Ana Menü (Fihrist)

Sayfayı Yeni Pencerede Aç

17 Ağustos 2019

İnsanı Hayrete Düşüren

İSTANBUL MÜFTÜSÜ’NÜN

MÜRTED EBU ZEYD HAYRANLIĞI

c.ahmetakisik@gmail.com

Ebu Zeyd Kimdir?

Nasr Hâmid Ebu Zeyd, fakir bir ailenin çocuğu olarak 1943’de Mısır’da bir köyde dünyaya geldi. Küçük yaşta babasını kaybettiğinden iş hayatına atıldı ve ailesinin geçimini üstlendi. 1968’de dışarıdan sınavlara katıldı ve normal lise diploması aldı. Sonra Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili Bölümü’ne girdi ve 1972’de mezun oldu. Aynı yıl kendi fakültesinde okutman odu. 1976’da Mu’tezile konulu yüksek lisans tezini tamamladı. 1978-79’da Pennsylvania Üniversitesi’nde çalışmalarda bulundu. 1981’de  Muhyiddîn ibn ʿArabî’nin Kur’an te’vili isimli teziyle doktor unvanı aldı ve 1987’de doçent oldu. 1985-89 yıllarında Japonya’nın Osaka Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptı.

1992’de Kahire Üniversitesi’ne profesörlük için başvurunca Nakdü’l-hıtâbi’d-dînî adlı çalışmasındaki fikirleri yüzünden hakkında tartışmalar çıktı ve Müslüman ulemâca, mürted olduğu ilan edildi.

Üniversite öğretim üyelerinden Abdüssabûr Şâhin, konuyu Kahire’nin merkezî camilerinde verdiği cuma vaazlarında ele aldı, Ebû Zeyd’i ateistlik ve komünistlikle suçladı, ona arka çıkanları da komünistlikle itham etti.

1995’te hakkında mürted hükmü verilince buna bağlı olarak Ebû Zeyd’in evlilik akdinin feshine, kendisi gibi akademisyen olan eşi İbtihâl Yûnus’tan ayrılmasına hükmeden bir yargı kararı çıktı. Bu karara ülke içinden ve dışından bazı itirazlar gelmesine ragmen, karar değiştirilmedi. Böyle bir ortamda hayatını tehlikede gören Ebû Zeyd, 1996’da eşiyle birlikte önce Madrid’e, sonra da Hollanda’ya gitti ve Leiden’e yerleşti. Böylece hayatını zor kurtardı. Akademik hayatına Leiden Üniversitesi’nde devam etti.

Ebû Zeyd, hastalanınca memleketine döndü ve 2010 tarihinde Kahire’de öldü.

Etkilendiği kişiler

Ebû Zeyd’in etkilendiği kişilerden bazıları şöyle sıralanabilir:

Abbas Mahmud Akkad

Bütün Mısır Modernistleri gibi şiddetli bir Osmanlı karşıtı olan Akkad, Firavunlar dönemine ait kültür ve felsefeden oluşan mirasa sahip çıkan Tevfîk el-Hakîm, Tâhâ Hüseyin gibi dinde reformcuların içinde bulunduğu “Fir‘avniyye” hareketine katıldı. Aynı bizde İslam’ı reddeden Meşrutiyet dönemindeki Materyalist milliyetciler gibi. Akkad, Oryantalistlerde görüldüğü şekilde vahyi bir tafafa bırakarak, Hazret-i Peygamber’in başarısını sadece onun dehasına bağladı. Burada dolaylı olarak nübüvvet inkâr ediliyordu. Kadın haklarıyla ilgili “el-Merʾe fil-Kurʾân” isimli eserinde Batı standartları çerçevesinde görüşler serdetti. Ülkemizde “Hadislerle İslam” çalışması ve KADEM tarzı derneklerin faaliyetlerinin menşei de seküler anlayışa dayandığı gibi. Bu tür çalışma ve faaliyetlerde İslam’ın şeref bahşettiği vefakâr Hatice, sıddıka Aişe ve ahlâk timsali Fatıma’yı baştacı yapan Alparslan ve Fatih’in anneleri örnek alınacağı yerde, sahih hadisleri inkâr pahasına olsa da Batı’nın özgürlük yaftasıyla süflileştirdiği kadınlar model alındı.

Taha Hüseyin

Fi’ş-şi’ri’l-Câhilî” adlı kitabında Kur’ân-ı Kerîm’deki kıssaların gerçek değil hayalî olduğunu iddia eden Taha Hüseyin, Mısır’ın medeniyet yarışında “medeniyet yıkıcı” Türkler yüzünden geri kaldığını, ancak her şeye rağmen Ezher’in İslâm medeniyetini Türkler’e karşı koruduğunu; İslâm ve Hıristiyanlık ayırımı yapmaksızın Mısır’da dinî eğitim veren kurumların bölgesel milliyetçiliği öne çıkarmaları gerektiğini; Mısır’ın kültürel bakımdan Doğu’ya değil, kadîm Mısır kültürünün oluşumuna katkıda bulunan Yunan felsefesi, Roma hukuku ve Hıristiyan ahlâkının sentezi olan Batı’ya ait olduğunu ileri sürdü.

