Rahmân ve Rahîm Allah'ın İsmi ile Mekke'de indiği icma ime kabul edilmiştir. Yirmisekiz âyettir 1De ki: "Bana şu vahyolundu: Cinlerden bir topluluk(beni) dinlediler ve dediler ki: Gerçekten biz,(dinleyeni) hayrete düşüren bir Kur'ân dinledik. Bu âyete dair açıklamalarımızı beş başlık halinde sunacağız: 1- Peygamber Efendimizin Kur'ân Okumasını Dinleyen Cinler: "De ki: Bana şu vahyolundu" âyeti şu demektir: Ey Muhammed! Ümmetine de ki: Allah, bana Cebrâîl vasıtası ile şunu vahyetti: Cinlerden bir topluluk beni dinlediler. Yüce Allah, bu hususu vahiy ile kendisine bildirmeden önce Peygamber bunu bitmiyordu. İleride geleceği üzereİbn Abbâs ve başkalarının görüşü budur. "Vahyolundu" anlamındaki lâfzı, İbn Ebi Able asla uygun olarak şeklinde okumuştur. Ona vahyetti" denilir. Burada "vav" hemzeye kalbedilmiş bulunmaktadır. Yüce Allah'ın: "Peygamberlerin belirli vakitleri geldiği zaman"(el-Mürselat, 77/11) âyeti da bu kabildendir. Bu tür okuyuşlar ötreli olan her "vav'da mutlak olarak câiz olan kalb("vav"ı hemzeye dönüştürmek) türlerindendir. el-Mâzinî de kesrcli olanlarda bunu mutlak olarak böyle okumuştur. Kuşak ve yastık" (kelimelerinde "vav"ın hemzeye kalbedilmesi ile; "Kardeşinin yükü" (Yusuf, 12/76) ve benzer lâfızlarda olduğu gibi. 2- Peygamber Kur'ân'ı Dinleyen Cinleri Gördü mü ve Nüzul Sebebi: Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem)'ın bu cinleri görüp görmediği hususunda görüş ayrılığı vardır. Kur'ân'ınzahiri onun kendilerini görmediğine delil teşkil etmektedir. Çünkü yüce Allah burada: "Dinlediler" âyeti ile yine yüce Allah'ın: "Hatırla ki cinlerden bir grubu Kur'ân'ı dinlesinler diye sana yöneltmiş idik" (el-Ahkaf, 46/29) âyeti bunu gerektirmektedir. Müslim'in Sahihinde veTirmizî'de yer alan rivâyete göre;İbn Abbâs şöyle demiştir: Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) cinlere karşı Kur'ân okumadığı gibi, onları görmedi de. Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem) ashabından bir grub ile birlikte Ukâz panayırına doğru yola koyuldular. O sırada şeytanların semadan haber almaları engellenmiş, üzerlerine yalın alevli ateşler de gönderilmeye başlanmıştı. Bunun üzerine şeytanlar (herhangi bir haber alamamış olarak) kavimlerine geri döndüklerinde onlara: Bu durumunuz ne? diye sordular. Onlar semadan haber almamız engellendi, üzerimize yalın alevli ateşler salındı, dediler. Bu sefer: Bu, ancak meydana gelmiş bir olay sebebiyle olabilir. Haydi yeryüzünün doğularına, batılarına dağılınız, dolaşınız. Semadan haber almamıza engel teşkil eden bu olayın ne olduğuna bir bakınız. Bunun üzerine, yeryüzünün doğularına, batılarına yayıldılar. Tihâme taraflarına doğru gitmiş olan topluluk -Peygamber Nahle taraflarında iken kaz panayırına doğru yöneldiler. O sırada Peygamber ashabı ile birlikte sabah namazını kılıyordu. Kur'ân sesini duyunca ona kulak verdiler ve: İşte semadan haber almamızı engelleyen budur, diyerek kavimlerine geri döndüler ve; Ey kavmimiz: "Gerçekten bizi hayrete düşüren bir Kur'ân dinledik. O doğruya götürüyor. Bundan ötürü biz de ona Îman ettik. Rabbimize hiçbir kimseyi asla ortak tutmayacağız" dediler. Bunun üzerine yüce Allah, Peygamberi Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'a: "De ki: Bana şu vahyolundu. Cinlerden bir topluluk beni dinlediler..." âyetlerini indirdi. Müslim, I, 331; Buhârî, IV, 1H73 Bu hadisi Tirmizi,İbn Abbâs'tan rivâyet etmiş olup,İbn Abbâs: Cinlerin kendi kavimlerine: "Allah'ın kulu, ona ibadet etmek için kalktığı zaman neredeyse etrafında bir keçe gibi olacaklardı" (el-Cin, 70/19) demeleri ile ilgili olarak şöyle demiştir: Onlar kendisinin namaz kıldığını, ashabının da ona uyarak namaz kıldıklarını, secdeye varırken onunla birlikte secdeye vardıklarını görünce, ashabının ona bu derece itaat etmelerinden hayret ettiler ve kavimlerine şöyle dediler: "Allah'ın kulu ona ibadet etmek için kalktığı zaman neredeyse etrafında bir keçe gibi olacaklardı."(Tirmizi) dedi ki: Bu hasen, sahih bir hadistir, Tirmizi, V, 426; Müsned, I, 270 Bu Hadîs-i şerîftePeygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın, cinleri görmediğine fakat onların huzurunda bulunduklarına, onun Kur’ân okumasını dinlediklerine delil vardır. Yine bu Hadîs-i şerîfte, yalın alevli ateşle, şeytanlara atış yapılması sebebiyle bu işin sebebini araştırmak üzere yola koyulduklarında, cinlerin de şeytanlarla birlikte olduklarına ve yalın alevli ateşle taşlananların cinlerden olduklarına delil vardır. Onlara şeytanlar denilmesi yüce Allah'ın: "İns ve cin şeytanları..." (el-En'âm, 6/112) âyetine benzemektedir. Çünkü Allah'a itaatin dışına çıkan, O'nun emirlerine baş kaldırıp, isyankâr olan herkes "şeytandır. Yine Tirmizi'deİbn Abbâs'tan şöyle dediği zikredilmektedir: Cinler vahyi dinlemek üzere semaya doğru yükselirlerdi. Bir söz duydular mı ona dokuz daha katıyorlardı. Duydukları tek kelime gerçek olarak ortaya çıkardı. Buna kattıkları diğer sözler ise bâtıl idi. Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem),Peygamber olarak gönderilince(semaya yakın) oturdukları yerlere ulaşmaları engellendi. Bu durumu İblis'e aktardılar. Bundan önce yıldızlar atış taneleri olarak kullanılmıyordu. İblis onlara: Bu iş ancak yeryüzünde meydana gelmiş önemli bir olay dolayısıyla olabilir, dedi. Bu sebepten askerlerini saldı. Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın iki dağın arasında -zannederim Mekke'deki (iki dağın arasında) dedi- namaz kılmakta olduğunu gördüler. İblise gidip onu durumdan haberdar ettiler, o da şöyle dedi: İşte yeryüzünde meydana gelmiş olan büyük olay budur.(Tirmizi) dedi ki: Bu hasen, sahih bir hadistir. Tirmizi, V, 427; Taberanî, el-Mu'cemu'l-Kebir, XII, 46 Bu hadis, şeytanların yıldızlarla taşlanıp, kovalandıkları gibi, cinlerin de taşlanıp, kovalandıklarına delil teşkil etmektedir. es-Süddî'nin rivâyetinde denildiğine göre; onlar alevli ateşlerle taşlanıp, kovalanınca îblis'e varıp, onu başlarına gelen bu olaydan haberdar ettiler. İblis onlara şöyle dedi: Herbir taraftan bana bir avuç toprak getirin, onu koklayacağım. Ona toprak getirdiler, o da o toprağı kokladı ve: Sizin başınıza bu olayın gelmesine sebep teşkil eden şahıs Mekke'dedir, dedi. Bunun üzerine cinlerden bir topluluğu gönderdi. Bunların yedi kişi olduğu söylendiği gibi, dokuz kişi oldukları da söylenmiştir ki, bunlardan birisi de Zevbea adındaki cin idi. Âsım'ın, Zir'den rivâyetine göre o şöyle demiştir: Zevbea ve arkadaşlarından oluşan kafile, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın yanına geldi... es-Sumâlî şöyle demiştir: Bana ulaştığına göre, bunlar Şeysabanoğullarından idiler. Bunlar da cinler arasında sayıca en kalabalık ve en güçlü olanlardır. Genel olarak İblisin askerleri de bunlardır. Yine Âsım'ın Zir'den rivâyet ettiğine göre, gelenler yedi kişi idi. Bunların üçü Harran ahalisinden, dördü ise Nasîbîn ahalisindendiler. Cuveybir de ed-Dahhak'tan şöyle dediğini nakletmektedir: Bunlar -Irak'takinden ayrı Yemen'de bir kasaba olan- Nasîbîn ahalisinden dokuz kişi idiler. Bir başka görüşe göre, Mekke'ye gelen cinler Nasîbinli idiler. Nahle'ye gelenler ise Ninova cinlerinden idi. Buna dair açıklamalar daha önceden el-Ahkaf Sûresi'nde (46/29. âyetin tefsirinde) geçmiş bulunmaktadır. İklime dedi ki: Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem)'ın o sırada okumakta olduğu sûre "Yaratan Rabbinin adıyla oku!"