BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

13- Meyveleri Olgunlaştıkları Görünmeden Önce Koparmayı Şart Koşmaksızın Satmaktan Nehi Bâbı

3941- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Mâlik'e, Nâfi'den dinlediğim, onun da İbn Ömer'den naklen rivâyet ettiği şu hadîsi okudum:

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) meyveyi olgunlaştığı anlaşılıncaya kadar satmayı yasak etti. Bundan satanı da alanı da nehî buyurdu.

3942- Bize İbn Nümeyr rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ubeydullah, Nâfi'den; o da İbn Ömer'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen bu hadîsin mislini rivâyet etti.

3943- Bana Alî b. Hucr Es-Sa'dî ile Züheyr b. Harb rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize İsmail, Eyyûb'dan, o da Nafi'den, o da İbn Ömer'den naklen rivâyet etti ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) meyvesi olgunlasın caya kadar hurmayı, dânesi beyazlaşıp afetten emin oluncaya kadar başağı satmaktan men' etti. (Bundan) satıcıya ia, müşteriyi de nehî buyurdular.

3944- Bana Züheyr b. Harb rivâyet etti. Dedi ki: Bîre Cerîr, Tahyâ b. Saîd'den, o da Nâfi'den, o da İbn Ömer'den naklen rivâyet etti. İbn Ömer Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Meyveyi olgunluğu zuhur edip âfetten kurtuluncaya kadar satmayın!» buyurdular.

İbn Ömer: «Olgunluğu zuhur etmek; Meyvenin kızarması ve sarar-masıdır.» demiş.

3945- Bize Muhammed b. Müsennâ ile İbn Ebî Ömer rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Abdülvehhab, Yahya'dan bu isnâdla: «Olgunluğu zuhur edinceye kadar.» diye rivâyet etti; ondan sonrasını zikretmedi.

3946- Bize İbn Râfi' rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İbn Ebî Füdeyk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Dahhâk, Nâfi'den, o da İbn Ömer'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen Abdülvehhab hadisinin mislini haber verdi.

3947- Bize Süveyd b. Saîd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hafs b. Meysera rivâyet etti.

(Dedi ki): Bana Mûsâ b. Ukbe, Nâfi'den, o da İbn Ömer'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen Mâlik ile Ubeydullah hadîsi gibi rivâyette bulundu.

3948- Bize Yahya b. Yahya ile Yahya b. Eyyûb ve Kuteybe b. Hucr rivâyet ettiler. Yahya b. Yahya (Bize haber verdi) tâbirini kullandı. Ötekiler: Bize İsmâîl yani İbn Ca'fer, Abdullah b. Dinar'dan rivâyet etti; o da İbn Ömer'i şunu söylerken işitmiş, dediler: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) :

«Olgunlaştığı meydana çıkıncaya kadar meyveyi satmayın!» buyurdular.

3949- Bana bu hadîsi Züheyr b. Harb da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdurrahmân, Süfyân'dan rivâyet etti. H.

Bize İbn Müsennâ dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be rivâyet etti. Her iki râvi Abdullah b. Dinar'dan bu isnâdla rivâyette bulunmuşlardır. Şu'be hadîsinde şunu ziyâde etmiştir: «İbn Ömer'e: Onun olgunlaşması nedir? diye soruldu. İbn Ömer: Âfeti gider; dedi.»

3950- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Hayseme Ebû'z-Zübeyr'den, o da Câbir'den naklen haber verdi. H.

3951- Bize Ahmed b. Yûnus dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Züheys' rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû'z-Zübeyr, Câbir'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) olgunlasın caya kadar meyveyi satmaktan nehî buyurdu; yahut bizi nehî buyurdu.

3952- Bize Ahmed b. Osman En-Nevfelî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Âsim rivâyet etti. H.

Bana Muhammed b. Hatim de rivâyet etti. Lâfız onundur.

