ka

kaba sf. 1. Özensiz, gelişigüzel yapılmış, zevksiz, sakil, ince karşıtı: "Cebinden kaba fil dişi saplı bir de çakı çıkardı." -Ö. Seyfettin. 2. Taneleri iri: Kaba çakıl. 3. Terbiyesiz, görgüsü kıt, nezaketsiz (kimse): "Kaba, hantal, şivesiz, bir sürü adamlar kafesinin önüne toplanırlar." -R. H. Karay. 4. Hafif olduğu hâlde kalın veya hacimli: "Kaba bir yün döşekle temiz bir şilte, yastık yorgan buldum." -H. R. Gürpınar. 5. Kuyruk sokumunun her iki yanındaki şişkin yer. 6. mec. Terbiyeye, inceliğe aykırı, çirkin, kötü: "Çocuklardan biri ağzından çok fena, çok kaba bir şey kaçırdı." -O. C. Kaygılı, kabasını almak 1) biçim verilecek bir maddenin gereksiz yerlerini gidermek; 2) bir yeri veya bîr şeyi gelişigüzel, üstünkörü temizlemek.

→ kababurun, kabadayı, kaba düzen, kaba et, kaba kâğtt, kabakulak, kabakulak otu, kaba kurgu, kaba kuşluk, kaba kuvvet, kaba saba, kaba sakal, kaba sıva, kaba sofu, kaba su, kabaşîş, kabataslak, kaba yapı, kaba yel, zırt kaba kâğıt

kababurun, -rnu is. zool. Sazangillerden, ırmak ve göllerde yaşayan, eti kılçıklı küçük bir balık (Chondrostoma nasus).

kabaca sf. (kaba'ca) 1. İrice, büyükçe. 2. zf. Kaba bir biçimde: "Kendisini de pek kabaca kovan adamı gördü." -O. C. Kaygılı. 3. zf. Yaklaşık olarak.

kabadayı is. (kaba'dayı) 1. İyi dövüşen, korkuşuz, kendine özgü namus kurallarının dışına çıkmayan kimse: "Ramazan, sertliği, zulmü ile ün salmış bir kabadayı idi." -H. E. Adıvar. 2. sf. mec. Yürekli: Doğrusu kabadayı çocuktur. 3. hlk. Bir şeyin en iyisi, başta geleni: Bunun en kabadayısı yüz bin lira.

→ kaldırım kabadayısı

kabadayıca sf. (kaba'dayıca) 1. Kabadayı gibi olan. 2. zf. Kabadayıya yakışır bir biçimde.

kabadayılanma is. Kabadayılaşmak, kabadayılanmak işi.

kabadayılanmak (nsz) Kabadayılık etmek, kabadayı gibi davranmak.

kabadayılaşma is. Kabadayılaşmak işi.

kabadayılaşmak (nsz) Kabadayı gibi davranmak, kabadayılık etmek.

kabadayılık, -ğı is. Kabadayı olma durumu veya kabadayıca davranış, heriftik: "Bu Manisa'da kabadayılığı ile ün salmış bir adamın oğluydu." -Y. K. Karaosmanoğlu. kabadayılık etmek kabadayı gibi davranmak, kabadayılık taslamak kabadayı gibi davranmaya, kabadayı gibi görünmeye çalışmak: "Kaçanın arkasından kabadayılık taslamak pek ayıp olur." -A. Gündüz.

→ kaldırım kabadayılığı

kaba düzen is. 1. Şöyle böyle, üstünkörü yapılan iş. 2. muz. Çalgıları pes seslere akort etme işi.

kaba et is. anat. Kuyruk sokumunun her iki yanındaki şişkin yer.

kabahat, -ti is. Ar. kabahat 1. Uygunsuz hareket, çirkin, yakışıksız davranış, suç, kusur, töhmet: Bir kabahat gizlenirse büyür, söylenirse küçülür." -P. Safa. 2. huk. Hafif hapis, para cezası veya meslek ve sanattan alıkonulma ile cezalandırılan suç. kabahat bulmak bir kusur, suç aramak: "O, atı kızdırıyor, çileden çıkarıyor diye, bütün kabahati seyisinde buluyordu." -A. Ş. Hisar, kabahat etmek (veya işlemek) suç olacak, kusur sayılacak bir iş yapmak: "Bu kabahati işlemiş, bu akşam tütsüyü, şerbeti unutmuştum. " -H. R. Gürpınar, kabahat samur kürk olsa, kimse sırtına almaz hiç kimse suçlu olduğunu kabul etmek istemez, kabahati (birine veya bir şeye) yüklemek işlediği bir suçu başkasının üzerine atmak: "Bu işte kabahati sobaya yüklemek lazım geliyor." -S. F. Abasıyanık.

kabahatli sf. Kabahati olan, kusurlu, suçlu, töhmetli: "Biz o zaman bu sözleri en kötü bir biçimde manalandırarak hanımı kabahatli bulmuştuk." -W.. R. Gürpınar.

kabahatlilik, -ği is. Kabahatli olma durumu.

kabahatsiz sf. Kabahati olmayan, kusursuz, suçsuz.

kabahatsizlik, -ği is. Kabahatsiz olma durumu.

kabak, -ğı is. 1. bot. Kabakgillerden, sürüngen gövdeli, sarı çiçekli, birçok türü olan bir bitki (Cucurbita). 2. bot. Bu bitkinin türlerine göre yemeği ve tatlısı yapılan ürünü. 3. Esrarkeşlerin kullandığı bir çeşit nargile. 4. müz. Kabak kemane: "Siperin içinde birkaç nefer ayakta ileriye bakıyor, öbürleri aşağı oturmuş konuşuyorlar, gülüyorlar, türkü söylüyorlar, kabak çalıyorlar." -Ö. Seyfettin. 5. sf. Ham, tatsız (kavun, karpuz). . 6. sf. Tüysüz, dazlak: "Kaba kabak gibi tıraşlı!" -H. E. Adıvar. 7. sf. Dişleri aşınarak yüzeyi düzleşmiş olan (taşıt lastiği). 8. sf. mec. Bilgisiz, görgüsüz, kaba. 9. hlk. Kısa boynuzlu hayvan, kabak (birinin) başına (veya başında) patlamak birçok kimsenin ilgili olduğu bir olaydan, yalnızca bir kimse zarar veya ceza görmek: "Kendi yarın cehennem olur gider, kabak bizim başımıza patlar." -R. N. Güntekin. kabak çıkmak ham çıkmak, kabak gibi tüysüz, çıplak, her tarafı açık.

→ kabak çekirdeği, kabak çiçeği, kabak dolması, kabak kafalı, kabak kemane, kabak tadı, kabak tatlısı, başıkubak, armut kabağı, asma kabağı, bal kabağı, barut kabağı, boru kabağı, helvacı kabağı, kantar kabağı, kestane kabağı, sakız kabağı, su kabağı, testi kabağı, yan kabağı

kaba kâğıt, -di is. Bir şey sarmak için kullanılan kalın kâğıt.

kabak çekirdeği is. 1. Bal ve sakız kabağının tohumu. 2. Genellikle vakit geçirmek için yenilen kuru yemiş çeşidi.

kabakçı is. Kabak yetiştiren veya satan kimse.

kabak çiçeği is. Kabak bitkisinin açık turuncu renkli çiçeği, kabak çiçeği gibi açılmak utangaçlıktan çabucak sıyrılarak aşırı ölçüde serbest davranmak: "Komşular, kabak çiçeği gibi açıldı, ne malmış meğer diyorlardı." -R. H. Karay.

kabak dolması is. Sakız kabağının içi oyularak kıyma veya çeşitli sebze doldurulmasıyla yapılan bir tür yemek.

kabakgiller ç. is. bot. İki çeneklilerden, kabak, kavun, karpuz, hıyar vb.ni içine alan, geniş yapraklı, sürüngen ve sarılgan bir bitki familyası.

kabak kafalı sf. 1. Saçları dökülmüş, dazlak. 2. Saçları ustura ile kazınmış. 3. mec. Aptal, budala.

kabak kemane is. müz. Gövdesi uzunlamasına ikiye bölünen su kabağının üzerine ince bir deri gerilerek yapılan, üç telli, yayla çalınan bir halk çalgısı.

kabaklama is. Kabaklamak işi.

kabaklamak (-i) hlk. Ağaçların gençleşmesi için dallarını budamak.

kabaklaşma is. Kabaklaşmak işi.

kabaklaşmak (nsz) 1. Saçları dökülmek, dazlakîaşmak. 2. Taşıt lastikleri, tırtılları aşınıp yüzeyi düz bir duruma gelmek.

kabaklık, -ğı is. 1. Karpuz veya kavunun ham olma durumu. 2. Başın tüysüz veya dazlak olma durumu. 3. mec. Bilgisizlik, görgüsüzlük.

kabak tadı is. Beğenilmeyen, bıkkınlık veren durum, kabak tadı vermek aşırı tekrarlanması, sürdürülmesi yüzünden bir şeyden doygunluk, yorgunluk veya bıkkınlık duyarak onu istemez duruma gelmek.

kabak tatlısı is. Soyulmuş, çekirdekleri çıkarılmış ve parmak kalınlığında kesilmiş bal kabağının ağır ateşte şekerle uzun süre pişirilmesi ve üzerine ceviz, fındık, Antep fıstığı vb. serpilmesiyle hazırlanan bir tür tatlı.

kabakulak, -ğı is. tıp Tükürük bezlerinin, özellikle kulak altı bezlerinin iltihaplanmasıyla beliren bulaşıcı, salgın ve ateşli bir hastalık, kabaşiş: Kabakulak hastalığı, kabakulak olmak bu hastalığa yakalanmak: Ahmet kabakulak oldu, üç hafta evden dışarıya çıkamadı.

→ kabakulak otu

kabakulak otu is. bot. Lohusa otu.

kaba kurgu is. sin. ve TV Filme son biçimini vermek üzere seçilen çekimlerin, senaryodaki sıralanışa göre birbirine eklenerek oluşturulan ilk kurgusu.

kaba kuşluk, -ğu is. hlk. Öğleden bir iki saat önceki zaman.

kaba kuvvet is. Yasa dışı işlerle bir amaca ulaşmak için zorbalık yaparak veya güç kullanarak tutulan yol.

kabala (I) is. (kaba'la) İbr. kabbalah 1. din b. Yahudüerde, yazılı olarak konulmuş olan Tanrı kanunlarının yanında, ağızdan ağıza geçen din buyruklarının, İbrani felsefesinin ve efsane yazılarının bütünü. 2. din b. Bu öğretinin yandaşlarının bütünü. 3. Doğaüstü varlıklarla ilişki kurma sanatı.

kabala (II) zf. Ar. kabule tic. Götürü, toptan.

kabalacı (I) is. Kabala (I) konusunda uzmanlaşmış kimse, kabala ile uğraşan kişi.

kabalacı (II) is. Kabala (II) iş yapan kimse.

kabalacılık, -ğı (I) is. Kabala (I) yanlısı sanat akımı.

kabalacılık, -ğı (II) is. Kabalacı (II) olma durumu.

kabalak, -ğı (I) is. tar. Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı ordusunda kullanılmış olan, şapkaya benzeyen bir tür başlık: "Kendisi, ayağında postallar, sırtında kaput, başında kabalak, Çanakkale cehenneminde askerliğini yaparken..." -Y. Z. Ortaç.

kabalak, -ğı (II) is. bot. hlk. Kabak yapraklan biçiminde etli ve tüylü yaprakları olan, kırlarda ve su kenarlarında yetişen bir bitki.

kabalaşma is. Kabalaşmak işi.

kabalaşmak (nsz) 1. Kaba bir duruma gelmek, irileşmek. 2. Kabalık etmek, görgü ve incelikten yoksun söz söylemek.

kabalaştırma is. Kabalaştırmak işi.

kabalaştırmak (-i) Kaba bir duruma getirmek, kabalaşmasına sebep olmak.

kabalık, -ğı is. 1. Kaba olma durumu. 2. Kaba davranış, nezaketsizlik, huşunet: "Bu kabalığımı şimdiki vaziyetime bağışlayınız." -P. Safa.

kabalist is. Fr. cabaliste din b. Kabalacı (I): "Şair, âlim, mütefennin, feylesof, mutasavvıf ve kabalist olduğu kadar hayalperverdi." -Ö. Seyfettin.

kaballama is. Kaballamak işi.

kaballamak (-i) hlk. Maden ocaklarında galerileri ağaçlarla pekiştirmek.

kaban (I) is. hlk. 1. Dik yokuş. 2. Tepe.

kaban (II) is. Fr. çaban Çeşitli kumaşlardan yapılmış, kalçaya kadar inen ve paltoya benzeyen üst giysisi.

kabana is. Fr. cabane Genellikle otelin ana binasının dışında, plaj veya havuz kıyısında bir oda.

kabara is. (kaba'ra) 1. Dayanıklılık sağlamak amacıyla, ayakkabıların altına çakılan, yassı ve iri başlı demir çivi. 2. Süs olarak odaların ahşap bölümlerine, türlü biçimler yapmak için çakılan iri başlı, sarı çivi. 3. Kumaş kaplı mobilyanın kenarındaki şeridin üzerine ara verilmeden çakılan süslü çivi.

kabaralı sf. Kabara çakılmış olan: "Erkekler kabaralı ayakkabılarıyla birer ikişer evlerine döndüler." -N. Cumalı.

kabarcık, -ğı is. 1. İçi su, hava dolu ufak kabartı veya kürecik: "Bardağın içindeki maden suyu kabarcıklarının pıtır pıtır söndüğü bile duyuluyordu." -H. Taner. 2. Vücutta oluşan sivilce gibi küçük şişkinlik. 3. fiz. Metal biliminde sıvı veya katıların içinde oluşan gaz hacmi. 4. Kabartı: "Köy, dağın ortasında, toprak kabarcıkları gibi dizilen evleriyle bir mezarlığa benziyordu." -H. E. Adıvar.

→ karakabarcık

kabarcıklı sf. Kabarcıklı olan: "Üstü ayran kabarcıklı tereyağını sıcak tandır ekmeğine sürer, yerdi." -Y. Kemal.

kabarcıklı düzeç, -ci is. tek. İçinde hava kabarcığı bırakılmış su dolu bir cam silindir ve bir tahta yataktan oluşan, düzlem veya doğruların yataylığmı belirleyen alet, tesviyeruhu.

kabare is. Fr. cabaret 1. Çeşitli gösterilerin yapıldığı eğlence yeri. 2. Meyhane.

→ kabare tiyatrosu

kabareci is. Kabare oyuncusu: "Şu üç delikanlı bugün gerçekten Avrupa Ması birer kabareci olma yolundadır." -H. Taner.

kabarecilik, -ği is. Kabare işletme veya kabarede oynama işi.

kabare tiyatrosu is. tiy. Genellikle güncel konuları iğneleyici, yerici, taşlayıcı biçimde ele alan skeçlerin oynandığı, monologların, şarkıların ve şiirlerin söylendiği küçük tiyatro: "Toplumsal ve politik hiciv yapan her kabare tiyatrosu, bulunduğu ortamın zekâ ve yüreklilik kanıtıdır." -H. Taner.

kabarık, -ğı sf. 1. Kabarmış olan: "Kabarık göğsündeki, parlak kıvılcımlı tüyleri, altından bir zırh gibiydi." -Ö. Seyfettin. 2. Çıkıntısı olan, tümsekli.

→ kabarık deniz

kabarık deniz is. coğ. Gelgit olayında, sular yükseldiğinde denizin durumu.

kabarıklık, -ğı is. Kabarık olma durumu, şişkinlik.

kabarış is. Kabarma işi veya biçimi.

kabarma is. 1. Kabarmak işi. 2. mec. Duygulanma: "Bir de mektuplar okunurken ve selamlar söylenirken içinde tuhaf bir kabarma beliriyordu." -H. E. Adıvar. 3. mec. Kendini üstün görme, büyüklük taslama. 4. coğ. Ay ve güneşin çekim etkisiyle, büyük denizlerde suların yükselmesi, met. kabarmak (nsz) 1. Ağırlığı artmadan hacmi büyümek: Ekmek iyi kabardı. 2. Yağışlardan veya kaynamaktan taşmaya yüz tutmak: "Çay birdenbire kabararak şosenin rampalarım aşar ve epeyce zararlara sebep olur." -R. N. Güntekin. 3. Niceliği artmak, büyümek: Masraf kabardı. 4. Şişmek, genişlemek: "İhtiyarın zayıf damarları kabarmış kıllı elleri dizlerinin üstündeydi." -P. Safa. 5. Hayvanların tüyleri dikilmek. 6, Kumaş üzerinde tüyler oluşmak, havlanmak: Bu kumaş çabuk kabardı. 7. Islanıp veya ısınıp yerinden kurtulmak: Masanın kaplaması kabardı. Dolabın boyası kabardı. 8. Deniz dalgalanmak, büyük dalgalar oluşmak. 9. mec. Bulanmak. 10. mec. Öfke, sevgi vb. duygular gittikçe güçlenmek: "Bu olayı duyunca delikanlının yüreği öç atma duygusuyla kabarır." -N. Cumalı. 11. (nsz, -e) mec. Kafa tutmak, öfkelenip üstüne yürüyecek gibi davranmak. 12. mec. Böbürlenmek, gururlanmak: "Kumandan, atım şahlandırarak hurra hurra diye kendisini alkışlayan keyifli halka boyun kırarak kabarıyordu." -Ö. Seyfettin.

kabartı is. Tümsek, çıkıntı, kabarmış yer: "Bunlar biraz eğildikleri zaman cübbelerin arkasında tabanca kabzalarının kabartısı görülür." -F. R. Atay.

kabartıcı is. Kabartma maddesi, kabartma tozu.

kabartılı sf. 1. Kabartısı olan. 2. Belirgin: "Halk seciyesi en fazla türkülerde kabartılı bir şekil alır." -R. H. Karay.

kabartma is. 1. Kabartmak işi. 2. Bir biçimin veya bir süslemenin düz yüzey üzerindeki çıkıntısı. 3. Kil, alçı, taş vb. işlenebilir gereçleri girintili çıkıntılı yüzeyler durumunda biçimlendirerek yapılmış olan eser, rölyef: "Bir sanatkâr eliyle alçıdan yapılmış, bembeyaz, tertemiz bir kabartma." -P. Safa. 4. sf. Kabartılarak yapılmış olan: Kabartma harita.

