|
Fıkıh âlimi. Hanefî mezhebinin büyük âlimlerindendir. İmâm-ı a'zamın (r.a.)
torunudur. Künyesi, Ebû Hayyân veya Ebû Abdullah'tır. Basra, Rakka ve Bağdâd'ın
doğusunda kadılık yaptı. O devirde dedesi Ebû Hanîfe'nin (r.a.) mezhebini en iyi
bilen İsmâil bin Hammâd (r.a.) idi. Genç yaşta 212 (m. 827) senesinde vefât
etti. Bağdâd'da dedesinin yanına defn edildi.
Dedesi İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe'ye yetişemeyen İsmâil bin Hammâd, ilmi ilk önce
babası Hammâd bin Ebû Hanîfe'den aldı. Babasından başka; Mâlik bin Mugaffel,
Ömer bin Zer, Muhammed bin Abdurrahmân bin Ebî Zi'b, Kâsım bin Main ve Ebû
Şihâbi'l-Hannâd'dan ilim tahsil edip, rivâyette bulundu. Hasen bin Ziyad'dan
fıkıh öğrendi.
194 (m. 810) senesinde Halife Muhammed el-Emîn tarafından Kâdı Muhammed bin
Abdullah el-Ensârî'nin yerine, Bağdâd'ın doğu kısmına (Resâfe'ye) kadı ta'yin
edildi. Daha sonra 210 (m. 825) yılında Basra'ya kadı oldu. Îsâ bin Ebân'ın
kadılığa ta'yiniyle, bir sene sonra o vazifeden alındı. Basra'ya tekrar kadı
ta'yin edildiği zaman, yolda gelirken felç oldu. İzin isteyip vazifeden ayrıldı.
Çok geçmeden de vefât etti. Dünyâya değer vermemesi, ibâdete düşkünlüğü, verdiği
hükümlerde isabet ve adaleti, dîninin sağlamlığı, ince mes'elelere vukûfiyeti ve
güzel ahlâkı ile örnek oldu.
İsmâil bin Hammâd'dan, Gassan bin Mufaddal el-Gulâbî, Ömer bin İbrâhîm es-Sekafî,
Sehl bin Osman el-Askerî, Abdülmü'min bin Ali er-Râzî gibi âlimler ilim tahsil
edip, hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Ebû Sa'îd Berde'î de kendisinden fıkıh
öğrendi.
Muhammed b» Abdullah Ensârî, "Hz. Ömer devrinden bu yana, İsmâil bin Hammâd bin
Ebû Hanîfe'den daha iyi bir kadı ta'yin edilmedi" deyince, "Hasen-i Basrî de
mi?" diye soruldu, "Hayır! O hariç" diye cevap verdi.
İsmâil bin Hammâd'a, felçli hâlde iken bir adam geldi. O'nun felçli hâlini
görünce "Senin yarı yerin gitmiş" dedi. İsmâil bin Hammâd (r.a.) bunu diyene
karşı, "Değil benim yarım, benden bir kıl da kalsa, sana kadılık yapmaya yeter"
cevâbını verdi. Basra kadılığından ayrılırken müslümanlar, "Sen bizim kanımızı
ve malımızı korudun" diyerek duâlarla uğurladılar. Yerine yirmi yaşındaki Yahyâ
bin Eksem (r.a.) kadı ta'yin edildi.
İsmâil bin Hammâd, genç yaşta vefât etmesine rağmen, birçok kitap yazdı.
Bunlardan Hanefî fıkhını toplayarak rivâyette bulunduğu, Kitâb-ı Câmi' fî
furûi'l-fıkhı'l-Hanefî, Kitâbü'l-lrcâ ve Kaderiyye fırkasını tenkit ettiği
Kitâbü'r-redd-i ale'l-Kaderiyye adlı eserleri bilinmektedir.
KAYNAKLAR
1)
El-Fevâîd-ül-behiyye sh-46
2)
Miftah-üs-se'âde cild-2, sh-258
3)
Mu'cem-ül-müellifîn
cild-2, sh-268
4)
El-A'lâm cild-1, sh-313
5)
Târîh-i Bağdâd cild-6, sh-243
6)
Tabakât-ül-Fukahâ
sh-25
|