(el-Alak, 96/1) Sûresi idi. el-Ahkaf Sûresi'nde (belirtilen yerde) cinlerden gelen toplulukların isimleri de geçmiş bulunmaktadır. Bunu tekrarlamanın anlamı yoktur. Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem)'in cin gecesi cinleri gördüğü de söylenmiştir ki, bu daha sağlamdır. Âmiren-Nehaî rivâyetle dedi ki: BenAlkame'ye sordum:İbn Mes’ûd, Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)ile birlikte cin gecesinde hazır bulunmuş muydu?Alkame şu cevabı verdi: Benİbn Mes’ûd'a sunu sordum: Cin gecesi sizden herhangi bir kimse Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte bulunmuş muydu? O: Hayır dedi. Fakat bizler Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)ile birlikte bulunduğumuz bir gece onu aramızda bulamayıverdik. Vadilerde, dağ yollarında onu aradık. Cinler onu alıp götürdüya da suikaste uğradı, dedik. Bir topluluk bir geceyi en kötü şekilde nasıl geçiriyorsa, biz de gecemizi öyle geçirdik. Sabah olunca ansızın onun Hira taraflarından gelmekte olduğunu gördük. Ey Allah'ın Rasûlü dedik, seni göremedik, seni arayıp durduk, fakat bulanındık. Bundan ötürü de bir topluluk bir geceyi en kötü şekilde nasıl geçiriyor ise, biz de gecemizi öyle geçirdik. Şöyle buyurdu: "Cinlerin davetçisi bana geldi. Ben de onunla birlikte gittim, onlara Kur'ân okudum," Sonra bizi alıp götürdü, bize onların izlerini ve ateşlerinin kalıntılarını gösterdi. Cinler ondan azık istemiştiler. Bunlar Cezire cinlerinden idi. Peygamber şöyle buyurdu: "Elinize geçireceğiniz, üzerinde Allah'ın ismi anılmış herbir kemik üzerinde olabilecek kadarıyla et ile sizin olacaktır. Herbir hayvan pisliği de sizin bineklerinizin yemi olacaktır. -Rasulullah(sallallahü aleyhi ve sellem) (bize) buyurdu ki: Bundan dolayı bu ikisi ile istinca yapmayınız. Çünkü bunlar cinlerden kardeşlerinizin yiyeceğidir." Tirmizî, V, 3H2; Tayalisî,Müsned, 1, 37 İbnu’l-Arabî dedi ki:İbn Mes’ûd (bu hususu) İbn Abbâs'tan daha iyi bilir. Çünkü İbn Mes’ûd bu olaya şahit olmuş,İbn Abbâs ise bunu duymuştur. Elbetleki haber almak görmek gibi değildir. Bir diğer görüşe göre; cinler Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'a iki defa gelmişlerdir. Birincisinde Mekke'de idi, bu da İbn Mes’ûd'un sözünü ettiği olaydır, İkincisi ise Natıle'de olmuştur ki, bu daİbn Abbâs'ın sözünü ettiği olaydır. el-Beyhaki dedi ki: Abdullah b. Abbas'ın naklettiği olay, cinlerin Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın Kur'ân okuyuşunu duydukları ve durumunu öğrendikleri ilk zamanlara rastlar. Bu sırada peygamber onlara Kur'ân okumadığı gibi -İbn Abbâs':n da anlattığı gibi- onları görmedi. Daha sonraki bir seferinde cinlerin davetlisi Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem)'a geldi -Abdullah b. Mesud'un anlattığı gibi- onunla birlikte gitti ve onlara Kur'ân okudu. Beyhaki dedi ki: Sahih hadisler İbn Mes’ûd'un cin gecesinde Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte olmadığına ve onun Peygamber ile birlikte başkalarını da yanına alarak cinlerin ve ateşlerinin izlerini göstermek üzere gittiğine delâlet etmektedir. (Beyhaki) dedi ki: Bir başka yol da o gece İbn Mes’ûd'un onunla birlikte olduğu da rivâyet edilmiştir. Bu anlamdaki açıklamalar daha önceden el-Ahkaf Sûresi'nde geçmiş bulunmaktadır. Allah'a hamdolsun. İbn Mes’ûd'dan rivâyet edildiğine göre Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Bana cinlere Kur'ân-ı Kerîm okumam emrolundu. Benimle birlikte kim gelir?"Beraberindeki ashab seslerini çıkarmadı. İkinci defa, daha sonra üçüncü bir defa sözlerini tekrarladı. Sonra Abdullah b. Mesud dedi ki: Ey Allah'ın Rasûlü! Ben seninle birlikte gelirim. Abdullah b. Mesud, Peygamber ile birlikte yola koyuldu. Nihayet Ebû Dub geçidi yakınlarında el-Hacûn'a kadar geldiler. Peygamber bana bir çizgi çizdi ve: "Bu çizgiyi aşarak daha ileriye gitme!" dedi. Sonra el-Hacûn'a gitti. Orada ayaklarını yukardan aşağıya doğru taşların üzerine bırakan deve yavruları gibi birtakım varlıklar etrafında toplandı. Kadınların deflerine vurdukları gibi deflerine vurarak yürüyorlardı. Sonunda onu görmeme imkân kalmayacak şekilde etrafını sardılar. Ben ayağa kalktım, eliyle bana; otur diye işaret etti, Kur'ân okudu ve sesi gittikçe yükseldi. Onlar da yere yapıştılar, nihayet onları göremez oldum. Bana dönüp geldiğinde: "Bana gelmek mi istedin?"diye sordu. Ben: Evet ey Allah'ın Rasûlü, dedim. Şöyle dedi: "Bunu yapamazdın (yapmamalıydın). Bunlar Kur'ân'ı dinlemek için gelmiş olan cinlerdir. Sonra da kavimlerine -uyarıp, korkutucular olarak- geri döndüler, benden azık istediler, ben onları kemik ve büyükbaş hayvan dışkıları ile azıklandırdım. Bundan dolayı sizden herhangi bir kimse kemik ya da dışkı ile taharetlenmesin, "Lafzen aynen olmamakla birlikte ayılı manada: Beyhakî, es-Sunenu'l-Kübrâ, f, 10 İkrime dedi ki: Bunlar Musul taraflarındaki Cezire'de onikibin kişi idiler. Bir rivâyette şöyle denilmektedir: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) benimle birlikte yola koyuldu. Nihayet Avfoğulları bahçesi yakınındaki mescide geldiğimizde bana bir çizgi çizdi. Onlardan birkaç kişi ona geldi, bizim arkadaşlarımız bunlar sanki Zut(hindlerinden) birtakım adamlar gibi idi. Yüzleri de tıpkı bir çeşit çanağı andırıyordu. Sen nesin? dediler. O: Ben Allah'ın peygamberiyim, diye, buyurdu. Peki buna dair sana kim tanıklık eder, diye sordular. Peygamber: "Bu ağaç" diye buyurdu. Sonra: "Ey ağaç" dedi. Ağaç köklerini sürükleyerek, ses çıkartarak geldi. Nihayet onun önünde dimdik durunca şöyle dedi: "Sen neye şahitlik edersin." Ağaç: Senin Allah'ın Rasûlü olduğuna şahitlik ederim, dedi. Sonra da taşlar arasında ses çıkartarak, köklerini sürükleyerek geri döndü ve eski haline geldi. Yine rivâyet edildiğine göre Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem) işini bitirince başını İbn Mes’ûd'un kucağına dayadı, uyudu, sonra uyandığında: "Abdest almak için su var mı?" diye sordu.