|
Musul'da yetişen hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Ya'la olup, adı, Ahmed bin Ali
bin Müsennâ bin Yahyâ bin Hilâl et-Temîmî'dir. Künyesi ile meşhûr olmuştur.
Musul'da Temîm kabilesine mensûb olduğu için "Temîmî" ve "Mûsulî" denilmektedir.
210 (m. 825) senesi Şevval ayının üçüncü günü Musul'da doğdu. Çok sayıda âlimden
ilim tahsil eden Ahmed bin Ali, zamanının değerli âlimlerinden idi. Onbeş
yaşında iken Bağdâd'a gitti. Orada Ahmed bin Hatim'den hadîs-i şerîf dinledi.
Uzun bir hayat yaşıyan Ebû Ya'lâ'nın yanına, birçok insanlar gelip ilim
öğrenirlerdi. 307 (m. 919) yılında Musul'da vefât ettiğinden, Musul halkı ve
çarşı esnafı, dükkânlarını kapatarak cenâzesinde hazır bulundu.
Ebû Ya'lâ hadîs ilminde büyük ve meşhûr bir âlimdir. Hadîs-i şerîf hâfızı idi,
ya'riî yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi senetleriyle ve râvileriyle birlikte
ezberlemişti.
Ebû Ya'lâ Mûsulî; Ali bin Ca'z, Yahyâ bin Maîn, Muhammed bin Minhal ed-Darîr,
Gassân bin Rebî, Şeybân bin Ferrûh, Yahyâ el-Hammânî, Ahmed bin Hatim ve daha
birçok âlimden hadîs-i şerîf dinlemiş ve ilim öğrenmiştir.
Kendisinden ise, Ebû Hatim bin Hibbân, Ebû Ali en-Nişâbûrî, Hamza bin Muhammed
el-Kinânî, Ebû Bekr el-İsmâilî, Ebû Bekr bin el-Mukrî, Ebû Amr bin Hamdan, Nasr
bin Ahmed el-Mürcî ve daha birçok âlim ders almış ve hadîs-i şerîf rivâyet
etmişlerdir. Hadîs âlimi olan Ebû Ya'la, bu ilimde sika (güvenilir), sağlam bir
râvidir. Onun ilimdeki üstünlüğünü, birçok âlim bildirmektedir. Bunlardan, Yezîd
bin Muhammed el-Ezdî: "Ebû Ya'la, sıdk (doğruluk), emânet sahibi olup, yumuşak
huylu ve dînine çok bağlı kimselerden idi. İbn-i Hibbân: "O, sika ve sağlamdır,
ilim sahibi bir râvidir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerin ba'zılarından, onunla
Peygamberimiz arasında üç râvi bulunmaktadır" demişlerdir. Sem'ânî de şöyle
anlatıyor: "İsmâil bin Muhammed bin Fadl'den işittim. Diyordu ki: "Bütün
müsnedleri okudum. Müsned-i Adenî, Müsned-i İbn-i Mum" gibi. İbn-i Münî'ninkisi,
nehirler gibidir. Ebû Ya'lâ'nın Müsned'i ise, bütün nehirlerin kendisinde
toplandığı deniz gibidir."
Büyük hadîs âlimi Hâkim de, onun hakkında diyor ki: "Ben, hâfız Ebû Ali'nin Ebû
Yalâ'yı, onun sağlamlığım ve hadîs-i şerîfleri ezberlemesini çok beğendiğini
görüyordum. Hattâ öyle idi ki, onun hadîs-i şerîflerden bilmedikleri çok azdı.
Ebû Ya'lâ, sika ve sağlam bir râvi idi."
Hâfız Ebû Ali de diyor ki: "Ebû Ya'lâ, Bişr bin Velîd'in yanında iken Ebû
Yûsuf'un kitaplarından başkası ile de meşgul olsaydı, Basra'da yetişen Süleymân
bin Harb'in ve Ebû Velîd-i Teyâlisî'nin derecesine ulaşırdı."
Ebû Amr-ı Hîrî de: "Ebû Ya'lâ, sırf Allah rızâsı için hadîs-i şerîf rivâyet
eder, öğretirdi. Karşılık olarak hiçbirşey beklemezdi" dedi.
Onun rivâyetlerinden biri şöyledir: Eshâb-ı kirâmdan Abdurrahmân bin Avf şöyle
bildiriyor: Resûlullah (s.a.v.), müşriklerle yapacağı bir harbe çıkacağı zaman,
Hz. Osman, ordunun ihtiyâcını karşılamak üzere 700 kab dolusu altın vermişti.
Ebû Ya'la Müsned'inde diyor ki: "Ebû Sa'îd-i Hudrî buyuruyor ki: Resûlullah
(s.a.v.), namazdan selâm verince, üç defa Sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini
okurdu." Ebû Ya'lâ'nın rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz
(s.a.v.) buyurdular ki: "Nikâh
benim sünnetimdir. Fıtratımı sevenler, sünnetimi yerine getirsinler."
