|
Basra'da
yetişen fıkıh ve hadîs âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Zekeriyyâ bin Yahyâ bin
Abdurrahmân bin Bahr bin Adîy bin Abdurrahmân bin Ebyad bin Deylem bin Bâsil bin
Dabbe ed-Dabbî el-Basrî es-Sâcî'dir. Künyesi, Ebû Yahyâ olup "Sâcî" lakabı ile
meşhûr olmuştur. Basra'da doğdu. İlim tahsili için Kûfe'ye, Hicaz'a ve Mısır'a
gitti. Birçok âlimden hadîs ve fıkıh ilimlerini öğrendi. Yüksek ilim sahibi olup
çok kitap yazdı. 307 (m. 919) senesinde Basra'da vefât etti. Vefâtında 90
yaşında idi.
Zekeriyyâ
es-Sâcî, büyük bir hadîs ve fıkıh âlimidir. Zamanındaki Şâfiî fıkıh âlimlerinin
imâmı ve en büyüğü olup, hadîs-i şerîf rivâyetlerinde sika (güvenilir, sağlam)
olan râvilerden birisiydi. Bu ilimlerde-ki yüksekliği, yazdığı eserlerinden
anlaşılmaktadır. Ehl-i sünnet vel-cemâat i'tikâdının iki büyük imâmından birisi
olan Ebü'l Hasen-i Eş'arî'nin hocalarından idi. Kendisi Ubeydullah bin Muâz
el-Anberî, Hedebe bin Hâlid, Ebû Rebî' ez-Zehrânî, Abdüla'lâ bin Hammâd
en-Nersî, Tâlût bin Abbâd, Süleymân bin Dâvûd el-Mührî ve bunların asrında
yaşayan birçok âlimden bizzat dinleyerek, sohbet meclislerinde bulunarak ilim
aldı. Birçok ilimlerde yüksek derecelere kavuştu. Çok eser yazdı.
Kendisinden de;
Ebû Ahmed bin Adîy, Kâdı Yûsuf el-Meyâncî, Abdullah bin Saka' el-Vâsıtî, Yûsuf
bin Ya'kûb en-Nüceyremî, Ali bin Lü'lü' el-Varrâk ve daha başka birçok âlim ilim
aldılar, rivâyetlerde bulundular. Ebü'l-Hasen-i Eş'arî, "Ehl-i hadîs ves-selef
adı verilen Ehl-i sünnet âlimlerinin mezhebini, Zekeriyyâ bin Yahyâ'dan aldı. Bu
âlimlerin usûllerine ait birçok mes'eleleri ondan öğrendi. O Ehl-i sünnet
vel-cemâat âlimleri ile Ehl-i bid'at arasındaki farklı inanışları açıklayan
"Makâlât-ül-İslâmiyyîn" adında bir kitap yazdı. İmâm-ı Eş'arî bu eserinde, Ehl-i
bid'at fırkalarının bozuk i'tikâdlarını, inanışlarını anlattıktan sonra Ehl-i
sünnet vel-cemâat i'tikâdını açıklamakta ve Ehl-i bid'atin yanlış yolda olduğunu
en sağlam vesikalarla isbât etmektedir. O, Ehl-i sünnetin imâmı olup, bozuk
fırkalardan mu'tezile, mücessime, müşebbibe ve diğerlerine karşı bir kalkan idi.
Allahü teâlânın dînini ve Resûlullahın (s.a.v.) sünnetini değiştirmek
isteyenlere karşı yılmadan mücâdele etmiş, onları susturmuştu.
Zekeriyyâ bin
Yahyâ'nın eserleri çok kıymetli olup, her birisi yüksek ilminin
vesikalarındandır. Başlıcaları şunlardır:
1. Usûl-i fıkh:
Fıkıh ilmine ait mes'eleleri bâblarına, konularına göre tasnif ederek yazdığı
bir eserdir. Ayrıca mezheb imâmlarının ictihâdlarında ihtilâf ettiği mes'eleleri
de beyân ettiği için "İhtilâf-ül-fukahâ" adı verilmiştir. Bu eseri büyük bir
cild hâlinde basılmıştır, İmâm-ı Subkî, bu eserin kendisindebulunduğunu beyân
etmektedir, bu eserde İmâm-ı Şâfiî, İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe, İmâm-ı Mâlik,
İbn-iEbî Leylâ, Ubeydullah bin Hasen el-Anberî, İmâm-ı Ebû Yûsuf, İmâm-ı Züfer,
İbn-i Şübrime, İshâk binRâheveyh, Süfyân-ı Sevrî, İbn-i Ebî Zennâd, Yahyâ bin
Sa'îd, Ebû Ubeyd ve Ebû Sevr gibi büyük âlimler ve onların ictihâdları ile
ilgili mes'eleler anlatılmaktadır. Eserin hilâfiyyât kısmı, muhtasar hâlinde
ayrıca basılmıştır.
Ebû Yahyâ, bu
eserinde önce İmâm-ı Şâfiî'nin hayatını anlatmaktadır. Bu hususta diyor ki, "Ben
eserimde, her ne kadar âlimlerden ba'zıları yaş bakımından ondan daha büyük
olsalar bile, İmâm-ı Şâfiî ile yazmaya başladım. Çünkü Resûlullah (s.a.v.)
efendimiz: "Kureyşten olanları önde tutunuz. Siz onların önüne geçmeyiniz.
Kureyşten öğreniniz. Onlara öğretmeye kalkışmayınız!" buyurdu. Onların
arasında, Resûlullahın (s.a.v.) hadîs-i şerîflerine, ondan daha çok tâbi olanını
ve hadîs-i şerîfleri İmâm-ı Şâfiî'den almayan hiçbir kimseyi görmedim." Ve yine
bildirdi ki, "Ben Bedr bin Mücâhid'den, işittim. O da, Ahmed bin Leys'den
bildirerek, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel'in "Ben kırk seneden beri her namazımda, "Ey
Allahım! Beni, anamı-babamı ve Muhammed bin İdrîs eş-Şâfiî'yi af ve mağfiret
eyle!" diye duâ ediyorum" dediğini haber verdi."
2. Kitâbü
ılel-il-hadîs: Hadîs-i şerîflerin illetlerini anlatan ve bu sahada derin bir
ilme sahip olduğunu gösteren bir eserdir.
KAYNAKLAR
1) Mu'cem-ül-müellifîn cild-4, sh-184
2) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh-299
3) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh-250
4) Tezkiret-ül-hufiâz cild-2, sh-709
5) El-Bidâye ven-nihâye cild-11, sh-131
|