İbn Mes’ûd; Hayır, ancak yanımda nebiz bulunan bir matara var, dedi. Peygamber;"Bu hurma ve sudan başka bir şey midir ki?" deyip, ondan abdest aldı.Muhtasar olarak:Müsned, I, 449, Beyhakî, es-Sunenu'l-Kübrâ, 1, 9 3- Su ve Kendisi İle îstincâ Yapılabilenler: el-Hicr Sûresi'nde (15/22. âyetin tefsirinde) suya dair açıklamalar ile et-Tevbe Sûresi'nde(9/108. âyet, 4. başlıkta) ne ile istincâ yapılacağına dair açıklamalar geçmiş bulunmaktadır. Tekrarlamanın bir anlamı yoktur. 4- Cinler Neden Yaratılmışlardır? İlim ehli, cinlerin yaratıldıkları asılın ne olduğu hususunda farklı görüşlere sahiptirler, İsmail'in rivâyetine göre, Hasan-ı Basri şöyle demiştir: Cinler İblis'in çocuklarıdır, insanlar ise Âdem'in çocuklarıdır. Bunlardan da, ötekilerinden de mü’min olanlar da vardır, kâfirler de vardır. İyilikleri karşılığında mükâfat, kötülükleri karşılığında ceza görecek olmaları ortak yanlarıdır. Her iki kesimden de mü’min olanlar, Allah'ın velisidirler. Her iki kesimden kâfir olan ise, şeytandır. ed-Dahhak,İbn Abbâs'tan şöyle dediğini rivâyet etmektedir: Cinler "el-cânn"ın çocuklarıdır. Bunlar îman edebilirler. Aralarından mü’min olan da vardır, kâfir olan da vardır. Şeytanlar ise İblisin çocuklarıdır. Bunlar ancak İblis ile birlikte ölürler. Cinlerin mü’minlerinin cennete girecekleri hususunda, asıl yaratılışları ile ilgili görüş ayrılıklarına göre farklı görüşler vardır. Cinlerin İblisin soyundan değil de "el-cânn"ın soyundan geldiğini iddia edenler, cinler îmanları sebebiyle cennete girerler demişlerdir. Onlar İblisin soyundan gelirler, diyenler ise bu hususta iki ayrı görüş ileri sürmüşlerdir. Birinci görüş el-Hasen'in görüşü olup, buna göre cennete gireceklerdir. İkinci görüş iseMücahid'in rivâyeti olup, bunlar cehenneme girmeyecek olsalar dahi cennete girmeyeceklerdir. Bunu da el-Maverdî nakletmektedir, onların cennete gireceklerine dair açıklamalar er-Rahmân Sûresi'nde yüce Allah'ın: "O ikisinde de bunlardan evvel ne bir insanın, ne bir cinnin asla dokunmadığı, gözlerini yanlız eşlerine dikmiş huriler vardır" (er-Rahmân, 55/56) âyeti açıklanırken geçmiş bulunmaktadır. 5- Cinlerin Görülmeleri ve Çeşitli Varlıklar Suretinde Ortaya Çıkmaları: el-Beyhaki, rivâyetinde şöyle demektedir: Peygamberden azık istediler. Bunlar Cezire cinlerindendi. Peygamber: "Her kemik sizin için (azık)dır" demiştir. Bu onların yemek yediklerine bir delildir. Doktor (tabib) ve filozofların kâfir olanlarından bir grub, cinleri inkâr ederek şöyle demişlerdir: Bunlar basit varlıklardır, yemek yemeleri düşünülemez. Onlar bu sözleriyle Allah'a karşı cüretkârlık etmekte ve iftirada bulunmaktadırlar. Kur'ân ve sünnet onların bu kanaatlerini reddetmektedir. Yaratılmışlar arasında basit, mürekkeb ve müzdevec diye bir varlık yoktur. Bir ve tek sadece yüce Allah'tır. O'nun dışındaki bütün varlıklar ise mürekkeptir. Durumu ne olursa (O'ndan başka) olsun asla bir ve tek diye bir varlık yoktur. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın melekleri gördüğü gibi, cinleri de asıl suretlerinde görmesi akla aykırı ve imkansız bir şey değildir. Cinler, bizlere çoğunlukla, yılan suretinde görünür. Muvatta’'daki rivâyete göre, yeni evlenmiş bir adam, gündüzün arta saatlerinde ailesinin yanına dönmek üzere Rasûlullah'dan(sallallahü aleyhi ve sellem) izin istedi.., diye bir hadis nakledilmektedir. Orada şöyle denilmektedir: Ansızın yatak üzerinde katlanmış büyükçe bir yılan gördü. Mızrağı ile üzerine atıldı ve mızrağını ona sapladı... deyip, hadisin geri kalan bölümünü zikretti. Müslim, IV, 1756; İbn Hıbbân, Sahih, XII, 4S4; Muımtta, II, 976; Ebû Dâvûd, IV, 365 Sahih'te de Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem)'ın şöyle buyurduğu zikredilmektedir: "Bu evlerde yaşayan mahlûklar vardır. Siz onlardan bir şey görecek olursanız üç defa onları sakındırınız. Eğer giderse mesele yok, aksi takdirde onu öldürünüz çünkü o kâfirdir, "Müslim, IV, 1756; Tayalist, Müsned, I, 297 Ayrıca Peygamber şöyle buyurdu:"Haydi gidin, arkadaşınızı gömün. " Müslim, IV, 1756 Bu anlamdaki açıklamalar ve ayrıca onları sakındırmaya dair bilgiler, daha önceden el-Bakara Sûresi'nde (2/36, âyet, 5. başlık ve devamında) geçmiş bulunmaktadır. Bazılarının kanaatine göre de bu Medine'ye ait özel bir durumdur. Çünkü Sahih'de Peygamberin şöyle buyurduğu zikredilmektedir: "Şüphesiz Medine'de İslama girmiş cinler vardır.” Muvatta’, II, 976 Bu da Medine'ye has bir lafızdır. O halde bu da Medine'ye ait özel bir hükümdür, Deriz ki: Bu, ayrıca onun dışındaki evlerin de onun gibi olduğuna delildir. Çünkü bu hususa gerekçe olarak Medine'nin hürmeti(saygınlığı) gösterilmemiştir ki, bu hüküm Medine'ye has bir hüküm olsun. Buna gerekçe İslâm olarak gösterilmiştir. Bu da Medine'nin dışındaki şehirler hakkında da umumidir. Nitekim Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) karşılaştığı cinlere dair haber verdiğinde:"Bunlar Cezire cinlerinden idiler." diye buyurmuştur. Bu da apaçık bir ifade olup "ve evlerde kalanların öldürülmesini yasakladı" âyeti da bunu desteklemektedir. Çünkü bu da umumi bir ifadedir. Bu anlamdaki açıklamalar daha önce el-Bakara Sûresi'nde(belirtilen yerde) geçmiş bulunmaktadır, tekrarlamanın bir anlamı yoktur. "Dediler ki: Gerçekten bizi hayrete düşüren bir Kur'ân dinledik" ifadelerinin, fesahatinde (hayrete düşüren) demektir. Öğütlerinin belağatinde hayrete düşüren, diye açıklandığı gibi, bereketinin büyüklüğünde hayrete düşüren, benzersiz, aziz bir Kur'ân diye de açıklanmıştır. "Hayrete düşüren" ile pek büyük demek istedikleri de söylenmiştir. 2"O doğruya götürüyor. Bundan ötürü biz de ona îman ettik. Rabbimize hiçbir kimseyi asla ortak tutmayacağız. "O doğruya götürüyor." Yani işlerin doğrusuna iletiyor. Yüce Allah'ı bilip, tanımaya iletiyor, diye de açıklanmıştır. Buradaki: Doğruya götürüyor" lâfzı sıfat konumundadır. Duğruya ileten" anlamındadır. "Bundan ötürü biz de ona îman ettik." Yani biz de onunla hidâyet bulduk ve onun Allah tarafından gönderilmiş olduğunu tasdik ettik. "Rabbimize hiçbir kimseyi asla ortak tutmayacağız." Asla İblise geri dönmeyecek, ona itaat etmeyeceğiz. Çünkü gerekli haberi kendisine getirsinler diye onları gönderen o idi. Sonra da cinler yalın alevli ateşlerle taşlanmaya ve kovalanmaya başlandı. Şöyle de açıklanmıştır: Bizler, Allah ile birlikçe başka bir İlah edinmeyiz. Çünkü tek başına rububiyet yalnız O'nundur. Bu âyetler ile, cinlerin Kur'ân üzerinde iyiden iyiye düşünmekle elde ettiklerini Kureyş müşriklerinin elde edemeyip, mahrum kalışları hususunda mü’minlerin hayret etmesi gerektiğine de işaret edilmektedir. 