|
Meşhûr yedi
kırâat imamından üçüncüsü, işareti Ha'dır. Tâbiînden olup, Basra dil mektebinin
kurucusudur. Kur'ân-ı kerîm ve Arabî ilimlerde zamanının en âlimi idi. Dünyâya
hiç kıymet vermezdi. Âlimler, rivâyetlerinde sika (güvenilir) olduğunu
bildirmişlerdir. Kerâmetleri çoktur, ismi, Zebbân bin Ammâr bin Abdullah bin
Husayn bin Hâris bin Cülhem bin Huzaâ bin Mazin bin Mâlik bin Amr bin Temîm'dir.
Künyesi, Ebû Amr olup, lakabı el-A'lâ'dır. Kendisine, Mazin kabilesinden olduğu
için el-Mâzinî, aynı kabilenin Temim kolundan olduğu için el-Temîmî, Basra'da
yerleştiği için de, el-Basrî nisbeti verilmiştir. Bunların içinden Ebû Amr bin
A'lâ el-Temîmî el-Basrî nâmıyla meşhûr olmuştur.
Ebû Amr bin
A'lâ hazretlerinin, menkıbelerinden de anlaşılacağı gibi, Arapça'nın düzgün bir
lehçe ile konuşulduğu, dil âlimlerinin aralarında lisan öğrendikleri
Temîmoğullarına mensûbtu. Kaynakların çoğuna göre 70 (m. 689) senesinde Mekke'de
doğdu. Basra'da yaşadı. 154 (m. 770) senesinde Şam'a giderken Kûfe'de vefât
etti. Kabri orada olup, sevenleri feyz ve bereketinden istifâde etmektedir.
Eshâb-ı kirâm
aleyhimürrıdvân hazretlerinden ba'zılarından ve Tâbiînin büyüklerinden ders
almıştır.
Yahyâ bin
Ya'mer, Hasan bin Ebû Hasan Basrî, Saîd bin Cübeyr, İkrime, Mücâhid (r.aleyh) ve
daha birçok büyüklerden Kur'ân-ı kerîm kırâat eden Ebû Amr hazretleri, yedi
kırâat imâmı (Kurrâ-i Seb'a) içinde üstadı en çok olanıydı. Enes bin Mâlik
(r.a.), Ebû Sâlih Semân ve Atâ'dan ve daha başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet
etti.
Ebû Amr bin
A'lâ hazretleri, nahv ilmini Hz. Ali, Ebû Esved, Ebû Esved'in oğlu ve talebesi
Ata ve diğer bir talebesi Yahyâ bin Ya'mer Udvan-i Tabiî yoluyla okumuş ve nahiv
ilminin kurucuları arasında dördüncü sırada yer almıştır.
Eyyâm-ı Arab
(eski Araplarla ilgili mühim günler) gibi âlet ilimlerinde de zamanının önderi
olan Ebû Amr bin A'lâ hazretlerinin yazdıkları, evini tavanına kadar
dolduruyordu. Bir ara kendisini ibâdete vererek bütün kitablarını dağıttı. Ancak
zihnindeki bilgiler kaldı.
Şiir inşadında
(şiir ezberleme ve güzel okumada) da başta gelen Ebû Amr bin A'lâ Ramazan ayı
boyunca, ağzına hiç şiir almazdı.
Ebû Amr bin
A'lâ kırâat, nahv ve edebiyat ilimlerinde birçok âlimler yetiştirdi. Onların
birçoğu zamanlarının en ileri gelenleri idi. Abdullah bin Mübârek, Esmâî, Muab
bin Müslim el-Nahvî gibi âlimler kendisinden arz yoluyla kırâat aldılar. Ebû
Muhammed Yahyâ bin Yezîdî 202 (m. 816) vasıtasıyle; Ebû Amr Hafs bin Ömer
el-Ezdî ed-Dûrî 246 (m. 860) ve Ebû Şuayb Sâlih bin Ziyâd el-Sûsî 261 (m. 875)
en meşhûr iki râvîsidir. Ebû Amr bin A'lâ hazretlerinin kırâati bütün bölgelere
yayılmıştı. Şimdi ise, Sudan dolaylarında Kur'ân-ı kerîm O'nun kırâatiyle
okunmaktadır. Bu kırâate göre basılmış Kur'ân-ı kerîmler de vardır.