→ kabartma tozu, alçak kabartma

kabartmak (-i) 1. Kabarmasını sağlamak, kabarmasına yol açmak: "Vapur geri geri beyaz köpükler kabartarak açılmaya başlamış." -Ç. Altan. 2. Toprağı tırmık, çapa vb. bir araçla karıştırmak, altüst etmek, yumuşatmak.

kabartmalı sf. Kabartması olan.

kabartma tozu is. Pasta, çörek vb. hamur işlerinde kabarmayı sağlayan toz, sodyum bikarbonat.

kaba saba sf. 1. Görgüsüz: "Bir kaba saba, utangaç köy delikanlısının gözlerini yumarak öptüğü eller arasında benimki de vardı. "-R. N. Güntekin. 2. Özensiz.

kaba sakal sf. Gür ve geniş sakallı.

kaba sıva is. mim. İnce sıvadan önce duvarlarda bulunan pürüzleri doldurup kapatmak için yapılan sıva.

kaba sofu is. din b. Dinî kuralları yanlış yorumlayarak ibadet ve düşüncede aşırılığa kaçan kimse: "Kaba sofular bir zamanlar uygarlık düşmanlığını, yabancı dil düşmanlığı ile birleştirmişlerdi." -H. Taner.

kaba su is. Kireçli, içilemeyen ve sabunu köpürtmeyen su.

kabaşiş is. hlk. Kabakulak.

kabataslak, -ğı sf. Bîr şeyin ayrıntılarına girmeden ana çizgilerini belirten.

kaba yapı is. mim. Bir binayı dış etkenlere karşı koruyup ayakta tutan temel, ana duvar, kiriş, çatı vb.nden oluşan asıl gövde.

kaba yel is. hlk. Lodos.

Kabe öz. is. 1. din b. Mekke'de bulunan, Müslümanlarca ziyaret ve tavaf edilen kutsal yer. 2. mec. Bir kimsenin taptığı, kutsal saydığı yer.

kabız, -bzı is. Ar. kdbi 1. Dışkının katılığı yüzünden büyük abdest bozamama veya güçlükle bozma durumu, peklik, kabızlık, ishal karşıtı. 2. Azrail tarafından ruh teslim alınma, ölme. 3. esk. Alma, 4. esk. Kavrama, el ile tutma, kabız olmak peklik olmak.

→ ahzükabz

kabızlık, -ğı is. Kabız.

kabil (I) sf. (ka:bü) Ar. kabil Olabilir, mümkün: "Ben onu bir göreyim, dedi, kabil mi?" -P. Safa. kabil değil imkânsız, imkânı yok: "Şu sırta kadar çıkmazsak kabil değil, faciayı tamamıyla göremezsiniz, diyor." -F. R. Atay.

kabil (II) sf. (kabili) Ar. kabil esk. 1. Türlü, gibi, benzer. 2. Tür, cins: Bu kabil hastalıklarda erken teşhis çok önemlidir.

→ bu kabil, bu kabilden kabilden (kabidden) Kabilinden

kabile is. (kabirle) Ar. kabile sos. Boy (II).

kabilinden zf. (kabi:linden) Gibi, türünden, çeşidinden: "Sol kulak memesinde hafif sıyrıklarla kurtulması mucize kabilinden bir şeydi." -S. F. Abasıyanik.

kabiliyet is. (karbiliyet) Ar. kâbüiyyet Yetenek: "Köy kadınlarının taklitlerini bir maymun kabiliyetiyle yapıyor." -H. E. Adıvar.

kabiliyetli sf. Yetenekli.

kabiliyetsiz sf Yeteneksiz: "Yorgun, tahammülsüz, aşkı taşımaya kabiliyetsiz bir hâldeyim. " -H. C. Yalçın.

kabiliyetsizlik, -ği is. Yeteneksizlik,

kabin is. Fr. cabine 1. Küçük, özel bölme: Telefon kabini. 2. Gemilerde, uçaklarda, uzay gemilerinde küçük bölme. 3. Uçakta yolcuların oturduğu bölüm. 4- Plajda soyunma yeri: "Sonra kabinini gösterdi Özer'e. Hadi giyin, kabinimin kapısından gel al beni." -N. Cumali.

→ kabin amiri, banyo kabini, duş kabini, pilot kabini, telefon kabini

kabin amiri is. Uçaklarda, yolculara karşı şirketi temsil eden görevli.

kabine is. (kabi'ne) Fr. cabinet 1. Bakanlar Kurulu, hükümet. 2. Hekim muayenehanesi: "Rengi doktor kabinelerinin kapılarındaki cilalı siyah levhalar gibi parlıyor." -A. Gündüz. 3. Kabin: "Bir kabineye girip soyundum. " -S. F. Abasıyanık. 4. Hela. kabine çekilmek Bakanlar Kurulu görevini bırakmak, kabine düşmek Bakanlar Kurulu herhangi bir sebeple görevini bırakmak zorunda kalmak.

kabir, -bri is. Ar. kabr Mezar, sin: "Ve serin serviler altında kalan kabrinde / Her seher bir gül açar, her gece bir bülbül öter." -Y. K. Beyatlı.

→ kabir azabı, kabir suali, Anıtkabir, anıtkabir

kabir azabı is. din b. İslam inancına göre öldükten sonra mezarda çekilecek azap. kabir azabı çekmek 1) İslam inancına göre öldükten sonra mezarda azap çekmek; 2) mec. çok sıkılmak, üzülmek.

kabir suali is. 1. din b. İslam inancına göre öldükten sonra mezarda sorulan sora. 2. mec. Uzun ve bıktırıcı soru.

kablelmilat, -di is. (ka'blelmi:lâ:t) Ar. kabl + mılâdesk. Milattan önce.

kablelvuku zf. (ka'blelvuku:) Ar. kabl + vuku' esk. Olmadan önce.

kablo is. (ka'blo) Fr. câble Elektrik alcımı iletiminde kullanılan ve yalıtkan bir madde ile sarih bulunan metal tel: Telgraf kablosu. Telefon kablosu.

kablocu is. Kablo döşeyen kimse.

kabloculuk, -ğu is. Kablocu olma durumu.

kablolu sf. 1. Kablosu olan. 2. Kablo aracılığıyla işlevini yapan (araç, gereç).

→ kablolu yayın

kablolu yayın is. Televizyon yayınının kablo, cam iletken vb. bir fiziksel ortam üzerinden abonelere ulaştırıldığı yayın türü.

kablosuz sf. 1. Kablosu olmayan. 2. Kablo olmaksızın bağlantı sağlayan (araç, gereç).

kabotaj is. Fr. cabotage den. Bir ülkenin iskele veya limanları arasında gemi işletme işi.

→ Kabotaj Bayramı, kabotaj gemisi, kabotaj hakkı

Kabotaj Bayramı öz. is. Deniz ticaretini teşvik amacıyla her yılın temmuz ayında kutlanan bayram.

kabotaj gemisi is. den. Kabotaj hattında çalışan gemi.

kabotaj hakkı is. huk. Türk kara sularında, Türkiye'deki akarsu ve göllerde gemi bulundurma, bunlarla gidiş geliş ve taşıma yapma hakkı: "Limanlarımızda kabotaj hakkı tamamıyla Türklere geçmiştir." -E. I. Benice.

kabristan is. Ar. kabr + Far. -istân Mezarlık, gömütlük, sinlik.

kabuğumsu sf Kabuksu.

kabuk, -ğu is. 1. Bir şeyin üstünü kaplayan ve onu dış etkilere karşı koruyan, kendiliğinden oluşmuş sertçe bölüm, kısır: Ağaç kabuğu. Meyve kabuğu. Midye kabuğu. 2. Ekmeğin pişme sırasında içinden daha çok sertleşen dış bölümü. 3. astr. Bîr sıvı veya atmosferi dıştan saran, sert katman: Yer kabuğu. 4. tıp Deri üzerinde bir yaranın veya sivilcenin kurumasiyla oluşan sertçe bölüm. 5. zool. Bir hayvanı dıştan örten kitinli, kalkerli, silisli, kemiksi veya boynuzsu örtü, kavkı: "Herhalde kabuklu bir deniz hayvanının kabuğu kesmiş olacak." -S. F. Abasıyanık. kabuk bağlamak (veya tutmak) üstünde kabuk oluşturmak, kabuklanmak: "Hani, insanın bir yerinde bir çıban çıkar da kabuk tutar." -B. Felek, kabuk gibi sağlam, sert (kumaş), kabuğu dışına çıkmak içinde bulunduğu ortam veya durumdan ayrılmak, (kendi) kabuğuna çekilmek dışarısı ile olan ilişkilerini kesmek, kimse ile görüşmemek: "Arkadaşı, hükümet aleyhine konuşmaya başlayınca Fuat kabuğuna çekilmek lüzumunu duyar ve başım önüne eğip susmasını bilirdi." -Y. K. Karaosmanoğlu. kabuğunu çatlatmak (veya kırmak) içinde bulunduğu güç, olumsuz veya kötü durumdan kurtulup rahatlamak.

→ kabuk bilimi, kabuk böcekleri, kabuk değiştirme, kabuk kahvesi, kabuk yönetim, böcekkabuğu, fındıkkabuğu, limon kabuğu, meyve kabuğu, yer kabuğu

kabuk bilimi is. Kabukları inceleyen bilim dalı.

kabuk böcekleri ç. is. zool. Km kanatlılar takımına giren, kabuğun hemen altındaki odun katını kemirerek oyan ve böylece birçok orman ve meyve ağacının kurumasına yol açan familya.

kabuk değiştirme is. Yenilenme.

kabuk kahvesi is. Antep fıstığı kabuğunun öğütülmüş ve hafifçe kavrulmuşu ile yapılan ve kahveye benzeyen içecek.

kabuklanma is. 1. Kabuklanmak işi. 2. jeol. Bir lav akıntısı veya bir lav gölü yüzeyinin katılaşması.

kabuklanmak (nsz) Kabuk oluşmak, kabuk bağlamak.

kabuklaşma is. Kabuklaşmak işi.

kabuklaşmak (nsz) Kabuk durumunu almak, kabuk gibi sertleşmek.

kabuklu sf. Kabuğu olan.

→ kabuklu bit

kabuklu bit is. zool. Koşnil.

kabuklular ç. is. zool. Kabukları, yapılarındaki kireçli tuzlar dolayısıyla sertleşmiş cilan, solunum aygıtları balıklara benzeyen, çok hücreli hayvanlardan eklem bacaklılar sınıfı: Yengeç ve ıstakoz kabuklulardandır.

kabuksu sf. zool. Kabuğu andıran, kabuğa benzeyen, kabuk gibi, kabuğumsu: Kabuksu tüyler.

kabuksuz sf. Kabuğu olmayan, kabuksuz yumurtlatmak bir işi ivedilikle yaptırıp eksik kalmasına yol açmak.

kabuk yönetim is. İç yapısı belli olmayan, belirsiz kalan yönetim.

kabul, -lü is. (-bu:lü) Ar. kabul 1. Bir şeye isteyerek veya istemeyerek razı olma: "Her mihnet kabulüm yeter ki / Gün eksilmesin penceremden."-C. S. Tarancı. 2. Konukları veya işi olanları yanma, katma alma: "Kış yaklaştığı için Nevin'in hafta başı kabulleri hararetleniyordu." -P. Safa. 3. Sunulan bir şeyi, armağanı alma. 4. Bir öneriyi uygun bulma, onaylama. 5. Bir yere alınma: Okula kabulüm için dilekçe verdim. 6. ekon. Akseptans, kabul etmek 1) bir şeye isteyerek veya istemeyerek razı olmak: "Kabul ettiler, meclis dağıldı." -M. Ş, Esendal. 2) yanına, katına almak: "... beni bahçesinde çınar ve dut ağaçlarının gölgesinde kabul etti." -A. Haşim. 3) bir armağanı almak; 4) onaylamak, kabul eylemek kabul etmek.

→ kabul günü, kabul kredisi, kabul odası, kabul resmi, kabul salonu, kabul töreni, kabul yeri, hüsnükabul, kayıt kabul, resmikabul

kabul günü is. Ev hanımlarının konuk ağırladıkları belirli gün: "Bugün benim kabul günümdür, birkaç saat sonra davetliler gelecekler. " -P. Safa.

kabul kredisi is. tic. Kabulün vadesinden önce poliçeyi kabul eden bankaya belirli bir tarihte belirli bir tutarın ödeneceğine dair anlaşmadan sonra bankanın açtığı kredi.

kabullenme is. Kabullenmek işi,

kabullenmek (-i) 1. Kabul etmek, benimsemek: "Çakır, yenilişi kabullenmiş görünüyordu." -T. Buğra. 2. Hakkı yokken veya istemeyerek kendine mal etmek: Adamcağız bu baş belasını kabullendi.

kabul odası is. Büyük konak veya dairelerde konukların oturtuldukları büyük oda.

kabul resmi is. esk. Kabul töreni.

kabul salonu is. Resmî konukların ağırlandığı büyük konuk salonu.

kabul töreni is. Resmî konukları karşılama töreni, kabul resmi.

kabul yeri is. Kabul odası, kabul salonu.

kaburga is. (kabu'rga) Moğ. kabirğa 1. anat. 1. Eğe kemiklerinin oluşturduğu kafes: "Yüreğinde heyecan büyüdü büyüdü, göğsüne sığmayan bir gürültü kaburgalarım parçalayacaktı. " -H. Z. Uşaklıgil. 2. Eğe. 3. den. Gemilerde dış kaplamanın dayandığı iskelet, kaburgaları çıkmak (veya sayılmak) çok zayıf olmak.

kâbus is. (kâ:bu:s) Ar. kâbus 1. Karabasan: "Kâbus ile rüya arasındaki farkı bilirim." -Ö. Seyfettin. 2. sf. Acı, sıkıntı, korku veren. kâbus basmak (veya çökmek) 1) kötü rüya görmek; 2) büyük sıkıntı, korku duymak. kâbus görmek 1) korkulu rüya görmek; 2) büyük sıkıntı, korku duymak.

kâbuslu sf. Karabasan dolu, sıkıntılı ve korkulu: "Zeynep yatağına dönünce derin ve kâbuslu bir uykuya daldı." -H. E. Adıvar.

kâbussuz sf. Kâbusu olmayan.

kabza is. Ar. kabza Silah, kılıç vb. şeylerde tutulacak yer, tutak, sap: "Kabzası altın kakmalı palası elinden düşmüştü." -F. F. Tülbentçi.

→ yay kabzası

kabzımal is. Ar. kabz + mâl Meyve ve sebze üreticileri ile satıcılar arasında aracılık eden kimse, sebze meyve toptancısı, çiçekçi esnafı, komisyoncu.

kabzımallık, -ğı is. 1. Kabzımal olma durumu. 2. Kabzımalın yaptığı iş.

-kaç / -keç bk. -gaç / -geç vb.

kaç sf. 1. Herhangi bir şeyin niceliğini sormak için kullanılan soru sıfatı: "Yakup Kadrî'nin romanlarının kaç dile çevrildiğim bilen bile yoktur." -Ç. Altan. 2. Birçok: "Kaç gündür ben de bunu söyleyecektim, söyleyemiyorum." -O. Kemal, kaç baharın yoğurdunu yemek çok yaşamak, ömrü uzun olmak: "Hacı Kalfa kaç baharın yoğurdunu yemiştir, bilirsin sen?" -R. N. Güntekin. kaç para eder? değeri nedir? kaç paralık (adam veya şey) değersiz, kaç parça olayım! birçok işler karşısında, hangi birine yetişeyim! kaç zamandır belirsiz, fakat çok zamandan beri, çoktan beri.

→ kaç kaç, kaça kaç, kaçın kurası

kaça zf. Ne kadara? Bu giysi kaça satılıyor? kaça patlamak ne kadara mal olmak, fiyatı ne olmak.

kaçak, -ğı sf. 1. Bağlı bulunduğu yerden veya yasadan kaçan, uzaklaşan: "Vapurda bir de kaçak Rus ailesi var." -A. Gündüz. 2. Yasaca yapılması yasak olan veya yapılması için gerekli izin alınmayan: Kaçak kat. 3. Yasaca belirtilmiş gerekli gümrük ve vergileri ödenmeden bir yere sokulan veya bir yerden çıkarılan: "Öyle olduğu hâlde kaçak sigaramla hâli unutmaya çalışıyordum." -S. F, Abasıyanık. 4. is. Bir kaptan, bir borudan sızan gaz veya sıvı, bir telden kaçan akım: Bu odada kaçak var. 5. is. Gizlice kaçırılmış olan mal veya madde: "Şu âlâ kaçaktan birer sigara sarar mısınız?" -S. M. Alus. 6. zf. Yasalara, kurallara uymayarak, gizlice: "Bütün harp müddetince babası ile İsviçre'de kaçak yaşadı." -A. Gündüz, kaçak güreşmek 1) asıl konuya girmeksizin başka şeylerden söz etmek; 2) politikada sık sık düşünce değiştirip esas amacını gizlemek.

→ asker kaçağı, mektep kaçağı, okul kaçağı, pranga kaçağı, vergi kaçağı

kaça kaç is. 1. İki kişinin karşılıklı olarak gizlice sayı yazıp tahmin etmesine dayanan bir oyun. 2. zf. Sayı bakımından nasıl.

kaçakçı is. Yasalara karşı gelerek bir yere mal sokan, bir yerden mal kaçıran veya bir yerde satan kimse: "Kaçakçılarla, gümrük ayrıcalıklanyla uğraşır, sayfalar dolusu raporlar yazar. " -N. Cumalı.

→ vergi kaçakçısı

kaçakçılık, -ğı is. 1. Bir devletin yasalarına karşı gelerek yapılan ticaret: "Kaçakçılık ediyormuş, çok para vurmuş." -R. H. Karay. 2. Bir ülkeye gümrüğü ödenmemiş, yasaklanmış malı gizli olarak sokma. 3. Gizli olar rak, sezdirmeden kaçırma işi: "Ben böyle gözlere görülmeden yapılan kaçakçılıktan korkarım." -H. R. Gürpınar.

→ vergi kaçakçılığı

kaçaklık, -ğı is. Kaçak olma durumu: "Hatırlarda edepsizliği, düşman karşısındaki kaçaklığı kalmıştı." -Y. K. Beyatlı.

kaçamak, -ğı (I) is. 1. Hoş görülmeyen bir şeyi ara sıra yapma. 2. Bir şeyi belli etmeden, gizlice yapmaya çalışma: "Bununla beraber çok üzüntü içinde olduğunu da kaçamakla bana bakan gözlerinden anlıyordum." -A. Gündüz. 3. Bir şeyden kaçınma yolu: Bir kaçamak noktası bularak... 4. Kaçacak yer, özellikle çobanların sürüyü barındırmak, saklamak için yaptıkları yer. 5. sf. Başkalarına bir şeyi belli etmeden, gizlice yapılan, kaçamak yapmak hoş görülmeyen şeyi gizlice ara sıra yapmak.

