BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

33- Kur'ân'ı Ezberde Tutmaya İhtİmâm Emri, Filan Âyeti Unuttum Demenin Keraheti, O Âyet Bana Unutturuldu Demenin Cevazı Bâbı

1873- Bize, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ile Ebû Küreyb rivâyet ettiler. Dediler ki: Bize, Ebû Ûsâme, Hişâm'dan, o da babasından, o da Âişe’den naklen rivâyet etti ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) geceleyin Kur'ân okuyan bir zât işitmiş de:

«Allah, ona rahmet buyursun! Gerçekten bana filân ve filân âyetleri hatırlattı. Ben, onları filân ve filân sûrelerden ıskaat etmişdim.» buyurmuş.

1874- Bize, İbn Nümeyr rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Abde ile Muâviye, Hişâm'dan, o da babasından, o da Âişe'den naklen rivâyet ettiler. Âişe şöyle dedi: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidde bir zâtın Kur'ân okuyuşunu dinler de:

«Allah, ona rahmet buyursun! Gerçekten bana unutturulduğum bir âyeti hatırlattı.» derdi.

Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu Fedâili'l-Kur'ân» in bir kaç yerinde tahrîc etmişdir.

Anlaşılıyor ki Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) lihîkmetin bâzı âyetleri unutmuş; bunları mescidde Kur'ân okuyan bir zâtdan işidince hatırlamış. Ancak unutulan âyetlerin neler olduğu ve sayılan bildirilme-mişdir. Buhârî'nin bir rivâyetinden Kur'ân okuyan zâtın Abbâd b. Bişr olduğu, başka bir rivâyetinden üç Abdullah b. Yezîd El-Ensârî olduğu anlaşılıyor. Bu rivâyetlere bakarak bazıları kıssanın iki defa geçtiğine ihtimâl vermişlerdir.

Bazıları bu hadîsden fıkhî bir mes'ele istinbât ederek, unutulan âyetlerin yirmibir aded olduğunu söylemişlerdir. Bunu nasıl istinbât ettiklerini öğrenmek için fıkıh kitaplarına müracaat etmelidir.

Burada: «Acaba Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'e unutmak nasıl caiz olmuşdur?» şeklinde bir suâl hatıra gelebilir. Bunun cevâbı şudur: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) o âyetleri unutmuş değil, onlar kendisine unutturulmuşdur. Bittabi kendiliğinden unutmak başka, Allah tarafından unutturulmak yine başkadır. Allah tarafından unutturulmak-da, onun ihtiyarı ve dahl-ü te'sîri yokdur. Cumhûr-u ulemaya göre tebliğ ve talîm tarîki ile öğrenmediği şeyleri unutup unutamıya-cağı ise ihtilaflıdır. Câîz görenler: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) unuttuğu şey üzerine ikrar olunmaz. Bil'akis onu ya kendisi hatırlar yahut hatırlatılır.» demişlerdir. Bu hatırlatmanın dahi derhâl mi yoksa vefatından önceye kadar mı devam edeceği hususunda yine ihtilâf vardır.

Bu hadîsde o zâtdan duyduğu âyetleri unutması caizdir. İsmâilî'nin beyanına göre Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’in Kur'ân'ı unutması iki kısma ayrılır. Bunların birincisi unutup az sonra hatırlama-sıdır ki, bu insanın tabiatında vardır. İkincisi: neshi murad edilerek Allah tarafından kalbinden silinendir. Birinci kısım arızî olup çabuk gelip geçer. İkinci kısım ise nesih âyetine dahildir.

1875- Bize, Yahya b. Yahya rivâyet etti. dedi ki: Mâlik'e, Nâfi’den dinlediğim, onun da Abdullah b. Ömer'den rivâyet ettiği şu hadîsi okudum: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Hafız-ı Kur'ân'ın misâli bağlı deve gibidir. Eğer sahibi devesini muhafaza ederse, onu (eli altında) tutar; salıverirse deve (kaçar) gider.» buyurmuşlar.

1876- Bize, Züheyr b. Harb ile Muhammedü'bnü’l-Müsennâ ve Ubeydullah b. Saîd rivâyet ettiler. Dediler ki: Bize, Yahya (yani El-Kat-tân) rivâyet etti. H.

Bize, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Ebû Hâlid-i Ahmar rivâyet etti. H.

Bize, İbn Nümeyr de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, baham rivâyet etti. Bunların hepsi Ubeydullah'dan rivâyet etmişlerdir. H.