(Dedi ki): Bize Ravh rivâyet etti. Ebü Âsim ile Kavh demişler ki: Bize Zekeriyyâ b. İshâk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Amr b. Dînâr rivâyet etti. O da Câbir b. Abdüllâh'ı şunu söylerken işitmiş:

«Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) olgunluğu meydana çıkıncaya kadar meyveyi satmaktan neni buyurdu.»

3953- Bize Muhammed b. Müsennâ ile İbn Beşşâr rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Şu'be, Amr b. Mürra'dan, o da Ebû'l-Bahterî'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: İbn Abbâs'a hurma satışını sordum da: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) sahibi yiyinceye yahut yenilinceye ve tartılıncaya kadar hurmayı satmaktan nehî buyurdu; dedi. Bunun üzerine ben: Tartılacak ne demek? diye sordum. İbn Abbâs'ın yanında bulunan bir adam: Göz kararı ile ölçülünceye kadar; dedi.»

3954- Bana Ebû Küreyb Muhammed b. Alâ' rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Muhammed b. Fudayl, babasından, o da İbn Ebî Nu'm'dan, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet etti. Ebû Hüreyre şöyle dedi:

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Meyveleri olgunlukları zuhur edinceye kadar satın almayın!» buyurdular.

3955- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Süfyân b. Uyeyne, Zührî'den naklen haber verdi. H.

Bize İbn Nümeyr ile Züheyr b. Harb da rivâyet ettiler. Lâfız onlarındır. (Dediler ki): Bize Süfyân rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Zührî, Sâlim'den, o da İbn Ömer'den naklen rivâyet etti ki: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), olgunluğu anlaşılıncaya kadar meyve satışından ve yaş hurmayı kuru hurma mukabilinde satmaktan nehî buyurmuşlar,

3956- İbn Ömer Şöyle dedi: Bize Zeyd b. Sabit de anlattı ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ariyye (denilen) hurmaların satışına ruhsat vermiş.

İbn Nümeyr kendi rivâyetinde: «Satılmasını» tâbirini ziyâde etti.

3957- Bana Ebû't-Tâhir ile Harmele rivâyet ettiler. Lâfız Harmele'nindir. (Dediler ki): Bize İbn Vehb haber verdi.

(Dedi ki): Bana Yûnus, İbn Şihâb'dan naklen haber verdi.

(Dedi ki): Bana Saîd b. Müseyyeb ile Ebû Seleme b. Abdirrahmân rivâyet ettiler ki, Ebû Hüreyre şunları söylemiş: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Olgunluğu zahir oluncaya kadar meyveyi satın almayın! Kuru hurma mukabilinde yaş hurmayı da satın almayın!» buyurdular.

İbn Şihâb: «Bana Salim b. Abdillâh b. Ömer dahi babasından, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen bu hadîsin tamamiyle mislini rivâyet etti.» demiş.

Bu Bâbın hadîslerinden Abdullah b. Ömer ile Câbir (radıyallahü anh) rivâyetlerini Buhârî ile Ebû Dâvûd «Kitâbü’l-Buyû'»da; ayrıca Câbir (radıyallahü anh) rivâyetini İbn Mâce «Ticâret»de; İbn Abbâs (radıyallahü anh) rivâyetini Buhârî «Buyû'»da tahrîc etmişlerdir. Bu hususta başka ashâb-ı kirâmdan da rivâyetler vardır.

Rivâyetlerin hepsi meyveyi kemâle gelmeden satmanın memnu' olduğunu göstermektedir. Kemâle gelmekten murâd: Sarı renkli meyvelerin sararması, kırmızı olanların kızarması, hububat ve sebzelerin de faydalanılır hâle gelmesidir. Bununla beraber mesele selef ulemâ arasında ihtilaflıdır. İmâm Leys ile Mâlikîler'e göre kemâle gelmekten maksat: Meyvelerin cinsidir. Şu halde bir beldenin bahçelerinden birinde meselâ; kirazlar kızarsa, o beldenin bütün meyve cinslerini —henüz kemâle gelmemiş olsalar bile— satmak caizdir. Yalnız Mâli kîler meyvelerin birbiri ardından olgunlaşmasını şart koşmuşlardır.