'Yüce Allah'ın:"Cinlerden bir topluluk(beni) dinlediler" âyeti da şu demektir: Onlar Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)ı dinledi ve onun okuduğu sözün Allah'ın kelamı olduğunu öğrendi Dinlenilen şeyin sözkonusu edilmeyiş sebebi, durumun ne olduğuna açıktan açığa delâlet etmeninden dolayıdır. "Nefer: Bir topluluk" ralıt (üç ile dokuz arasındaki kişi) demektir, el-Halil dedi ki: Üç ile on arası demektir. Îsa es-Sakafî, "o doğruya götürüyor" anlamındaki âyeti şeklinde "ra" ve "şın" harflerini üstün olarak okumuştur. 3"Doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir. O ne bir zevce edinmiştir, ne de bir evlâd." "Doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir" âyetinde ve sûrenin tamamında oniki yerde geçen; lâfzını Alkame, Yahya,el-A'meş, Hamza,el-Kisaî, İbn Âmir, Halef, Hafs ve es-Sülemî nasb ile ("hemze'yi üstün olarak) okuyorlardı, Sözkonusu bu lâfızların geçtiği âyetler şunlardır: "Doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir." (3. âyet), "Doğrusu bizim beyinsizimiz... söylüyormuş." (4. âyet), "Doğrusu biz... sanmıştık," (5. âyet), "Gerçek şu ki... bazı kimseler..."(6. âyet), "Ve gerçekten onlar... sanmışlar."(7. âyet), "Gerçekten biz göğe doğru yükselmek istedik." (8. âyet), "Halbuki gerçekten biz... oturuyor idik." (9. âyet), "Doğrusu biz... bilmiyoruz."(10. âyet), "Gerçekten biz kimimiz salih kimseleriz..." (11. âyet), "Şunu da hiç şüphesiz bildik ki yeryüzünde Allah'ı asla aciz bırakamayız." (12. âyet), "Gerçekten biz hidayeti işittiğimizde..." (13. âyet) ve "Gerçekten kimimiz müslümanlarız."(14. âyet) Bu âyetler başta geçen; "Cinlerden bir topluluk (beni) dinledi" (1. âyet) âyetine atfedilmiştir. Bu âyette da (hemzenin) üstün ile okunmasından başka türlüsü câiz değildir. Çünkü bu âyet "vahyolundu" âyetinin fail olan ismidir. Ondan sonrası da ona atfedilmiştir. "Biz de ona îman ettik" âyetindeki İıe" zamirine göre böyle okunduğu söylenmiştir. Bu da; “Ve doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir" anlamındadır. Mecrur bir zamir olmakla birlikte bunun câiz oluş sebebi; ": Doğrusu" iiü birlikte kullanılması gereken cer harfinin çokluğundan ötürüdür. "Biz Rabbimizin şanının çok yüce olduğunu da tasdik ettik" anlamında olduğu da söylenmiştir. Diğerleri ise bütün bunları ("hemze"yi) kesreli okumuşlardır, doğrusu da budur, AyrıcaEbû Ubeyd ile Ebû Hatim de yüce Allah'ın: “Ve dediler ki gerçekten biz... dinledik" âyetine atıf ile bu okuyuşu tercih etmişlerdir. Çünkü bütün bu sözler, cinlerin sözlerindendir.(Ve Arapçada söylenen sözlerin başına "elif, "nun" geldiği takdirde "hemze"si kesreli okunur.) Ebû Cafer ve Şeybe ise üç yerde üstün ile okumuşlardır. Bunlar da yüce Allah'ın: "Doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir." (3. âyet), "Doğrusu... söylüyormuş" (4. âyet) ile "Bir gerçek de şu ki; insanlardan bazı kimseler..." (6. âyet) âyetleridir. Derler ki: Bunları bu şekilde okuyuşumuzun sebebi, bunların vahyedilen şeylerden olmasıdır. Her ikisi geri kalan buyruklarda ise (hemzeyi) kesreli okumuşlardır. Çünkü bunlar da cinlerin söyledikleri sözlerdendir. Yüce Allah'ın: "Şu da bir gerçek ki Allah'ın kulu... kalktığı zaman" (19. âyet) âyetinde geçen; " Şu da bir gerçek ki" âyetini hepsi hemze'yi fetha ile okumuşlardır. Ancak Nâfi', Şeybe, Zir b. Hubeyş, Ebû Bekir ve Âsi m'dan el-Mufaddal bunu hep kesreli okumuşlardır. "Bana şu vahyolundu. Cinlerden bir topluluk beni dinledi." (1. âyet), "Eğer onlar o yol üzere dosdoğru gitseler." (16. âyet), "Şüphesiz ki mescidlerde Allah'a mahsustur." (18. âyet) ile "Gereği gibi tebliğ ettiklerini ortaya çıkarsın." (28. âyet) âyetinde yer alan hemzelerin fethah okunduğunda görüş ayrılığı olmadığı gibi; "kavi: demek, söylemek"den sonra gelmesi halinde kesreli okunduğunda da görüş ayrılığı yoktur. Yüce Allah'ın: "Ve dediler ki: Gerçekten biz... dinledik." (1. âyet), "Dedi ki: Ben ancak Rabbime İbadet ederim." (20. âyet), "De ki: ...bilmiyorum." (25. âyet), "De ki: Şüphesiz ben... sahib değilim." (21. âyet) âyetinde olduğu gibi. Hep kesreli okunacaklarında görüş ayrılığı bulunmamaktadır. Yine ceza (şartın cevabının başına gelen) "fe'dun sonra gelenlerin de kesreli okunacağında görüş ayrılığı yoktur. Yüce Allah'ın: "Hiç şüphesiz onun için cehennem ateşi vardır" (23. âyet) ile "Çünkü O, onun Önünden ve ardından koruyucular gönderir" (27. âyet) âyetinde olduğu gibi. Çünkü bu gibi hallerde de mübtedâ durumundadır. Yüce Allah'ın: "Doğrusu Rabbimizin şanı çok yücedir" âyetindeki; Şan" sözlükte azamet ve celâl demektir. Enes'in sözü olan: Kişi Bakara ve Al-i İmrân sûrelerini ezberledi mi, bizim gözümüzde büyür ve üstün görünürdü" sözlerinde de bu anlamda kullanılmıştır. Buna göre "Rabbimizin şanı" O'nun azamet ve celali demektir. Bu açıklamayı İkrime,Mücahid ve Katade yapmıştır. Yine Mücahid'den "O'nun zikri" diye açıkladığı da rivâyet edilmiştir. Enes b. Malik,el-Hasen ve yineİkrime: O'nun muhtaç olmayışı(ganiliği) diye açıklamışlardır. O bakımdan kişinin sahib olduğu payı anlatmak üzere bu lâfzın kullanılması, buradan gelmektedir. Pek büyük pay sahibi adam" demektir. Hadiste de: Varlıklının sahib olduğu varlığının sana karşı bir Faydası olmaz" Buhârî, I, 2H9, V, 2332, VI, 2439, 2659;Müslim, 1, 343, 347, 414, 415;Tirmizî, II, 96;Dârimî, I, 344, 359;Ebû Dâvûd, I, 224;İbn Mâce, I, 2K4;Müsned, IV, 92, 93, 97, 101, 245. diye kullanılmıştır. Ebû Ubeyde veel-Halil: Zenginlik sahibinin zenginliğinin sana karşı bir faydası olmaz. Ona ancak itaatinin faydası olur demektir, diye açıklamışlardır. İbn Abbâs, bu lâfzı; O'nun kudreti diye açıklarken ed-Dahhak O'nun fiili diye açıklamıştır. el-Kurazî ve yine ed-Dahhak: Kulları üzerindeki lütuf ve nimetleri diye açıklamıştır.Ebû Ubeyde ve el-Ahfeş, mülkü, saltanat ve egemenliği, es-Süddî; O'nun emri diye açıklamışlardır. Said b. Cübeyr: "Doğrusu Rabbimizin şanı ne yücedir!" âyeti Rabbimiz ne yücedir anlamındadır, demiştir. Bir diğer açıklamaya göre, onlar bu sözleriyle babanın babası demek olan ceddi (dedeyi) kastetmişlerdir. O takdirde bu, cinlerin söyledikleri