SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR

Birinci Altbölüm

I. Yükleme (İsnâd)

Tâm nisbet, ya olumlu (= îcâbî) ya da olumsuz (= selbî) hâlde bulunur. Fakat muhakkak sûrette iki tarafı arasında dinleyiciye sözün gerisini bekletmeyecek sûrette bağ kurulmasını sağlar. Bu bağ, bir kavram yüküdür, onu taşıyan unsura yüklem (= müsned), yüklemle arasında nisbet kurularak yeni vaziyet, mânâsına aktarılan unsura özne(= müsnedün-ileyh), bu ilgi kurma işine de yükleme (isnâd) adı verilir.

Ahmed, okudu.-Ali, yazdı.-Kâğıt, beyazdır.-Bu su, soğuktur. cümlelerinin her biri, tâm bir nisbete karşılık oluyor; bu yüzden ayrı ayrı kelâm meydâna getirmektedirler. Nisbet kavramını taşıyan okudu, yazdı, beyâzdır, soğuktur kelimelerinden her biri “yüklem”dir; bunlardan kendilerine ilgi çeken Ahmed, Ali, kâğıt, bu su lâfızlar, özne (= müsnedün-ileyh), her grup arasındaki ilgi ise yükleme (= isnâd)tır.

Yüklemenin çeşitleri:

Yükleme;

a) kendi mâhiyetine,

b) söz sahibinin zihin hâline göre sınıflandırılır.

Yükleme, kendi mahiyetine göre iki çeşittir:

Bu tâm nisbet gerçek veyâ yalan olabileceği muhtemel bir bağla dışarıya yönelikse, bildirme isnâdı (haber isnâdı) ; değilse, dilek isnâdı (inşâ isnâdı) adını alır. Ahmed Acar, dün İstanbul'a gitti. -Kemâl Yavuz çok dikkatli bir gençtir.- Edebiyâtı, Nermîn Hanım bilir. -Zehrâ, usludur cümlelerindeki nisbetlerin dışarıya yönelik olduklarını görüyoruz; işte bunlar, bildirme isnâdıdır. Çocuğu, üzme. -Allah vere de, Lutfi Bey çabuk gele.- Abdullah kahvaltı etsin.-Ali sınıfını geçse idi. -Bu kız, hasta olmayaydı bâri.-Keşke erken gelseydiniz… nisbetlerinin dışarı ile ilgisi yoktur. Bu yüklemler, dilek bildiriyorlar.

Not.-Eski nahiv (syntaxe) kitaplarında ilk gruba girenler, “cümle-i haberiyye”; ikinci gruba girenler “cümle-i inşâiyye” diye adlandırılırdı.

İkinci; takımda ise, aklî gerçek (hakîkat-i akliyye), mecaz gerçeği (hakîkat-i mecâziyye) sûretlerinde karşımıza çıkar.

Bu kitâbı ben yazdım cümlesindeki yükleme aklî gerçek üzerine kurulmuştur. Sirkeci'deki sebil, Beşinci Sultân Murâd'ın yapısıdır cümlesinde ise mecâz gerçeği vardır: Pâdişah o eseri, mîmâra yaptırmıştır. Bu tarz yükleme, türlü nüktelerle olur.

Kelâmın Ögeleri (Rükünleri) :

Kelâmın ögeleri (rükünleri) ikiye ayrılır:

a) Doğrudan doğruya cümleyi meydâna getirenler: Bunlar asıl ögelerdir; vaktıyla “umde” diye adlandırılırlardı: Yüklem ve özne, buraya girer.

b) Yardımcı Ögeler: Bunlar, yüklem ve özne etrâfındaki kayıtlarla cümle tamamlayıcılarından (hâl, zarf, temyîz gibi) meydâna gelir. Eski kitaplarda “fazla” diye adlandırılırlardı.