→ kaçamak yol

kaçamak, -ğı (II) is. hlk. Mısır unundan yapılan yağlı bir yemek.

kaçamaklı sf. Kesin olmayan, yargı bildirmeyen ve her iki tarafa da çekilebilen (söz, cevap, davranış): "Maksada hep kaçamaklı yollardan ulaşmak istemişlerdir." -R. H. Karay.

kaçamak yol is. Bir sorundan kendisini kurtarmak için gelişigüzel ileri sürülen özür.

kaçar sf Kaç soru sıfatının üleştirme biçimi: Bu evler kaçar odalı? Her birinden kaçar tane aldınız?

kaçgöç is. Dinî bir anlayışla Müslüman kadınların erkeklere görünmemeleri, bir arada oturup konuşmaktan kaçınmaları: "Kaçgöç zamanında bile o erkekten ürkmezdi." -R. H. Karay.

kaçı zm. Ne kadarı, kaç kişi: Bunların kaçı sana ait? Kaçına belge verilecek?

→ birkaçı

kaçık, -ğı sf. 1. Bir yana kaçmış, kaymış. 2. İlmeği kaçmış (çorap vb.). 3. is. Çorabın ilmeği kaçmış yeri. 4. mec. Bazı davranışları dengesiz olan, zıvanasız: "Bu köşkün perileri de kaçık galiba." -H, R. Gürpınar.

→ kaçık öz

kaçıkça sf. (kaçı'kça) 1. Kaçığa benzer, biraz deli gibi, deliye benzer: "Arkadaşımın, kaçıkçadır, sözü kadının bakışlarını ve davranışını açıklamaya yetiyordu." -E. Bener. 2. zf. Biraz kaçık olarak.

kaçıklık, -ğı is, 1. Kaçık olma durumu. 2. mec. Delice, kaçıkça davranış.

kaçık öz is. bot. Uygun olmayan ortamda büyüme sonucu ağaç özünün ortadan kaçık biçimde oluşması.

kaçılma is. Kaçılmak işi.

kaçılmak 1. Kaçma işi yapılmak. 2. hlk. Çekilmek, savulmak: Kaçılın, araba geliyor.

kaçımsama is. Kaçımsamak işi.

kaçımsamak (-den) Bir işi yapmamak için sözde sebepler ileri sürmek.

kaçımsar sf. Kaçamak yolu arayan, kaçamağa sapan.

kaçıncı sf. 1. Kaç soru sıfatının sıra biçimi: Kaçıncı katta oturuyorsunuz? 2. Çok kez, birçok kez: Bu kaçıncı gelişim, evde bulamıyorum.

kaçıngan sf. Geri duran, girişken olmayan, insan içine girmek istemeyen, insanlardan kaçan, çekingen.

kaçinganlık, -ğı is. 1. Geri durma, isteksiz davranma. 2. Kaçıngan olma durumu: "Bizim sosyeteye karsı bu kaçınganlığımız, kasabada ve hatta vilayette bir parça dedikoduya sebep olmuştu." -R, N. Güntekin.

kaçınık, -ğı sf. Köşesine çekilmiş, insan içine çıkmak istemeyen (kimse).

kaçınılmaz sf. İstek ve irade dışında olan: "Silahlı kuvvet kullanılmasına derhâl karar verilmesinin kaçınılmaz olması hâlinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kullanılmasına karar verebilir." -Anayasa.

kaçınılmazlık, -ğı is. Kaçınılmaz olma durumu.

kaçın kurası is. Kolay kolay aldanmayacak kadar görmüş geçirmiş kimse: O kaçın kurası, gürültüye pabuç bırakır mı?

kaçınma is. Kaçınmak işi.

kaçınmak (-den) Herhangi bir işi yapmaktan veya özverili davranmaktan geri durmak, imtina etmek: "Dargın çıkan sesinde bir şeyden kaçınan, lüzumsuz bir sakınca anlamı sezdi." -H. E. Adıvar.

kaçıntı is. hlk. 1. Erken doğan kuzu. 2. Sızıntı, kaçak: Çeşmenin yolunda kaçırttı var.

kaçırılma is. Kaçırılmak işi.

kaçırılmak (nsz) Kaçırma işi yapılmak veya kaçırma işine konu olmak.

kaçırış is. Kaçırma işi veya biçimi.

kaçırma is. Kaçırmak işi.

kaçırmak (-i) 1. Kaçmasını, sağlamak veya kaçmasına imkân yaratmak: "Büyükçe bir kız hemen onu kucaklayıp mektebin avlusuna kaçırmıştı." -O. C. Kaygılı. 2. Bir işi belirlenen zamanda yapamamak: Maçı kaçırdım. 3. Zor kullanarak yanında götürmek: Kız kaçırmak. 4. Bir daha ele geçmemek üzere yitirmek: Fırsatı kaçırdım. 5. Yararlanamamak: Penaltıyı kaçırdı. 6. Gitmek, kaçmak zorunda bırakmak: Söylene söylene adamı kaçırdı. 7. Çalmak, kimsenin haberi olmadan götürmek, aşırmak: İcradan eşya kaçırdılar. 8. huk. Yasal olmayan yoldan bir ülkeye mal sokmak veya çıkarmak: Uyuşturucu kaçırmak. 9. Ölçüyü, sınırı aşmak, fazlasına gitmek: "Kulübün yemeğinde biraz fazlaca kaçırmıştım." -H. Taner. 10. Sıvı, gaz vb.ni sızdırmak: Çakmak, gaz kaçırıyor. Makine buhar kaçırıyor. 11. (-e) istemeyerek altını kirletmek: Donuna kaçırmak. 12. (nsz) Delirmek: Zavallı kaçırmış. 13. Bir araç veya aletle iş görürken aracı iyi kullanamama yüzünden kendine veya bir başkasına zarar vermek: Usturayı elimden kaçırdım, yanağımı kestim. 14. (-i) Birini veya bir şeyi göstermemek: Karısını benden kaçırıyor. 15. sp. Yanşan bir koşucu diğeri tarafından hızla geçilip ara açılmak. 16. sp. Futbol veya basketbolda savunduğu oyuncuyu boş bırakmak, pas almasına fırsat vermek.

kaçırtma is. Kaçırtmak işi.

kaçırtmak (-i) 1. Kaçırma işini yaptırmak. 2. Birinin kaçırılmasına sebep olmak.

kaçış is. 1. Kaçma işi veya biçimi: "Biz baba kız biliyorduk ki, bu gibi kaçışlar, bir barışla biter." -M. Ş. Esendal. 2. sp. Yarışan bir koşucunun veya bir kümenin diğer yanşçılan hızla geçmesi.

kaçışılma is. Kaçışılmak durumu.

kaçışılmak (nsz) Kaçışma işine konu olmak,

kaçışma is. Kaçışmak işi: "Fena hâlde korkan küçükler beni dinlemeyerek kaçışmaya başladılar." -R. N. Güntekin,

kaçışmak (nsz) Hep birden kaçıp çeşitli yönlere dağılmak: "Öteki çocuklar çil yavrusu gibi kaçışmış, her biri bir deliğe girmişti." -O, C. Kaygılı.

kaç kaç zf. Kaça kaç.

kaçkın is. 1. Bir yerden veya bir işten kaçmış kimse: "Doktor kaçkını nice manyaklar içinde, narsis kompleksine müptela olanlar sandığınızdan çoktur." -H. Taner. 2. İnsanlardan uzak durmak, insan içine çıkmak istemeyen kimse.

→ dayak kaçkını, hapishane kaçkını, mezar kaçkını, tımarhane kaçkını

kaçlı sf. 1. Sayısı kaç, hangi sayıdan: Kaçlı iskambil? 2. Bir kimsenin hangi tarihte doğduğunu, okulu bitirdiğini veya asker olduğunu öğrenmek için kullanılan bir söz: Bu çocuk kaçlı? Bu doktor kaçlı?

kaçlık, -ği sf. Kilo, lira, metre, adet gibi ölçü anlatan nesnelerin hangisinden olduğunu belirten soru sözü: Kaçlık paket istersiniz?

kaçma is. Kaçmak işi, firar.

kaçmak, -ar (-den) 1. Kimseye bildirmeden bulunduğu yerden ayrılmak, firar etmek: "Silahını, hatta başındaki şapkasını bırakıp kaçıyor." -R. E. Ünaydın. 2. Hızla koşup bir yere saklanmak: "Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçarsın." -H. R. Gürpınar. 3. Kendini göstermemek, rastlaşmamaya çalışmak: Alacaklıdan kaçmak, 4. Kaçınmak: Ben zahmetten kaçmam. 5. Gaz, sıvı vb. şeyler sızmak: Kazandan islim kaçıyor. 6. ipi kopmak: Çorabım kaçtı. 7. (-e) Girmek: Kulağına su kaçmış. 8. (-e) Bir yana doğru kaymak: Odanın halısı biraz sağa kaçmış. 9. (nsz) Görünmeden gitmek, savuşmak, sıvışmak: "Belki sirayet eder diye korkacaklar ve kaçacaklar." -B, Felek. 10. (nsz) Hızlı koşmak: "Biletlerini memurun elinden kaptı, kaçar gibi gişeden uzaklaştı." -N. Cumalı. 11. (nsz) Yok olmak: Rahatı kaçmak. Neşesi kaçmak. 12. (-e) Yaklaşmak, benzemek, andırmak: Bu mavi yeşile kaçıyor. 13. Kaçgöçe uymak: "Gelin bir evde kaymbabasından kaçar, güveyi, baldızının yüzünü tanımazdı." -R. H. Karay. 14. Kız veya kadın yasalara ve aile isteklerine karşı gelerek evlenmek için evinden ayrılmak. 15. (-i) Rengi ağarmak, uçmak. 16. sp. Yarışçı diğerlerinden hızla ayrılıp arayı açmak. 17. sp. Futbol ve basketbolda engelleyen adamdan kurtulmak veya pas alabilmek için boş alana koşmak, kaçacak delik aramak korku ile saklanacak yer aramak: "O adam onları aşağıladıkça utancından kaçacak delik arayan Âşık Ali'ye acıyordu." -Y. Kemal, kaçan balık büyük olur elden kaçırılan fırsat gözde büyütülür, kaçanın anası ağlamamış tehlikeden kaçan kazançlı çıkmış, kaçmaktan kovalamaya vakit olmamak önemli işler yüzünden başka işlere yetişememek.

→ kaçgöç, kapkaç, merkezkaç, karakaçan, kulağakaçan, kaptıkaçtı, papazkaçtı

kaçmaklık, -ğı is. Kaçma durumu: "Evime kaçmaklığım lazım gelirken, Zekeriya sofrasının esrarengizliğini öğrenmek cazibesine kapıldım." -A. Gündüz.

kaçta zf. Ne zaman? "Ne güzel eğlence dedim, dün gene kaçta yattın?" -M. Ş. Esendal.

kadana is. (kada'na) Mac. katona zool. Bir cins iri at: "Atları Rus kadanalarını andırır, arabası çangıl çungul etmez." -S, M, Alus. kadana gibi iri yarı (kadın).

kadar e. Ar. kadar 1. Ölçüsünde, derecesinde: "Balıkçılıkta para vardır, ama dalgıçlık kadar da genç işidir." -S. F. Abasıyanık. 2. Büyüklüğünde, genişliğinde: Bacak kadar çocuk. Avuç içi kadar yer. 3. Dek, değin: "Saat ona kadar sokaklarda gezdi." -P. Safa. 4. Gibi: "İstanbul'un balıkları kadar balıkçıları da hoştur." -S. F. Abasıyanık. 5. Denli: "Bu merdivenleri, yapıldığı günden beri bu kadar telaşla çıkmamışımdır." -Y. Z. Ortaç. 6. Süre belirten bir söz: "Bu minval üzere yedi ay kadar geçti, geçmedi." -R. H. Karay. 7. zf. Miktarda, derecede: "İçinde biriken hayat bazen taşacak kadar çok oluyor. " -H. E. Adıvar. 8. Gösterme sıfatlarından biriyle bir sayıdan sonra geldiğinde kesinlikle belli olmayan bir niceliği belirten bir söz: "Kantara'nın önünde yüz kadar düşman çadırı kurulmuştu." -F. R. Atay.

→ ağzına kadar, akşama kadar, bir o kadar, boğazına kadar, bu kadar, o kadar, şu kadar

kadastro is. (kada'stro) İt. catastro Bir ülkedeki her çeşit arazi ve mülklerin yerinin, alanının, sınırlarının ve değerlerinin devlet eliyle belirlenip plana bağlanması işi: Kadastro memuru. Kadastro çalışmaları, kadastroya geçmek kadastrosu yapılmak.

kadastrolama is. Kadastrolamak işi veya durumu.

kadastrolamak (-i) Kadastrosunu yapmak.

kadastrolanma is. Kadastrolanmak işi veya durumu.

kadastrolanmak (nsz) Kadastrosu yapılmak: Gayrimenkuller kadastrolandı.

kadavra is. (kada'vra) İt. cadavere Tıp öğretiminde, üzerinde çalışma yapılan ölü insan veya hayvan vücudu.

kadavralaşma is. Kadavralaşmak işi.

kadavralaşmak Kadavra durumuna gelmek.

kadayıf is. Ar. katâ'if Undan yapılan, tatlı olarak tüketilen türlü biçimlerde yiyecek: Ekmek kadayıfı. Tel kadayıf.

→ tel kadayıf, yassı kadayıf, denizkadayıfı, ekmek kadayıfı

kadayıfçı is. Kadayıf yapan veya satan kimse.

kadayıfçılık, -ğı is. Kadayıf yapma veya satma işi.

kadeh is. Ar. kadeh 1. İçki içmeye yarayan ayaklı bardak: "Şimdi kadehleri masaya diziyordu." -R. H. Karay. 2. sf. Bu bardağın alabileceği miktarda olan. 3. Kadehte bulunan içki: "İkinci kadehler bile yarılanmıştı." -T. Buğra, kadeh kaldırmak herhangi birini veya bir şeyi onurlandırmak için içmeden önce kadehleri yukarı kaldırmak: "Localarda kadınlar erkekler, kadeh kaldırıyorlar, gülüşüyorlardı" -N. Cumalı. kadeh tokuşturmak içki içerken kadehleri karşılıklı olarak birbirine dokundurmak: "Limonata bardaklarım içki kadehi gibi tokuşturarak neşeleniyor görünür." -R. N. Güntekin.

→ kadeh arkadaşı, göz kadehi

kadeh arkadaşı is. Birlikte içki içilen kimse.

kadeh arkadaşlığı is. Birlikte içki içilen kimseyle oluşan dostluk: "Asıl dostluğumuz bu üç dört saatlik kadeh arkadaşlığından sonra başlamıştı. " -Y. Z. Ortaç.

kadehçik, -ği is. bot. Meşe, fındık, gürgen vb. ağaçlarda, meyve sapının genişlemesiyle oluşan ve meyveyi ortasına kadar içine alan küçük kadeh biçimindeki oluşum: Palamut meşesinin kadehçiklerinde çok miktarda tanen vardır.

kadehdaş is. Birlikte içki içmeyi seven kadeh arkadaşı: "Hele içerken, insan mutlaka bir kadehdaş istiyor." -E. E. Talu.

kadehdaşlık, -ğı is. Kadehdaş olma durumu.

kadem is. Ar. kadem esk. 1. Ayak, adım. 2. Fut: On kadem uzunluğunda. 3. mec. Uğur.

→ kademhane, sabitkadem

kademe is. Ar. kademe 1. Aşama, basamak, derece. 2. ask. Motorlu araçların bakım ve onarım işlerinin yapıldığı birim, bakımevi.

→ kademe ilerlemesi, kademe kademe

kademe ilerlemesi is. Devlet memurunun olumlu sicil almak şartıyla bir yıllık terfi etmesi.

kademe kademe zf. Basamak basamak, derece derece.

kademelerine is. Kademelemek işi.

kademelemek (-i) Kademeli bir biçimde düzenlemek,

kademelendirme is. Kademelendirmek işi.

kademelendirmek (-i) Kademeli duruma getirmek.

kademelenme is. Kademelenmek durumu.

kademelenmek (nsz) Kademeli duruma gelmek.

kademeli sf. Aşamalı, basamaklı: "Büyük harpten sonra dört kademeli bir Yugoslavlık görüyoruz." -F. R. Atay.

kademesiz sf. Kademesi olmayan.

kademhane is. (kademha:ne) Ar. kadem + Far. hâne esk. Tuvalet.

kademli sf. Uğurlu, kademli olsun! uğurlu olsun!

kademsiz sf. Uğursuz: "Amma da kademsizmişsiniz, ayağınızı havzaya atar atmaz göçük oldu." -R. Enis.

kademsizlik, -ği is. Uğursuzluk.

kader is. Ar. kader 1. Yazgı: "Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor / Lakin vatandan ayrılışın ıstırabı zor." -Y. K. Beyatlı. 2. mec. Genellikle kaçınılmaz kötü talih, kadere boyun eğmek yazgısını, talihini kabul etmek, kaderin cilvesi talihin, beklenmedik bir anda ortaya değişik bir durumu ortaya çıkarması.

→ kader birliği, hasbelkader, karınca kaderince

kader birliği is. İyi ve kötü günleri, aynı sonu paylaşma durumu, kader birliği etmek her zaman ve her yerde, her durumu birlikte yaşamak, her şeyi paylaşmak.

kaderci is. Yazgıcı.

kadercilik, -ği is. fel. Yazgıcılık.

kaderiye is. Ar. kaderiyye fel. Kader anlayışını inkâr ederek insanların irade ve hareket özgürlüklerinin bulunduğunu ileri süren İslam felsefesi.

kadersiz sf. Kötü talihi olan: "Gel kadersizim, kimsesizim, kadersiz oğlumun muratsız oğlu gel!" -Y.Kemal.

kadersizlik, -ği is. Kadersiz olma durumu.

kadı is. Ar. kadi tar. Tanzimat'a kadar her türlü davaya, Tanzimat ile Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme, boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkemelerin başkanları: "Mahkeme kadıya mülk değildir." -Atasözü.