sözlerden, olur. Muhammed b. Ali b. el-Huseyn ile onun oğlu Cafer es-Sadık ve er-Rabi şöyle demişlerdir:Yüce Allah'ın asla ceddi olmaz. Cinler cahilliklerinden ötürü böyle demişlerdir. Bundan dolayı da bu sözleri sebebiyle sorgulanmamışlardır. el-Kuşeyrî dedi ki; Yüce Allah hakkında "ced" lâfzının kullanılması caizdir. Çünkü câiz olmasaydı Kur'ân-ı Kerîm'de zikredilmezdi. Şu kadar var ki, bu lâfız yanlış bir manayı da çağnştirabileeeğinden ondan uzak kalmak daha uygundur. İkrime bu lâfzı şaka ve ciddiyetsizliğin zıt anlamı "cim" harfi kesreli olarak; diye okumuştur. Aynı şekilde Ebû Hayve ile Muhammed b. es-Semeyka da böyle okumuşlardır. Yine İbn es-Semeyka'dan ve Ebû'l-Eşheb'den; diye okudukları da rivâyet edilmiştir ki; bu da fayda vermek ve fayda sağlamak anlamındadır. (radıyallahü anhbbimizin verdiği fayda ne yücedir, demek olur). Yineİkrime tenvinti olarak; diye okumuş, "Rabbimiz" anlamındaki lâfzı da ile ref olmuş merfu olarak okumuştur. İse temyiz olarak nasbedilmiştir Bu okuyuşun anlamı şöyle olur: Gerçek şu ki Rabbimiz şan ve şeref itibariyle pek yücedir. Yine İkrime'den; lâfzını tenvin ve meıfu olarak; Rabbimiz" lâfzını da; Rabbimizin şanı pek yücedir!" takdiri ile ref ile okumuştur. Burada ikinci "şan" anlamındaki kelime birincisinden bedeldir. Bu hazfedildikten sonra muzafu'n-ileyh onun yerine ikame edilmiş ve böylelikle merfu okunmuşudur. Âyetin anlamı şudur: Rabbimiz, kendileriyle ünsiyet bulsun ve onlara ihtiyacından ötürü eş ve evlât edinmekten pek yücedir Çünkü gerçek Rab, eş ve benzeri bulunmaktan yüce ve münezzehtir. 4"Doğrusu bizim beyinsizimiz, Allah'a karşı aşırı yalan söylüyormuş. "Doğrusu bizim beyinsizimiz, Allah'a karşı aşırı yalan söylüyormuş" âyetinde yer alan: "Doğrusu" âyetindeki "he" zamiri iş ya da söze aittir. (İşin doğrusu yahut sözün doğrusu şu ki, demek olur. " ...muş"un ismi de kendi bünyesinde olup, ondan sonraki ifadeler onun haberidir. Bununla birlikte bu lâfzın zâid (fazladan) gelmiş olması da mümkündür. Burada sözü edilen "beyinsiz (sefih)" Mücahid, İbn Cureyc ve Katade'nin görüşüne göre, İblistir. Ebû Burde b. Ebi Mûsa da bunu Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'dan rivâyet etmiştir. Kastın, cinlerin müşrikleri olduğu da söylenmiştir. Katade dedi ki: İnsanların beyinsizleri, yüce Allah'a isyan ettikleri gibi, cinlerin de beyinsizleri O'na isyan etmişlerdir. "Aşırılık: Küfürde aşırıya gitmek"demektir. Ebû Malik: Bundan kasıt zulüm ve haksızlıktır, demiştir. el-Kelbî: O yalandır, demiştir. Bunun asıl anlamı ise uzak oluştur. O baktmdan bu lâfız ile adaletten uzak oluşundan dolayı zalimlik, doğruluktan uzaklığından dolayı da yalan hakkında kullanılabilir. Şair şöyle demiştir: "Senin hakkında hüküm vermek üzere hakem tayin ettiklerinde Her durumda sana haksızlık etmişlerdir. Bu ise ancak senin yaşlandığın bir zamanda olmuştur." 5"Doğrusu biz, insanların da, cinlerin de Allah'a karşı asla yalan söylemeyeceklerini sanmıştık. "Doğrusu biz, İnsanların da, cinlerin de Allah'a karşı asla yalan söylemeyeceklerini sanmıştık." Öyle kabul etmiştik, Bundan dolayı Allah'ın bir eşinin ve bir evladının olacağı hususunda onların doğru söylediklerini kabul etmiş ve bu durum Kur'ân'ı dinleyip de onun sayesinde hakkı açıkça gördüğümüz zamana kadar böylece sürüp gitmiştir. Yakub, el-Cahderî ve İbn Ebî İshak "söylemeyeceklerini" anlamındaki âyeti; "Yalan uydurup söylemeyeceklerini" diye okumuşlardır. Denildiğine göre; burada, cinlerin söyledikleri belirtilen sözler, sona ermektedir. Daha sonra yüce Allah şöyle buyurmaktadır: 6"Bir gerçek de şu ki: İnsanlardan bazı kimseler, cinlerden bazı kimselere sığınırlardı. Bununla da onların azgınlıklarını arttırırlardı. "Bir gerçek de şu ki: İnsanlardan bazı kimseler..." âyetindeki: " Bir gerçek de şu ki" lâfzındaki hemzeyi üstün okuyarak bunları da cinlerin söyledikleri sözler arasında değerlendirenler, daha önce geçen: "Cinlerden bir topluluk beni dinlediler" âyetine atıf ile okumuşlardır. "Hemze"yi kesre ile okuyanlar ise, yüce Allah'ın yeni başlayan bir sözü olarak değerlendirmişlerdir. Bununla anlatılmak istenen ise, bir vadiye konaklayan bir kimsenin: Ben bu vadinin efendisine, onun kavminin sefihlerinin(beyinsizlerinin) şerrinden sığınırım, şeklinde söylediği ve sabah oluncaya kadar o kimsenin himayesine girmiş olarak geceyi geçirmesi şeklindeki uygulamaları kastedilmektedir. Bu açıklamayıel-Hasen, İbn Zeyd ve başkaları yapmıştır. Mukâtil dedi ki: Cinlere ilk sığınan kimseler Yemenlilerden bir kesim idi. Daha sonra Hanifeoğullarından bir kesim bu işi yaptı, sonra da bu, Araplar arasında yaygınlık kazandı. İslâm gelince Allah'a sığındılar ve cinlere sığınmayı terkettiler. Kerdem b. Ebi's-Sâib dedi ki: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'dan ilk sözedildiği sıralarda, babam ile birlikte Medine'ye gittim. Gece olunca bir koyun çobanına gittim. Gece yarısında kurt gelerek koyunlardan bir kuzu alıp gitti. Çoban: Ey vadide bulunan kişi, ben senin himayendeyim, dedi. Bu sefer bir münadi: Ey kurt, onu serbest bırak, diye seslendi. Kuzu hızlıca koşarak geldi. Yüce Allah da Mekke'de iken Rasûlüne; "Bir gerçek de şu ki, insanlardan bazı kimseler, cinlerden bazı kimselere sığınırlardı. Bununla da onların azgınlıklarını arttırırlardı" âyetini indirmişti. Yani cinler, insanların "azgınlıklarını" günahlarını ve hatalarını arttırmışlardı, Bu açıklamayıİbn Abbâs, Mücahid ve Katade yapmıştır. "Azgınlık" anlamı verilen:- " Günah ve haramları işlemek" anlamındadır. Bu şekilde olan bir kimseye; denilir. Yüce Allah'ın: "Onları bir horluk kaplayacaktır"(Yûnus, 10/27) âyetinde de bu kökten gelen lâfız kullanılmıştır. Şair el-A'şâ da şöyle demiştir: "Onu görmekten başkasının yok bana faydası, Aşık bir günah işlemeden hiç şifa bulur mu?" (Görüldüğü gibi şair burada bu lâfzı) günah anlamında kullanmıştır. Burada günahları arttırmanın cinlere izafe edilmesi, onların bu işe sebep olmalarından dolayıdır. Yine Mücahid şöyle demiştir: "Azgınlıklarını arttırırlardı"şu demektir: Yani insanlar, onlara sığınmak suretiyle, cinlerin azgınlıklarını arttırmışlardı. O kadar ki cinler: Biz insanların da, cinlerin de efendileri olduk, diyecek hale geldiler. Yine Katade, Ebû'l-Âl-iye, er-Rabi' ve İbn Zeyd şöyle demişlerdir: İnsanlar bu yolla cinlerden daha çok korkmaya ve çekinmeye başladılar. Said b. Cübeyr de bunu küfürlerini (arttırmak) diye açıklamıştır. Allah'a sığınmayarak, cinlere sığınmanın küfür ve şirk olduğu çok açık bir husustur. "Rical; adamlar, erkekler (mealde; kimseler)" lâfzının cinler hakkında kullanılmayacağı da söylenmiştir. Buna göre anlam şöyle olur: İnsanlardan birtakım kimseler, cinlerin şerlerinden yine insanlardan birtakım kimselere sığınırlardı. İnsanlardan olan kişi meselâ şöyle derdi: Ben bu vadinin cinlerinden, Huzeyfe b. Bedr'e sığınıyorum. 