BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

43- Safa İle Merve Arasındaki Sa'yin Bir Rükün Olduğunu, Haccın Ancak Onunla Sahih Olabileceğini Beyan Bâbı

3138- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Muâviye, Hişâm b. Urve'den, o da babasından, o da Âişe'den naklen rivâyet etti. Urve şöyle dedi:

Âişe'ye:

— Ben Öyle zannediyorum ki bir adam Safa ile Merve arasında sa'y . yapmasa, zarar etmez! dedim. Âişe;

— Niçin? diye sordu.

— Çünkü Allahü teâlâ:

"Şüphesiz ki Safa İle Merve Allah'ın şeâirindendir ilâh." Süre-i Bakara âyet 158 buyuruyor; dedim. Bunun üzerine Âişe (radıyallahü anha) şunu söyledi:

— Allah Safa ile Merve arasında sa'y yapmayan bir kimsenin ha canı da örn resini de tamam kabul etmez. Eğer mes'ele senin dediğin gibi olsaydı âyet-i kerime (Onların arasında sa'y yapmaması, ona zarar etmez!) seklinde olurdu. Sen, bu âyetin ne hususta nâzil olduğunu bilir misin? Âyet-i kerîme şu hususta nâzil olmuştur:

Câhiliyet devrinde Ensâr deniz kenarında bulunan iki put için tel biye getirirlerdi. Bunlara îsâd ve Naile denilirdi.

Sonra (Mekke'ye) gelerek Safa ile Merve arasında sa'y yaparlar, bilâharu traş olurlardı. İslâmiyet gelince câhiliyet devrinde bakarak Safa Uf Merve arasında sa'y yapmaktan çekindiler.

Bu sebeple Allah (azze ve celle)

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın seâirindendir.) âyet-i kerîmesini sonuna kadar inzal buyurdu. Bir daha Ensâr e* tavaf ettiler.»

3139- Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Üsâme rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hişâm b. Urve rivâyet etti.

(Dedi ki): Bana babam haber verdi.

(Dedi ki): «Âişe'ye:

— Ben, Safa ile Merve arasında sa'y yapmamakta, kendim için bir beis görmüyorum! dedim. Âişe:

— Niçin? diye sordu:

— Çünkü Allah (azze ve celle)-.

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeâirindendir,.) » dedim.

Bunun üzerine Âişe:

— Mes'ele senin dediğin gibi olsa, âyet-i kerime:

 (O kimseye Safa İle Merve arasında tavaf etmemekte bir beis yoktur!) seklinde inerdi. Bu âyet-i kerîme Ensâr’dan bir takım insanlar hakkında nâzil olmuştur. Câhiliyet devrinde bunlar ihrama girerken Menât için telbiye getirirlerdi. Bu sebeple Safa ile Merve arasında sa'y yapmak onlara helâl değildi. (Bu zevat) Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte, hacca geldikleri vakit, bunu kendisine andılar, Allahü teâlâ da bu âyeti indirdi.

Ömrüme yemin ederim ki Safa ile Merve arasında sa'y yapmayan kimsenin haccını, Allah kabûl etmez!»

3140- Bize Amru'n-Nâkıd ile İbn Ebi Ömer hep birden İbnİ Uyeyne'den rivâyet ettiler, İbn Ebî Ömer

(Dedi ki): Bize Süfyân rivâyet etti.

(Dedi ki): Zührî'yi Urvetü'bnü'z-Zübeyir'den naklen rivâyet ederken dinledim. Urve şöyle dedi:

Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'in zevcesi Âişe'ye:

— Ben, Safa ile Merve arasında sa'y yapmayan bir kimseye bir şey lazım geldiğini zannetmiyorum. Onların arasında sa'y yapmamış olmama da aldırış etmiyorum! dedim. Âişe:

— Ne çirkin söz söyledin, ey kız kardeşim oğlu! Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) sa'y yapmış, Müslümanlar da bunu îfâ etmişlerdir. Binâenaleyh bu, bir sünnet olmuştur. Safa ile Merve anısında sa'y yapmayanlar ancak Müşellel'deki azgın Menâta telbiye getirenlerdir. İslâmiyet gelince biz, bunu Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) sorduk. Bunun üzerine Allah (azze ve celle),

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeâirindendir. İmdi her kim Beyti hacceder yahut ömre yaparsa, bunların arasında sa'y yapmasından beis yoktur.) âyet-i kerîmesini indirdi.

Eğer dediğin gibi olsaydı, âyet-i kerîme:

 (O kim sa'y yamamakta bir beîs yoktur.) şeklinde inerdi; dedi.»