→ kör kadı, köşe kadısı

Kadıköy taşı is. min. Kuvars ve opal liflerinden oluşan, mühür ve süs eşyası yapımında kullanılan, yarı billur silis, kalseduan.

kadılık, -ğı is. 1. Kadı olma durumu veya kadının görevi. 2. tar. Bir kadının davalarına baktığı il sınırları içindeki bölge: Galata kadılığı.

kadın is. 1. Erişkin dişi insan, erkek veya adam karşıtı: "Yanlarında, kendileriyle ahbaplık edecek dostlar, hizmetlerine koşacak kadınlar veya erkekler görmek isterler." -A. Ş. Hisar. 2. Evlenmiş kız. 3. sf. Analık veya ev yönetimi bakımından gereken erdemleri olan. 4. mec. Hizmetçi bayan. 5. esk. Bayan: "Hintli kadın toplantıyı renklendirmek için, herkesin kendisine bazı şeyler sormasını teklif'ediyordu." -B. Felek, kadın olmak 1) kızlığını yitirmek; 2) kadın evini, kocasını yönetmesini iyi bilmek, kadının fendi, erkeği yendi kadınlar kurnazlıkta erkeklerden üstündürler, kadının yüzünün karası erkeğin elinin kınası yolsuz ilişkiler kadınlar için hoş karşılanmadığı hâlde erkekler bu gibi ilişkilerden övünme payı çıkarırlar.

→ kadınana, kadın avcısı, kadın berberi, kadınbudu, kadındüğmesi, kadınevi, kadıngöbeği, kadın hareketi, kadın hastalıkları, kadın kadına, kadın kadıncık, kadınnine, kadın terzisi, kadın ticareti, kadıntuzluğu, kadınlar hamamı, ana kadın, ayşekadın, genel kadın, gündelikçi kadın, kiralık kadın, kötü kadın, temizlikçi kadın, uygunsuz kadın, yazıcı kadın, bilim kadını, ev kadını, evinin kadını, hayat kadım, iş kadını, Osmanlı kadını, sokak kadını

kadınana is. Deneyimli, yaşlı, saygı gösterilen kadın: "Adlarına kadınana denilen Havva kızlarım biricik can yoldaşı olarak gösteriyordu. " -O. C. Kaygılı.

kadın avcısı is. Kadınları baştan çıkaran erkek.

kadın berberi is. Kadınların saçını kesen ve saç tuvaleti yapan berber, kuaför.

kadınbudu is. (kadı'nbudu) Yumurtaya bulanarak yağda kızartılan bir tür pirinçli veya bulgurlu köfte: "Yarım dilim ekmeğin üzerine bir kadınbudu koyup getireyim mi?" -S. M. Alus.

kadınca sf. 1. Kadın gibi, kadına benzer. 2. zf. Kadına yakışır biçimde: "... susması daha kadınca, daha insanca olurdu." -S. F. Abasıyanık.

kadıncağız is. Kendisine karşı şefkat ve acıma duyulan kadın.

kadıncık, -ğı is. 1. Küçük kadın. 2. Zavallı kadın.

→ kadın kadıncık

kadıncıl sf. Zampara.

kadındüğmesi is. bot. Süs bitkisi olarak yetiştirilen, düğme biçiminde çiçek açan otsu bir bitki.

kadınevi is. Yoksul, mağdur veya başka bir özelliği dolayısıyla muhtaç durumda kalan kadınların geçici olarak barındıkları yer.

kadıngöbeği is. (kadı'ngöbeği) Kızartılarak yapılan, ortası çukurca, bir tür yumurtalı hamur tatlısı.

kadın hareketi is. sos. Feminizm.

kadın hastalıkları ç. is. tıp Kadın cinsel organlarını ve bunlarla ilgili hastalıkları inceleyen bilim dalı, jinekoloji.

kadınımsı sf. Kadınsı.

kadın kadına zf. Yalnız kadınlar arasında, kadınlar baş başa.

kadın kadıncık, -ğı is. Evinin işini iyi yöneten, hanımefendi, terbiyeli, ağırbaşlı kadın.

kadınlar hamamı is. 1. Kadınlara ayrılan özel hamam, 2. mec. Herkesin aynı anda ve yüksek sesle konuştuğu yer,

kadınlaşma is. Kadınlaşmak işi.

kadınlaşmak (nsz) 1. Kadına benzer bir durum almak: "Genç kızlar onun nazarında birer çiçektir. Ve bu cici mahluklara meftunluğu birkaç sene sonra kadınlasacak olmalarmdadır." -R. H. Karay, 2. Erkek kadın gibi davranır duruma gelmek.

kadınlı sf. Kadını olan.

→ kadınlı erkekli, erkekli kadınlı

kadınlı erkekli sf. 1. Kadın erkek karışık: "Kadınlı erkekli köylü dizilerinin acele acele bizim yöne geldiklerini görüyorum." -R. H. Karay. 2. zf. Kadın erkek karışık olarak.

kadınlık, -ğı is. 1. Kadın olma durumu: Onun kadınlığına saygı gösterdim. 2. Kadının gerekli erdem ve nitelikleri taşıması durumu: "Kendisinden uzak duran kadın şimdi ona sokuluyor, kadınlığının bütün silahlarım birbiri arkasından tecrübe ediyordu." -A. H. Tanpınar. 3. Dişiliğin özelliklerini kullanma durumu: "O, sonra kadınlığını ispat eder, parasını geri alır." -B. Felek.

kadın nine is. 1. Büyük anne. 2. Yaşı epey ilerlemiş kadın.

kadınsal sf. Kadına özgü ve kadınla ilgili.

kadınsı sf. 1. Kadını andıran, kadına benzeyen, kadın gibi, kadınımsı. 2. Kadın davranışlı, kadına benzer (erkek).

kadınsılaşma is. Kadınsılaşmak durumu.

kadınsılaşmak (ıısz) Kadın özelliği kazanmak, kadınlaşmak.

kadınsılık, -ğı is. Kadınsı olma durumu.

kadınsız sf. 1. Kadını bulunmayan. 2. Karısı olmayan, eşsiz. 3. zf. Kadın olmaksızın: "Artık bekâr gidemezsin, hiçbir yerde kadınsız duramayacağım bilirim." -R. H. Karay.

kadın terzisi is. Kadın giysisi diken terzi.

kadın ticareti is. Kız çocukları ile kadınların gizlice kaçırılarak veya doğrudan para karşılığında satılması: "Kadın ticaretinin bu kadar serbestçe yapıldığı bir yer daha bulmak mümkün değildi."-F. F. Tülbentçi.

kadıntuzluğu is. (kadı'ntuzluğu) bot. Sarıçalı.

kadırga is. (kadı'rga) Yun. den. esk. Hem yelken hem kürekle yol alan, özellikle Akdeniz'de kullanılmış bir savaş gemisi: "Çoban, Gümüşlük'e su almak için uğrayan bir kadırgaya tayfa yazıldı." -Halikarnas Balıkçısı.

→ kadırga balığı

kadırga balığı is. zool. İspermeçet balinası.

kadife is. Ar. kattfe 1. Yüzeyi belirli uzunlukta bırakılmış ham madde lifleriyle kaplı, parlak, yumuşak kumaş. 2. sf. Bu kumaştan yapılmış, bu kumaşla kaplanmış: "Camları kapanmış bir arabanın yumuşak kadife minderleri, o çıplaklığa karşı, zavallı adamı avunduruyordu." -H. R. Gürpınar, kadife gibi yumuşak, pürüzsüz ve parlak (ses, ten vb.).

→ kadife çiçeği

kadife çiçeği is. bot. Bileşikgillerden, çiçekleri genellikle parlak san renkte ve kadife görünümünde bir süs bitkisi (Tagetes): "Ayşegül takunyalarını sürterek kadife ve inci çiçeklerinin arasında kaybolurken arkasından baktım."-R. H. Karay.

kadifeleşme is. Kadifeleşmek işi.

kadifeleşmek Yumuşamak, samimi olmak, içtenleşmek: "Gözlerinde kadifeteşen bir şefkatle yüzüme bakıyordu." -Y. Z. Ortaç.

kadifeleştirme is. Kadifeleştirmek işi.

kadifeleştirmek Kadifeleşme işini yaptırmak: "Siyah gözlerimin bakışlarını biraz kadifeleşiiren bir ihtiyatla, hayat tatlarını kaçırmayalım, der gibi bir hâli vardı." -A. Ş. Hisar.

kadifelik, -ği is. 1. Kadife gibi olma durumu: "Onu ismiyle çağırırken sesimin kadifeliği bile yeni değildi." -H. C. Yalçın. 2. sf. Kadife yapmaya elverişli olan.

kadim sf. (kadi:m) Ar. kadım esk. Başlangıcı olmayan, eski, ezelî.

→ kadim dost, Kelamıkadim

kadim dost is. Eski dost.

kadimi sf. (kadi:mi:) Ar. kadimi Sürekli.

kadir, -dri (I) is. Ar. kadr esk. 1. Değer, kıymet, itibar. 2. aslr. Bir yıldızın parlaklık bakımından bulunduğu basamak: Birinci kadirde on dokuz, ikincide elli yedi, üçüncüde yüz yetmiş dört yıldız bulunur, kadrini anlamak değerinin farkına varmak: "Hakikaten, insan sevdiklerinin kadrini yokluklarında anlıyor." -P. Safa. kadrini bilmek değerini bilmek, yararlanmak: "Onun kadrini iyi bilenler de var." -A. Ş. Hisar.

→ kadirbilir, kadirbilmez, Kadir Gecesi

kadir (II) sf. (ka:dir) Ar. kadir 1. Güçlü, gücü yeter, erkli. 2. din b. "Her şeye gücü yeter" anlamında Tanrı'nın sıfatlarından biri. kadir olmak güçlü olmak, gücü olmak, gücü yetmek: "Senin ne habasetlere kadir olduğunu ben bilirim." -R. N. Güntekin.

kadirbilir sf. Değerbilir.

kadirbilirlik, -ği is. Değerbilirlik: "Kadirbilirlik, uygarlığın şaşmaz koşullarından biri." -H. Taner.

kadirbilmez sf. Değerden anlamayan, değerbilmez.

kadirbilmezlik, -ği is. Kadirbilmez olma durumu.

Kadir Gecesi öz. is. Kur'an indirilmeye başlandığı için kutsal sayılan ramazan ayının yirmi yedinci gecesi. Kadir Gecesi doğmuş çok şanslı, kısmetli kimseler için söylenen bir söz.

Kadiri öz. is. (kaıdiri:) Ar. kadiri Kadiri lik'e mensup olan kimse.

Kadirilik, -ği öz. is. 1. Şeyh Abdülkadir Geylani tarafından XI. yüzyılda kurulan bir tarikat. 2. Bu tarikata mensup olma durumu.

Kadîriye öz. is. (Ka:diriye) Ar. kâdiriyye Kadirilik.

kadirşinas sf. (kadirşina:s) Ar. kadr + Far. -sinâs esk Değerbilir, iyilikbilir.

kadirşinaslık, -ğı is. Değerbilirlik, iyilikbilirlik.

kadit, -di is. (kadi:t) Ar. kadîd esk. 1. Güneşte veya hafif alevde kurutulmuş et. 2. İskelet. 3. sf. Çok zayıf: "Gözlerini kadit elleriyle iyice ovdu." -Ö. Seyfettin, kadidi çıkmak 1) çok zayıflamak, bir deri bir kemik durumuna gelmek: "Sıtmalı arabacıların titredikleri, cılız, kadidi çıkmış öküzlerin iç ezici bir şekilde düşündükleri görülürdü." -S. F. Abasıyanık. 2) iskeleti görünmek.

kadmiyum is. (ka'dmiyum) Fr. cadmium kim. Atom numarası 48, atom ağırlığı 112,40, yoğunluğu 8,6 olan, 320 °C'de eriyen, gümüş beyazlığında, elektrik ve seramik sanayisinde kullanılan yumuşakça bir element (simgesi Cd).

kadmiyumlu sf. İçinde kadmiyum bulunan.

kadran is. Fr. cadran 1. Saat, pusula vb. araçlarda, üzerinde yazı, rakam veya başka işaretler bulunan düzlem: "Gün kadranında çarşamba, yerini perşembe ile değiştirdi." -H. Taner, 2. fiz. Ölçek.

kadrat is. Fr. cadrat 1. Dizgide harfler arasına konulan yazısız metal parçası. 2. Dizgi işinde kullanılan bir aralık ölçüsü birimi.

kadril is. Fr. quadrille esk. 1. Salon danslarından biri: "Kadril için her kadına bir erkek lazımdı." -A. Gündüz. 2. Bu dansın müziği.

kadro is. (ka'dro) İt. auadro 1. Bir kamu kuruluşunun, bir işletmenin, denetim veya yönlendirme işlerini gerçekleştirenler ve bunların taşıdığı ödev, yetki ve sorumlulukların hepsi: "Bir disiplin kadrosu içinde anonim kalmak Türk gençlerinin hoşuna gitmez." -F. R. Atay, 2. Bu kişi ve sorumlulukları sayı, nitelik ve aşamalarıyla gösteren çizelge. 3. Bu çizelgedeki yer: "Sekizinci topçu alayı kadrosunun büyük kısmı alaylı idi."-Y. R. Atay. 4. Bisiklet ve motosiklette iskeleti oluşturan metal bölüm. 5. Bir işte görev alan kişi veya kişiler, ekip.

→ torba kadro, kelime kadrosu, yazı kadrosu

kadrocu sf. Kendi düşüncesine yakın düşüncede olan insanları kadrolara toplayan.

kadrocıtluk, -ğu is. Kadrocu olma durumu,

kadrolandırma is. Kadrolandırmak işi veya durumu.

kadrolandırmak (-i) Kadroda yer almak.

kadrolaşma is. Kadrolaşmak durumu.

kadrolaşmak (nsz) Kadrolara, aynı görüşü paylaşan insanları toplamak, yerleştirmek.

kadrolu sf. Kadrosu olan, kadroya girmiş olan: Kadrolu eleman. Kadrolu uzmanlar.

kadrosuz sf. Kadrosu olmayan: Kadrosuz eleman. Kadrosuz işçiler.

kadrosuzluk, -ğu is. Kadrosuz olma durumu.

kadük, -ğü sf Fr. caduc huk. Değerini, önemini yitirmiş, geçerliliği kalmamış, eskimiş. kadük olmak (veya kalmak) 1) değerini yitirmek; 2) yasama meclisinin değişmesi ile önceden sunulan yasa taşanları değerini yitirmek.

katiüklük, -ğü is. huk. 1. Kadük olma durumu. 2. Değer yitimi.

