BAB 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

41- Fussilet Sûresi

Rahman ve Rahim olan Allah'ın ismiyle

Ve Tâvûs, İbn Abbâs'tan olmak üzere şöyle dedi:

"Sonra göğe -ki o bir buhar hâlinde idi- doğruldu da ona ve Arz’a: İkiniz de ister istemez gelin, buyurdu. Onlar da: İsteye isteye geldik, dediler" (Âyet: 11); buradaki "İ'tiyâ tav'an", "Atıyâ ( = Veriniz)"; "Kaaletâ eteynâ tâiîne (Boyun eğerek verdik)" ma'nâsınadır el-Minhâl söyledi ki, Saîd ibn Cubeyr şöyle demiştir:

Bir adam (ki Nâfi' ibnu'l-Ezrak'tır) Ibn Abbâs'a: Ben Kur'ân'da bana zahirleri ihtilâf etmekte olan birçok şeyler buluyorum, dedi. (Ibn Abbâs: Sana ihtilaflı görünen bu şeylerden getir, dedi.) O da şunları söyledi: "Sûra üfürüldüğü zaman da artık aralarında o gün (böbürlenecekleri) soyları, sopları olmadığı gibi (birbirlerinin hâlini de) soruşamazlar" (el- Muminûn: 101),

"Onlardan kimi kimine yönelip birbirini soruşurlar'' (es-Sâffât: 27-50);

"Küfredenlerle o peygambere âsî olanlar, o gün hâk ile yeksan edilselerdi de Allah'tan bir sözü gizlememiş olsalardı temennisinde bulunacaktır" (en-Nisâ: 42),

"Rabb'imiz olan Allah'a and ederim ki, biz eş tutanlardan değildik... " (el-Enam: 23) -bu âyette onlar, müşrik olduklarını gizlediler...

"Sizi (tekrar) yaratmak mı (sizce) daha güç, yoksa göğü mü? Ki onu Allah bina etmiştir. Onun boyunu O yükseltti. Derken ona bir nizâm verdi. Onun gecesini kararttı, gündüzünü (aydınlığa) çıkardı. Bundan sonra da yeri yayıp döşedi" (en-Nâziât: 27-30). Yüce Allah bu âyette göğün yaratılmasını Yer'in yaratılmasından önce zikretti. Sonra şu âyette şöyle buyurdu:

"... Gerçek siz mi o Arz'ı iki günde yaratana küfrediyor, O'na ortaklar katıyorsunuz? O, Âlemlerin Rabbi’dir” (Âyet: 9);

Ve Yüce Allah şöyle buyurdu:

"Allah gafur, rahim bulunuyor", "Allah azîz» hakîm bulunuyor", "Allah semi’, basîr bulunuyor", sanki Allah bu sıfatlarla sıfatlanmış oldu da sonra geçti (yani bundan değişti) gibi?

İbn Abbâs bu sorularına cevâb vererek şöyle dedi: Yüce Allah'ın "O gün aralarında soy, sop olmayacak" sözü, birinci üfürmededir: " (Birinci) sûra üfürülmüş, artık Allah'ın diledikleri müstesna olmak üzere göklerde kim var, yerde kim varsa hepsi düşüp ölmüştür. Sonra ona bir daha üfürülmüştür. O anda görürsün ki, ayakta bakınıp duruyorlar" (ez-zumer: 68). İşte bu sırada aralarında (kendilerine fayda verecek) soy sop yoktur. (Herkes kendi nefsi ile meşgul bulunduğu için) birbirleriyle soruşamazlar Sonra diğer bir üfürmede birbirlerine yönelip soruşurlar

Amma Yüce Allah'ın "Biz müşrikler değildik" ve "Allah'tan bir sözü gizlemezler... " sözlerine gelince, şübhesiz Allah ıslâh ehlinin günâhlarını mağfiret eder. Müşrikler: Geliniz de bizler müşrikler değildik diyelim, dediler de ağızları üzerine mühür vuruldu ve elleri nutkedip konuşur. İşte bu sırada Allah'tan hiçbir sözün gizlenmez olduğu bilindi. İşte "Küfredenlerle o peygambere âsî olanlar o gün yerle bir edilselerdi de Allah'tan bir sözü gizlememiş olsalardı temennisinde bulunurlar" (en-Nisâ: 41) âyetindeki bu temenni hâli, bu sırada olur

