BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

27- Ölen Bir Kimse Namına Orucun Kazası Bâbı

2748- Bana Harun b. Saîd El-Eyli ile Ahmed b. İsa rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Ihni Vebb rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Amr b. Haris, Ubeydullah b. Ebî Cafer'den, o da Muhammed b. Ca'fer b. Zâbeyr'den, o da Urve'den o da Âişe (radıyallahü anha)'dan naklen haber verdi ki Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ;

«Her kim üzerinde oruç borcu olduğu halde ölürse onun nâmına velisi oruç tutar.» buyurmuşlar.

Bu hadîsi Buhârî, Ebû Dâvud ve Nesâî «Kitâbu's-Savm» da tahric etmişlerdir.

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'in:

«Üzerinde oruç borcu olduğu halde...» buyurması, maksadının mükellefler olduğuna karinedir. Yani akıl baliğ olarak ölen bir kimsenin oruç borcu varsa, onun nâmına velisi oruç tutacaktır. Bunu tecviz eden ulemâ velinin kim olduğunu tâyin hususunda ihtilâf etmişlerdir. Bazıları akraba olduğunu söylemiş bir takımları hassaten mirasçı, diğerleri de asabe akraba olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Kirmânî'ye göre sahih olan kavil akraba olmasıdır. Bu hususta asabe yahut mirasçı olmanın bir te'siri yoktur. Akraba olmayan birinin ölen nâmına oruç tutması hususunda «El-MÜhezzeb» şerhinde: «Velinin izni ile tutarsa şahindir. îzinsiz tutarsa sahîh olmaz. Velinin Ölen nâmına oruç tutması vâcib değil müstahabdır.» denilmektedir.

İbn Hazm'in rivâyetine göre Leys b. Sa'd, Ebû Sevr've Dâvud-u Zahiri velilerin ölen kimse nâmma oruç tutmalarının farz olduğunu söylemişlerdir.'

İçlerinden birinin oruç tutması da kâfidir.

Nevevî dahi «Er-Bavda» nâm eserinde kat'iyyetle buna kaail olmuş fakat mezkûr kavli hiç bir kimseye nisbet etmemiştir.

Aynî diyor ki: «Üstadımız Zeynüddin, Nevev i'nin bu kavline şaşmış, sonra onun müslim şerhinde Safi î'nin bir kavline göro ölen kimse namına velisinin oruç tutması müstehab olduğunu söylediğini, vâcib değildir, diye tasrih ettiğini bildirmiştir.»

2749- Bize İshâk b. İbrahim rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize tu b. Yunus haber verdi

(Dedi ki): Bize A'meş, Müslim. Batin'den, o da Saîd b. Cübeyr'den, o da İbn Abbâs (radıyallahü anhûma)’dan naklen rivâyet ettiki bir kadın Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e gelerek:

— «Annem, üzerinde bir ay oruç borcu olduğu halde vefat etti.» demiş. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem);

— «Ne denin? Annenin, üzerinde (başka) bir borç olsaydı onu ödermiydin?» buyurmuş, Kadın:

— «Evet.» demiş. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «Öyle ise Allah borcu ödenmeye daha lâyıktır.» buyurmuşlar.

2750- Bana Ahmed b. Ömer El-Vekiî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Hüseyin b. Aliy, Zaide'den, o da Süleyman'dan, o da Müslim-i Batin'den, o da Saîd b. Cübeyr'den, o da İbn Abbâs (radıyallahü anhüma) dan naklen rivâyet etti. İbn Abbâs şöyle dedi: Bir adam Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’e gelerek:

— «Ya Resûlüllah! Annem, üzerinde bir aylık oruç borcu olduğu halde vefat etti, onun nâmına bu orucu ben kaza edeyim mi?» diye sordu. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «Şayet annenin (başka) bir borcu olsa onun nâmına Öder miydin?» buyurdu. O -sât:

— «Evet» cevabını verdi. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «öyle İse Allah borcu ödenmeye daha lâyıktır.» buyurdular. (Râvi) Süleyman

(Dedi ki): «Hakem ile Selemetü'bnü Küheyl hep birden, Müslim bu hadisi rivâyet ederken biz oturuyorduk, Mücâhid'i bu hadîsi İbn Abbâs'dan naklederken dinledik, dediler.

2751- Bize Ebû Saîd-i Eşecc rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû Hâlid-i Ahmer rivâyet etti.

(Dedi ki):Bize A'meş, Selemetâ'bnü KÜheyl ile Hakem b. Uteybe ve Müslim-i Batin'den, onlar da Satd b. Cübeyr ile Mücâhid ve Atâ'dan onlar da İbn Abbâs (radıyallahü anhûma)'dan, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen bu hadîsi rivâyet etti.

2752- Bize İshak b. Mansûr ile İbn Halef ve Abd b. Humeyd hep birden Zekeriyyâ b. Adiyy'den rivâyet ettiler. Abd

(Dedi ki): Bana Zekeriyyâ b. Adiyy rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ubeydullah b. Amr, Zeyd b. Ebî Üneyse'den naklen haber verdi.