Bize, İbn Ebî Ömer dahi rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Abdürrazzâk rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Ma'mer, Eyyûb'dan naklen haber verdi. H,

Bize, Kuteybetü'bnü Saîd de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Ya'kûb (yânî İbn Abdirrahmân) rivâyet eyledi. H.

Bize, Muhammed b. İshâk El - Müseyyebî de rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Enes (yani İbn Iyâz) rivâyet etti. Bunların hepsi Mûsâ b. Ukbe'den ve yine bunların hepsi Nâfi'den, o da İbn Ömer'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den Mâlik'in hadîsi mânâsında rivâyette bulunmuşlardır. Mûsâ b. Ukbe hadîsinde:

«Hâfız-ı Kur'ân kalkar da, gece ve gündüz okursa Kur'ân'ı ezberinde tutar. Üzerine olmazsa, onu unutur.» ziyâdesi vardır.

Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu Fedâili'l-Kur'ân» da; Nesâî dahi «Kitâbü'l-Fedâil» ile «Kitâbu's-Salât» da tahrîc etmişlerdir.

Muallâka: Ikaal ile bağlı demekdir. Ikaal, devenin dizini bağladıkları ipdir.

Hadîs-i şerîfde Kur'ân'ı okumak ve tilâvetine devam etmek, kaçacağından korkulan deveyi bağlamaya benzetilmişdir. Deve nezâret altında bulunduruldukça, nasıl ipini çözüp kaçamazsa; Kur'ân da devamlı okunursa öylece hatırlardan kaçamaz; ezberde kalır. İshak b. Rahaveyh: «Kur'ân okumadan bir kimsenin üzerinden kırk gün geçmesi mekruhtur.» demiştir.

Teşbih için hayvanlar arasından devenin tahsis buyurulması, ev hayvanları içinde en ziyâde kaçmaya teşebbüs eden ve kaçtıkdan sonra da on derece güçlükle tutulan hayvan, o olduğu içindir.

Hadîs-i şerif Kur'ân'ı ezberlemeye ve okumaya teşviki; unutmakdan tahzîri tezammun etmektedir.

Sâhib-i Kur'ân'dan murâd: hafızlar ve onu çok okuyanlardır.

1877- Bize, Züheyr b. Harb ile Osman b. Ebî Şeybe ve İshâk b. İbrahim rivâyet ettiler. İshâk: (Bize haber verdi.) tâbirini kullandı. Ötekiler: Bize, cerîr, Mansûr'dan, o da Ebû Vâil'den, o da Ahdullab'dan naklen rivâyet etti; dediler. Abdullah Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kur'ân hafızlarından birinin: filân ve filân âyetleri unuttum; demesi, ne çirkin şeydir. Hayır! ona (o âyetler) unutturulmuşdur. Siz, Kur'ân'i müzâkere edin! Çünkü onun, insanların kaleplerinden kaçması, develerin bağlarından boşanıp kaçmasından daha şiddetlidir.» buyurdular.

1878- Bize, İbn Nümeyr rivâyet etti,

(Dedi ki): Bize, babam ile Ebû Muâviye rivâyet ettiler. H.

Bize, Yahya b. Yahya da rivâyet etti. Lâfız onundur.

Dedi ki: Bize, Ebû Muâviye, A'meş'den, o da Şakîk'dan naklen haber verdi. Şakîk Şöyle dedi: «Abdullah: Bu Mushafları muhafaza edin! (Galiba da Kur'ân'ı muhafaza edin! dedi.) Yemin olsun ki, Kur'ân'ın hafızların kalplerinden kaçması, develerin bağlarından kaçmasından daha şiddetlidir. Hem Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Sizden biriniz: ben filân ve filân âyetleri unuttum; demesin! Belki (onlar) kendisine unutturulmuşdur.» buyurdular., dedi.

1879- Bana, Muhammed b. Hatim rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize, Muhammed b. Bekr rivâyet etti. (Dedi kiı): Bize, İbn Cüreyc haber verdi.

(Dedi ki): Bana, Abdetü'bnü Ebî Lübâbe, Şakîk b. Seleme'den naklen rivâyet etti. Şakîk Şöyle dedi: Ben, İbn Mes'ûd'u şunları söylerken işittim.

(Dedi ki): Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)

«Filân ve filân sûreyi unuttum; yahut filân ve filân âyetleri unuttum... demek bir adam için ne kadar çirkin bir şeydir! Belki ona, bunlar unutturulmuşdur.» buyururken işittim.

