|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 Ferâiz Hesabı Meselede iki nısıf (ikide bir) veya bir nısıf ile geri kalan bulunduğunda, meselenin aslı ikidendir. Meselede üçte bir ve mabek (geri kalan) veya üçte iki ile mabeka bulunduğu zaman, mesele üçten gelir, dörtte bir ile kalan veya dörtte bir ile nısıf (yarı) bulunduğu takdirde meselenin aslı dörtten gelir. Meselede sekizde bir ile geride kalan veya sekizde bir ile nısfı (yarı) olduğunda meselenin temeli sekizden gelir. Meselede yarı ile üçte bir veya altıda bir olduğu zaman aslı altıdan gelir. Tereke taksim olunmazdan evvel vârislerden birisi ölürse, şayet ilk ölüden aldığı hissesi geride bıraktığı vârislerine taksim olunursa her iki meselede birinci meselenin doğru olduğu meblâğdan sahih olur. Eğer taksim olunmazsa ikinci ölünün meselesi daha evvelce zikrettiğimiz şekilde tashih edilip bilâhare birisinin tamamını —eğer ikinci ölünün birinci ölüden aldığı pay ile meselesinin son vardığı şekil arasında muvafakat yoksa— diğerine darp edilir. Eğer aralarında muvafakat varsa ikinci meselenin kesrini birinci meselenin tamamına vur ne toplanırsa iki mesele de ondan tashih olunur. Birinci meseleden payı olanın payı, ikinci meselenin vufküne (kesrine) çarparak alınır, ikinci meseleden payı olanın payı, ikinci ölünün geride bıraktığı terekesinin vufkuna çarpılarak alınır. Münasahat meselesi düzgün olduğunda, sen her vârise düşen dirhemleri bilmek istersen meselenin vardığı miktarı kırk sekiz habbeye taksim edersin ne çıkarsa her vârisin payından ona karşılık bir habbe elde edersin. Avl Yediye, sekize, dokuza ve ona kadar a’vl (ziyade) olunur. Rub' (dörtte bir) ile üçte bir ve altıda bir olduğunda meselenin esası on ikidir. On üçe, on beşe ve on yediye a'vl olunur, yükseltilir. Sümünle (sekizde bir) beraber üçte iki veya altıda bir olduğu takdirde meselenin esası yirmi dörtten gelir, fakat yirmi yediye yükseltilir. Mesele kusursuz olarak vârisler arasında taksim edildiği takdirde, sahih addedilir. Bir grubun payları kendilerine taksim olunmadığı takdirde o grubun adedini meselenin aslına çarp, a'vl mümkünse a'vl eyle, nereye baliğ olursa ondan mesele sahih olur. Misali: Meyyitin hanımı ile iki kardeşi kaldığında hanıma dörtte bir düşer, iki kardeşe dörtte üç kalır ki, onlara taksim olunmaz. O halde ikiyi meselenin aslına dörde çarp, sekize yükselir ve mesele tashih edilmiş olur. Payları kendilerine taksim olunmaz grubun payları ile adetleri birbirine uygun ise, adetlerin muvafık bulundukları sayı meselenin aslına çarpılır. Hanımı ile altı kardeşinin geride kalması gibi dörtte bir, bir pay olarak hanıma verilir. Altı kardeşi dörtte üç kalır. O halde altının üçte birisi ki iki eder meselenin tamamına dörde çarpılır, sekize çıkar orada mesele doğru bir şekil alır. Varislerden iki veya daha çok grupların payları kendilerine taksim edilmezse bu takdirde gruplardan birisini diğerine bilâhare toplanan üçüncü gruba sonra hepsini birden meselenin temeline çarp, eğer grupların adetleri eşitse birisi çarpıldığı zaman diğerinin yerini tutar. Meyyitin, iki hanım ve iki kardeş terkettiği gibi... O zaman ikiyi meselenin esasına çarp, çıkandan mesele sahih olur. Adetlerin birisi diğerinin bir parçası ise, en fazlası en azının yerine geçer. Yani en fazlası meseleye çarptırılır. Dört hanım ve iki kardeşi geri bıraktığı gibi... Dördü çarptığın zaman ikiyi çarpmaya lüzum kalmaz. Adetlerden birisi diğerine bir kusurda muvaffak ise, birisinin muvaffak kesri diğerinin tümüne çarptırıldıktan sonra tümü meselenin aslına çarptırılır. Dört kadın bir kız kardeş ve altı amcayı geride bıraktığı takdirde altı ve dört nısıfta (yani her ikisinin de yarısı vardır) muvafıktır. O halde birisinin yarısını diğerinin tümüne çarp, elde edilen adedi de meseleni naslına çarp, kırk sekizi elde edersin. Bundan mesele doğru ve sahih olur, mesele sahih olduktan sonra her vârisin payını bütün terekeye çarp, çarpıdan sonra elde edilen meblâğı payların sıhhati için yapılan toplama taksim et, o zaman her vârisin hakkı çıkmış olur. SON |
