FİHRİST

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

EDEBİYAT KELİMESİ VE TÜRKÇE’DE ALDIĞI MANALAR

1. UMUMİ BİR BAKIŞ

I - AHLAK VE DİLLE İLGİLİ BİR EDEBİYAT ANLAYIŞI1

1. EDEBİYAT KELİMESİNİN MENŞEİ VE TÜRKÇEYE GİRMEDEN ÖNCE GEÇİRDİĞİ SAFHALAR1

2. KELİMENİN TÜRKÇEDEKİ MACERASI3

II - EDEBİYATI AHLAKA BAĞLAMAYAN GÖRÜŞ12

1. GEÇİŞ SAFHASI12

2. EDEBİYATIN AHLAKLA İLGİSİNİ İLERİ SÜREREK ONU GÜZEL SAN’ATLAR İÇİNDE ELE ALAN GÖRÜŞ14

3. EDEBİYAT ALEHTARI BİR YAZAR ÜZERİNE KISA DURUŞ14

4. EDEBİYATI MİLLİ ZEVKİN TECELLİ SAYAN BİR DURUŞ17

5. YAHYA KEMAL’İN GÖRÜŞÜ18

6. İKİ YENİ MANA 18

BİRİNCİ KİTAP

Birinci Bölüm

BELAGAT 21

İkinci Bölüm

FESAHAT (= Eloquence) 25

Birinci Altbölüm

FESAHATİ BOZAN HALLER 25

Seslerin Yorucu Vasıfta Olması 25

1. Harflerde Tenafür 26

- III -

Kelimede Tenafür

Terkiblerde tenfür

2. İsim Tamlamalarında Zincirleme 27

Türkçe isim tamlamalarında27

Farsça isim tamlamalarında 27

Fiilimsiler, Edat ve Bağlaçlar Zincirlemeler28

fiilimsilerde zincirleme 28

Edat ve Bağlaçlarla zincirleme 28

Niteleyici kümelerde zincirleme 28

tekrar sıklığı (Kesret - i tekrar) 29

Lüknet29

Manaya ait kusurlar31

Garabet31

Garabeti doğuran sebepler31

Garabetin iltizamı 31

Taklit31

Garabetin tezahürü 31

Garabetin sınıflandırılması 33

Zati Garabet34

Arzı Garabet34

Mehcüra ait garabet34

Menfür garabet34

Kıyasa muhalefet 35

Za’f - ı te’lif38

Te‘kid40

Lifzi ta’kid40

Ma'nevi ta’kid42

İmlasızlık 42

Üçüncü Bölüm

MEANİ:44

Birinci Altbölüm

Yükleme (= İsnad) 44

Yükleme çeşitleri:45

Kelmın Öğeleri (Rükünleri) :45

İkinci Altbölüm

Haber (bildirme) isnadı(Yüklemesi) :46

İptidai Bildirme(İbtidai haber) :46

İstemeli Bildirme (Talebi haber ) :46

İnkar Bildirmesi :46

İsrar Bildirmesi47

Maksada göre bildirme isnadları :47

Üçüncü Altbölüm

Dilek İsnadı(= İnşa İsnadı ) :48

- IV -

İstek Bildirenler :48

Soru (istifham) :48

Temenni (= Dilek) :49

Emir :50

Nehiy (= Yasaklama) :52

Nida (Ünlem) :52

İstek Bildirmeyenler :54

Ummak (=Terecci) :54

Şaşmak (=Taaccüb) :54

Haberin dilek yerinde kullanılması:55

Dördüncü Altbölüm

Yüklem (=Müsned) :56

Hatırlatıcı Bilgiler:56

Yüklemin alacağı Bulunacağı Haller :56

Yüklemin Kaldırılması (Hazfı) :57

Yüklemin Zikri :58

Yüklemin Belirtili (Ma’rife) Olması :59

Yüklemin Belirtisiz (Nekte ) Olması :60

Yüklemin İsim, Fiil ve Fiilimsi Olması :60

Yüklemin İsim Olması :60

Yüklemin Fiil Olması :62

Yüklemin Fiilimsi Olması :66

Yüklemin Yer Değiştirmesi :67

Mana yüzünden :67

Nazım tekniği yüzünden :67

Üslüb yüzünden :68

Yüklemin Pekiştirilmesi, nitelenmesi :69

Birinci Altbölüm

ÖZNE VE NÂİB ÖZNE (MÜSNEDÜNİLEYH) :70

MÜSNEDÜNİLEYHİN GÖSTERDİĞİ HALLER :70

Kelamın Başında Fikir Olunması 71

Müsnedünileyhin yer değiştirmesi73