(Dedi ki): Bize Hakem b. Uteybe, Saîd b. Cübeyr'den, o da İbn Abbâs (radıyallahü anhûma)’dan naklen rivâyet eyledi, İbn Abbâs şöyle dedi: Bir kadın Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e gelerek:

— «Ya Resûlüllah, Annem, üzerinde adak orucu olduğu halde vefat etti. Onun namına ben oruç tutabilir miyim » diye sordu, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «Ne dersin? Annenin üzerinde (başka) bir borç olsa da onu ödeseydin, onu nâmına geçer miydi?» buyurdu. Kadın:

— «Evet» cevâbını verdi. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «Öyle ise annen nâmına oruç tut,» buyurdular.

Bu hadîsi Buhârî, Tirmizî, Nesâî ve İbn Mâce «Kitabu's-Savm»da, Ebû Dâvud «Kitâbu'l-Eymân ve'n-Nüzûr»da tahric etmişlerdir.

Hadîsin muhtelif rivâyetleri vardır. Rivâyetlerin bâzılarında Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e bir adam geldiği,diğer bâzılarında gelenin kadın olduğu bildirildiği gibi bâzı rivâyetlerde vefat eden kadının bir aylık oruç borcu, bazılarında iki ay peşi peşine oruç borcu, bir rivâyette de nezir orucu borcu olduğu bildirilmektedir.

Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'e gelen erkek ve kadının isimleri malum değildir. Vak'anın müteaddit defalar vukubulmuş olması muhtemeldir.

2753- Bana Aliyyu'bnÜ Hucr Es-Sa'dî rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Aliyyu'bnü Müshir Ebû'l-Hasen, Abdullah b. Atâ'dan, o da Abdullah b. Büreyde'den o da babası (radıyallahü anh) dan naklen rivâyet etti. Şöyle dedi:

«Bir defa ben, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in yanında otururken ona bir kadın gelerek:

— «Ben anneme bir câriye tasadduk ettim. Halbuki annem vefat etti dedi. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— «Ecrin Sabit olmuştur. Cariyeyi de miras sana iade etmiştir, buyurdu. Kadın:

— «Ya Resûlallah, Annemin üzerinde bir ay oruç borcu vardı, onun nâmına bu orucu ben tutabilir miyim ? diye sordu. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— Onun namına oruç tut, buyurdu. Kadın:

— Annem hiç hacc etmedi, onun nâmına ben hacc edebilir miyim ? ctedi. Resûlallah (sallallahü aleyhi ve sellem):

— Onun namına haccet, buyurdular.

2754- Bu hadîsi Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdullah b. Nümeyr, Abdullah b. Atâ'dan, o da Abdullah b. Büreyde'den, o da babası (radıyallahü anh)'dan naklen rivâyet eyledi. Babası: «Ben, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'in yanında oturuyordum» diyerek İbni Müshir hadisi gibi rivâyette bulunmuş. Yalnız o «İki ayın orucu» demiştir.

2755- Bize Abd b. Hameyd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdürrazzâk haber yerdi

(Dedi ki): Bize Sevr!, Abdullah b. Atâ'dan, o da İbn Büreyde'den, o da babası (radıyallahü anh)'dan naklen haber verdi. Babası:

«Bir kadın, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’e geldi...» diyerek yukardaki hadîsin mislini rivâyet etmiş ve: «Bir ayın orucu» demiştir.

2756- Bana, bu hadîsi İshâk b. Mansûr da rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ubeydullah b. Mûsa, Süfyan'dan, bu isnadla haber verdi. Ve: «İki ayın orucu» dedi.

2757- Bana İbn Ebî Halef rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize İshak b. Yûsuf rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdülmelik b. Ebî Süleyman, Abdullah b. Ata' El-Mekki'den, o da Süleyman b. Büreyde'den, o da babası (radıyallahü anh)'dan naklen rivâyet eyledi. Babası:

Bir kadın, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’e geldi...» diyerek yukarkilerin hadîsleri gibi rivâyette bulunmuş ve: «Bir ayın orucu.» demiştir.

Bu hadîs dahi ölen bir kimse nâmına oruç tutulacağına, haccedilebileceğine kaail olanların delillerindendir. Ulemâ hacc mes'elesinde de ihtilâf etmişlerdir.

Bâzılarına göre velinin Ölen kimse nâmına haccetmesi lâzımdır.

Hadîs-i şerif bir kimsenin tesadduk ettiği bir şeyi mîras olarak alabileceğine delâlet etmektedir.

Cumhûra göre başkası nâmına haccetmek, âciz şartıyla caizdir. Yani kötürüm olup iyileşme ümîdi bulunmayan bir kimse ile vefat eden nâmına haccetmek caizdir.

Kâdî İyâz, Malikîler'in ölen bir kimse nâmına oruç tutmak ve haccetmek hususunda bu hadîslerle istidlal edemediklerini, çünkü hadîslerin muztarîb olduklarını söyleyerek itizarda bulunmuştur.

Nevevî, Kâdî'nin itizarım kabul etmemiş: «Bu itizar batadır. Hadîsde izdırâb yok, ihtilâf vardır...» demiştir.