İmâm Ahmed b. Hanbel meyvelerin ayrı ayrı her bahçede hattâ bir rivâyete göre her ağaçta müstakillen kemâle gelmesi lâzım geldiğini söylemiştir.

Şâfiîler'ce her cins meyve ayn ayrı nazar-ı i'tibâra alınır. Hanef iler bu tafsilâta lüzum görmemişlerdir.

Olgunlaşmamış meyvelerin satışı hususunda şâfiîler'den İmâm Nevevî şunları söylüyor: «Bir kimse meyveyi, derhal toplamak şartiyle henüz kemâle gelmeden satsa, satış bilittifak sahihtir. Ulemâmız diyorlar ki: Meyveyi toplamayı şart koşsa da sonra toplamasa satış sahihtir. Satıcı müşteriye o meyveyi toplatır. Alanla satanın meyveyi ağaçta bırakmak hususunda anlaşmaları da caizdir. Meyveyi ağaçta bırakmak şartiyle satmak icmâan bâtıldır. Zira çok zaman meyve kemâle gelmeden telef olur. Bu takdirde satıcı, dîn kardeşinin malını haksız yere yemiş olur. Lâkin meyveyi derhal toplamayı şart koşarsa bu zarar ortadan kalkar. Toplamayı şart koşmayıp mutlak olarak satarsa bizim mezhebimizle cumhûra göre satış bâtıldır. İmâm Mâlik'in kavli de budur. Ebû Hanîfe meyveyi toplama şartının vâcib olduğunu söylemiştir.»

Fakat Aynî İmâm Nevevî'nin icmâ' iddiasını kabul etmemiş; bu meselede ulema arasında kuvvetli ihtilâf olduğunu kaydettikten sonra şunları söylemiştir: «İbn Ebî Leylâ ile Sevrî meyveyi olgunlaşmadan satmanın mutlak surette caiz olamayacağına kaildirler; bu babta icmâ' nakleden zât vehme kapılmıştır. Yezîd b. Ebî Habîb ise bu satışın mutlak surette hatta meyveyi ağaçta bırakmak şartiyle dahi caiz olduğunu söylemiştir; bu hususta icmâ' nakleden de vehmetmiştir.»

Bu bâbtaki tafsilât şöyledir: Sevrî. İbn Ebî Leylâ, İmâm Şafiî, İmâm Mâlik, İmâm Ahmed ve İshâk: Kızarmadıkça yahut sararmadıkça ağaç üzerindeki meyveyi satmak caiz değildir; demişlerdir.

Evzâî, İmâm A'zam, İmâm Ebû Yûsuf ve İmâm Muhammed'e göre ise ağaçta meyve zuhur ettikten sonra olgunlaşmadan satmak caizdir. İmâm Mâlik ile İmâm Ahmed'in birer kavilleri de budur. Hanefîler'inbu bâbtaki delili Buhârî'nin Hazret-i Abdullah b. Ömer'den rivâyet ettiği bir hadîstir. Mezkûr hadîste Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Her kim tohumladığı bir hurmayı satarsa, o hurmanın meyvesi satana aiddir; meğer ki müşteri şart koşmuş ola.» buyurmuşlardır.

Aynı ,hadîsin Tirmizî rivâyetinde şu ziyâde de vardır: «Ve her kim bir köle satar; kölenin de malı bulunursa onun malı salana aiddir; meğer ki, müşteri şart koşmuş ola!»

Tirmizî: «Bu hadîs hasen sahihtir.» demiştir.

İstidlalin vechine gelince: Hadîs-i şerîf olgunlaşmadan meyve satmanın mubah olduğunu gösteriyor. Çünkü satışa şart koşulmaksızın dahil olmayan birşeyin şart koşulursa satılabileceğine delâlet ediyor. Burada şart koşulmadan satışa dâhil olmayan şey olgunlaşmamış meyvedir.