Zühri dedi ki: «Ben, bunu Ebû Bekir b. Abdirrahman b. Haris b. Hişam'a söyledim de onun hoşuna gitti ve şöyle dedi:

— İşte ilim budur! Vallahi ben, ulemâda» bir takım kimseleri şunu söylerken İşittim: Araplardan Safa ile Merve arasında sa'y yapmayanlar:

 (Bizim, İta iki taş arasındaki sa'yimiz câhiliyet devrinden kalma bir âdettir.) derlerdi. Ensardan diğer bir takım Araplar:

 (Biz ancak beyti tavaf etmeye memur olduk. Safa ile Merve arasında sa'y yapmakla me'mûr değiliz!) diyorlardı.

Bunun üzerine Allah (azze ve celle):

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeâirindendir.) âyet-i kerîmesini indirdi.»

Ebû Bekir b. Abdirrahmân: «Zannederim bu âyet her iki fırka hakkında nâzil olmuşdur.» dedi.

3141- Bana Muhammed b. Râfî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Huceyn b. Müsemmâ rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Leys, Ukayl'den, o da İbn Şihâb'dan naklen rivâyet etti.

(Dedi ki): Bana Urvetü'bnuz Zübeyir haber verdi;

«Âişe'ye sordum...» diyerek hadisi, yukarki hadîs tarzında rivâyet etmiş, şunları da söylemiştir:

«Onlar, bunu Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'e sorarak:

— Ya Resûlallah! Biz Safa ile Merve arasında sa'y yapmaktan çekiniyoruz! dedikleri vakit. Allah (azze ve celle) de:

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeâirindendir. İmdi her kim Beyti hacceder yahut ömre yaparsa bunların arasında sa'y yapmasından beis yoktur) âyet-i kerimesini indirdi, Âişe:

— Gerçekten (sallallahü aleyhi ve sellem) , Safâ ile Merve arasındaki sa'yî» sünnet (olarak meşru) kılmıştır. Binâenaleyh onların arasındaki sa'yi terketmek kimsenin hakkı değildir! dedi.»

3142- Bize Harmeletu'imu Yahya rivâyet etti. (Dedi i): Bize İbn Vehb haber verdi.

(Dedi ki): Bana Yûnus, İbn Şihab'dan, o da Urvetü'bnu'z-Zübeyir'den naklen haber verdi. Urveye de Âişe haber vermiş ki: Müslüman olmazdan evvel Ensâr ile Gassân Menât için telbiye getirirler, Safa ile Merve arasında sa'y yapmaktan çekinirlermiş. Bu, onların babalarından kalma bir âdetiymiş. Menât için ihrama giren, Safa île Merve arasında sa'y yapmazmış. İslâmiyeti kabul ettikleri vakit bunu Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'e sormuşlar da Allah Resûlüllah bu bâbda:

 (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeairindendir. İmdi her kim Beyti hacceder yahut ömre yaparsa, onların arasında sa'y yapmasında bir beis yoktur. Kim kendiliğinden bir hayır işlerse bilmeli ki, Allah şükrü kabul eden ve bilendir.) âyet-i kerîmesini indirmiş.

Bu hadîsi Buhârî «Hacc» bahsinin bir-iki yerinde; Nesâî «Hacc» ile «Tefsir» bahislerinde tahrîc etmişlerdir.

Hadîsin birinci rivâyetinde deniz boyunda İsaf ve Naile adlarında iki put bulunduğu bildirilmekteyse de Kâdi Iyâz bunun hatâ olduğunu söylemiş, deniz tarafındaki putun şâir rivâyetlerde de bildirildiği vecihle Menât olduğunu bildirmiştir.

Menât: Amr b. Lühey tarafından Müşellelin deniz tarafına dikilmiş bir puttur.

Câhiliyet devrinde Ezd ve Gassân kabileleri hacc için bu puta telbiye getirirlermiş.

Miişellel; Kudeyd yakınında bulunan bir tepedir. Deniz kenarında İsaf ile Naile isimlerinde put yoktur.

Şeâîr: Şaîre'nin cem'idir.

Şaîre: Nişane, alâmet, demektir.

Safa ile Merve'nin şeâirden sayılmaları ibâdet edilecek yerler oldukları içindir.

Anlaşılıyor ki Hazret-i Urve âyet-i kerimeden Safa ile Mervi- arasındaki sa'yin vâcib olmadığını anlamıştır. Ona göre âyetten murad: Sa'yi Urketmekten dolayı bir şey lâzım gelmemesidir.

Fakat Hazret-i Âişe bu mânâyı kabul etmemiş, âyetten muradın sa'yi terk değil, sa'yi yapmak olduğunu bildirmiş ve şayet sa'yin terki murâd edilse âyet-i kerîmede: «Tavaf etmemekte beis yoktur,» buyurulması îcâb ettiğini söylemiştir.