Ve Arz'ı iki gün mikdârı sürede yarattı. Sonra göğü yarattı. Sonra irâdesi göğe yöneldi de gökleri diğer iki günlük süre içinde tesviye edip nizâma koydu. Sonra Arz'ı yayıp genişletti. Arz'ın genişletilip yayılması ise ondan suyu, mer'ayı çıkarmak, dağları, tepeleri ve bunlar arasındaki şeyleri diğer iki gün süresinde yaratmasıdır. İşte bunların hepsi Yüce Allah'ın "Dahâhâ = Arz'ı yaydı" sözüdür. Amma "Arzı iki günde yarattı" sözüne gelince, Arz ve Arz'da bulunan herşey dört günlük süre içinde yaratıldı. Gökler de iki günde yaratıldı. (Hâsılı: Arz'ın kendisinin yaratılması, göğün yaratılmasından öncedir. Arz'ın dahvı, yânı yayılması ise, ondan sonradır.)

Ve "Allah gafur, rahim bulunuyor". Yüce Allah kendi zâtını bunlarla isimlendirdi (bu isimlendirme geçmiştir). Amma bu "Gafûriyet" ve "Rahîmiyet" kavline (bunun ma'nâsına) gelince, o böyle olmakta devam ediyor (bu vasıf asla kesilmiyor). Çünkü Allah bir şeye mağfiret etmek yahut merhamet etmek isterse muhakkak olarak istediğini o şeye isabet ettirir. (İbn Abbâs ona:) Binâenaleyh Kur'ân sana ihtilaflı olmasın, çünkü hepsi Allah katındandır, dedi. (Ebû Abdillah el-Buhârî şöyle dedi:) Bu geçen hadîsi bana Yûsuf ibn Adiyy tahdîs etti

Bize Ubeydullah ibnu Amr, Zeyd ibn Ebî Uneyse'den; o da el-Minhâl’den olmak üzere bu hadîsi tahdîs etti

Ve Mucâhid şöyle dedi: "Onlar için kesiksiz bir ücret vardır" (Âyet: 8); bu "Gayru mahsûbin (Hesâbsız, tükenmeyen)” ma'nâsınadır.

"Allah dört gün (sonunda) orada üstünde sabit dağlar yaptı, onda bereketler yarattı, orada arayanlar için dört günde müsâvî gıdalar takdir etti" (Âyet:10) buradaki "Akvâtahâ", "Erzâkahâ" (yani "Rızıklarını") ma'nâsınadır

"Her gökte ona âid emri vahyetti” (Âyet: 12 ) "Kendisine emrettiği şeyleri vahyetti".

"Bundan dolayı biz de dünyâ hayâtında zillet azabını kendilerine tattırmamız için, uğursuz uğursuz günlerde üzerlerine çok gürültülü bir bora gönderdik. Ahiret azâbı elbet daha horlayıcıdır..." (Âyet:16 ); buradaki "Eyyamın nahısâtın", "Uğursuz uğursuz günlerde" ma'nâsınadır

"Biz onlara birtakım yanaşmaları sebeb yaptık da önlerinde ne var, ardlarında ne varsa onlar bunları süslü gösterdiler..." (Âyet: 25); buradaki "Kayyadnâ lehum Kurenâe = Biz o karînleri onlara yaklaştırdık" demektir

"Hakikat ‘Rabb'imiz Allah'tır’ deyip de sonra doğruluğa yapışanlar; işte onların üzerlerine 'Korkmayın, tasalanmayın, va’d olunduğunuz cennetle sevinin' diye diye melekler inecektir" (Âyet: 30); bu meleklerin inmesi, ölüm vaktindedir.

"... Senin hakikaten boynunu bükmüş gördüğün Arz da O 'nun âyetlerindendir. Fakat biz üzerine suyu indirdiğimiz vakit o harekete gelir, kabarır. Ona muhakkak can veren (Allah) elbet ölüleri de dirilticidir. Çünkü O, herşeye kaadirdir" (Âyet: 39); buradaki "Ihtezzet ve rabet", "Bitkilerle harekete gelir, kabarır" demektir.

