir şey olması için O'ndan yardım
dileyin. İhtiyâcınızdan fazlasını istemeyiniz.
Zikre,
Allahü teâlâyı hatırlamaya devâm ediniz. Zikir; tâlibi, bu yolda ilerlemek
isteyeni, mahbûba, Allahü teâlâya kavuşturur. Muhabbet, her türlü kir ve lekeyi
yakıp temizleyen bir ateştir. Bu hakîkî muhabbet hâsıl olunca, artık zikreden,
zikrolunanı müşâhede ile, görür gibi zikreder.
İşte böyle yapılan zikir, felâha, kurtuluşa ereceklere vâd olunanların yaptığı
zikirdir. Nitekim Allahü teâlâ, Cum'a sûresinin onuncu âyet-i kerîmesinin
sonunda meâlen; "(Her halinizde) Allahü teâlâyı çok zikredin ki
(dünyâ ve âhirette) felâh bulasınız (kurtuluşa eresiniz)." buyuruyor.
BEYİTLER
NİÇİN
HAMDETMİYEYİM?
Kerâmetler sâhibi, bir velîsidir Hakkın,
Kulların hizmetine, çalışmıştır bihakkın.
Dîne hizmet aşkıyle, kalbi hep çarpıyordu,
Bir şeyler yapmak için, fırsatlar arıyordu.
Zengin idi, malını, verdi İslâm yolunda,
Çünkü mal ve paranın, sevgisi yoktu onda.
Ne kadar çok idiyse, onun malı, serveti,
Çok idi o kadar da, o mallara nefreti.
Bir gün bir talebeye, buyurdu: "Odaya gir,
Beş bin dînar olacak, onları bana getir."
Talebe o odaya, girdi ve döndü geri,
Dedi ki: "Göremedim, içerde akçeleri."
"Elhamdülillah" deyip, dersine etti devam,
Olmadı bu hususta, onda hiç üzüntü gam.
Az sonra o talebe, içeri girdi yine,
Onları bulduğunu, arz etti kendisine.
Hazret-i Behâeddîn, aldı "Peki" diyerek,
Devâm etti dersine, bir daha hamd ederek.
Merak etti talebe, dedi ki: "Efendim siz,
Her iki halde dahi, yine hamd eylediniz."
Buyurdu ki: "Evlâdım, niçin hamd etmiyeyim?
Rabbimiz imân vermiş, dünyâlığı nideyim?
Paranın varlığıyla, yokluğu bu dünyâda,
Müsâvîdir, değişmez, dervişlerin yanında.
Dünyâ elden çıkınca, üzüntü duymazlar hiç,
Ele geçirince de, bulmazlar aslâ sevinç.
Ben dahi birincide, nazar ettim kalbime,
Gördüm ki üzüntü yok, hamd eyledim Rabbime,
İkinci seferde de, kalbime ettim nazar,
Gördüm ki bir sevinç yok, şükr eyledim, o kadar.
Bir kul ki Allah'ını, seviyorsa eğer çok,
Fark etmez ona göre, dünyâlık var veyâ yok."
Bu cevap, talebenin, sürûr verdi gönlüne,
Daha arttı yakîni, onun büyüklüğüne.
Hazret-i Behâeddîn, tevâzu sâhibiydi,
Kendini üzenlere, sabır küpü gibiydi.
Hattâ o, kendisine, kötülük edenlere,
İhsân ve ikrâmlarda, bulunurdu çok kere.
Derdi ki: "Hak yolunda, yürüyen kimseleri,
Rabbimiz imtihana, tâbi tutar ekseri.
Kulların cefâsından, olunca mutazarrır,
Hiç karşılık vermeyip, göstermeli hep sabır.
Sırf sabır kâfi değil, hattâ o insanlara,
Ayrıca gül demeti, sunmalıdır onlara."
Bu Allah adamı da, zengindi, malı çoktu,
Bu yüzden bâzıları, yapardı dedi-kodu.
Meselâ derlerdi ki; "Bu nasıl evliyâdır?
Hepimizden daha çok, malı ve mülkü vardır."
O, bunları duyunca, buyurdu: "Ey insanlar,
Hak teâlâ dünyâyı, sevmiyor zerre kadar.
Dünyânın tamâmının, olmayınca kıymeti,
Olur mu bir kısmının, hiç bir ehemmiyeti?
Evet, o dünyâlıktan, çok var ise de bizde,
Lâkin muhabbetleri, hiç yoktur kalbimizde."
KAYNAKLAR
1) Kâmûs-ül-A'lam; c.2, s.1411
2) Ahbâr-ül-Ahyâr; s.32
3) Tıbyân-ül-Vesâil; c.2, s.151a
4) Sefînet-ül-Evliyâ; s.114
5) Nefehât-ül-Üns; s.583
6) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.8, s.122
|
|