Lügat ve nahv
ilminde Halil bin Ahmed Basra'da kendisine halef oldu. Sibeveyh de kendisinden
Kur'ân-ı kerîmin harflerine dâir rivâyetde bulundu. Şiirde söz sahibi olmasına
rağmen Arab edebiyatına kendi eseri olarak bir beytini dahil etmişlerdir. Savlî,
O'ndan kendisine gelen kelime ve haberleri "Ahbaru Ebî Amr bin A'lâ" adında bir
kitapta toplamıştır.
Ahmed bin
Hanbel hazretleri, "Ebû Amr'ın kırâati, bana çok hoş gelmektedir. Bu kırâat,
Kureyş ve fasîhlerinin kırâatidir" buyurmuştur.
Süfyân bin
Uyeyne anlatır: Peygamber efendimizi (s.a.v.) rü'yâda gördüm. "Yâ Resûlallah!
Kırâatte kime uyayım?" diye arz ettim. "Ebû
Amr bin A'Iâ'nın kırâatine uymanı tavsiye ederim"
buyurdu.
İmâm-ı Zehebî
hazretleri Ebû Amr bin A'lâ için; "hadîs rivâyeti azdır. Kırâatte çok doğru ve
hüccettir" buyurmaktadır.
Yahyâ bin Muaz
hadîs ilminde sika (güvenilir) olduğunu söylemiş, meşhûr şâir Ferezdek, O'nu
şiirleriyle methetmiştir.
Ebû Amr bin
A'lâ, bütün bu ilimlerin yanında, ma'nevî yüksekliklere ve makamlara da sahipti.
Sevdiklerinden Ebü'l-Vâris anlatır: Ebû Amr hazretleriyle hacca gidiyorduk.
Birgün çölde, susuz bir yerde konakladık. Hepimiz susuzluktan sıkıntı
çekiyorduk. Bir ara, Ebû Amr yanımızdan ayrıldı. Bir müddet sonra aramaya
çıktım. Biraz yürüyünce, Ebû Amr'ın çölün ortasında şarıl şarıl akan bir
çeşmeden abdest aldığını gördüm. Beni görünce "Ey Ebü'l-Vâris! Benim bu hâlimi
kimseye söyleme" buyurdu. Ben de sağlığında kimseye söylemedim.
Esmâî
hazretleri, "Ben Ebû Amr'a bin suâl sordum, bin delille cevap verdi" buyurdu.
Esmâî, O'nun zâhid yaşayışıyla ilgili hâllerini "Ebû Amr, hergün iki fels
(Dinar'ın binde veya yüzde biri) para kazanırdı. Bir felsiyle bir su kabı alır,
diğer bir felsiyle de reyhan alırdı. Su kabından su içer, akşam olunca da
ihtiyâcı olana hediye ederdi. Reyhanı da koklardı" şeklinde anlatır.
Ebû Amr bin
A'lâ hazretleri buyurdu ki:
"İlmin
evvelinde susmak, sonra güzel suâl sormak, sonra güzel anlatmak, sonra da
öğrendiklerini ehli arasında yaymak ne güzeldir."
"İhtiyaç
sahibi olmak, onu ehlinden başkasından istemekten daha hayırlıdır."
"Yaşlı bir
zâtın genç bir çocuktan ilim tahsil etmesi doğru mudur?" diye sorulunca, "Yaşlı
adamın cahilliği birayıpsa, elbette gençten okuması güzeldir" buyurdu.
Ebû Amr bin
A'lâ hazretleri, meşhûr şâir Cerîr'den naklettiği iki beytte:
"Cenâzeleri
gördüğümüz zaman, onlar bizi korkuturlar, fakat onu defn ettikten sonra yine
oyun ve eğlenceye dalarız. Aynı bir sürüye hücum eden kurttan sürünün ürkmesi
gibi, kurt bir koyun götürdü mü diğerleri otlamaya devam eder" demektedir.
İmâm-ı Ebû Amr
bin A'lâ hazretlerinin mühründe "Dünyâ bir kimsenin gözünde büyürse, onun her
tarafını gurur kuşatır" meâlindeki beyit yazılıydı.
KAYNAKLAR
1)
Vefeyât-ül-a yân, cild-3, sh-466
2)
Şezerât-üz zeheb, cild-1, sh-237, 238
3)
El-A'Iâm, cild-3, sh-41
4)
Fihrist, sh-42
5)
Bugyet-ül-vuat, sh-267
|