Müsnedüleyhin kaldırılması 74

Müsnedüleyhin Belirtili (=Ma’ rife Olması

Müsnedünileyhin Belirtisiz (Nekra) Olması 82

MüsnedünileyhinNitelenmesi(= tavsifi) 82

Müsnedünileyhin Pekiştirilmesi (te’kidi) 83

Müsnedünileyhin Bağlı Hal Alması (=atfı) 84

Müsnedünileyhin Görünüş Gereğine Aykırı Kullanılması85

- V -

MÜSNED (YÜKLEM) , MÜSNEDÜN İLEYH (ÖZNE VE

NÂİB ÖZNE) ÜZERİNE TAMAMLAYICI BİLGİLER 87

1. Mutabakat (uyuşma) (?) 87

2. Üstün tutulma(?) (=Taglib) 87

IV CÜMLENİN TAMAMLAYICI RÜKÜNLERİ (ÖĞELERİ) 89

I Mef’ uller89

Mef’üllerin Sınıflandırılması89

1. Sarih Mefü’ller89

2. Sarih Olmayan Mef’üller90

a) Mef’ül - i fihler90

b) Mef’ül - i ileyh90

c) Mef’ül - i anh veya mef’ül - i minh91

ç) Mef’ül - i ileyh91

d) Mef’ül - i aleyh91

II Mef’üller Dışanda Kalan Tamamlayıcı

Erkan(Ö ğ e l e r) 91

1. Hal91

2. Zarf93

3. Temyiz94

4. Diğer bir tamamlayıcı95

III Mef’üllerÜzerinde Belakat Bakımından

Bazı Dikkatler96

Sarih Mef2ülde96

Sarih Olmayan Mef’üllerde97

Altıncı Bölüm

DARALTMA (=KASR =RESTION )

I. Giriş, Tarif99

II. Daraltmanın Yolları100

III. Daraltmanın Sınıflandırılması101

1. Kuruluş Bakımından Sınıflandırma101

1^Zevkle ilgili daraltma101

2^Durumla ilgili daraltma101

2. Mana Bakımından sınıflandırma102

1^Hakiki daraltma102

a) İmkansız (=muhal ) sonuçları daraltma102

b) Gerçekliği mümkün sonuçlu daraltma102

_Tahkiki gerçek daraltma103

_İddia daraltması103

2^İzafi veya nisbi daraltma103

a) Efrad daraltması103

b) Kalbdaraltması103

c) belirtmeli daraltma(=tayindaraltması ) 103

Yedinci BÖLÜM

BAĞLAMA VE DAĞITMA (= VASIL VE FASIL)

I. Bağlama (=Vasıl) 104

- VI -

1. Bağlaçlar104

2. Bağ fiiller104

II. Bağlamanın Şartları105

1. Hükümde Ortaklık105

2. Birleştirme Yönü106

a) Akla bağlı birleştirme yönü106

b) Vehme bağlı birleştirme yönü107

c) Hayale bağlı birleştirme yönü108

III. Ayırma108

Sekizinci Altbölüm

KELMIN BİRLEŞTİRİLME VE BAĞLANMA TARZLARI 109

I. Sebk Usulü109

1. Mevsül sebk109

2. Mefsül sebk110

3. Mürekkeb sebk110

II. Nisbi Umur111

Eşitlik(= Müsavat ) , Sözü Kısaltma(= İcaz) , Söz Katma

(= İtnad) 111

1. Eşitlik (müsvat) 111

2. Sözü kısaltma (=İcaz) 112

3. Söz katmak (= İtnad) 118

İ K İ N C İ K İ T A P

I. MAKBÜL SAYILAN SÖZ KATMA 118

1 - Bir Unsur ile119

2 - Birden çok unsur ile120

1^Özü söyledikten sonra açıklama120

2^Olumludan sonra olumsuzu, olumsuzdan sonra olumluyu söyleme yoluyla120

3^Umuma delalet eden lafızdan sonra, hususa ait lafızı söylemek yoluyla120

4^Tekrir yoluyla121

5^Ara söz(= i’tiraz ) veya ra cümle (= cümle - i mu’teriza) katma yoluyla122

6^Manevi itnab123

II. MAKBÜL SAYILMAYAN SÖZ KATMA 123

BEYAN

Birinci Bölüm

Umumi Bilgiler

Birinci Altbölüm

LAFZIN MANAYA DELALETİ

- VII -

İkinci Altbölüm

HAKİKAT

Üçüncü Altbölüm

MECAZ (= TROPE )