7"Ve gerçekten onlar da sizin sandığınız gibi, Allah'ın hiçbir kimseyi asla diriltmeyeceğini sanmışlar." el-Kuseyn ise şöyle demektedir: Bu açıklamada dayanaksız bir iddia sözkonusudur. Zira cinler hakkında da "rical" lâfzının kullanılması uzak bir ihtimal değildir: "Ve gerçekten onlar da sizin sandığınız gibi Allah'ın hiçbir kimseyi asla diriltmeyeceğini sanmışlar" âyeti, yüce Allah'ın insanlara söyledikleri sözler arasındadır. Yani cinler de sizin zannettiğiniz gibi, Allah insanları asla öldükten sonra diriltmeyeceğini, zannettiler. el-Kelbî 'dedi ki: Anlamı şudur: İnsanlar, Allah'ın kullarına karşı delil getirmek üzere bir rasûl göndermeyeceğini zannettikleri gibi, cinler de aynı zanna kapılmışlardır. Bütün bunlar, Kureyş'e karşı getirilen delili pekiştirmek maksadına yöneliktir. Yani işte bu cinler, Muhammed'e îman ettiklerine göre, sizin ona îman etmeniz daha uygundur, hakka daha yakındır. 8"Gerçekten biz göğe doğru yükselmek istedik de, onun güçlü bekçilerle ve alevli ateşlerle doldurulmuş olduğunu gördük. "Gerçekten biz göğe doğru yükselmek istedik" buyrukları, cinlerin sözlerindendir.Yani adetimiz üzere, semadan haberler öğrenmek istedik "de onun güçlü bekçilerle ve alevli ateşlerle doldurulmuş olduğunu, gördük." Bekçilerden kasıt meleklerdir. " Bekçilerin tekili 'dir. " Alevli ateşler" de: 'in çoğuludur. Hırsızlayarak söz dinlemek istedikleri için, yakıcı yıldızların üzerlerine düşmesi demektir. Buna dair açıklamalar daha önce el-Hicr Sûresi (15/18. âyetin tefsin) ile es-Sâffât 37/10. âyetin tefsirinde gedmiş bulunmaktadır. Gördü, buldu" fiilinin iki fiile geçiş yaptığı kabul edilebilir. Bu durumda birinci mef'ûl "onun" anlamındaki "he" ve "elifden ibaret zamirdir. "Doldurulmuş olduğunu" anlamındaki lâfız da ikinci mef'ûlün yerindedir. Bunun tek bir mef'ûle geçiş yaptığı da kabul edilebilir. O takdirde "doldurulmuş olduğu" anlamındaki lâfız; takdiri ile hal konumunda kabul edilir. "Güçlü bekçiler" anlamındaki lâfız da "doldurulmuş olduğu" anlamındaki fiilin ikinci mef'ûlü olarak nasbedilmiştir. "Güçlü" anlamındaki lâfız "bekçiler"in bir sıfatıdır. Yani orasının güçlü meleklerle doldurulmuş olduğunu bulduk, demektir. " Güçlü" lâfzının tekil gelmesi; " Bekçi(ler)"lâfzına göredir. Bu da ı;selef-i salih" derken (tekil olan "salih" lâfzının) "salihler" anlamında kullanılmasına benzemektedir. Ayrıca "selefin çoğulu "eslâf" şeklinde; "el-hares"in çoğulu da "ahrâs" ...diye gelir. Şair şöyle demiştir: "Ben pek çok bekçiyi aşıp geçtim ve bir topluluğun dehşetli hallerini (geride bıraktım)." Buradaki Bekçiler" lâfzının: Oranın çok güçlü bir şekilde korunmuş olduğunu (gördük)" anlamında mastar(mef'ûl-i mutlak) olması da mümkündür. 9"Halbuki gerçekten biz, dinlemek için orada bir yer bulup oturuyor idik. Şimdi ise kim dinlese kendisini bekleyen alevli bir ateş bulur. "Halbuki gerçekten biz, dinlemek İçin orada bir yer bulup oturuyor idik. Şimdi ise kim dinlese, kendisini bekleyen alevli bir ateş bulur" âyetindeki "orada" lâfzı semada demektir. Oturma yerleri" lâfzı, semâdan haber dinlemek maksadı ile oturulmaya uygun olan yerler, demektir. Âyetin anlamı şudur: Cinlerin azgın olanları, -daha önce açıklandığı üzere- cahillere telkin etmek maksadı ile semânın haberlerini meleklerden dinlemek için böyle bir şey yapıyorlardı. Yüce Allah, Rasûlü Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ı peygamber olarak gönderinee, yakıcı alevli ateşlerle semâyı korudu. İşte o vakit cinler de: "Şimdi ise kim dinlese, kendisini bekleyen alevli bir ateş bulur" dediler. Buradaki "alevli ateş(şihâb)"dan kasıt, yakıcı yıldız demektir ki, buna dair açıklamalar daha önceden geçmiş bulunmaktadır. Şöyle de denilmektedir: Yıldızların düşmesi, ancak Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın peygamber olarak gönderilmesinden sonra görülmeye başlanmıştır. Bu da onun mucizelerinden birisidir. Selef, peygamberlikten önce şeytanlara bu şekilde alevli ateşler gönderilmediği yahutta bu Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'in peygamber olarak gönderilmesi dolayısıyla yeni ortaya çıkan bir durum olup olmadığı hususunda, farklı kanaatlere sahihtir. el-Kelbî ve bir topluluğun dediğine göre; sema, Îsa ile Muhammed (ikisine de Allah'ın salât ve selâmlan olsun) arasındaki dönemi teşkil eden beşyüz yıllık bir süre içerisinde korunmuyordu. Ancak Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın peygamber alarak gönderildiğinden dolayı bu koruma gerçekleşmişti. Yüce Allah, Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ı peygamber olarak gönderince, semâdan (haber almaları) bütünüyle engellendi ve sema meleklerle, alevli ateşlerle korunmaya başlandı. Derim ki: Bu görüşü Atiyye el-Avfî de İbn Abbâs'dan rivâyet etmiş olup, bunu el-Beyhakî zikretmiştir. Abdullah b. Ömer dedi ki: Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem)'a peygamberlik verildiği gün ile birlikte şeytanlar (semâdan) alıkonuldu ve onlara alevli ateşler alıldı. Abdu'l-Melik b. Sâbûr dedi ki: Semâ, Îsa ile Muhammed(ikisine de sakıt ve selam olsun) arasındaki dönemde (şeytanlara karşı) korunmuyordu. FakatMuhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), peygamber olarak gönderilince, sema korunmaya başlandı ve şeytanlara alevli ateşler atılmaya başlanarak semaya yaklaşmaları engellenmiş oldu. Nâfi b. Cübeyr dedi ki: Fetret döneminde(Îsa ile Muhammed'in peygamberliği arasındaki dönemde) şeytanlar, semadan haber dinler, bununla birlikle onlara alevli ateşler atılmazdı. Fakat Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem), peygamber olarak gönderilince, bu sefer şeytanlara alevli ateşler atılmaya başlandı. Huna yakın bir görüş Ubeyy b. Ka'b'dan nakledilmiştir. O şöyle demektedir: Îsa'nın (göğe) kaldırıldığı günden Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem)'a peygamberlik verildiği güne kadar hiçbir zaman yıldızlarla atış yapılmadı. Rasûlullahapeygamberlik verilince, bu sefer yıldızlarla atış yapıldı. Bir diğer görüşe göre bu, Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)'apeygamberlik verilmeden önce de vardı. Fakat Rasûlullah(sallallahü aleyhi ve sellem)'ın peygamber olması