AMİNLER

AMİNLER

Alm. Amin, Fr. Amine, İng. Amine. Amonyaktaki hidrojenin veya hidrojenlerin yerine alkil (R-) veya aril (Ar-) gruplarının girmesiyle meydana gelen bileşikler. Genel olarak ikiye ayrılırlar. 1) Alifatik aminler, 2) Aromatik aminler.

Alifatik aminler: Alifatik aminler de ikiye ayrılır.

A) Monoaminler: Bu sınıf, amonyaktan türemiş olup, amonyaktaki hidrojen atomlarının yerine alkil gruplarının girmesi ile meydana gelmiştir. Amonyağa bağlanan alkil sayısına bağlı olarak üç sınıfa ayrılır:

a) Primer amin RNH₂ (birincil amin).

b) Sekonder amin R₂NH (ikincil amin).

c) Tersiyer amin R₃N (üçüncül amin)

B) Diaminler: Bir alifatik bileşiğin iki ucuna birer amin (-NH₂) grubunun girmesiyle elde edilen bileşiklerdir.

Metilen diamin, H₂NCH₂NH₂, tetrametilendiamin (putresin), H₂N(CH₂)₄NH₂ ve pentametilendiamin (kadaverin) bu gruba ait birkaç misaldir.

Kimyasal olarak alifatik aminler amonyağa çok benzerler. Oldukça kuvvetli bazlar olup, asitlerle tuz vermek üzere reaksiyon verirler:

CH₃-NH₂+HCl _® (CH₃-NH₃)Cl metil amin metil amonyum klorür

Aminlerin bazik özelliği, amin grubuna bağlı olan alkil sayısına bağlıdır. Sekonder aminler, primer veya tersiyer aminlerden daha baziktir.

Trimetil amin ve etilamin gaz olup, suda kolayca çözünür. Bunların dışındaki aminler genellikle sıvı olup, amonyağın kokusuna benzer kokuları vardır. Fakat daha hafiftir. Karbon sayısı çok fazla olan aminler katı olup kokusuzdur. Oda sıcaklığında suda çözünmezler. Aminler bir çok hususlarda amonyağa benzerler. Fakat bunların tutuşabilirliği amonyaktan kolayca ayrılmasını sağlar. Ayrıca alkil amonyum tuzları etanolde çözündüğü halde amonyum tuzları etanolde çözünmez.

Aromatik aminler: Saf aromatik aminler, karışık aromatik aminler, şeklinde gruplandırmak mümkün olduğu gibi, primer, sekonder ve tersiyer aminler şeklinde de gruplandırılırlar.

Aromatik aminler alifatik aminlere nisbeten çok daha zayıf bazdır. Birincil aminler renksiz sıvılar veya kristal katılar olup, suda az çözünürler. Bazı ikincil ve üçüncül aromatik aminler hoş kokulu oldukları halde diğerleri alifatik aminler gibidir.

Bazı aromatik aminler hayvan ve insanda tümör (kanser) yapmaktadır.

a) Primer amin: Amino benzen de denilen anilin olup formülü C₆H₅NH₂’dir.

b) Sekonder amin:

C₆H₅ - NH₂ + ICH₃ _® C₆H₅ - NH - CH₃+HI N - metil anilin

Bu bir alifatik-aromatik (karışık) amin olup diğer adı fenil-metil amindir. Kaynama noktası 196 derecedir.

Fenil amonyum klorürün anilin ile olan reaksiyonundan difenil amin elde edilir.

Difenil amin renksiz yaprakçıklar şeklinde olup erime noktası 53 derecedir. Güzel kokuya sahiptir.

c) Tersiyer amin: Saf olanı yani üç tane fenil grubu bulunduran tersiyer amin trifenil amindir (C₆H₅)₃N. Bu, renksiz kristaller halindedir. Erime noktası 127 derecedir. Hemen hemen herhangi bir bazik özellik göstermez ve tuzu yoktur.

Karışık yani alifatik - aromatik aminlerin tersiyeri dimetil anilindir. Dimetil anilin sıvı olup kaynama noktası 194 derecedir. Anilinden daha baziktir.

Kullanılışları: Aminlerin kullanımı oldukça yaygındır. Misal olarak etanol aminlerin bazı kullanılışları verilecektir. Bunlar mono etanolamin dietanolamin ve trietanolamini kapsarlar.

Monoetanolamin; madeni yağ, mum ve reçineyi suda eriterek sabunu meydana getirir. Bu çeşit eriyikler tekstil üretiminde, metal kesiminde ve evde kullanılan parke cilalarında faydalıdırlar. Monoetanolamin, bir asid gaz absorbe edici olarak kullanılır ve tekstil imalatındaki son işlemlerde, deterjan ve böcek ilacı imalatında kullanılır. Suda çözünmüş dietanolamin karbondioksidi diğer gazlardan ayırmak için ayrıca sanayide boya ve temizlik maddelerinin elde edilmesinde kullanılır. Bir sentetik ağrı dindirici dietanolaminden yapılır. Trietanolamin de, otomobil radyatörlerine konan anti-frize karıştırılarak, paslanmaya karşı, dokuma sanayiinde elyafların yağlanmasında sabun olarak ve parke cilasında kullanılır. Ayrıca kozmetik, böcek ilacı ve petrolden çıkan kimya maddelerinde asit te’sirini azaltıcı olarak kullanılır.