kafa is. Ar. kafa 1. İnsan başı, ser. 2. Hayvanlarda genellikle ağız, göz, burun, kulak vb. organların bulunduğu vücudun en ön bölümü. 3. Bellek. 4. Çocuk oyunlarında kullanılan zıpzıp taşının veya cevizin büyük boyu. 5. Mekanik bir bütünün parçası: Distribütör kafası. 6. mec. Kavrama ve anlama yeteneği, zekâ, zihin, bellek: "Kafasının faaliyetini fikirden ziyade işe vermiş." -Y. K. Beyatlı. 7. mec. Görüş ve inançların etkisi altında beliren düşünme ve yargılama yolu, zihniyet: "Kalbi ve kafasıyla daima yeni, daima genç kaldı." -Y. Z. Ortaç, kafa atmak kavga sırasında karşıdakinin yüzüne, sert ve şiddetli bir biçimde kafayla vurmak. kafa (veya kafayı) bulmak argo 1) içki içmek; 2) alay etmek, kafa cilalamak tkz. içki içmek: İpini koparmış aylakla, çiçeği burnunda asistan, dejenere mirasyedi ile ağır işçi, burada dirsek dirseğe kafa cilalardı. " -H. Taner, kafa (veya kafayı) çekmek. argo kafayı çekmek: "Benimle kafa çekmenin onlar için pek keyifli olduğunu sanmıyorum." -E. Bener, "Ona birisi kafayı çekmekte olduğunu söyleseydi, kılı bile kıpırdamazdı." -S. F. Abasıyanık. kafa (veya kafayı) değiştirmek kafayı değiştirmek. kafa (veya kafayı veya kafasını) dinlemek 1) zihni yoran sorunlardan uzak kalmak; 2) sessiz, sakin kalmak: "Bir dakika kafamı dinleyip başka şeylerden bahsetmek ihtiyacı duyduğum zaman..." -S. F. Abasıyanık. kafa eskitmek zihni yoran sorunlarla sürekli uğraşmak: "Ne gücünü aşan meseleler için çene yormaya, kafa eskitmeye niyeti vardı ne de kendi başarısızlıkları için suçlu aramaya... " -T. Buğra, kafa göz yarmak beceriksizlik göstermek, kafa kafaya vermek 1) iki veya birkaç kişi bir kenara çekilip konuşmak: "Bizim hükümetin para vermemesi karşısında birkaç profesör kafa kafaya verdik." -H. Taner. 2) dayanışmak, kafa kalmamak zihin yorularak çalışmaz olmak. kafa (veya kafasını) karıştırmak önceki düşüncelerini altüst etmek, kafa patlatmak bir konu üzerinde pek çok düşünmek: "Sen sabahtan aksama kadar rahat rahat oturuyorsun, ben kafa patlatıyorum." -H. E. Adıvar. kafa sallamak 1) ikaz etmek için başını iki yana veya öne arkaya hafifçe eğmek; 2) baş sallamak; 3) doğru veya yanlış her şeye evet demek, kafa (veya kafasını) şişirmek gürültü veya gevezelikle bir kimseyi tedirgin etmek, kafa tutmak boyun eğmemek, karşı gelmek, diklenmek: "Hocalara, amirlere, büyüklere kafa tutmak sökmezdi." -R. N. Güntekin. kafa ütülemek argo çok laf edip tedirgin etmek: "Evi satacağım ama içinde kiracı varken müşteri bulamıyorum, diye kafamızı ütülemeye başladı." -S. Dölek, kafa yapmak argo dalga geçmek, kafa yok! akıl, düşünce yok. kafa yormak bir iş, bir konu üzerinde çokça düşünmek: "Oynarken yaptığı hatalar üstüne kafa yoruyor, sonra yığınla düş kuruyordu. " -N. Cumalı. kafası almamak 1) anlayamamak, kavrayamamak; 2) zihin yorgunluğu sebebiyle anlayamaz duruma gelmek; 3) olabileceğine inanmamak, kafası bozulmak öfkelenmek, kızmak, kafası bulanmak bir olay karşısında aklı karışmak, anlayamaz, kavrayamaz duruma gelmek, kafası çalışmak kafası işlemek, kafası dönmek 1) sıkışık bir durumda sersemlemek; 2) kızıp öfkelenmek, kafası dumanlanmak 1) çok dalgın olmak; 2) sarhoş olmak: "Saz, söz başlasın, içki ile kafalar iyice dumanlansın, cümbüş tam kıvamım bulsun." -H. R. Gürpınar. 3) esrar içmiş olmak, kafası durmak zihin yorgunluğundan düşünemez olmak, kafası düzelmek doğruyu ve iyiyi bulmak, kafası ile oynamak takım sporlarında arkadaşlarının durumunu göz önünde tutup en iyi fırsatı değerlendirerek bedenini fazla yormadan oynamak, kafası işlemek aklı, zekâsı yerinde olmak, bir konu üzerinde iyi düşünebilir olmak, kafası çalışmak: "Hasan'ın kafası şimdi üç cepheli işliyordu."-O. C. Kaygılı, kafası karışmak önceki bilgi ve düşünceleri altüst olmak. kafası kazan (gibi) olmak kafası şişmek. kafası kızmak öfkelenmek: "Namusum hakkı için bir kafam kızarsa atarım denize seni." -S. F. Abasıyanık. kafası sarmamak anlamamak, aklı ermemek, kafası sersem sepet (olmak) gürültü ve uğultudan zihni yorulmuş (olmak): "Uzun bir otobüs yolculuğundan sonra, yorgun, uykusuz, kafası sersem sepet girdiği için kasabaya, henüz pek bir şeyin farkında değildi." -E. Bener. kafası şişmek 1) zihni yorulmak; 2) gürültüden tedirgin olmak, kafası takılmak zihni bir şeyle sürekli olarak uğraşmak, kafası yerinde olmamak gereği gibi düşünecek durumda olmamak, kafası yerine gelmek kendini toparlamak, kendine gelmek, kafasına dank etmek (veya demek) bir olay sebebiyle birden ayılmak, doğruyu anlamak: "Ancak hava kirlenmesinin, kentlerinin mahvolmasının, denizlerin pislenmesinin dayanılmaz bir hâl almasından sonradır ki, bu gerçek kafasına dank edebildi." -H. Taner, kafasına koymak kararını önceden vermiş olmak, önceden şartlanmak, bir şey yapmaya kesin karar vererek zamanını beklemek: "Burada toprağı, nesi varsa satıp savarak bir başka yere göç etmeyi kafasına koymuştur." -R. N. Güntekin. kafasına geçirmek başına geçirmek, kafasına sığmamak akıl erdirememek. kafasına söz girmemek 1) çok aptal veya inatçı olmak; 2) önemsememek, kafasına uymak aklına uymak, kafasına vur, ekmeğini elinden al başına vur, ağzından lokmasını al. kafasına vura vura zorla, isteyip istemediğine bakmadan, kafasına vurmak başına vurmak. kafasında şimşek çakmak beyninde şimşek çakmak, kafasında tutmak bir şeyi unutmamak, aklında tutmak, kafasından çıkarmak bir şeyi unutmak veya ondan vazgeçmek, kafasından geçirmek belli belirsiz düşünmek, kafasını ezmek zararlı olabilecek bir hareketi, bir durumu başlangıçta yok etmek, etkisiz duruma getirmek, kafasını işletmek doğru ve iyi düşünmek: "Biraz kafanızı işletseniz, ne düğümler gözersiniz." -T. Oflazoğlu. kafasını kaldırmak karşı gelmek, başkaldırmak: "Sen bağ yeri açıyorsun ha? Çevirin şunu dese, yüz sopa çekse. Bir daha bak kimse kafasını kaldırır mı?" -M. Ş. Esendal. kafasını kaldırmamak 1) yoğun olarak çalışmak, meşgul olmak; 2) yoğun bir biçimde düşünmek veya çalışmak; 3) karşı gelmemek, kafasını kaşıyacak vakti olmamak başını kaşıyacak vakti olmamak, kafasını kırmak iyice dövmek, pataklamak, kafasını kullanmak akıllıca davranmak, kafasını kurcalamak zihnini meşgul etmek, düşündürmek, kafasını sokmak barınabilecek bir yere yerleşmek, başını sokmak: "Bazen yapayalnız, kafasını sokacak bir damdan mahrum, aç, avare dolaşmış." -H. E. Adıvar. kafasını taştan taşa çarpmak (veya vurmak) başını taştan taşa çarpmak, kafasını toplamak sağlıklı düşünebilir olmak: "Elbet camın bilmez olur mu, biliyordu ama kafasını toplayıp bir türlü manasım çıkaramıyordu. " -H. Taner, kafasını tütsülemek 1) kafayı tütsülemek; 2) sarhoş etmek: "Tekelin en keskin içkisi bizimkilerin kafasını tütsüledi." -B. Felek, kafasını uçurmak kellesini uçurmak. (birinin) kafasını vurmak esk. bir kimsenin kafasını kesmek, kafasının bir tahtası noksan olmak alay akıl durumunda bozukluk olmak, kafasının dikine gitmek kendi düşünce ve görüşünün en iyi olduğuna inanarak kimsenin öğüdünü, uyarısını dinlememek: "Evvel zaman içinde, kafasının dikine giden bir kuş varmış, kışın güneye göç etmemeye ant içmiş." -T. Halman. kafasının etini yemek başının etini yemek: "O, keski sıhhatli olsaydı da her gün kafamın etiniyiyeydi." -R. N. Güntekin. kafasının kontağı atmak çok sinirlenmek, öfke ile dolmak: "Kafalarının kontağı bir kere atınca eski rayına oturtmakta güçlük çekerler. " -H. Taner, kafaya almak argo 1) zaaflarından yararlanarak kandırmak, oyuna getirmek; 2) konu önemliymiş gibi yaparak alaya almak, kafaya çıkmak sp. topa kafayla vurmak için sıçramak, kafayı bulandırmak önceki düşünceleri altüst etmek, değiştirmek: "Öğretmenler bu gibi kitapların kafayı bulandırdığını bile söyler." -S. Birsel, kafayı çalıştırmak kafayı işletmek. kafayı değiştirmek düşüncesini, kanaatini değiştirmek, kafayı tütsülemek argo sarhoş olmak: "Karşı köyden AH Ağanın mirasyedi oğlu, Muharrem'in karısı. Muharrem, oturmuşlar, tütsülerler kafayı." -S. F. Abasıyanık. kafayı üşütmek delirmek, çılgınlaşmak, kafayı (bir yere) vurmak 1) hastalanıp yatağa düşmek; 2) uyumak için yatmak: "Ahmet de bize varır varmaz kafayı yere vurdu." -S. F, Abasıyanık. kafayı yemek argo aşırı yorgunluktan bunalıma düşmek.

→ kafa çıkışı, kafa dengi, kafa içi, kafa işçisi, kafa kâğıtlı, kafa koçanı, kafakol, kafatası, kafası boş, kafası bulutlu, kafası çatlak, kafası dumanlı, kafası iyi, kafası kıyak, kafası kontak, kafası küflü, kafası örümcekti, kafası tembel, kaim kafa, kurukafa, kuru kafa

kafaca zf. (kafa'ca) Düşünce bakımından: "Kafaca, ruhça, zevkçe, terbiyece eski adam diyebileceğimiz bir örnek alınız." -Y. K. Beyatlı.

kafa çıkışı is. sp. Futbolda havadan gelen topa kafa vurmak için yükselme: "Ben iyi penaltı atıyordum. Gazi'nin kafa çıkışları mükemmeldi." -H. Taner.

kafadan zf. (kafadan) Zihinden, belleğini kullanarak, kafadan atmak bir konu üzerinde inceleme yapmadan rastgele konuşmak, uydurmak, yalan söylemek.

→ kafadan bacaklılar, kafadan gayrimüsellah, kafadan kontak

kafadan bacaklılar ç. is. zool. Yumuşakçaların, baş bölgelerinde sert bir gagası ve çekmenli sekiz kolu bulunan önemli bir sınıfı: Mürekkep balığı ve ahtapot kafadan bacaklılardandır.

kafadan gayrimüsellah sf Akılsız, aklında bozukluk olan.

kafadan kontak, -ğı sf. Düşüncesiz, mantıksız iş gören.

kafadar is. Ar. kafa + Far. -dar Görüş ve anlayışları birbirine uyan kimselerden her biri, kafadaş, kafa dengi.

kafadarlık, -ğı is. Kafadar olma durumu, kafadaşlık.

kafadaş is. Kafadar: "Biraz da kendi kendinize, kendi kafadaşlarmızla baş başa kalarak enine boyuna her şeyi ölçünüz." -E. İ. Benice.

kafadaşlık, -ğı is. Kafadarlık.

kafa dengi is. Kafadar.

kafa içi is. anat. Kafatası.

kafa işçisi is. Beyin gücü ile ortaya eser koyan, araştıran, inceleyip eleştiren kimse: "Bir kafa işçisinin, sanatçının, bilim adamının düşünmek için bol bol zamana ihtiyacı vardır." -H. Taner.

kafa kâğıdı is. hlk. Nüfus cüzdanı.

kafa koçanı is. Nüfus cüzdanı.

kafakol is. sp. Güreşte bir oyun türü. kafakola almak 1) sp. güreşte kafa ve kolu birlikte kavrayarak rakibi çevirmek; 2) mec. etkisi altına alıp kandırmak.

kafalı sf. 1. Kafası olan. 2. Kafası herhangi bir biçimde olan: Çıkık kafalı. 3. mec. Bilgili, kavrayışlı ve anlayışlı: Kafalı adam.

→ boş kafalı, dar kafalı, dibek kafalı, dikkafalı, eski kafalı, eşek kafalı, et kafalı, geri kafalı, horoz kafalı, insan kafalı, kabak kafalı, kaim kafalı, kaz kafalı, kısa kafalı, örümcek kafalı, sepet kafalı, uzun kafalı

kafalılık, -ğı is. Kafalı olma durumu.

→ boş kafalılık, dar kafalılık, dîkkafaltlık, geri kafalılık, kaz kafalılık

kafası boş sf. Cahil.

kafası bulutlu sf. Sarhoş: "Kaptan o akşam geç dönmüş, kafası yarı bulutluydu." -S. F. Abasıyanık.

kafası çatlak, -ğı sf. Yan deli, aptal (kimse).

kafası dumanlı sf. 1. Sarhoş. 2. Çözemediği karışık düşüncelerle kafası yorgun (kimse).

kafası iyi sf. argo Sarhoş.

kafası kıyak, -ğı sf. argo Sarhoş.

kafası kontak, -ğı sf. argo Deli, çıldırmış, çılgın (kimse).

kafası küflü sf. Çağının gerisinde kalmış, gerici.

kafası örümcekli sf. 1. Düşüncesiz, kaba, anlayışsız (kimse). 2. Gerici.

kafası tembel sf. Alık, budala, basireti olmayan (kimse): "Ben, dedim, senin gibi kafası tembel adam değilim." -M. Ş. Esendal.

kafasız sf. 1. Kafası olmayan. 2. mec. Düşünüşü, anlayışı ve kavrayışı kıt olan, anlayışsız, kavrayışsız.

kafasızlık, -ğı ıs. Kafasız olma durumu, anlayışsızlık, kavrayışsızlık: "Çalıkuşu'nun kafasızlığı malum." -R. N. Güntekin.

kafatasçı is. Kafatasçılıktan yana olan kimse, görüş.

kafatasçılık, -ğı is. 1. İnsanlan kafataslarının biçimine göre değerlendiren görüş. 2. Bir düşünce, inanç vb.ne körü körüne bağlılık.

kafatası is. anat. İnsanda ve omurgalılarda içinde beyin bulunan, başın kemik bölümü, kafa içi.

Kafdağı öz. is. Genellikle masallarda yer alan, dünyayı çevrelediğine inanılan, arkasında cinlerin, perilerin bulunduğu varsayılan, zümrütten dağ: "Bindim bir ak doğana / Doğan yolu şaşırdı /Kafdağı'ndan aşırdı." -Z. Gökalp.

kafe is. İçecek ve hafif yiyeceklerin satıldığı, bazılarında kapı önlerinde oturacak yerlerin bulunduğu ayaküstü yiyecek yerleri.

kafein is. Fr. cafeine Kahve ve çayda bulunan, hekimlikte kullanılan, kasları, sinirleri uyarıcı, mide salgısını ve metabolik hızı artırıcı etki yapan bir madde.

kafes is. Ar. kafes 1. Hayvanlar için aralıklı tel, metal veya ağaç çubuklardan yapılmış taşınabilir bölme: Kuş kafesi. 2. Vahşi hayvanlar için demir çubuklarla yapılmış taşınabilir bölme: Aslan kafesi. 3. Çapraz çubuklarla ve aralıklı olarak yapılmış, pencerelere takılan siper: "Bahçeye, kafeslerde elenen solgun bir ışık vurmuş." -Y. Z. Ortaç. 4. Ahşap yapıların direk ve çatmalardan oluşan kaplama tahtaları dışında kalan iskeleti. 5. argo Hapishane. 6. esk. Cami, tekke vb. yerlerde kadınlara ayrılan yer. kafes gibi zayıf, kuru veya delik deşik, kafese girmek argo 1) aldatılıp kendisinden çıkar sağlanmak; 2) hapse girmek, kafese koymak argo aldatıp çıkar sağlamak: "O, ya birisini batırmak yahut da kafese koymak için ziyafet çekerdi." -S. F. Abasıyanık.

→ kafes teli, karakafes, tel kafes, göğüs kafesi, kuş kafesi

kafesçi is. 1. Kafes yapan veya satan kimse. 2. argo Birini aldatarak çıkar sağlayan kimse.

kafesçilik, -ği is. Kafesçi olma durumu.

kafesleme is. Kafeslemek işi.

kafeslemek (-i) argo Çıkar sağlamak için birini aldatmak.

kafesli sf Kafesi olan veya kafes biçiminde olan.

kafes teli is. Tel çitlerde kullanılan veya bir makine aracılığıyla kafes yapımında gerekli olan ince, galvanizli tel.

kafeşantan is. Fr. cafe chantant İçkili, çalgılı kahvehane: "Edith Almera / Kafeşantanlarda muhabbet toplayan / Bir çigan orkestrasının / Birinci kemancısıdır." -O. V. Kanık.

kafeterya is. (kafete'rya) İng. cafeteria 1. Müşterilerin kendi kendilerine servis yaptıkları lokanta: "O yeni kafeterya önünden yürümek isterseniz, omzunuz duvara sürünür." -N. Cumalı. 2. Çay, kahve vb. içeçeklerle bazı yiyeceklerin satıldığı yer.

kâffe sf. (kâ:ffe) Ar. kâffe esk. Bütün, tamam, hep, cümle.

kâffesi zm.(kâ:ffesi) esk. Bütünü, hepsi, tamamı: "İstihbaratı yabana atılmaz, nezaretlerin hemen kâffesinde mutemet adamlar vardır." -A. İlhan.

kâfi sf. (kâ:fi:) Ar. kâfi 1. Yeterli, yetecek ölçüde olan: "Yalnız güzellik adi bir zevk kadım için bile kâfi değildir." -H. C. Yalçın. 2. ünl. "Yeter, yetişir, artık istemez" anlamlarında bir seslenme sözü: "Artık kâfi, yeter, illallah!" -S. M. Alus. kâfi gelmek yetmek, yetişmek.

kafile is. (ka:file) Ar. kafile 1. Birlikte yolculuk eden topluluk: "Bir yaz günü geçtik Tuna'dan kafilelerle." -Y. K. Beyatlı. 2. Aynı yöne giden taşıt veya yolcu topluluğu, konvoy: "Sağımızda yürüyen kafile, yolunu değiştirdi." -H. E. Adıvar. 3. esk. Sıra ile gönderilen şeylerin her bir bölüğü: Malların ilk kafilesi dün geldi.

kâfir is. (kâ.fir) Ar. kâfir 1. din b. Tanrı'nın varlığını ve birliğini inkâr eden kimse. 2. ünl. Sevilen birine takılmak, sitem etmek için kullanılan bir seslenme sözü. 3. mec. Acımasız, zalim kimse. 4. hlk. Genellikle Müslüman olmayanlara verilen ad: "Kâfirin güçsüz noktaları, köprüleri, kaleleri öğreniliyordu. " -N. Araz.

kâfıristan is. Ar. kâfir + Far. -istân esk. Kâfir ülkesi, Müslüman olmayanların yaşadığı yer.

kâfirleşme is. Kâfir gibi olma.

kâfirleşmek (nsz) Kâfir gibi olmak.

kâfirlik, -ği is. Kâfir olma durumu.

kafiye is. (kafiye) Ar. kâfiye ed. 1. Uyak. 2. Halk edebiyatında ayak.

→ başkafiye, çapraz kafiye, iç kafiye, sarma kafiye, tam kafiye, tunç kafiye, yarım kafiye, zengin kafiye

kafiyeli sf. ed. Uyaklı.

kafiyesiz sf. ed. Uyaksız.

kafıyesizlik, -ği is. Uyaksızlık.

Kafkasyalı öz. is. (kafka'syah) Kafkasya halkından olan kimse.

kaftan is. tar. 1. Çoğu ipekten yapılan, bir çeşit uzun, süslü üst giysisi: "Başkasına ait sırmalı kaftanı giymektense, kendi malım olan eski hırkayı tercih ederim." -Ö. Seyfettin. 2. Genellikle gönül almak ve ödüllendirmek için giydirilen üstlük, hilat.

kaftancı is. Kaftan yapan veya satan kimse.

kâfur is. (kâ:fit:r) Ar. kafur esk. 1. Kâfur ağacından elde edilen, hekimlikte kullanılan, beyaz ve yarı saydam, kolaylıkla parçalanan, güzel kokulu bir madde: "Hastaneye gider gitmez gene kan aldırdılar, kâfuru şırınga ettiler; daha bilmem neler yaptılar, hasta açılmadı." -M. Ş. Esendal. 2. sf. mec. Çok beyaz.