Seyyid Kutup

Müslüman Kardeşler teşkilatının radikal üyelerinden biri olan Kutup, zaman zaman teşkilatın resmi söylemleri dışına çıktığında bazı uyarılarla karşılaşmıştır. Örgütün liderlerinden Hasan İsmâil el-Hudeybî ve Ömer et-Tilimsânî, “Kutub’un görüşlerinin sadece kendisini bağlayacağını belirterek onun yazdıklarıyla teşkilatın resmî görüşleri arasında farklılıklar vardır” diyerek Kutub’u eleştirmişlerdir. 1960’lı yıllarda İslam dünyasında özellikle aydınlar arasında yaygın olan görüş “Sosyalizm, diğer bir adıyla Komünizm” idi. Seyyid Kutup da bu akıma kapılarak “el-İştirâıyye (Sosyalizm/Komünizm) eserini yazdı. Sosyalizm teorisinin en belirgin özelliklerinden biri olan “hak ve hukukun tevziinde Devletin sınırsız yetkiye sahip olması”dır. Bu kuramda Özel Hukuk’a yer yoktur. Kişinin hak ve özgürlükleri, tamamen devletin elindedir. Kutup, İslam Fıkh’ında öngörülen Şahıs Hukuku’nu ve bu hukunun dayandığı Hadisleri dikkate almadan, hatta ayet ve hadisleri Sosyalizm çerçevesinde yorumlayarak “el-ʿAdâletü’l-ictimâʿiyye fi’l-İslâm/İslam’da Sosyal Adalet” kitabını kaleme aldı.

Seyyid Kutub’un Ülkemizde olumlu bir imajı olduğundan dolayı kitaplarını tercüme edenler, Sünni Akaid ve Fıkh’a çok aykırı olarak gördükleri yerleri tercüme etmemişlerdir. Ancak şu husus, eserlerinde gizlenememiştir:

İslam’da Devlet memurları, sadece “Toprak Mahsülleri” zekatını  değil, “zinet eşyaları”nın zekatını da evlere girerek toplamalıdırlar, denilmektedir. Burada Şahıs Hukuku’na açık bir müdahale vardır. Kaldı ki, bugün Batı hukuku bile buna karşıdır.

Zaten teori ve uygulama olarak insan tabiatı ve hukukuna aykırı olan Sosyalizm, bugünkü dünyada hemen hemen keskin uygulaması kalmamıştır.

Ülkemizde 1960’lı yıllarda aydınlar, yeni Anayasa’nın sağladığı özgürlük ortamından yararlanarak “Sosyalizm” ile “İslam”ı bir yönetim biçimi olarak tartışmaya açmışlardır. Bu konuda fikri gruplar, ekoller ve partiler oluşmuştur. Hatta Sosyalist ilkeleri İslam’ın içinde gören ekoller çıkmıştır. Nurettin Topçu, sosyal adalet karşılığında İslam’da Sosyalizm’i savunurken, buna dahi tahammülü olmayan N.Fazıl Kısakürek, Büyük Doğu mecmuası ve konferanslarında bütün “izm”lerin geçersizliğini söyleyerek İslam’ın tek ve emsalsiz bir sistem olduğunu ilân etmiştir.

Mısır’da Üniversite ve aydın çevrelerde birbirine zıt ideolojilerin ortaya çıkması ve karşı karşıya gelmesi, zamanla bu çevrelerde kişilerin fikir ve iman değiştirmelerine sebep olmuştur. Ebu Zeyd’in, İslam’ı fasit ve batıl yorumunda Abbas Mahmud Akkad, Taha Hüseyin ve Seyyid Kutub’un dışında ülkesi Mısır ile Suriye, Irak, Libya gibi diğer İslam ülkelerinde görülen ve özellikle yönetim ve aydınlarca benimsenen Batı patentli Sosyalizm’in büyük etkisi olmuştur. Buna Marksist Abdülmün‘im Telîme ile Kur’an’da kıssaların temsili/hayali olduğunu söyleyen Emîn el-Hûlî’nin etkisini de ilâve etmek gerekir.

Fikirleri ve iddiaları

Ebu Zeyd’in çağdaş bilimsel kuramlar ve Sosyalist/Marksist ilkeler çerçevesinde oluşan dinde reformist görüşleri şöyle sıralanabilir:

· Kur’an’da kıssalar, temsilidir/hayalidir.

· Kur’an’ın tefsir ve te’vilinde dil ve belagat yönüne ağırlık verilerek hermenötik ve semiyotik göstergeler (farz ve haramlar değil, bugünkü Batı dünyasında olgu ve kültürü yansıtan çağdaş yorum ve kuramlar) referans alınmalıdır.

· İslam tarihinde şu ana kadar Kur’an tefsirinde (Tefsir Usulü’nde kullanılan Hadislere ve Selef rivayetlerine dayalı) uygulanan yöntem, yanlış ve tehlikelidir. Böyle literalist (rivayetçi) bir Kur’an tasavvurundan uzak durmak lazımdır.