129

I. Tanıtılması129

II. Bölünmesi130

Dördüncü Altbölüm

KİNAYE134

GALAT134

İkinci Bölüm

ANALOJİ (= TEMASİL) İLGİSİYLE KURULAN

MECAZLAR134

Birinci Altbölüm

TEŞBİH (= BENZETME) 134

I. Mevzua Giriş134

1. Tarif134

2. Teşbihin Erkanı135

A - Müşebbeh ve Müşebbehünbih135

B - Teşbih Edatları138

C - Vech - i Şebeh143

3. Teşbih Çeşitleri145

A - Anılan Rükünlerin Sayısına Göre Teşbih Çeşitleri145

B - Müşebbeh ve Müşebbehünbihlerin Birden Ziyade Oluşuna Göre Teşbih Çeşitleri146

C - Tarafların Ortak Vasıftaki Üstünlük Derecesine Göre Teşbih Çeşitleri147

Ç - Vech - i Şebehin Hususiyetlerine Göre Teşbih Çeşitleri147

4. Teşbihte Tarafları Birbirine Bağlama Yolları150

5. Teşbihte Maksat151

6. Teşabüh153

İkinci Altbölüm

İSTİARE (= METAPHORE ) 154

1. Tarif154

2. Kaynakları155

- VIII -

3. Rükünleri (Öğeşleri) 158

4. İstiareninÇeşitleri158

A - Lafzın Tek veya Birden Ziyade Oluşuna Göre İstiare Çeşitleri158

B - Tarafların Birşeyde Birleşip Birleşmemesine Göre İstiare Çeşitleri165

C - Taraflara Ait Mülaimlerinin Söylenip Söylenmemesine Göreİstiare Çeşitleri166

Ç - Cani’in Açık veya Gizli OLUŞUNA Göre İstiare Çeşitleri167

D - Cami’in Tarafların Kavramında Yer Alıp Almayışına Göre İstiare Çeşitleri168

Üçüncü Altbölüm

MÜRSEL MECAZ (= METONTMİE) 169

Dördüncü Bölüm

Birinci Altbölüm

KİNAYE (= ALLUSION) 174

1. Kinayenin Öğeleri175

2. Kinayenin Çeşitleri175

3. Kinayenin Ehemmiyeti177

İkinci Altbölüm

TA’RİZ (= INSINATION) 177

ÜÇÜNCÜ KİTAP

BEDİ

Umumi Bilgiler181

Birinci Bölüm

DÜŞÜNCEYE BAĞLI SAN’ATLAR183

Birinci Yazı

Birinci Dereceden Zekaya Bağlı San’atlar183

- IX -

I. Tezad (= Antites) 184

II. Telvihler190

1. Ma’nevi Mugalata (Epitrope) 190

2. İstihdam190

3. Tevcih191

4. Tevriye192

5. Tecahül - i arif veya Tecahül - i arifane196

6. İrha - yı İnan(Extention) 197

7. Mukadder Suale Cevap198

8. Mezheb - i Kelami199

İ k i n c iY a z ı

İkinci Dereceden Zekaya Bağlı Olan San’atlar 200

I. TEZKAR 200

1. Müşakele 200

2. İstitrad 203

3. İrsad 203

4. İdmaç 204

5. Beliğ Süküt 205

6. Kavl - i bi’l - MÜCİB 207

Üçüncü Yazı

Tahayyüle Bağlı San’atlar 209

I. Teşhis ve İntak 209

1. Teşhis(= Personnification) 209

2. İntak211

II - Hüsn - i Ta’lil ve Yarı Hüsn - i Ta’lil 212

III - İzam (= Hyperbole) 216

1 - Mubalağa216

2 - İfrat, Tefrit ve İktisat 219

3 - İstidrak 220

4 - İstibta’a 224

İkinci Altbölüm

İHTİRASLARA BAĞLI SAN’ATLAR 224

Birinci Yazı

Çığlıklı San’atlar225

1 - Nida(=Exclamation) 225

2 - Tekmile - i Sadr(= Epiphoneme) 231

İkinci Yazı

Kesinti San’atlar234

1 - Doğrudan Doğruya Kesme(katı’) 234

2 - Terdid(= Disfonction) 236

- X -

ÜçüncüYazı

Dönüşlü San’atlar238

1 - Rücü’238

2 - İltifat242

3 - Tecrit249

4 - Lafızdan Dönüş: Tekrir(= Anaphore ) 252

Dördüncü Yazı

Kademeli(= Basamak ) San’atlar259

1 - Tedric(= Gradation ) 256

Beşinci Yazı

Sorulu San’atlar259

1 - İstifham259

2 - Cevaplı İstifhamlar263

Üçüncü Altbölüm

Bilgiye Bağlı San’atlar266

Birinci Yazı

Bilginin Malzeme Olarak Kullanıldığı San’atlar266

1 - Telmih267

2 - İktibas268

3 - Tazmin269

4 - Mülemma270

İkinci Yazı