Hazret-i Urvenin te'vili «Cünah» tâbiri yoktur. Ekseriyetle mubah olan şeylerde kullanıldığına nazarandır.

Âişe (radıyallahü anha) , kendisine âyette vücûba veya adem-i vü-cûba âit bir şey-bulunmadığını, mezkûr kelimenin vacibin sukutu hakkında nass olmadığını anlatmak istemiştir.

Bu sebeple âyet-i kerîmenin Ensâr hakkında nâzil olduğunu da bildirmiştir.

Gerçi şâzz bir kıraata göre âyet-i kerîme Hazret-i Âişe'nin . dediği gibi «Onların arasında tavaf etmemekte bir beis yoktur.»

şeklinde de okunmuşsa da Taberî buradaki «Lâ» kelimesinin ziyâde olduğunu binâenaleyh bu kırâata göre de mânânın «Onların arasında sa'y etmekte beis yoktur.» demek olduğunu söylemiştir.

Tahâvi , şâz kırâatların. meşhur olan kırâata muhalif mânâlarının hüccet olmadığını nakletmiştir. Ona göre âyette sa'yi müstehab görenlere de delil yoktur. Çünkü âyetteki tetavvu'dan murâd sa'y değil; hacc ve ömrenin aslıdır.

Vahidi'nin İbn Abbâs (radıyallahü anh)'dan rivâyetine göre vaktiyle Safa üzerinde erkek suretinde bir put varmış; buna İsaf denilirmiş. Merve üzerinde de kadın suretinde bir put olup Naile adını taşırmış.

Ehl-i Kitabın züûmlarınca güyû bunlar vaktiyle ınsanmışlar. Kâbe'de zina ettikleri için Allah, onları taşa kalbetmiş de, ibret için Safâ ve Merve üzerine çıkarılmışlar. Aradan uzun müddet geçince câhilıyet devri halkı bunlara tapmaya başlamışlar, onlara tavaf ederken elleriyle dokunurlarmış.

İslâmiyet gelince bu putlar kırılmıştır. Müslümanlar bunlar sebebiyu- Safa ile Merve arasında sa'y yapmaktan çekinmiş. Nihayet âyet inerek sâ'ym meşru olduğunu beyân buyurmuştur.

Hazret-i Âişe'nin «Binâenaleyh bu bir sünnet olmuştur. murâd: Meşru kılınmıştır, demektir.

Kirmânî bu sözü «Haccın rüknü, olmuştur.» mânâsına almış, Bazıları da: «Buradaki sünnetten murâd farzdır.» demişlerse de Ayni , buna itiraz etmiş ve sünnet lâfzından rükün mânâsı çıkarılamıyacağını, aksi taktirde sünnetle rükün arasında bir fark kalmayacağını söylemiştir. Çünkü rükün: Bir şeyin mâhiyetinde dâhil olan malzemedir.

Safa ile Merve arasındaki sa'yin ise haccın mâhiyetinde dâhil olduğuna kaail olan yoktur.

Hazret-i Âişe'nin sözü nihayet sa'yin vâcib kuvvetinde bir sünnet-i müekkede olduğunu göstermektedir ki, Hanefiîler’in kavli de budur.

3143- Bize Ebû Bekir b. Ebi Şeybe rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Muâviye, Asımdan, o da Enes'den naklen rivâyet etti. Enes (radıyallahü anh) Şöyle dedi:

«Ensâr Safa ile Merve arasında sa'y yapmaktan çekinirdi. Nihayet: (Şüphesiz ki Safa ile Merve, Allah'ın şeârindendir. İmdi her kim beyti hacceder yahut ömre yaparsa, onların arasında sa'y yapmasında bir beis yoktur.) âyet-i kerîmesi nâzil oldu.»

Bu hadîsi Buhârî «Hacc» ve «tefsir» bahislerinde; Tirmizî «Tefsir» bahsinde; Nesâî de «Haco bahsinde muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir.

Buhârî'nin rivâyetinde hadîs "şöyledir: Asım

Dedi ki: «Enes b. Mâlik (radıyallahü anh)’e: «Siz Safa ile Merve arasında sa'y yapmayı eyi görmez mi idiniz? diye sordum.

— Evet! Çünkü o câhiliyyet devrinin şeârindendi. Nihayet Allah: (Şüphesiz ki Safa ile Merve Allah'ın şeârindendir. İmdi her kim beyti hacc eder veya ömre yaparsa onların arasında sa'y yapmasında bir beis yoktur.) âyet-i kerimesini indirdi.»