"Her kim yeni doğan çocuğunun sağ kulağına ezan ve
sol kulağına da ikâmet okursa, Ümmü Sibyan denilen havale hastalığından korunmuş
olur."
"İmânlarının selâmeti uğruna, dünyâlıktan
kayıplarına aldırış etmedikleri sürece; tevhid, Allahü teâlânın gazabını
onlardan uzaklaştırır. Bunu yaptıkları, ya'nî dünyâlıktan olan kayıplarına
üzüldükleri ve "Lâ ilâhe illallah" dedikleri zaman Allahü teâlâ, yalan
söylüyorsunuz, bu sözünüzde sâdık değilsiniz, buyurur."
"Melekler, kulun amel sahifesini Allahü teâlâya
arz ettikleri zaman, eğer günün ilk ve son vakitlerini zikir ve hayırla
geçirmişse aradaki kötülüklerini Allahü teâlâ bağışlar."
"Siz, mallarınız ile herkesi memnun edemezsiniz,
öyle ise onları, güler yüz ve güzel ahlâk ile memnun etmeye çaksın."
"Hasta ziyâretine tekrar tekrar gidin. Fakat bunu
dört gün ara ile yapın."
"Muhakkak Kur'ân bir zenginliktir ki, artık onun
üstünde zenginlik olmadığı gibi, onunla beraber fakîrlik de yoktur."
"Kim kalbinden sadâkat ve ihlâs ile (Lâ ilâhe
illallah) derse, ona Cennet vûcib olur."
"Allah için tevazu ve alçakgönüllülük göstereni,
Allah yükseltir. Kibir edeni de Allah al-çaltır. Allahı çok zikr edeni Allah
sever."
"Ümmetimden iki kişi, Allahü teâlânın huzuruna
çıktı. Birisi: "Allahım! Bundan hakkımı al ve bana ver" dedi. Allahü teâlâ ona
"Hakkını ver" buyurdu. O da: "Yâ Rabbi! Bir iyiliğim kalmadı, ne vereyim?" dedi.
Allahü teâlâ hak sahibini: "Ne yapacaksın? Bunun iyilikten hiçbir şeyi kalmadı"
buyurur. Hak sahibi: "Bari günahlarımı alsın, yâ Rabbî"
der. Resûlullah (s.a.v.) sonra da ağlayarak; "Gün
öyle büyük bir gündür ki, o günde başkalarının günahlarını yüklenmek şöyle
dursun, insan kendi günahının yükünden kurtulmağa muhtaç olduğu bir gündür."
Resûl-i ekrem devam ederek: "Allahü teâlâ hak sahibine: "Başını kaldır, gözünü
aç ve Cennetin şu muhteşem köşklerine bak" buyurur. Hak sahibi: "Yâ Rabbî!
Cennette gümüşten şehirler, inci ve pırlantalarla işlenmiş altından köşkler
görüyorum. Bunlar hangi şehîd, hangi sıddîk veya hangi Peygamberindir?" diye
sorar. Allahü teâlâ "İşte o gördüğün göz kamaştırıcı köşkler, bedellerini
ödeyenler içindir" buyurdu. Hak sahibi: "Yâ Rabbî! Bunların bedellerini kim
ödeyebilir ki?" der. Allahü teâlâ: "Sen ödeyebilirsin" buyurur. O da: "Neyim var
ki, ben bunları nasıl alabilirim" der. Allahü teâlâ: "Hakkını bu kardeşine
bağışlamakla, bunlara mâlik olursun" buyurur. Hak sahibi "Hakkımı bağışladım yâ
Rabbi" deyince, Allahü teâlâ: "Haydi, arkadaşının elinden tutup, beraberce
Cennete giriniz"
buyurur. Sonra Resûlullah şöyle devam etti: "Allahtan korkun ve aralarınızı
düzeltmeğe çalışın. Zira Allahü teâlâ kıyâmet gününde sizin aranızı düzeltir."
"Fâsık medh olunduğu zaman, Rabbimiz gadaba gelir."
"Peygamberler, kabirlerinde diri olup namaz
kılarlar."
Ahmed bin Ali'nin eserleri arasında, el-Müsned ve el-Mu'cem adlı kitapları
meşhûrdur.
KAYNAKLAR
1)
El-Bidâye ve'n-nihâye cild-11, sh-130
2)
El-Kâmil fit-târih cild-8, sh-38
3)
En-Nücûm-üz-zâhire cild-3, sh-197
4)
Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh-250
5)
Tezkiret-ül-huffâz cild-2, sh-707
6)
Miftâh-üs-se'âde cild-2, sh-45, 290
7)
Mu'cem-ül-müellifîn cild-2, sh-17
8)
El-A'lâm cild-1, sh-171
9)
Tam İlmihâl Se'âdet-i Ebediyye sh-349, 378, 1003
10) Fâideli Bilgiler sh-68, 429
|