Mucâhid'den başkası da ("Ve rabet "in ma'nâsı hakkında) "Meyve ve çiçekler kapçıklarından, tomurcuklarından doğdukları zaman kabarırlar" ma'nâsınadır, dedi.

"And olsun ki, şayet ona dokunan bir sıkıntıdan sonra kendisine bizden (zenginlik ve sıhhat gibi) bir rahmet tattırırsak, mutlakaa: Bu, benim hakkımdır..." (Âyet: 50); yani "Benim amelim sebebiyledir, bu bana haklı kılınmıştır" der.

"Onda arayanlar için dört günde müsâvî gıdalar takdir etti" (Âyet: 10), yani "Arz'daki gıdaları, arayanlar için müsâvî olarak takdîr etti".

"Semûd'a gelince; biz onlara doğru yolu gösterdik... " (Âyet: 17), "Onları hayra ve şerre delâlet ettik (yani, "Mutlak olarak hayır ve şerr yollarına delâlet ettik").

Bu, "Biz ona iki de yol gösterdik" (el-Beled: 10) "Gerçek biz insana doğru yolu gösterdik... " (el-insân: 3) kavilleri gibidir. Maksada irşâddan ibaret olan "Huda", "Biz onu yolların başına yükselttik" menzilesindedir (ma'nâsındadır).

"Onlar Allah'ın hidâyet ettiği kimselerdir. O hâlde sen de onların gittiği doğru yolu tutup ona uy..." (el-En'âm: 90) kavli de bu ma'nâdandır (yani Buhârî'nin "İrşâd" ve "Is'âd" -Sâd harfiyle- ta'Bir ettiği gayeye ulaştırıcı delâlet nev'indendir).

"O gün Allah'ın düşmanları; işte onlar toplu hâlde ateşe sürülecekler" (Âyet: 19); buradaki "Yûzeûne", "Yukeffûne (Men'edilecekler)" ma'nâsınadır.

"... O'nun ilmi olmaksızın meyvelerden hiçbiri tomurcuklarından çıkmaz, hiçbir dişi gebe kalmaz ve doğurmaz... " (Âyet: 47); buradaki "Min ekmâmihâ" sözü, "Çiçek tomurcuğunun kapçığı, yuvası" demektir. Başkası da şöyle dedi: Üzüm için de meydana çıktığı zaman yine "Kâfur" ve "Kufurrâ" denilir (Herşeyin kapçığı, onun kâfurudur).

"Keenhu veliyyun hamîm = Sanki o sıcak dosttur" (Ayet: 34), yani yakındır.

"Önce taptıkları nesneler onlardan uzaklaşıp kaybolmuştur. Onlar kendilerine kaçacak hiçbir yer olmadığını anlamışlardır" (Âyet: 48); buradaki "Min mahîsun"dan "Hâsa anhu" denilir ki, "Meyletti" demektir.

"Gözünü aç, muhakkak onlar Rabb'lerine kavuşmaktan bir şübhe içindedirler. Gözünü aç, O hakîkaten her şeyi çepçevre kuşatandır" (Âyet: 54); buradaki "Mirye" ve "Murye" bir olup "Şübhe içinde olmak, şübhe etmek" ma'nâsınadır.

Ve Mucâhid şöyle dedi:

"Siz dilediğinizi yapın, çünkü O, ne yaparsanız hakkıyle görendir" (Âyet: 40), bu vaîd, yani tehdîddir.

İbn Abbâs şöyle dedi:

"Ne (her) iyilik, ne de (her) kötülük bir olmaz- Sen kötülüğü en güzel olan hasletle önle. O zaman görürsün ki, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse bile yakın dosttur" (Âyet; 33); buradaki "Daha güzel olan şey", öfke sırasında sabr, kötülüğe uğrama sırasında affetmektir.

Sabrı ve affı yaptıkları zaman Allah onları korur ve düşmanları onlara alçalıp boyun eğer: "Sanki o düşman yakın bir dosttur".