Hanefîler'ce Bâbımız hadîslerinden murâd: Ağacın meyvesini henüz meyve haline gelmeden satmaktır. Bu takdirde satıcı elinde mevcut olmayan bir şeyi satmış olur ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) buna men' etmiştir.

Tahâvî'nin beyanına göre ulemâdan bir cemaat bu hadîslerdeki nehyin tahrîm için değil, bir meşveret ve nasihat kabilinden olduğunu söylemişlerdir. Ashâb-ı kirâmdan bazıları hurmalarım kemâle gelmeden satar; sonra bir âfet dolayısiyle hurma olmayınca Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’in huzurunda birbirlerinden hak dâva ederlerdi. Bu hususta Buhârî, Nesâî ve Beyhakî Hazret-i Zeyd b. Sabit'den bir hadîs rivâyet etmişlerdir. Mezkûr hadîste Zeyd (radıyallahü anh) Şöyle demiştir:

«Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) devrinde halk kemâle gelmeden meyve satarlardı. Meyveler devşirilip hesaplaşma zamanı gelince müşteri: Yemişlere çürüme, küf ve balsıra arız oldu derdi. Yani bir takım afetler sayarak bunlarla ihticâc ederlerdi. Bu hususta huzuru risâlet penahilerinde dâvalar çoğalınca Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) meşveret kabilinden: Meyvenin olgunluğu anlaşılmadan satış yapmayın! buyurdular.»

Hazret-i İbn Ömer'in bir rivâyetinde (arâyâ) satışına ruhsat verildiğinden bahsedilmektedir. Arâyâ: Ariyyenin cem'idir.

Ariyye: Satışı haram kılınanlardan hâriç kalan hurma demektir. Bunu şöyle îzâh ederler: Müzâbene yani ağaç üzerindeki hurmayı kuru hurma mukabilinde satmak yasak edilince bu meyanda ariyyeye müsaade buyurulmuştur. Ariyye, hurma ağacı ve parası olmayan ihtiyaç sahibi bir kimsenin çoluğuna çocuğuna taze hurma tattırmak maksadiyle elindeki kuru hurmayı verip göz kararı ile ağaçtaki taze hurmadan o miktar hurma satın almaktır.

İbn Esîr «En-Nihâye» adlı eserinde beş vesk (kile)’den az olmak şartiyle buna ruhsat verildiğini söyler. "Nitekim bundan sonraki bâbda ariyye meselesi delilleriyle görülecektir.

Hazret-i İbn Ömer'in bir rivâyetinde zikri geçen başak satışı hakkında Nevevî şunları söylüyor: «Bu hadîste İmâm Mâlik ile Kûfeliler'e ve ekser-i ulemâya delil vardır. Onlara göre daneleri katılaşan başağı satmak caizdir. Bizim mezhebe gelince: Bu hususta mezhebimizde tafsilât vardır. Başak arpa ve mısır gibi daneleri görünen hububattan ise satılması caizdir. Buğday gibi daneleri kavuzlu olup döğülmek suretiyle temizlenenlerden ise bu hususta şafiî'nin iki kavli vardır. Yeni mezhebine göre caiz değildir, ki esah olan da budur. Eski mezhebine göre caizdir.

Daneleri katılaşmadan hububatı satmak caiz değildir; meğer ki derhal biçmek şartiyle satıla.

Ekini danesi katılaşmadan tarla İle birlikte şartsız olarak satmak —tarlaya tebean— caizdir. Olgunlaşmadan meyveyi ağacına tebean şartsız satmak da caizdir. Sebzelerin hükmü de böyledir. Onları da tarladan ayrı olarak satmak ancak kaldırmak suretiyle caiz olur. Olgunlaşmadan karpuz ve emsali şeyleri satmak dahi aynı hükme tâbidir. Bu meselenin feri'leri çoktur.»