1880- Bize, Abdullah b. Berrâd El-Eş'arî ile Ebû Küreyb rivâyet ettiler. Dediler ki: Bize, Ebû Üsâme, Büreyd'den, o da Ebû Bürde'den, o da Ebû Mûsa'dan, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen rivâyet etti:

«Şu Kur'ân'ı muhafazaya dikkat edin! Muhammedin nefsi yed-i kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki, Kur'ân'ın (hafızalardan) kaçması, bağlı develerin boşanıp kaçmasından çok daha şiddetlidir.» buyurmuşlar.

Hadîsin lâfızı İbn Berrâd'indir.

Bu hadîsleri Buhârî «Kitâbü Fedâili'l-Kur'ân» da; Tirmizî «Kırâât» da; Nesâî «Kitâbu's-Salât» da muhtelif râvîlerden tahrîc etmişlerdir.

Bi'se: Ne çirkin oldu mânâsına zemm fiilidir.

Kurtubî diyor ki: «Bi'se, ni'me'nin kardeşidir. Bunların birincisi zemm, ikincisi medih ifade eder. Her ikisi de gayr-i mutesarrıf fiillerdendir. Ya ism-i zahir yahut zamîr olmak üzere fail ref ederler. Ancak fail, ism-i zahir olursa, umûm bildiren fiillerde mutlakaa cins bildiren elif lamla yahut elif lâm’ın bulunduğu kelimeye muzâf olarak kullanılması şartdır. Tâ ki bu suretle mevsûfa şâmil olsun. Mevsûf un alettâym zikredilmesi lâzımdır. «Zeyd ne iyi adamdır!» mânâsına gelen cümlesinde olduğu gibi bazen tefsir «mâ» kelimesi ile olur. Nitekim buradaki hadis de öyledir...» Keyte ve keyfe: Şöyle şöyle manâsına kullanılır. Bu iki kelime hakkında kurtubî şunları söylemektedir: Keyte ve keyte kelimeleri ile çok cümleler ve uzun söz ifâde edilir. Zeyte ve zeyte'den bunlar gibidir.

SVleb, keyte'nin fiillerde; zeyte'nin de isimlerde kullanıldığını söylemişdir. Bazıları bunları (keza) mânâsına kullanıldığını iddia ederler

«Belki ona unutturulmuşdur...» cümlesinden murâd; unutan kimsenin bunu söylemesi yani «Bana unutturuldu.» demesidir. Bu söz üzerinde bir hayli münâkaşa edilmişdir. Bazıları «nesiye» yani «unuttuv şeklinde; Bazıları da «nüssiye» yani «unutturuldu., diye rivâyet etmişlerdir.

Kurtubî: «Nüssiye'nin mânâsı: Âyeti ezberinde tutma hususunda kusur ettiği için unutturulmak suretiyle cezalandırıldı.. demekdir. Ne-siye ise terk etti; ona bakmadı demekdir.» diyor.

Hâsılı bu husûsdaki zemin, söze râci'dir. Yani unuttum; demek yasak ediîmişdir. Çünkü bu söz ehemmiyet vermemeyi ve gafil bulunmayı te-zammun eder. Buradaki nehy kerâhet-i tenzîhiyye içindir,

Kâdî îyâz dahi şunları söylemişdir: «Zemm, söze âid değil; hâl'e râci'dir; demek daha iyidir. Yani Kur'ân'i ezberleyip de sonra ondan gaflet eden ve unutan kimsenin hâli ne fenadır...»

Bu sözden, başka bir mânânın kasdedilmiş olması ihtimâli de vardır. Şöyle ki: Bu sözüm nesih zamanında söylenmiş olması mümkindir.

Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) devrinde, bir kimse: «Ben filân âyetleri unuttum.» derse, ashâb-ı kirâm muhkem olan birçok âyetlerin unutulacağını tevehhüm edecekleri için: «unuttum» demek, kendilerine yasak edilmiş; bu işin ancak Allah'ın izniyle olacağı bildiril-mişdîr.

«Teâhedû» ve «Teahhedû» fiilleri, unutmamak için okumaya devam etmek suretiyle, yoklama yapın; demekdir.

Bu rivâyetler dahi yukarkiler gibi Kur'ân-ı Kerîm'i ezberlemeye teşvik; unutmakdan tahzîr sayılırlar.