→ kâfur ağacı

kâfur ağacı is. bot. Defnegillerden, Uzak Doğu'da yetişen, kâfur elde edilen ağaç (Cinnamonum camphora).

kagir sf. (kâ:gir) Far. kâr-gir mim. Taş veya tuğladan yapılmış olan (yapı), kârgir: Kagir ev.

kağan is. tar. Hanların bağlı olduğu devlet başkanı, hakan, imparator.

kağanlık, -ğı is. 1. Kağan olma durumu. 2. Kağanın yönetimindeki ülke.

kâğıt, -di is. Far. kâğaz, kâğiz 1. Hamur durumuna getirilmiş türlü bitkisel maddelerden yapılan, yazı yazmaya, baskı yapmaya, bir şey sarmaya yarayan kuru, ince yaprak: Yazı kâğıdı. Duvar kâğıdı. Sigara kâğıdı. 2. Yazılı kâğıt yaprağı, pusula, tezkere: "Belediye kâtibine bir kâğıt götürmüştü, dönerken kasabın çırağına rast geldi." -M, Ş. Esendal. 3. Yazılı sınav kâğıdı. 4. iskambil kâğıdı. 5. Belge ve doküman: "... hâkim kararı olmadıkça ... kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz." -Anayasa. 6. Menkul kıymetler borsasında işlem gören tahvil, hisse senedi gibi mali değeri olan senet. 7. Menkul kıymetler. 8. sf. Kâğıttan yapılmış: "Gece hafif rüzgârlarla sallanan kâğıt fenerlerin aydınlığında dans edilir." -A. Haşim. 9. hlk. Kâğıt para. kâğıt açmak iskambil kâğıtlarını oyunculara dağıttıktan sonra koz olacak kâğıdın yüzünü çevirmek. (birinin yüzü) kâğıt gibi (olmak) kanı çekilip benzi solmak: "Babuş da uyanmış ve yatağın içine oturmuş. Korkudan onun da yüzü kâğıt gibi." -P. Safa. kâğıt oynamak iskambil kâğıtlarını kullanarak çeşitli oyunlar oynamak: "Birkaç soba etrafında çay içiyorlar, tavla ve kâğıt oynuyorlar." -R. N. Güntekin. (bir iş) kâğıt üzerinde (veya üstünde) kalmak yapılması düşünülmüş olduğu hâlde yapılmamak, kâğıt kaleme sarılmak hemen yazmaya başlamak: "Partinin kurulacağım duyunca kâğıda kaleme sarılmış, korkunç bir telgraf yazmıştı." -Y. Z. Ortaç, kâğıda dökmek yazıya geçirmek.

→ kâğıt ağacı, kâğıt balığı, kâğıt dutu, kâğıt helvası, kâğıt kebabı, kâğıt oyunu, kâğıt torba, atık kâğıt, değerli kâğıt, kaba kâğıt, mumlu kâğıt, müsveddelik kâğıt, üçkâğıt, yağlı kâğıt, zamktı kâğıt, zırt kaba kâğıt, aşı kâğıdı, bakkal kâğıdı, borsa kâğıdı, boş kâğıdı, celp kâğıdı, cevap kâğıdı, çağrı kâğıdı, daktilo kâğıdı, duvar kâğıdı, el işi kâğıdı, esericedit kâğıdı, folyo kâğıdı, hüsnühâl kâğıdı, ikametgâh kâğıdı, imza kâğıdı, iskambil kâğıdı, kafa kâğıdı, karbon kâğıdı, kaymak kâğıdı, kese kâğıdı, kopya kâğıdı, kraft kâğıdı, krepon kâğıdı, kurutma kâğıdı, kuşe kâğıdı, matris kâğıdı, mazeret kâğıdı, mulaj kâğıdı, nüfus kâğıdı, oy kâğıdı, oyun kâğıdı, ölüm kâğıdı, parşömen kâğıdı, pergament kâğıdı, saman kâğıdı, sigara kâğıdı, teksir kâğıdı, temiz kâğıdı, turnusol kâğıdı, tuvalet kâğıdı, yan kâğıdı, yazı kâğıdı, yazılı kâğıdı, zımpara kâğıdı

kâğıt ağacı is. bot. Kâğıt dutu.

kâğıt balığı is. zool. Kâğıt balığıgillerden, gövdesi kâğıt gibi ince ve saydam, üzerinde üç siyah benek bulunan kemikli bir balık (Trachypterus trachypterus).

kâğıt balığıgiller ç. is. zool. Kemikli balıklardan, örnek hayvanı kâğıt balığı olan, ince gövdeli, gümüşi renkli balık familyası.

kâğıtçı is. 1. Kâğıt yapan kimse. 2. Kâğıt ve yazı gereçleri satan kimse.

→ üçkâğıtçı

kâğıtçılık, -ğı is. 1. Kâğıtçı olma durumu. 2. Kâğıt sanayisi.

kâğıt dutu is. bot. Dutgillerden, Çin'de ve Japonya'da yetişen, kabuğundan kâğıt yapılan bir ağaç, kâğıt ağacı (Broussenetia papyrifera).

kâğıt helvacı is. Kâğıt helvası yapan veya satan kimse,

kâğıt helvası is. Tekerlek biçiminde, ince, yassı ve gevrek bir çeşit helva.

kâğıt kebabı is. Kemiksiz koyun eti, domates, biber, soğan ve baharat karışımının yağlı kâğıt içerisine konarak fırında pişirilmesi yoluyla hazırlanan bir kebap türü.

kâğıtla ma is. Kâğıtlamak işi.

kâğıtlamak (-i) Kâğıtla kaplamak, kâğıt yapıştırmak.

kâğıtlanma is. Kâğıtlanmak işi. kâğıtlanmak (mı) Kâğıtla kaplanmak.

kâğıtlı sf. Kâğıdı olan: Kâğıtlı şeker.

kâğıtlık, -ğı is. 1. El altında bulundurulacak kâğıtları koymaya yarayan, gözlere ayrılmış bir çeşit kutu. 2. sf. Kâğıt yapmaya uygun olan.

kâğıt oyunu is. İskambil kâğıdı ile oynanan oyun: "Hiç kâğıt oyunu oynamazken birkaç aydır altmış altıya alıştırmışlar, sıra ile yenip duruyorlardı." -M. Ş. Esendal.

kâğıtsı sf. Kâğıdı andıran, kâğıda benzeyen, kâğıt gibi.

kâğıt torba is. Ambalajlamada kullanılan, kâğıttan yapılan, gerektiğinde özel makinelerde dikilerek hazırlanan torba.

kağnı is. İki tekerlekli, tekerlekleri tek parça, dingili tekerlekle birlikte dönen öküz arabası: "Kağnıyı araba ile, kamyonet ile değiştiriyor." -E. İ. Benice, kağnı gibi (gitmek) çok yavaş (gitmek).

→ kağnı arabası, kağnı mazısı

kağnı arabası is. Kağnı: "Şimdi önümüzde bir kağnı arabasının yılankavi çizgileri uzanıyor. " -Y. K. Karaosmanoğlu.

kağnı mazısı is. Kağnının iki tekerleğini birbirine bağlayan ve onlarla birlikte dönen, baltayla kabaca yontulmuş kütük.

kağşak, -ğı sf. hlk. Eskimiş, gevşemiş, dağılmaya yüz tutmuş (eşya, yapı): Kağşak sandalyede rahat edilmez.

kağşama is. Kağşamak işi.

kağşamak (nsz) hlk. 1. Eskimek, dağılmaya yüz tutmak: "Pansiyonun kağşamış tahta merdiveni ağır bir vücudun adımları altında inlemeye başladı." -H. R. Gürpınar. 2. Herhangi bir şey ek yerlerinden ayrılmak, oynamak. 3. ihtiyarlamak. 4. Zayıflamak, gevşemek, güçsüzleşmek.

kâh zf. (kâ:h) Far. gah Bazen, kimi vakit, bazı bazı, gâh: "İstanbul bu yüzden kâh gazsız, kâh elektriksiz ve kâh kömürsüz kalabilir." -B. Felek.

kahlıar sf. Ar. kahhâr esk. 1. Kahredici, kahreden, yok edici: "İsviçre Alpleri'nde geceleri kahhar bir karanlık bastırıyor." -A. İlhan. 2. din b. Allah'ın sıfatlarından biri.

kahır, -hrı is. Ar. kahr 1. Yok etme, ezme, perişan etme, mahvetme: "Her zulmü, kahrı boğmaya bir parça kan yeter." -A. Gündüz. 2. Derin üzüntü veya acı, sıkıntı: "Hayatını alnının teriyle kazanan, yirmi yıllık geçmişi, yalnız kahırlarla dolu bir Türk köylüsü." -O. V. Kanık, kahır (veya kahrını) çekmek uzun süre sıkıntıya katlanmak: "Annesine bakabilmek için akşama kadar elliye yakın yaramazın kahrını çekiyordu." -R. N. Güntekin. kahır yüzünden lütfa uğramak birine kötülük olsun diye yapılan iş, onun iyiliğine olmak, kahrından ölmek 1) çok üzülmek; 2) aşın üzüntü, ölümüne sebep olmak.

→ kahretmek, kahreylemek, kahrolmak

kahırlanma is. Kahırlanmak işi.

kahırlanmak (nsz) Çok ve için için üzülmek, kederlenmek.

kahırlı sf. Üzüntü veya acısı çok olan: "Hâllerinde öyle bir kahırlı, kederli eda vardır, bütün bugünün feci hikâyesini söyler." -H. Z. Uşaklıgil.

kâhil sf. (kâıhil) Ar. kâhil esk. Erişkin.

kâhillik, -ğl is. Erişkinlik.

kâhin is. (kâ:hin) Ar. kâhin 1. Doğaüstü yollardan gizli, bilinmeyen şeyleri, geleceği bilme iddiasında bulunan kimse: "F. R. Atay'a bu mücadeleyi kazanacağımızı kâhinler haber vermediler." -O. S. Orhon. 2. din b. Yahudilerin din reisi.

kâhinlik, -ği is. Kâhin olma durumu veya kâhince söz, kehanet: "Kâhinliğimin sırf bir tesadüfe dayandığı oy birliği ile kabul edildi." -H.Taner.

kahir sf. (ka:hir) Ar. kahir esk. 1. Kahredici, zorlayan. 2. Baskın gelen, ezen, ezici.

→ kahir ekseriyet, kahir kuvvet

kahir ekseriyet is. Ezici çoğunluk: "Eski tabirle kahir diyebileceğim ekseriyet aynı kandandır ve aynı dille konuşuyor." -F. R. Atay.

kahir kuvvet is. Ezici, baskın güç.

kahkaha is. Ar. kahkaha Yüksek sesle gülme. kahkaha atmak yüksek sesle gülmek: "Herkesin gevezeliğini sabırla dinledi, sonra o gevrek kahkahalarından birini atarak ilerledi." -H. Taner, kahkaha (veya kahkahayı) basmak (veya koparmak veya salıvermek) kendini tutamayıp yüksek sesle gülmek: "Beni yatakta görünce kahkahayı bastı." -Ö. Seyfettin. "Selma Hanım az kalsın bir kahkaha salıverecekti." -Y. K. Karaosmanoğlu. kahkahadan kırılmak çok gülmek, kahkahayı ağzında söndürmek edep sınırlarını aşmamak için gülmeyi sınırlamak: "Hâlbuki hikâyesini dinleyen eşraf efendiler, birbirlerine bakarak kahkahalarını elleriyle ağızlarında söndürmeye çalışıyorlardı."-Ö. Seyfettin.

→ kahkaha çiçeği, kahkaha fırtınası, kahkaha tufanı

kahkaha çiçeği is. bot. İki çeneklilerden, çoğu kenarları mavi bir çizgi ile çevrili beyaz, mavi, pembe veya morumsu çiçekler açan, bir veya çok yıllık, tırmanıcı ve otsu bir süs bitkisi, gündüzsefası.

kahkaha fırtınası is. Kahkaha tufanı.

kahkaha tutanı is. (kahkaha tufa:m) Toplu olarak atılan kahkaha, kahkaha tufanı kopmak birdenbire toplu olarak kahkaha atmak.

kahpe is. Ar. kahbe kaba 1. Orospu, ahlaksız kadın. 2. sf. mec. Dönek.

→ kahpe felek, kahpenin dölü

kahpece sf. (kahpe'ce) 1. Kahpe gibi, kahpeye yaraşır. 2. zf. Kahpe gibi, kahpeye yaraşır biçimde.

kahpecik, -ği sf. mec. Oynak, kırıtkan: "Annesi Fatma kızına kahpecik lakabını veren aileye hizmetçi oldu." -H. E. Adıvar.

kahpe dölü is. kaba bk. kahpenin dölü.

kahpe felek, -ği is. "Rast gelmeyen, yâr olmayan talih veya kader" anlamında kullanılan bir söz: "Aşktı bizdeki, onlardaki mantık / Onlardan yana çıktı kahpe felek." -C. S. Tarancı.

kahpelenme is. Kahpelenmek işi veya durumu.

kahpelenmek (nsz) Kahpelik etmek, kahpece davranmak: "Kahpelendin de garaz bağladım ahlaka bile." -F. N. Çamlıbel.

kahpelenme is. Kahpeleşmek işi veya durumu.

kahpeleşmek (nsz) Kahpece davranmak: "Güzelleşir gözümde kadın kahpeleştikçe." -F. N. Çamlıbel.

kahpelik, -ği is. 1. Kahpe olma durumu. 2. Kahpece davranış: "Böyle kahpelikle iş görmek mertliğe yakışmaz." -A. Ş. Hisar. kahpelik etmek kaba sözünden dönerek birine kötülük etmek.

kahpenin dölü is. kaba Piç, soysuz.

kahraman sf. Far. kahraman 1. Savaşta veya tehlikeli bir durumda yararlık gösteren (kimse), alp, yiğit: "Hareketlerini kahramanların edalarıyla asaletleştiriyor." -A. Ş. Hisar. 2. is. Bir olayda önemli yeri olan kimse: "Son golün kahramanının yüzü, öpülmekten tükürük içinde kalmıştı." -H. Taner. 3. is. ed. Roman, hikâye, tiyatro vb. edebiyat türlerinde en önemli kişi: "Piyesin kahramanı azgın bir herif, boyuna baldızına saldırıyor." -Ç. Altan.

→ başkahraman

kahramanca sf. (kahrama'nca) 1. Kahramana yaraşır. 2. zf. Kahramana yaraşır bir biçimde, yiğitçe: "Oradaki son Türklerin nasıl kahramanca vuruştuklarını, masanın üstünden aldığım şifreli telgraftan okudum." -F. R. Atay.

kahramanlaşma is. Kahramanlaşmak işi.

kahramanlaşmak (nsz) Kahraman durumuna gelmek, yîğitleşmek.

kahramanlık, -ğı is. 1. Kahraman olma durumu. 2. Kahramanca davranış, yiğitlik: "Artık kahramanlığa, kana, heyecana, cesarete, hatta fazilete lüzum yok " -Ö. Seyfettin.

→ başkahramanhk

kahretme is. Kahretmek işi.

kahretmek, -der (-i) Ar. kahr + T. etmek 1. Ezmek, perişan etmek. 2. Çok üzmek: "Kendini de, dostlarını da kahredeceksin, öyle mi?" -C. Meriç. 3. (nsz) Kendine dert etmek, içlenmek, çok üzülmek, 4. (-e) îlenmek, beddua etmek.

kahreyleme is. Kahreylemek işi.

kahreylemek (-i) Ar. kahr + T. eylemek Üzülmesine sebep olmak.

kahreyleyiş is. Kahreyleme işi veya biçimi.

kahrolası sf. Yok olası, perişan olası (kimse, şey, durum).

kahrolma is. Kahrolmak işi,

kahrolmak (nsz) Ar. kahr + T. olmak Çok üzülmek, içlenmek: "Kendi suçu, günahı sonucu olmadığım anladıkça kahrolabilirdi bu yüzden." -N. Cumali.

kahrolsun ünl. "Yok olsun, mahvolsun" anlamlarında bir ilenme sözü, yaşasın karşıtı.

kahroluş is. Kahrolma işi veya biçimi.

kahvaltı, -yi is. Ar. kahve + T. altı 1. Genellikle sabahlan yenilen hafif yemek: "Sabah kahvaltısından sonra otelimden çıktım." -A. Haşim. 2. Bu biçimde düzenlenmiş yemek: "Bu sabah kahvaltı sofrasında üç kişiyiz." -Y. Z. Ortaç, kahvaltı etmek hafif yiyeceklerle karın doyurmak: Akşamları yemek yemiyor, kahvaltı ediyoruz.

→ sobalı kahvaltısı

kahvaltıcı is. Otellerde kahvaltı işlerini yapmakla görevli kimse.

kahvaltılık, -ğı sf. Kahvaltıda yenen (yiyecek): Kahvaltılık yağ.

kahve is. Ar. kahve bot. 1. Sıcak iklimlerde yetişen, kök boyasıgillerden bir ağaç (Coffea arabica). 2. Bu ağacın meyvesinin çekirdeği. 3. Bu çekirdeklerin kavrulup çekilmesiyle elde edilen toz. 4. Bu tozla hazırlanan içecek: "Bir fincan kahve daha içer, bir tutam enfiye daha çekerdi." -A. Ş. Hisar. 5. Kahve, çay, ıhlamur, bira, nargile içilen, hafif yiyecekler bulunduran, tavla, domino, bilardo, kâğıt vb. oynanan yer, kahvehane, kıraathane: "Halktan biri olarak oturup dinlenebileceğiniz ucuz bir kahve kalmamıştır artık." -N. Cumalı. kahve dövücünün hınk deyicisi havan dövücünün hınk deyicisi.

→ kahve ağabeyi, kahve ağası, kahve cezvesi, kahve değirmeni, kahve dibeği, kahve dolabı, kahve falı, kahve fincanı, kahvehane, kahve kaşığı, kahve makinesi, kahve ocağı, kahve parası, kahverengi, kahve tabağı, kahve takımı, kahve tepsisi, çekirdek kahve, kuru kahve, okkalı kahve, sade kahve, şekerli kahve, balıkçı kahvesi, kabuk kahvesi, kır kahvesi, mahalle kahvesi, sabahçı kahvesi, semai kahvesi, Türk kahvesi, yorgunluk kahvesi

kahve ağabeyi is. Kahve ağası: "Bu sohbet ustası radyo aracılığıyla tüm Türkiye'yi ağzına baktıran bir millî kahve ağabeyi hâline gelivermişti." -H. Taner.

kahve ağası is. Kahvehane vb. yerlerde sözü geçen ve ağırlığı olan kimse.

kahve cezvesi is. İçinde kahve pişirilen metal kap: "Kahve cezvelerini ısıtan, mavi ışıklı ispirto lambalarım yakarlar." -S. F. Abasıyanık.

kahveci is. 1. Kahve üreten veya satan kimse. 2. Kahve işleten veya kahve pişirip satan kimse: "Ezan vakti olduğu için burada ak sakallı bir kahveciden başka kimse görünmüyordu. " -R. N. Güntekin.