ile birlikle onun bu durumu ile uyarılıp, korkutulmak maksadı ile daha da artmış oldu. İşte yüce Allah'ın: "Doldurulmuş olduğunu gördük" âyetinin anlamı da budur ki: bu da korunmasının daha da arttırılmış olduğunu gördük demektir. Evs b. Hacer -ki cahili bir şairdir- şöyle demektedir: "Senin âdeta bir halat zannettiğin, kaynayan bir suyun Arkasından geldiği bir yıldız gibi akıverdi." Çoğunluğun görüşü budur. Ancak Câhız, bu beyitin doğru olduğunu kabul etmeyerek şöyle demiştir: Bu anlamın rivâyet edildiği herbir şiir, sonradan uydurmadır. Peygamberinpeygamberliğinden önce bu şekilde yıldızlar ile atış yapılmış değildir. Ancak yıldızlarla atış yapıldığı görüşü daha doğrudur. Çünkü yüce Allah: "Gerçekten biz, göğe doğru yükselmek İstedik de onun güçlü bekçilerle ve alevli ateşlerle doldurulmuş olduğunu gördük" diye buyurmaktadır. Bu ,ise cinlerin söylediklerine dair verilen bir haber olduğu gibi, yine burada semanın koruma ve himayesinin, hem koruyucularla, hem de cinlerle doluncaya kadar koruyucularının arttırıldığını bildirmektedir. Diğer bir gerekçe de İbn Abbâs'tan şöyle dediğine dair gelen rivâyettir: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), ashabından bir grub ile birlikte oturmakta iken bir yıldız kaydı. Bunun üzerine şöyle sordu: "Cahiliye döneminde iken bu gibi haller hakkında ne diyordunuz'?" Onlar: Bizler, ya büyük bir kimsenin öldüğünü ya da büyük bir kimsenin doğduğunu kabul ediyorduk. Bunun üzerine Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: "Bu yıldızlar, ne bir kimsenin ölümü, ne bir kimsenin dünyaya gelmesi dolayısıyla atılmaz. Fakat şanı yüce Rabbimiz semada bir emri hükme bağladığı takdirde Arşın taşıyıcıları, teşbih ederler. Daha sonra her semada bulunanlar teşbih ederler. Nihayet bu teşbih bu gördüğünüz semaya kadar ulaşır. Semada bulunanlar-Arşın taşıyıcılarına: Rabbiniz ne buyurdu, diye sorarak haber almak isterler. Onlar da onlara neyi buyurduğunu haber verirler. Herbir sema ehli -haber şu gördüğünüz semanıza ulaşıncaya kadar- diğerine haber verin. Cinler, bunu kapmaya çalışırken hemen onlara atış yapılır. İşte onların buradan getirdikleri haberler doğrudur, fakat ona bir şeyler ilave ediyorlar."Müslim, IV, 1750;İbn Hibbân, Sahih, XIII, 499;Tirmizî, V, 362;Müsned, I, 218. İşte bu yıldızlarla kovalamanın Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın peygamber olarak gönderilmesinden önce de olan bir şey olduğuna delil teşkil etmektedir, ez-Zührî de buna yakın bir açıklamayı Ali b. el-Huseyn'den, o Ali b. Ebî Tâlib'den, o İbn Abbâs'tan diye rivâyet etmektedir. Bu rivâyetin sonunda ez-Zührî'ye şöyle sorulmaktadır: Peki, cahiliye döneminde atış yapılıyor muyduk O: Evet diye cevap vermiştir. Ben (ez-Zührî'den rivâyette bulunan ravi) dedim ki: Peki yüce Allah'ın: "Halbuki gerçekten biz, dinlemek için orada bir yer bulup oturuyor idik. Şimdi ise kim dinlese, kendisini bekleyen alevli bir ateş bulur" âyeti hakkında ne dersin? diye sordum, şöyle dedi: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem),peygamber olarak gönderilince bu iş daha da arttırıldı. Buna benzer bir rivâyet el-Kutebîden de nakledilmiştir. İbn Kuteybe dedi ki: Bu şekilde atış vardı, fakat Peygamberin gönderilişinden sonra bu koruma daha da arttırıldı. Bundan önce onlar birtakım sözleri çalıyor ve bazı hallerde onlara atışlar yapılıyordu. Fakat Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem),peygamber olarak gönderildikten sonra, bu şekilde hırsızlama söz kapmaları, kesinlikle engellendi. Buna dair açıklamalar daha önceden es-Sâffât Sûresi'nde "...ve her taraftan sürülüp atılırlar; kovularak onlar için sürekli bir azâb da vardır" (es-Sâffât, 37/8-9) âyetinin tefsiri yapılırken geçmiş bulunmaktadır. Hafız (kim olduğunu tesbit edemedik) dedi ki: Cinler bu durumun böyle olacağını öğrendikten sonra, herhangi bir haberi dinlemeye kalkışmaktan ötürti kendilerini yanmaya nasıl maruz bırakırlar, diye sorulacak olursa, şu şekilde cevab verilebilir: Mihnetten daha bir artsın diye yüce Allah, onlara bu durumu unutturur. Tıpkı her zaman için İblise kendisinin ilâhî azaptan kurtulamayacağının unutturulması gibi, Nitekim yüce Allah ona: "Hiç şüphesiz kıyâmet gününe kadar lanet senin üzerinedir" (el-Hicr, 15/35) diye buyurmuştur. Eğer bu böyle olmasaydı, tekiif de söz konusu olmazdı. "Bekleyen" meleklerden olduğu söylenmiştir. Yani meleklerden (onları) bekleyen(bir bekçi bulur) demek olur. Bekleyen: Bir şeyi koruyan gözetleyen demektir. Çoğulu: ...diye gelir. Başka bir yerde bu lâfzın tıpkı: Bekçiler" lâfzı gibi çoğul olması da mümkündür. Bunun tekili de: şeklindedir. Burada "bekleyen"in alevli ateş olduğu da söylenmiştir. Yani onun için ve kendisine atılsın diye, hazır olarak bekletilen bir alevli ateş, demek olur. O zaman bu "mef'ûl" anlamında "fe'al" vezninde bir lâfız olur. kelimeleri gibi. 10"Doğrusu biz, yerde bulunanlar İçin şer mi murad edildi, yoksa Rabbleri onlar hakkında hayır mı murad etti bilmiyoruz?" "Doğrusu biz, yerde bulunanlar İçin şer mi murad edildi, yoksa Rabbleri onlar hakkında hayır mı murad etti, bilmiyoruz?" âyeti ile kastedilen semanın kendileri ile korunmuş olduğu bu koruyucular, kastedilmiştir. Bu onlar hakkında hayır mı, bir başka şey mi murad edildiğini bilemiyoruz, demektir.İbn Zeyd dedi ki: İblis şöyle dedi: Allah, bu engelleme ile yeryüzünde bulunanlara bir azâb mı indirmek istemiştir, yoksa onlara bir rasûl mü göndermeyi murad etmiştir, bilemiyoruz, dedi. Bir başka görüşe göre, bu sözler, cinlerin, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın Kur'ân okumasını dinlemeden önce kendi aralarında söyledikleri, sözlerdendir. Yani Muhammed'in kendilerine peygamber olarak gönderilmesiyle yeryüzünde bulunan kimseler hakkında onu yalanlayacakları ve onu yalanladıkları için de daha önce yalanlamış ümmetlerin helâk edildiği gibi helâk edileceklerinden ötürü kötülük mü murad edilmiştir, yoksa îman ederek hidâyet bulmalarını mı dilemiştir? bilemiyoruz. Bu açıklamaya göre "şer" ile "hayır"dan kasıt şükür ve imandır. Yine bu açıklamaya göre, onlar bu sözleri söylediklerinde, Peygamber(sallallahü aleyhi ve sellem)'in peygamber olarak gönderildiğini biliyorlardı. Onun Kur'ân okuyuşunu dinleyince de vahyin korunması için semâdan haber almalarının engellendiğini öğrenmiş oldular. Bir diğer görüşe göre, onların bu sözleri, kendi kavimlerine onları uyarıp korkulmak üzere geri döndükten sonra söyledikleri, bir sözdür. Yani kendileri îman edince, yeryüzünde bulunanların birçoğunun îman etmeyeceklerinden endişeye kapılarak şöyle dediler: Bizim îman ettiğimiz şeye yeryüzünde bulunanlar îman mı edecek, yoksa inkâr edip kâfir mi olacak, bilemiyoruz? 