1. Bâb

Yüce Allah'ın Şu Kavli:

"Siz ne kulaklarınız, ne gözleriniz, ne de derileriniz kendi aleyhinize şâhidlik eder diye (düşünüp) sakınmadınız- Bil’akis Allah, yapmakta olduklarınızın birçoğunu bilmez sandınız" (Âyet: 22).

4864 Bize Yezîd ibmı Zuray', Rahv ibnu'l-Kaasım'dan; o da Mansûr ibnu'l-Mu'temir'den; o da Mucâhid ibn Cebr'den; o da Ebû Ma'mer'den tahdîs etti ki, İbn Mes'ûd (radıyallahü anh) "Siz ne kulaklarınız, ne gözleriniz, ne de derileriniz kendi aleyhinize şâhidlik eder diye sakınmadınız.." âyetinin tefsîri hakkında şöyle demiştir: Kureyş'ten iki adam vardı, bunların Sakîf kabilesinden, kadınları yönünden bir hısımları vardı, yahut da Sakîf’ ten iki adam ve onların Kureyş'ten olan kadın yönünden bir hısımları vardı. Bunlar Beyt'te konuşurlarken biri diğerlerine:

— Söylemekte olduğumuz sözleri Allah'ın işitiyor olduğunu zannediyor musunuz? dedi.

Onlardan biri:

— Bir kısmını işitir, dedi. Bâzısı da:

— Eğer bir kısmını işitirse, yemîn olsun hepsini işitir, dedi.

İşte bunun üzerine “Siz, ne kulaklarınız, ne gözleriniz, ne de derileriniz kendi aleyhinize şâhidlik eder diye (düşünüp) sakınmadınız..." âyeti indirildi.

2. Bâb

Yüce Allah'ın Şu Kavli:

'Rabb’inize karşı beslediğiniz şu zannınız, işte sizi o helâk etti. Bu yüzden hüsrana düşenlerden oldunuz" (Âyet: 23).

4865  Bize Mansûr, Mucâhid'den; o da Ebû Ma'mer'den tahdîs etti ki, Abdullah ibnu Mes'ûd (radıyallahü anh) şöyle demiştir: Beyt'in yanında üç kişi bir araya geldiler. Bunların ikisi Kureyşli, biri Sakîfli yahut da ikisi Sakîfli, biri Kureyşli idi. Bunlar karınlarının yağı çok, kalblerinin anlayışı az kimselerdi. Bunlardan biri:

— Söylemekte bulunduğumuz sözleri Allah'ın işitiyor olduğunu zannediyor musunuz? dedi.

Diğeri:

— Eğer açıktan söylersek işitir, gizli söylersek işitmez, dedi.

Kalan diğeri de:

— Eğer açıktan söylediğimiz zaman işitmekte ise, muhakkak ki, O, gizli söylediğimiz zamanda da işitir, dedi.

İşte bunun üzerine Azîz ve Celîl olan Allah "Siz, ne kulaklarınız, ne gözleriniz, ne de derileriniz kendi aleyhinize şâhidlik eder diye (düşünüp) sakınmadınız... " âyetini indirdi.

Sufyân ibn Uyeyne bu hadîsi tahdîs edip şöyle derdi: Bize Mansûr ibnu'l-Mu'temir yahut Abdullah ibnu Ebî Necîh yahut Humeyd tahdîs etti. Bunlardan biri yahut bunlardan ikisi. Sonra kanâati Mansûr üzerinde sabit oldu ve bu tereddüdü bir kerre değil, birçok kerreler terkeyledi

3. Bâb

Yüce Allah'ın Şu Kavli: “Şimdi eğer dayanabilirlerse, işte onların yurdu: Ateş! Eğer tekrar dönmek isterlerse, bu suretle de onlar hoşnûd edilecek değillerdir" (Âyet: 24)

4866- Bize Amr ibnu Alî tahdîs etti. Bize Yahya ibn Saîd el-Kattân tahdîs etti. Bize Sufyân es-Sevrî tahdîs edip şöyle dedi: Bana Mansûr, Mucâhid'den; o da Ebû Ma'mer'den; o da Abdullah ibn Mes'ûd'dan zikredilen hadîs tarzında tahdîs etti.