→ kuru kahveci

kahvecilik, -ği is. 1. Kahve üretme veya satma işi. 2, Kahve işletme işi.

→ kuru kahvecilik

kahve değirmeni is. Çekirdek durumundaki kahveyi öğütmeye yarayan, elle veya elektrikle işleyen araç: "Efendim, on iki senedir kullandığım bir kahve değirmenim vardır." -S. F. Abasıyanık.

kahve dibeği is. Kahve çekirdeklerini dövmeye ve çöplerini ayıklamaya yarayan içi oyuk taş veya ağaç kap,

kahve dolabı is. Kahve kavrulan döner kap.

kahve falı is. Kahve içildikten sonra fincanda kalan telvenin aldığı biçimlere bakarak geleceğe ilişkin tahmin, varsayım veya görüşleri açıklama.

kahve fincanı is. Kahve içmeye yarayan kulplu veya kulpsuz küçük kap.

kahvehane is. (kahvehame) Ar, kahve + Far. hâne Kahve.

kahvehaneci is. Kahvehane işleten kimse.

kahve kaşığı is. Kahve karıştırmak için yapılan ve kullanılan küçük kaşık.

kahve makinesi is. Kahve çekmek veya öğütmek üzere özel yapılan otomatik makine.

kahve ocağı is. Kahve, iş yeri, han vb. yerlerde kahve, çay vb. pişirilen yer: "Kahveci, başını iki eli arasına almış, kahve ocağında oturuyordu. "S. F. Abasıyanık.

kahve parası is. 1. Bahşiş. 2. Kahvelerde yenilip içilen şeyler veya oyun oynanan masalar için ödenmesi gereken ücret.

kahverengi, -yi is. 1. Kavrulmuş kahvenin rengi. 2. sf. Bu renkte olan: Kahverengi çanta.

→ açık kahverengi, koyu kahverengi, sütlü kahverengi

kahverengimsi sf. Rengi kahverengiyi andıran, kahverengiye benzeyen.

kahve tabağı is. Kahve fincanının altına konulmak üzere yapılmış tabak.

kahve takımı ıs. Cezve, fincan, tabak vb.nden oluşan takım.

kahve tepsisi is. Üstünde genellikle iki kahve fincanı taşımaya yarayan, dikdörtgen biçimli, düz, küçük tepsi.

kâhya is. Far. ked + hudü 1. Konak, çiftlik vb. yerlerde türlü işleri yapmakla görevli kimse: "Çiftliğe yeni bir kâhya tuttuk. Ziraat Mektebi mezıınuymuş." -A. İlhan. 2. Değnekçi. 3. mec. Gerekmediği hâlde başkasının işine karışan kimse: "Ben, dedim, herkesin kâhyası değilim." -M. Ş. Esendal. 4. esk. Esnaf kuruluşlarında lonca başkanı: Terlikçiler kâhyası. 5. tor. Kethüda, (birinin başına) kâhya kesilmek olur olmaz her işine karışmak.

→ kel kâhya, ağız kâhyası, çiftlik kâhyası, harem kâhyası, kapı kâhyası, kul kâhyası

kâhyalık, -ğı is. 1. Kâhya olma durumu. 2. Kâhyanın görevi. 3. Kâhyaya verilen ücret. 4. mec. Kendisini ilgilendirmeyen işlere karışma durumu, kâhyalık etmek 1) kâhyalık görevinde bulunmak; 2) mec. her şeye karışmak.

kaide is. (ka:ide) Ar. kâ'ide 1. Kural: "Onları sıkmamak için bahçeyi terk etmek zarafetin en sade kaidelerindendi." -H. Z. Uşaklıgil. 2. Bir şeyin yere dayanan bölümü veya bir şeyin üzerine oturtulduğu nesne, ayaklık, duraç, taban, ayaklık: "Güneşten yanmamış tarafı fi! dişi bir sütunun kaidesine benziyor. " -H. E. Adıvar. 3. Kalça.

→ ahenk kaidesi, paralel kaidesi

kaideci is. Kuralcı.

kaideli sf. 1. Kurallı. 2. Tabanı olan.

kaidesiz sf. 1. Kuralsız. 2. Tabanı olmayan.

kaidesizlik, -ği is. Kaidesiz olma durumu.

kail sf. (ka:il) Ar. kâ 'il esk. 1. Söyleyen. 2. İnanmış, aklı yatmış: "İkimiz de bu odayı tutmakla çok akıllılık ettiğimize kaildik." -M. Ş. Esendal. kail olmak 1) razı olmak: "Bir selama kail oldum / Verir amma neden sonra." -Âşık Ömer. 2) inanmak.

kaim sf. (ka:im) Ar. kâ'im esk. 1. Başka bir şeyin yerine geçen. 2. Ayakta duran, var olan: Varlığımız onunla kaim. 3. din b. Her zaman var olan (Tanrı). kaim olmak yerine geçmek: Altın para yerine kâğıt para kaim oldu.

kaime is. (ka:ime) Ar. kâ 'ime esk. 1. Buyruk, resmî kâğıt, ferman: Mezat kaimesi 2. Kâğıt para, kâğıt lira, kayme: "Atıf Bey cüzdanından çıkardığı bir reçeteyle bir beş liralık kaimeyi uzatarak..." -H. R. Gürpınar,

kaimelik, -ği is. Kâğıt para cüzdanı.

kâin sf. (kâ:in) Ar. kâ 'in esk. Bulunan, olan.

kâinat is. (kâ:ina:t) Ar. kâ'inât 1. Evren: "Bizim için ölüm, yani kendi dünyamızın ölümü kâinatın en mühim hadisesidir." -A. Ş. Hisar. 2. Dünya: "Seyrettiği kâinatın bir yabancısı olduğuna artık kanaat getirdi." -H. E. Adıvar. 3. zm. mec. Herkes.

kak is. hlk. 1. Elma, armut vb. meyvelerin kurutulmuşu: Armut kakı. Kayısı kakı. 2. sf. mec. Zayıf ve kuru (kimse).

kaka is. 1. Çocuk dilinde dışkı. 2. sf. Çocuk dilinde kötü, çirkin, kaka yapmak büyük abdest yapmak.

kakaç, -cı is. hlk. 1. Tuzlanıp kurutulmuş yiyecek. 2. Manda pastırması.

kakalama is. Kakalamak işi.

kakalamak (I) -i 1. Kakmak: "Kakalamaktan parmak uçları delik deşik terzi çırakları, kalfalar..." -A. İlhan. 2. Sürekli çekiştirmek, itmek, kakıp durmak. 3. mec. Alışverişte aldatmak, kötü mal satmak, kazıklamak.

kakalamak (II) (nsz, -e) Kaka yapmak.

kakalanma is. Kakalanmak işi.

kakalanmak (I) (nsz) Kakalama işine konu olmak.

kakalanmak (II) nsz Kaka ile kirlenmek.

kakao is. (kaka'o) Fr. cacao bot. 1. İki çeneklilerden, Amerika'nın sıcak bölgelerinde yetişen bir ağaç, Hint bademi (Theobroma cacao). 2. Bu ağacın meyvesinin çekirdeği. 3. Bu çekirdeklerin öğütülmesiyle elde edilen toz. 4, Bu tozdan su veya sütle hazırlanan içecek.

kakaolu sf. İçinde kakao bulunan.

→ kakaolu kek

kakaolu kek is. İçinde ağırlıklı olarak kakao bulunan kek.

kakavan sf. Kendini beğenmiş, sevimsiz, düşüncesiz, bilgisiz, budala.

kakavanlık, -ğı is. 1. Kakavan olma durumu. 2. Kakavanca davranış, kakavanlık etmek kakavanca davranmak.

kakıç, -cı is. den. Balık avında kullanılan, ucu demir kancalı bir çeşit zıpkın.

kakılma is. Kakılmak işi.

kakılmak (-e) Kakma işi yapılmak, (bir yere) kakılıp kalmak beklemek zorunda kalmak, hiçbir yere gidememek: "Dedeye -yeni şakirdiniz efendim- diyerek çekilip gidince kız odanın ortasında kakılıp kaldı." -H. E. Adıvar.

kakım is. Ar. kâkum zool. Sansargillerden, yazın esmer kırmızı, kışın beyaz renkli kürkü değerli, etçil hayvan, as, ermin (Mustela erminea).

kakıma is. Kakımak işi.

kakımak (-i) hlk. 1. Bir kimsenin yaptığı işin beğenilmediğini kendisine sert sözlerle söylemek. 2. Öfkelenmek, kızmak. 3. Darılmak. 4. Paylamak.

kakınç, -cı is. hlk. Öfke, kızgınlık.

kakintı is. hlk. Sözü dinlenmeyen, rezil, itilip kakılan kimse.

kakırca is. zool. Fındık faresi adıyla bilinen küçük memeli hayvan.

kakırdak, -ğı is. Kuyruk yağının eritildikten sonra kalan gevrek posası, kıkırdak.

→ kakırdak poğaçası

kakırdak poğaçası is. Kakırdaktan yapılan çörek.

kakırdama is. Kakırdamak işi.

kakırdamak (nsz) 1. "Kakır kakır" diye ses çıkarmak. 2. Kurumak. 3. argo Ölmek.

kakır kakır zf "Kakırtı" sesi çıkararak, kakır kakır gülmek sesli ve sürekli gülmek.

kakırtı is. Kuru şeylerin birbirine sürtünmesinden veya kırılmasından çıkan ses.

kakış is. Kakma işi veya biçimi.

→ itiş kakış

kakışma is. Kakışmak işi.

→ ses kakışması

kakışmak (nsz, -le) Dürtüşmek, itişmek.

kakıştırma is. Kakıştırmak işi.

kakıştırmak (-i) Sürekli ve hafif hafif kakmak: "... dövmüşler, sövmüşler, hatta boş böğrüne çivi ile kakıştırmışlar, yine kımıldatamamışlardı." -R. H. Karay.

kaklık, -ğı is. hlk. Kaya ve ağaç oyuklarında su birikintisi.

kakma is. 1. Kakmak işi. 2. sf. Ağaç üzerinde veya diğer ahşap malzemede, mobilyada, belirlenmiş desen ve çizimlere göre oyulmuş yuvalara gümüş, sedef vb. süs maddeleri kakılıp oturtularak yapılan (iş): Sedef kakma nalın.

→ sedef kakına

kakma aşı is. bot. Tepesi düzgün biçimde kesilmiş ağacın bir kenarında açılan üçgen biçimindeki yarığa, ucu aynı şekilde yontulmuş kalemin yerleştirilip aşı bağı ile bağlanması ve aşı macunu ile örtülmesi biçiminde uygulanan bir kalem aşısı.

kakmacı is. Kakma işleri yapan usta.

kakmacılık, -ğı is. 1. Kakmacı olma durumu. 2. Kakmacının işi ve sanatı: Türklerde kakmacılık, pek ileri bir sanattı.

kakmak, -ar (-i) 1. İtmek, vurmak. 2. (nsz) Kakma yapmak. 3. Vurarak dar bir yere sokmak.

→ ağaçkakan, kuyrukkakan

kakmalı sf. Üzerinde kakma işi bulunan: "Kabzası altın kakmalı palası elinden düştü. " -F. F. Tülbentçi.

kaknem sf. 1. Çirkin, huysuz: "Kız ne kadar kaknem veya malın gözü olursa olsun ..." -T. Buğra. 2. Kuru, sıska.

kakofoni is. Fr. cacophonie ed. Ses uyumsuzluğu.

kaktüs is. (ka'ktüs) Fr. cactus bot. Kaktüsgülerden, yaprakları yayvan ve dikenli, güzel, parlak renkte çiçekler açan bir bitki, atlas çiçeği (Cactııs).

→ Japon kaktüsü

kaktüsgiller ç. is. bot. İki çelenklilerden, sıcak ve kurak ülkelerde yetişen, gövdesi, yaprakları etli ve dikenli bir bitki familyası, atlas çiçeğigiller.

kakule is. Ar. kâkülle bot. 1. Zencefilgillerden, sıcak iklimlerde yetişen güzel kokulu bir bitki (Eîettaria cardamomum). 2. Bu bitkinin bahar olarak kullanılan tohumu.

kakuleli sf. İçine kakule katılmış: "Kahveye yerleşip kakuleli fincanları höpürdetmeye başlayınca..." -R. H. Karay.

kakum is. bk. kakım.

kâkül is. (kâ:kül) Far. kâkül Alnın üzerine düşen kısa kesilmiş saç, perçem: "Kâküllerini alnına düşürmüş, yanakları al al..." -A. İlhan.

kâküllü sf Kâkülü olan.

kal (I) is. mdn. Bir alaşımdaki madenlerin erime derecesi farkından yararlanarak bunları birbirinden ayırma işlemi.

→ kalhane

kal, -li (II) is. (ka:l) Ar. kül esk. Söz, lakırtı, laf. kale almamak önem vermemek, hesaba katmamak, ilgisiz kalmak, sözünü etmeye değer bulmamak.

kala zf Kaldığında: "Frankfurt'a gece yarısından sonra ikiye yirmi kala vardık." -A. Haşim.

kalaba is. Ar. galebe hlk. Kalabalık.

kalabalık, -ğı is. 1. Çok sayıda insan topluluğu: "Kalabalık içinde zorlukla boş bir masa bularak oturdum." -A. Haşim. 2. Gereksiz, kanşık şeyler topluluğu. 3. sf. Sayıca çok: "Köy kahvesinin içi bu akşam her zamankinden kalabalıktı." -S. F. Abasıyanık. kalabalık etmek gereksiz olarak yer doldurmak: Şu eşya odada kalabalık ediyor.

→ kalabalık ağızlı, ağzı kalabalık, başı kalabalık, kuru kalabalık, ağız kalabalığı, laf kalabalığı

kalabalık ağızlı sf. Geveze, bilir bilmez konuşan: "İkinci maznun kalabalık ağızlı bir koltukçu idi." -Ö. Seyfettin.

kalabalıkça sf. Biraz kalabalık: "Büyük cevizin altını kalabalıkça bir aile kaplamıştı." -O. C. Kaygılı.

kalabalıklaşma is. Kalabalıklaşmak işi: "Kahve, saat yediden başlayarak kalabalıklaşmaya başladı." -N. Cumalı.

kalabalıklaşmak (nsz) Kalabalık duruma gelmek: "Bahçe biraz daha kalabalıklaşmıştı."-O.V.Kanık.

kalafat is. ît. calafato 1. den. Geminin kaplama tahtaları arasını üstüpü ile doldurup ziftleyerek su geçirmez duruma getirme işi: "Kalafatın tokmak gürültüsü ve denize uzayan zift kokusu arasından yol aldım ve tenha yollara saptım." -Halikarnas Balıkçısı. 2. tar. Aşağısı dar, yukarısı geniş bir çeşit yeniçeri başlığı. 3. tar. Osmanlı İmparatorluğunda vezir veya yüksek mevkide devlet adamlarının giydikleri bir başlık. 4. mec. Onarma, tamir etme. kalafata çekmek 1) gemiyi onarmak için karaya çekmek; 2) mec. azarlamak, paylamak.

→ kalafat yeri

kalafatçı iş. Gemi ve kayıkları kalafat eden kimse.

kalafatçılar ç. is. den. esk. Tersane halkını oluşturan bölüklerden her biri.

kalafatçılık, -ğı is. Kalafat yapma işi.

kalafatlama is. Kalafatlamak işi.

kalafatlamak (-i) 1. den. Geminin kaplamasını kalafatla onarmak. 2. mec. Onarılmak, çekidüzen verilmek: "Kalafatlandı bıyıklar, iki batman bir denk." -M. A. Ersoy.

kalafatlanma is. Kalafatlanmak işi.

kalafatlanmak (nsz) Kalafatlanma işi yapılmak.

kalafatsız sf Kalafatı olmayan.

kalafat yeri is. den. Gemi ve kayıkların onarıldığı yer.

kalak, -ğı is. hlk. 1. Burun, burun ucu. 2. Gelin tacı. 3. Tezek yığını.

kala kala zf. 1. Bütünü, olup olacağı: Okulun kapanmasına kala kala iki hafta kaldı. 2. En sonunda.

kalakalma is. Kalakalmak işi.

kalakalmak (nsz) 1. Bir şey veya durum karşısında şaşırmak. 2. Güç durumda kalmak: "Arka tekerler alıp başını geçti gitti. Kırk yolcu yolun ortasında kalakaldık." -B. R. Eyuboğlu.

kalamar is. Yun. zool. Mürekkep balığının bir türü (Loligo vulgaris).

kalamata is. (kalama'ta) Yun. bot. Bir tür etli ve büyük zeytin.

→ kalamata zeytini

kalamata zeytini is. Kalamata: "Tereyağı, katamata zeytini ve karaborsa has ekmek." -R. H. Karay.

kalamazo is. İt. caîamazoo Banka, ticarethane vb, yerlerde kullanılan ve cilt kapaklan özel bir düzen ve anahtarla gevşetilip sıkıştırılabilen defter.

kalamin is. Fr. calamine miti. 1. Doğada az bulunan, güç işlenen, hidratlı çinko silikat. 2. Havada, yüksek ısıda işlenen metal parçaların yüzeyinde oluşan oksit katmanı.

kalamit is. Fr. calamite min. 1. Amfibol cinsinden bir mineral türü. 2. İlk Çağ ağaç taşılı.

kalan sf. 1. Kalma işini yapan. 2. Artan, mütebaki: "Kalan on lirayı Aliş'e verdim." -Halikarnas Balıkçısı. 3. is. mat. Bir çıkarmanın sonucu. 4. is. mat. Bölme işleminde bölünenden artan sayı.

katandır is. Dokunmuş kumaş ve bezleri buhar altında veya belli bir ısıda silindir arasından geçirerek ütüleme, parlatma, istenilen boy ve ene göre çektirip germe.