11"Gerçekten biz, kimimiz salih kimseleriz, kimimiz bundan aşağıdadır. Biz, çeşit çeşit yollara ayrılmışız. "Gerçekten biz, kimimiz salih kimseleriz, kimimiz bundan aşağıdadır" buyrukları, cinlerin söyledikleri sözlerdendir. Yani onlar arkadaşlarını Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'a îman etmeye çağırdıklarında, birbirlerine bu sözleri söylediler ve: Bizler Kur'ân'ı dinlemeden önce, kimimiz salih kimselerdik, kimimiz kâfir idik, dediler. "Kimimiz bundan aşağıdadır" âyetinin kimimiz salah itibariyle salihlerden daha aşağı mertebededir, anlamında olduğu da söylenmiştir. Bu lâfızların îman ve şirke yorumknmasındansa bu açıklama daha uygun görülmektedir. "Biz, çeşit çeşit yollara" es-Süddî'nin açıklamasına göre fırkalara, ed-Dahhâk'a göre çeşitli dinlere, Katade'ye göre de birbirinden farklı mezheb ve görüşlere "ayrılmışız." Şairin şu beyitinde de aynı kökten gelen lâfız kullanılmıştır: "İnsanların fitne (ve karışıklık) zamanlarında hevâlan çeşitli fırkalara ayrıldığı vakit, İtaatiyle hidâyete ileten, kabzeden ve bastedendir(O).” Anlam şudur: Bütün cinler, kâfir değil idi. Bunların kimisi kâfir, kimisi salih mü’min kimseler, kimisi de salih olmayan mü’min kimseler olmak üzere farklı grublar halinde idiler. el-Müseyyeb dedi ki: (Yani) biz müslüman, yahudi, hristiyan ve mecusî kimselerdik, demektir. es-Süddî de yüce Allah'ın: "Biz, çeşit çeşit yollara ayrılmışız" âyeti hakkında şunları söylemektedir: Cinler arasında da sizin gibi kaderiyye, mürcie, hariciler, rafıziler, şiiler ve Sünniler de vardır. Bir kesim de şöyle demiştir: Bizler, Kur'ân'ı dinledikten sonra ayrı ayrı yollardayız. Kimimiz mü’mindir, kimimiz kâfirdir. Yani bizden kimileri salih, kimileri de salih olmakta ileriye gitmemiş, sade mü’minleriz. Ancak birinci açıklama daha güzeldir. Çünkü cinler arasında Mûsa'ya ve Îsa'ya îman edenler de vardı. Yüce Allah, onlar hakkında bize haber vermiş ve onların: "Biz Mûsa'dan sonra indirilmiş olup, kendinden öncekileri doğrulayan hakka ve dosdoğru yola ileten bir kitap dinledik" (el-Ahkaf, 46/30) dediklerini bildirmektedir. Bu, onlardan bir kesimin Tevrat'a îman etmiş olduklarını göstermektedir. Bu ifadeleri de onların îmana çağırdıkları kimselere yönelttikleri, bu çağrılarını daha ileriye götürmek için kullandıkları bir ifadedir. Aynı şekilde onların; biz şu andan itibaren kimimizmü’min, kimimiz kâfir olmak üzere iki kısma ayrıldık, demiş olmalarının da bir faydası yoktur. " Çeşit çeşit yollar" âyeti "tarikat'ın çoğulu olup, kişinin izlediği yol, demektir. Bizler çeşitli fırkalar halinde idik, anlamındadır, O topluluk farklı mezhebler üzeredir denilir. "Çeşit çeşit" lâfzı da tıpkı "yollar (tarâik)" anlamına yakındır ve bu onu te'kid etmektedir, tekili dir. Nitekim; Herbir yolun (ondan ayrılan) ayrı bir yolu vardır" denilir. Bunun aslı ise: Köseleden ince deri parçaları kesmek" tabirinden gelmektedir. Lebid, kardeşi Erbed'e söylediği mersiyesinde, şunları söylemektedir: "Asil atların (alabildiğine koşturulduğundan ötürü) ince kesilmiş bir kösele parçasına döndüğü gecede (Ne kadar ağlasada) göz hiçbir zaman arzusunu gerçekleştirecek noktaya erişmiş olamaz." Bir başkası (ki bu da Lebîd'dir) da şöyle demektedir: "Amr (oğullarının atları (hızlıca koşturulmaktan) ince kesilmiş bir kösele parçası gibi geri döndükleri günü Ve Zeyd de üzerinde zırh ve miğfer yokken demiştim ki..." "Kaf" harfi kesreli olarak; Tabaklanmamış deri parçasından kesilen ince bir parça"ya denilir, Deriden olsun, tahtadan olsun hiçbir kabı bulunmuyor" deyimi kullanılır. 12"Şunu da hiç şüphesiz bildik ki, yeryüzünde Allah'ı asla âciz bırakamayız. Kaçmakla da O'nu asla acze düşüremeyiz." "Şunu da hiç şüphesiz bildik ki; yeryüzünde Allah'ı asla âciz bırakamayız" Âyetindeki: Zannetmek" kesin olarak bilmek anlamındadır. Yüce Allah'ın: "Doğrusu biz... söylemeyeceklerini sanmıştık." (5. âyet) ile "ve gerçekten onlar... sanmışlar"(7. âyet) âyetinde kullanılan "zan"dan farklı bir mana ihtiva eder. Burada şu demektir: Biz istidâl ile ve Allah'ın âyetleri üzerinde düşünmek suretiyle, kesin olarak şunu bildik ki: Biz, hiç şüphesiz Allah'ın egemenlik ve mülkü içerisindeyiz. Kaçmak suretiyle veya başka bir yolla ondan kurtulamayız. " Kaçmak" hal konumunda bir mastardır; bizler kaçarak(onu âciz düşüremeyiz), demektir. 13"Gerçekten biz hidâyeti işittiğimizde ona îman ettik. Kim Rabbine Îman ederse o (ecrinin) eksiltilmesinden de korkmaz, kendisine zulmedilmesinden de. "Gerçekten biz, hidâyeti" Kur'ân’ı "işittiğimizde ona îman ettik."Allah'a inandık, Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın risaletini tasdik ettik. Esasen Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) hem insanlara, hem cinlere peygamber ularak gönderilmiştir.el-Hasen dedi ki: Allah Muhammed'i hem insanlara, hem cinlere peygamber olarak göndermiştir. Ancak ne cinlerden, ne göçebelerden, ne de kadınlardan herhangi bir peygamber göndermiş değildir. Yüce Allah'ın: "Senden önce gönderdiklerimiz de, kendilerine vahyettiğimiz şehirli erkeklerden başkaları değildi" (Yusuf, 12/109) âyeti da bunu anlatmaktadır. Bu anlamdaki açıklamalar daha önceden(Yusuf, 12/109. âyetin tefsirinde) geçmiş bulunmaktadır. Sahih hadiste de: "Ben kırmızı tenliye de, siyah tenliye de peygamber olarak gönderildim.” İbn Hibbân, Sahih, XIV, 375; Dârimî, II, 295;Müsned, i, 301, III, IV, 416, V, 145. Yani insanlara da, cinlere de peygamber olarak gönderildim, diye buyurulmaktadır. "Kim Rabbine Îman ederse, o(ecrinin) eksiltilmesinden de korkmaz, kendisine zulmedilmesinden de" âyeti hakkındaİbn Abbâs, şöyle demiştir: O kimse, iyiliklerinin eksiltilmesinden de korkmaz, kötülüklerinin arttırılmasından da korkmaz. Çünkü: Eksiltmek" "haddi aşmak, haksızlık yapmak ve haram olan şeyleri işlemek" demektir. el-Aşa şöyle demektedir: "Onu görmenin dışında hiçbir şeyin bana faydası olmaz Hiç âşık bir haram işlemeden şifâ bulabilir mi?" Bu buyruklarda zikredilen sözler, yüce Allah'ın cinlerden söylediklerini naklettiği sözlerdir. Buna sebeb ise imanlarının kuvveti ve müslümanlıklarının doğruluğudur. "Korkmaz" anlamındaki âyet genel olarak; şeklinde; o korkmaz" takdiri ile ref ile okunmuştur. Ancak el-A'meş, Yahya ve İbrahim, şartın cevabı olarak meczûm ve "fe"nin zâid geldiğini kabul ederek; Korkmasın" diye okumuşlardır. | 