· Kur’an, lügavî bir metindir. Bu metinlerin teşekkülünü sağlayan genel kuralları sonuna kadar kullanma konusunda diğer metinlerle arasında bir fark yoktur.

· Kur’an hitabının tahliline, insan eseri bir kitap gibi yaklaşmalıdır.

· Kur’an tarafından belirlenen hadler (sınırlar, emir ve yasaklarla ilgili hükümler), Kur’an’ın bir maksadı ve hedefi değildir.

· Kur’an’ı tarih üstü bir metin şeklinde gaybî (ilâhi ve vahyî) bir yaklaşımla ele almamalıdır.

· Kur’an’ı yorumlamada Mu’tezile mezhebi gibi hareket etmelidir. Mesela, Mu’tezile kelâm sıfatını zatî bir sıfat olarak görmez. Mu‘tezile Kur’an’a tarihle, olgu ve kültürle irtibatlı bir nass olarak yaklaşır ve merkeze muhatap olan “insan”ı koyar. Fakat sünni mezhepler, bu konuyu açıklarken sünnet, içma ve kıyası ekleyerek dini alanı genişletirler. Gazali de getirdiği delillerle buna yardımcı olur. Buna sufî yaklaşım da eklendiğinde Kur’an’ın tamamen anlaşılmaz bir metin haline geldiği görülür. Bu karanlık tablonun ortaya çıkmasında Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki alimlerin büyük payı vardır.

· Dinî metinlerin yaşanan olgudan kopuk olarak esas alınması ideolojik yorumları ve çatışmaları besleyecektir. Azınlıklar da “iman etmedikleri bir din”i referans alan kuralları kabul etmeyecekler, bu da sosyal ayrışmaları güçlendirecektir. Bu sebeple kanun çıkarma araçlarında ölçü, medenî ve laik anlayış ve bakış tarzı olmalıdır.

· Sonuç olarak, Kur’an, (ilâhî ve vahyî değil) kültürel bir üründür.

Mehmet Emin Maşalı’nın Yorumu

Ebu Zeyd’in ileri sürdüğü bu fikir ve iddialar, yeni İstanbul Müftüsü Mehmet Emin Maşalı’nin TDV İslam Ansiklopedisi’ne yazdığı “Ebu Zeyd maddesi”nden özetlenerek alınmıştır.

Mehmet Emin Maşalı, aynı yazıda Ebu Zeyd’le ilgili görüşünü açıkça şöyle ifade etmiştir:

Ebu Zeyd, Ülkesi Mısır’da İslamcılar (Sünni Müslüman alimler) tarafından hedef haline getirilerek şiddetle eleştirilmiştir. Çünkü Ebu Zeyd, Gelenekçi İslam (Ehl-i Sünnet) anlayışına karşı yenilikçi laik görüşü savunmuştur. İslamcılar, ticaret hayatında bazı menfaatleri zedelendiğinden dolayı Ebu Zeyd’e cephe almışlardır. O, “Kur’an, kültürel bir üründür” şeklinde maksadını aşan bir ifade kullanmış olsa da bununla ne kastettiğine bakılmaksızın ona “küfür” anlamı yüklenmiştir.

Mehmet Emin Maşalı Ebu Zeyd’i bu şekilde değerlendirirken:

· Ebu Zeyd’i adeta müdafaa eder tazda bir dil kullanmıştır.

· Kur’an Kıssaları temsilidir” ifadesinin “küfür” olduğunu görmezlikten gelmiştir.

· Mısır’da hakkında verilen “küfür”le ilgili yargı kararını dikkate almamıştır.

· İslamcılar” olarak nitelendirdiği kişilerin Müslüman din alimleri olduğunu unutmuştur.

· Kur’an’daki hududullah (helal ve haramlar)’ın o döneme ait olduğu “küfr”ünü değerlendirmeye katmamıştır.

· Kur’an-ı Kerim’in ilâhi ve vahyî olmadığını söyleyenlerin Oryantalistler (kafirler) ve Oryantalist mukallidleri olduğunu bilmezlikten gelmiştir.

Sonuç

Bir bilim adamının en önemli özelliği “doğru ve dürüst olması”, diğer bir ifadeyle adil olmasıdır. İslam’da Usul ilimlerinde bu “sika” (güvenirlik) kavramıyla ifade edilir. Sika olmayan bir alimin rivayetleri şaibeli görülür. Dolayısıyla dini ve beşeri işlerde âdil olmayanın şahitliği kabul edilmediği gibi, din konusunda verdiği hükümlere ise hiç itibar edilmez.

Tavsiyemiz, İstanbul Müftülük makamındaki Mısır’ın Ebu Zeyd fötr şapkası çıkartılıp yerine Osmanlının Ebu’s-Suûd Efendi sarığı konulmalıdır.

Kaynak:

https://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/dr-c-ahmet-akisik/609356.aspx

               İst. Müftüsü M.Emin Maşalı                     N.Hâmid Ebu Zeyd

Ana Sayfa