Kazıyye, ya mûcibedir. 'Zeyd yazıcıdır' sözü gibi.

Ya da sâlibedir. 'Zeyd yazıcı değildir' sözü gibi.

Bunlardan her biri ya mahsûsadır. Yukarıda zikrettiğimiz misaller gibi.

Ya da külliyye-i müsevveredir.

'Bütün insanlar yazıcıdır' ve 'Hiç bir insan yazıcı değildir' sözleri gibi.

Ya da cüz’iyye-i müsevveredir.

Cüz’iyye-i müsevvere, 'bazı insanlar yazıcıdır' (mûcibe)

'Bazı insanlar yazıcı değildir' (sâlibe) sözleri gibidir.

Veya muayyen bir şahsa delâlet etmez ki,, bu durumda kazıyye-i mühmele diye isimlendirilir.

Bunun misali 'insan yazıcıdır' (mûcibe) ve 'insan yazıcı değildir' (sâlibe) sözleri gibidir.

Kazıyyeler, ya mûcibedir. 'Zeyd yazıcıdır' sözü gibi.

Ya da sâlibedir. 'Zeyd yazıcı değildir' sözü gibi.

Bunlardan her biri ya mahsûsadır. Yukarıda zikrettiğimiz misaller gibi.

Ya da müsevveredir.

Mahsûsa, ya külliye-i müsevveredir. 'Bütün İnsanlar yazıcıdır' ve 'Hiç bir insan yazıcı değildir' sözleri gibi.

Ya da cüz’iyye-i müsevveredir.

Cüz’iyye-i müsevvere 'Bazı insanlar yazıcıdır' (mûcibe)

'Bazı insanlar yazıcı değildir' (sâlibe) sözleri gibidir.

Kazıyye-i mûcibe ve sâlibe, böyle cüz'iyyet veya külliyede müsevver olmayıp muayyen bir şahsa delâlet etmeyebilir:

Bu durumda kazıyye-i mühmele diye isimlendirilir. Bunun misali:

'İnsan yazıcıdır' (mûcibe) ve 'insan yazıcı değildir' (sâlibe) sözleri gibidir.

وَالْقَضِيَّةُ:

إِمَّا مُوجبَةٌ: كَقَوْلِنَا زَيْدٌ كَاتِبٌ.

وَإِمَّا سَالِبَةٌ كَقَوْلِنَا زَيْدٌ لَيْسَ بِكاتِبٍ .

وَكُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا

إِمَّا مَخْصُوصَةٌ كَمَا ذَكَرْنَا.

وَإِمَّا كُلِّيَّةٌ مُسَوَّرَةٌ:

كَقَوْلِنَا كُلُّ إِنْسَانٍ كَاتِبٌ، وَلاَ شَيْءَ مِنَ الْإِنْسَانِ بِكاتِبٍ.

وَإِمَّا جُزْئِيَةٌ مُسَوَّرَةٌ:

كَقَوْلِنَا بَعْضُ الْإِنْسَانِ كَاتِبٌ، وَبَعْضُ الْإِنْسَانِ لَيْسَ بِكاتِبٍ.

وَإِمَّا أَنْ لا يَكُونَ كَذلِكَ، وَتُسَمَّى مُهْمَلَةً:

كَقَوْلِنَا الْإِنْسَانُ كَاتِبٌ وَالْإِنْسَانِ لَيْس بِكاتِبٍ.