|
Nahiv ya'nî
dilbilgisi âlimlerinden. İsmi Amr, lakabı Sîbeveyh, meşhûr künyesi Ebû Bişr ve
bundan başka Ebû Osman, Ebü'l-Hüseyn veya Ebü'l-Hasan'dır. Daha çok Sîbeveyh
lakabıyla tanınır. Nesebi Ebû Bişr Amr bin Osman el-Kanber'dir. İran'ın Şiraz
yakınlarındaki Beydâ'da ve bir rivâyete göre de Ahvâz'da doğdu. Doğumuna 140,
150 (m. 767), vefâtına da 180-188, 194 (m. 809) târihleri rivâyet edilir. Kabri
Şiraz'dadır.
Sîbeveyh, ilim
tahsil etmek için Basra'ya geldi. Hadîs ve fıkıh ilmini öğrenmeye başladı. İlk
hocaları Îsâ bin Ömer Sekafî, Hammâd bin Seleme ve Ebû Zeyd el-Ensârî'dir,
Muhaddis (hadîs âlimi) Hammad bin Seleme'nin huzurunda hadîs-i şerîf okurken,
bir kelimede hatâ yaptı. Hatâsından çok utanıp, üzüldü. Önce nahiv (dilbilgisi)
ilmini öğrenmek lüzumunu hissetti. Nahiv öğrenmeye karar verip, nahivci Halil
bin Ahmed'in derslerine devam etmeye başladı. Nahivin temel bilgilerini bu
hocadan aldı. Halil bin Ahmed, O'nun zekâsı, çalışkanlığı ve terbiyesini takdir
edip, "Ey üzüntüleri gideren kimse, merhaba" diyerek iltifat ederdi. Ondan onbeş
sene kadar ders aldı. Ayrıca Yûnus bin Habîb'den nahiv, Ebü'l-Hattâb el-Ahfes,
Nezr bin Şümeyl el-Mâzinî ve Müerric bin Amr es-Sedûsî'den lügat (sözlükı dersi
aldı. Muhaddis Ali bin Nasr el-Cehzemî'den de ders aldı. Basra'da devrin en
meşhûr nahiv ve lügat âlimlerinden ders alması ve kabiliyeti onu nahiv ilminde
söz sahibi yaptı. Ders vermeye başladı. Ondan Ebü'l-Hasan el-Ahfaş ve Kutrub
lakabını verdiği Muhammed bin el-Mustanir ders aldı. Nahiv ilmine dâir, el-Kitab
ismiyle meşhûr eserini yazdı. "Kara'tü'l-Kitâb" dendiği zaman Sîbeveyh'in meşhûr
eserini okuduğu anlaşılır. Talebesi Ahfaş, hocasından sonra, el-Kitâb'ı Basra'da
okutmaya başladı.
Sîbeveyh,
hayatının sonlarına doğru Basra'dan Abbasî Halifeliği'nin merkezi Bağdâd'a
gitti. Bağdâd'da Zenbûrî denen nahve dâir mes'elelerdeki ihtilâflar üzerine,
nahiv ve lügat âlimi Kurrâ-i seb'a ya'nî yedi meşhûr hâfızdan biri olan Ali bin
Hamza Kisâî ils ilmî münazarada bulundular.
Sîbeveyh,
Bağdâd'daki münazaranın neticesine çok üzülüp, Basra'ya geri gelip, daha sonra
da memleketi İran'a döndü, İran'da vefât edip, Şiraz'a defn edildi.
El-Kitâb,
nahiv üzerine yazılıp, zamanımıza kadar muhafaza edilen ilk büyük eserdir. El-Kitâb,
bir çok nahivci tarafından okunup, okutulmuş ve uzun zaman şerh, izah, ihtisar
(sadeleştirme), ikmâl ve tenkid şeklinde müracaat eseri oldu. El-Kitâb hakkında
eserler yazılarak zamanımıza kadar muhafaza edilip, üç defa yayınlandı.
Almanca'ya da tercüme edildi. Sîbeveyh'in ayrıca Ebniyetû'l-esmâ adında bir
kitabı daha vardır.
KAYNAKLAR
1) Vefeyât-ül-a'yân
cild-3, sh-463
2) Bugyet-ül-Vuât
cild-2, sh-346
3) Târîh-i
Bağdâd, cild-12, sh-195
|