Maksadın Bulunması Dinleyici Veya Okuyucuya Bırakılan

San’atlar271

1 - Mu’amma272

2 - Lugaz273

Dördüncü Altbölüm

Yapıya Bağlı Mana San’atları276

B ir i n c i Y a z ı

Cem’iyet276

1 - Mutabakat276

2 - Tenasüp276

3 - İlham - ı Tenasüp277

4 - İlham - ı Tezad280

5 - Teşubüh - i Etraf280

- XI -

İ k i n c i Y a z ı

Tensik281

1 - Sıfatların Tensiki281

2 - Müzavece283

3 - Cem283

4 - Tefrik285

5 - Taksim286

6 - Beraberinde Tefrik Bulunan Cem287

7 - Beraberinde Taksim Bulunan Cem288

8 - Beraberinde Tefrik Ve Taksim Bulunan Cem289

9 - Sayıların Siyakatı289

10 - Lüff - ü Neşir290

11 - Ittıart292

Ü ç ü n c üY a z ı

Yapıya Bağlı Diğer Mana San’atları292

1 - Bera’at - ı İstihlal293

2 - Zamirlerin Tevkidi294

3 - Takdim - Te’hir295

4 - Sihr - i Helal298

Beşinci Altbölüm

Diğer Birkaç Mana San’atı300

1 - Tefri’300

2 - Hezel300

3 - Tasbi303

4 - Kemal Edebi304

İkinci Bölüm

LAFIZLA İLGİLİ SAN’ATLAR306

Birinci Altbölüm

CİNAS 307

B i r i n c iY a z ı

I - Lafızların birbirine göre durumları307

II - Cinas, lafızlar arasındaki ses ve yazı benzerliğine dayanır308

İ k i n c iY a z ı

CİNAS VE ÇEŞİTLERİ309

1^ Dört benzerlik yönü309

2^ Tam Cinas310

3^ Tam Cinasın yapı bakımından sınıflandırılması311

4^ Tam olmayan cinaslar314

MANEVİ CİNAS320

- XII -

İkinci Altbölüm

İŞTİKAK 326

Üçüncü Altbölüm

Reddü’l - acüz ale’s - sadr328

Dördüncü Altbölüm

Kalb330

Beşinci Altbölüm

Akis331

Altıncı Altbölüm

Tedvir333

Yedinci Altbölüm

Seci ve Ona Bağlı San’atlar334

B i ri n c iY a z ı

Seci334

İ k i n c iY a z ı

Seci’e Bağlı San’atlar338

1 - Tasri’338

2 - Muvazene339

3 - Mümasele339

4 - Lüzum - ı ma - la - yelzem340

5 - Tarsi’340

Sekizinci Altbölüm

LAFZA BAĞLI SAYILMASI GEREKEN İKİ SANAT 341

1 - Taştir341

2 - Teşri341

Ü ç ü n c üB ö l ü m

Bedi’in Mülhakları 342

Birinci Altbölüm

Faydalı ve Usulle göre Mülhaklar342

1 - Faydalı Mülhaklar342

2 - Usulle İlgili Mülhaklar342

- XIII -

1^Akd ü Hal342

2^Ahz ü Saraka243

İkinci Altbölüm

Mütevassit Mülhaklar345

Tarih San’atı346

Bilginin tesbit edildiği bir Hüner346

Üçüncü Altbölüm

Zaid Mülhaklar358

Harflerin Şekil ve Düzenlerine Bağlı Hünerler358

1 - Mühmel358

2 - Mu’cem359

3 - Hayfa359

4 - Rıkta359

5 - Tashif359

6 - Mevsül360

7 - Mukatta’360

8 - Mütelevvin360

9 - Hazf360

*****************

Sayfa Satır Yanlış

6 4 ve 5 (bu iki satır yer değiştirecek. )

9 12 aliyealiye - i

107 29 tezad tezayif

145 31 zikredilirken zikredilen

188 12 Saylesi Sayesi

195 21(“Bakımından” ve “mütalaa” kelimeleri arasına “da” kelimesi ilave edilecek)

210 25 isnadına da isanadında

253 11 Şerer - şefanŞerer - feşan

256 31 dugular duygular

257 13 sağlamaktı - sağlamaktır.

257 30 boş - baş

271 8 (“ile” ve “hacetin” kelimeleri arasına “kıl” kelimesi ilave edilecek. )

297 6 (Satırın başındaki “müsebbibten”kelimesinin başına “Sebebin” kelimesi ilave edilecek. )

315 19 (“pervane” kelimesinden sonraki kelime “ağ - ağu” olacaktır. )

358 20 tasarruflarda tasarruflar

***************

KAYNAK:

EDEBİYAT

Bilgi ve Teorileri

Prof. Dr. M. Kaya BİLGEGİL

Enderun Kitapevi

Erzurum, 1980