→ kalandır makinesi

kalandım is. Kalandır işini makine aracılığıyla yapan kimse.

kalandır makinesi is. Kalandır işini yapan makine.

kalanli bölme is. mat. Bölünenden artanın, sıfırdan farklı bir sayı olduğu bölme işlemi.

kalantor is. İt. galantuomo Gösterişi seven, varlıklı kimse: "Şimdi herkes bizi harp, zafer ganimetlerine boğulmuş kalantorlar sanıyor. " -A. Gündüz.

kalantorca zf. (kalanto'rca) Kalantor gibi, kalantora uygun düşen biçimde.

kalantorluk, -ğu is. Kalantor olma durumu.

kalas is. (Romanya'da Galatı şehrinin adından) 1. Kalın biçilmiş uzun tahta. 2. Ahşap yapılarda kiriş olarak kullanılan kalın biçilmiş uzun tahta. 3. sf. mec. Kaba, anlayışsız, kereste: "Önümüze geçen pahalı bir Alman arabasıydı, direksiyonımdaki de bir başka kalas." -S. Dölek, kalas gibi kaba, kibar veya nazik olmayan, incelikten yoksun.

→ denge kalası

kalastra is. (kala'stra) İt. calastra den. Gemilerde cankurtaran filikalarını oturtmak için güvertelere konulan sehpa.

kalavra is. 1. Ölçeksiz ayakkabı, yemeni. 2. Deriden yapılmış eşya.

→ kalavrahane

kalavrahane is. (kalavraha:ne) T. kalavra + Far. hâne esk. Kundura atölyesi.

kalay is. 1. kim. Atom numarası 50, atom ağırlığı 118,7, yoğunluğu 7,29 olan, 232 °C'de eriyen, gümüş beyazlığında, kolay işlenebilen, yumuşak bir element (simgesi Sn). 2. Kalaylanmış bir kabın üzerindeki alaşım tabakası: "Pencereye, elinde yeni kalaydan çıkmış bir bakır sahanla orta yaşlı kadın geldi." -O. C. Kaygılı. 3. mec. Aldatıcı görünüş. 4. argo Sövme, küfür, kalayı basmak argo adamakıllı küfretmek: "Basıyorlar kalayı bize, değil mi?" -S. F. Abasıyanık.

→ kalayhane

kalay balık, -ğı is. den. Balık avlamada oltanın ucuna yerleştirilen madde.

kalaycı is. 1. Kap kalaylayan kimse. 2. sf. mec. Üstünkörü iş yapan, sahtekâr.

kalaycılık, -ğı is. 1. Kalaycının işi: "Kalaycılık, kasaplık, terlikçilik gibi sanatlar melezlerin elindedir." -F. R. Atay. 2. mec. Sahtekârlık.

kalayhane is. (kalayha:ne) kalay + Far. hâne esk. 1. Kalaycının çalıştığı yer. 2. Kalay işlerinin yapıldığı yer.

kalaylama is. Kalaylamak işi.

kalaylamak (-i) 1. Oksitlenmeden korumak için bir metal parçasını veya kabı kalay tabakası ile kaplamak. 2. mec. Eksiklikleri, kusurları görünüşte gizlemeye çalışmak. 3. argo Sövmek: "Yıkılır kalırsam senin de, seni besleyenin de gelmişim geçmişini kalaylarım, arıladın mı?" -M. Ş. Esendal.

kalaylanma is. Kalaylanmak işi.

kalaylanmak (nsz) Kalaylanma işi yapılmak veya kalaylama işine konu olmak: "Kalaylanmış kaplarda kaba parlaklığını görürsünüz." -R. H.Karay.

kalaylatma is. Kalaylatmak işi.

kalaylatmak (-i, -e) Kalaylama işini yaptırmak.

kalaylı sf. 1. Kalaylanmış (kap): "Bir salepçinin kalaylı güğümü tütüyordu." -S. F. Abasıyanık. 2. İçinde kalay bulunan. 3. mec. Gösterişi ve süsü yapay olan.

kalaysi sf. Kalayı andıran, kalaya benzeyen, kalay gibi.

kalaysız sf, 1. Kalaylanmamış (kap): "Bu tencere niçin kalaysızdır?" -S. F. Abasıyanık. 2. Kalayı kalmamış (kap). 3. İçinde kalay bulunmayan.

kalben zf. (ka'lben) Ar. kalben esk. İçten, gönülden gelerek, yürekten: "Kalben bana nasıl ahmak dediğine dikkat etmemek mümkün değildi." -H. Z. Uşaklıgil.

kalbî sf. (kalbi:) Ar. kalbi esk. İçten, yürekten, gönülden (gelen).

kalbi kırık, -ğı sf. Üzgün, ümitsiz.

kalbiselim sf. Gönlü temiz olan.

kalbi temiz sf. 1. Saf, temiz duygulara sahip. 2. Günahtan uzak durmaya çalışan.

kalbur is. Ar. ğirbâl Tahıl ve başka iri taneli maddeleri elemek için kullanılan büyük delikli veya seyrek telli elek. kalbur gibi delikleri olan, delik deşik, kalbura çevirmek delik deşik etmek, kalbura dönmek delik deşik olmak, kalburdan geçirmek kalbur yardımıyla ayırmak, elemek, kalburla su taşımak verimsiz, sonuçsuz bir işle uğraşmak.

→ kalburabastı, kalbur kemiği, kalburüstü, mısır kalburu

kalburabastı is. Beze biçimine getirilmiş hamur parçasının yassılaştınbp ortasına ceviz içi ve yağ konarak fırında pişirilen ve piştikten sonra üzerine soğuk şeker şerbeti dökülen bir tatlı türü.

kalburcu is. 1. Kalbur yapan veya satan kimse. 2. İşi, bir şeyi kalburdan geçirmek olan kimse.

kalburculuk, -ğu ıs. Kalburcunun işi.

kalbur kemiği is. anat. Alın kemiğinin arkasında, kalbur gibi küçük delikleri olan, kafatasının alt ve ön bölümünü oluşturan kemik.

kalburlama is. Kalburlamak işi.

kalburlamak (-i) Kalburdan geçirmek.

kalburlanma is. Kalburlanmak işi.

kalburlanmak (nsz) Kalburdan geçirilmek.

kalburlatma is. Kalburlatmak işi.

kalburlatmak (-i, -e) Kalburdan geçirtmek.

kalburüstü sf. 1. Seçkin, sivrilmiş, önde gelen: "Beylerbeyi, eski Boğaziçi'nin en kalburüstü bürokratlarını barındıran güngörmüşlüğünün simgesi, bir köşesidir." -H. Taner. 2. Değerli, güzel: "Bugün dahi kalburüstü üç dört oyunu hâlâ, başta Viyana ve Peşte olmak üzere, oynanır durur." -H. Taner. 3. Başarılı, kalburüstüne gelmek (veya kalburüstü kalmak) benzerleri arasında sivrilmiş olmak, seçkin duruma gelmek: "Merkez azaları, ayandan birkaç kişi, mebusların hatırlıları ile ateşlilerden kalburüstüne gelenleri oradaydı." -M. Ş. Esendal.

kalcı is. Kal işi yapan kimse.

kalça is. anat. Gövdenin arka bölümünde, bacakların birleştiği yerle bel arasındaki şişkin bölge: "Sol kolunu yürürken hep kalçasına dayardı." -Ö. Seyfettin.

→ kalça kemiği

kalça kemiği is. anat. Yassı, geniş, girintisi ve çıkıntısı çok olan, leğen veya kemik çatının ön ve yan bölümlerini oluşturan bir çift kemik, oma.

kalçalı sf. Kalçası geniş olan.

kalçalık, -ğı is. Davulcuların, davulun sürtünmesine karşı giysilerini korumak amacıyla sol kalçalarına koyduklan deri parçası.

kalçasız sf. Kalçası dar olan.

kalçete is. (kalçe'te) İt. calcetia den. Elle örülerek yapılan yassı halat.

kalçın ıs. İt. calzino Üstüne başka bir şey giyilmek için abadan veya meşinden yapılan çizme biçiminde ayak giysisi.

kalçına is. Kalçın yapan veya satan kimse.

kaldıraç, -ci is. fiz. Az bir kuvvet ile büyük bir yükü kaldırmaya yarayan, bir dayanma noktası üzerinde hareket edebilen, inip kalkabilen sert çubuk, manivela.

kaldıran is. anat. Bazı organları yukarıya doğru kımıldatan kas.

kaldırıcı is. tek. Kriko.

kaldırılış is. Kaldırılma işi veya biçimi.

kaldırılma is. Kaldırılmak işi.

kaldırılmak (nsz) Kaldırma işi yapılmak.

kaldırım is. 1. Yollarda taşlarla yapılan döşeme: "Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu." -S. F. Abasıyanık. 2. Yaya kaldırımı: "Döndük, karşı kaldırıma atladık." -S. M. Alus. kaldırım çiğnemek şehirde yaşayarak görgüsü artmak, kaldırıma düşmek 1) önemini, değerini yitirmek; 2) ucuz fiyatla sokakta satışa çıkarılmak: "Bastığı hiçbir eser kaldırıma düşmemişti." -Y. Z. Ortaç, kaldırımları arşınlamak işsiz güçsüz dolaşmak: "Kelli felli efendiden adamların, hatta sarıklı ulemanın günden güne hırpanileşen kılıklarla, elleri boyunlarında, kaldırımları arşınladıklarını görüyorum." -R. N. Güntekin.

→ kaldırım işçisi, kaldırım kabadayısı, kaldırım mühendisi, kaldırım süpürgesi, kaldırım taşı, kaldırım yosması, orta kaldırım, Arnavut kaldırımı, yaya kaldırımı

kaldırımcı is. 1. Kaldırım döşeyen kimse. 2. argo Dolandırıcı, yankesici.

kaldırımcılık, -ğı is. 1. Kaldırım döşeme işi. 2. argo Dolandırıcılık, yankesicilik.

kaldırım işçisi is. Kum, çimento veya hazırlanmış yataklar üzerine parke taşı, beton blok, tuğla, bordur taşı döşeyen kimse, kaldırımcı.

kaldırım kabadayılığı is. Adi ve basit, seviyesiz, yersiz veya gereksiz güç gösterisi.

kaldırım kabadayısı is. Basit, seviyesiz veya ucuz kahramanlık gösterisinde bulunan kimse.

kaldırımlı sf Kaldırımı olan.

kaldırım mühendisi is. alay İşsiz güçsüz sokaklarda dolaşan kimse.

kaldırım mühendisliği is. İşsiz güçsüz sokaklarda dolaşma.

kaldırımsı sf. biy. Oluşu, kaldırım görünüşünü andıran (doku).

kaldırmışız sf. Kaldırımı olmayan: "Yeni açtığı yolları geniş tutmak istiyorsa kaldırmışız döşüyor." -N. Cumalı.

kaldırım süpürgesi sf. Sürtük.

Kaldırım taşı is. Kaldırım döşemeye elverişli olan sert bir taş türü.

kaldırım yosması is. Kaldırım süpürgesi.

kaldırış is. Kaldırma işi veya biçimi.

kaldırma is. Kaldırmak işi.

→ kaldırma kolcusu

kaldırmak (-i) 1. Bulunduğu yerden almak: Örtüyü masanın üzerinden kaldır. 2. Yukarı doğru hareket ettirmek: "Gözlerini yüzüme kaldırdı. İkimiz de mavi mavi baktık." -S. F. Abasıyanık. 3. Yükseltmek: Duvarı bir metre daha kaldırmalı. 4. Ürün toplamak, taşımak: Harman kaldırmak. 5. Çekmek, taşımak: Bu araba bu yükü kaldırmaz. 6. Bir kuruluşun çalışmasına son vermek, feshetmek, lağvetmek: "Meclis ... olağanüstü hâli kaldırabilir." -Anayasa. 7. Hastayı hastaneye götürmek: "Yarasının dikişleri koptu dün öğleden sonra, Fransız Hastanesi'ne kaldırdılar. " -A. Gündüz. 8. Tören yaparak ölüyü gömmek. 9. (-i, -den) Toplamak: "Anası, kardeşi ile hep beraber sofrayı kaldırdılar." -N. Cumalı. 10. Alıp başka yere götürmek. 11. Uyandırmak: "Bir gece yanında mihman olduğum / Sabah oldu deyi kaldırdın beni." -Halk türküsü. 12. Piyasadan çekmek: İstifçilerin piyasadan kaldırdığı mallar. 13. Elin ulaşamayacağı yere koymak, saklamak: Vazoyu ortadan kaldıralım, çocuğun eline geçmesin. 14. Kaçırmak: "Yakın köyden kaldırdığı bir yosmayı sarhoş etmekle meşguldü." -S. F. Abasıyanık. 15. İyi etmek, iyileştirmek: Bu ilaç onu yataktan kaldırdı. 16. Bir şeyden çokça satın almak. 17. Tayin etmek, atamak: "Günün birinde bu müdürü başka, daha önemli bir yere kaldırdılar, buraya da bir başka müdür getirdiler." -M. Ş. Esendal. 18. Yok etmek, ortadan silmek: "Yeryüzünden hayali kaldırın, dünya bir taş ve toprak yığınından ibaret kalır." -O. S. Orhon. 19. mec. Katlanmak, tahammül etmek: "Doğrusunu isterseniz onu çoktan kapı dışarı etmeliydim, ama yüreğim kaldırmıyor, acıyorum." -S. F. Abasıyanık. 20. mec. Uygun gelmek, götürmek, yakışmak: Bu kumaş fazla süs kaldırmaz. 21. argo Çalmak, aşırmak.

→ başkaldırmak

kaldırma kolcusu is. Haddelenmekte olan sıcak metali gelberi ile kaldırıp paso makinesine girişi sağlayan kimse.

kaldırtma is. Kaldırtmak işi.

kaldırtmak (-i, -e) Kaldırma işini yaptırmak.

kale is. Ar. kal'a 1. tar. Düşmanın gelmesi beklenilen yollar üzerinde, askerî önem taşıyan şehirlerde, geçit ve dar boğazlarda güvenliği sağlamak için yapılan kalın duvarlı, burçlu, mazgallı yapı, kermen. 2. Satranç tahtasının dört köşesine dikilen, tahtanın bir tarafından diğer tarafına kadar düz olarak boş hanelerde gidebilen kale biçiminde taş. 3. mec. Genellikle bir düşüncenin savunulduğu, sürdürüldüğü yer. 4. sp. Takımla oynanan bazı top oyunlarında topun sokulmasına çalışılan yer. kale gibi 1) çok büyük, sağlam (yapı); 2) mec. kendisine güvenilen güçlü (kimse), kaleyi içinden fethetmek davasını karşı taraftan birinin yardımıyla kazanmak.

→ kale bedeni, kalebent, kale çizgisi, uçan kale

kale bedeni is. Kalenin burçları arasında yer alan üstü mazgal ve siperlerle örülmüş kalın duvar.

kalebent, -di is. Ar. kal'a + Far. -bend esk. Kale dışına çıkmamaya hüküm giyen suçlu. kalebent etmek suçluluğu yüzünden mahkûm etmek: "Jön Türklerle alakası var diye, insanı dünyanın öbür ucuna kalebent ediverirler."-S. M. Alus.

kalebentlik, -ği is. Kalebent olma durumu.

kaleci is. sp. Bazı top oyunlarda kalenin önünde durarak topun kaleye girmesini önlemekle görevli oyuncu: "Sonra topu en yükseğe kaleciler vurur, çıkarırlar." -H. Taner.

kalecilik, -ği is. sp. Kaleci olma durumu veya kalecinin görevi.

kale çizgisi is. sp. Futbol vb. top oyunlarında, oyun alanının sınırlarını gösteren ve kale hizasında olan çizgi.

kalem is. Ar. kalem 1. Yazma, çizme vb. işlerde kullanılan çeşitli biçimlerde araç: "Kâğıt, kalem, mürekkep, hepsi masanın üstündedir." -F. R, Atay. 2. Resmî kuruluşlarda yazı işlerinin görüldüğü yer: "Bütün bizim kalem böyle, geçen gün de Sıtkı Efendi o kör herifin istifasını kaybetti." -M. Ş. Esendal. 3. Yontma işlerinde kullanılan ucu sivri veya keskin araç: Taşçı kalemi. Oymacı kalemi. 4. Çeşit, tür: Üç kalem erzak. Beş kalem ilaç. 5. mec. Bazı deyimlerde yazı: Kaleme almak. Kaleme gelmemek. 6. mec. Yazar: Edebiyatımızın usta kalemlerinden... kalem açmak kalemin ucunu yontup kullanılabilecek bir duruma getirmek, (üstüne) kalem çekmek gereksiz olduğunu belirtmek için üstünü çizmek, kalem oynatmak 1) yazı yazmak: "Namık Kemal'in tek başına kalem oynattığı alanlarda başyazarlar, fıkra yazarları, sanat eleştiricileri yetişir." -N. Cumalı. 2) bir yazıyı düzeltmek; 3) bir yazıda değişiklik yapmak, kaleme almak bir konuyu yazı durumuna getirmek, yazıyla anlatmak, kaleme gelmek yazılabilmek veya anlatılabilmek: "Söylediklerinin içinde kaleme gelir bir lakırtı yoktu." -H. Taner, kaleme gelmemek yazılır veya anlatılır gibi olmamak, kaleme (veya kaleme kâğıda) sarılmak hemen yazmaya başlamak: "Hemen kaleme sarıldı. Bir hafta her gece çalışmak suretiyle hikâyesini bitirdi." -H. E. Adıvar. (herhangi bir nitelikte) kalemi olmak herhangi bir nitelikte yazı yazabilmek: Güçlü bir kalemi var. kaleminden çıkmak herhangi biri tarafından yazılmak: "Kurtuluş Savaşı boyunca ciltler tutacak ölçüde telgraf yazışmaları hep kendi kaleminden çıkmıştır." -N. Cumalı. kaleminden kan damlamak 1) yazıları acı ve dokunaklı olmak; 2) etkili yazmak: "Kaleminden kan damlayan kavgacı yazarları sevmiyordu." -T. Buğra, kalemiyle yaşamak (veya geçinmek) geçimini yazılarıyla sağlamak.

→ kalem açacağı, kalem aşısı, kalem beyi, kalem efendisi, kalem erbabı, kalem işi, kalem kaşlı, kalem kavgası, kalem kömürü, kalem kulaklı, kalem kutusu, kalem parmaklı, kalem pil, kalem sahibi, kalem ştıarası, kalemtıraş, bir kalem, ceffelkalem, çalakalem, dolma kalem, kamış kalem, kara kalem, kömür kalem, kurşun kalem, sabit kalem, tükenmez kalem, bacakkatemi, boya kalemi, çamur kalemi, çelik kalemi, divan kalemi, dudak kalemi, faz kalemi, göz kalemi, harcama kalemi, heykelci kalemi, kontrol kalemi, kopya kalemi, nüfus kalemi

kalem açacağı is. Kalemtıraş.

kalem aşısı is. Ucu kalem gibi kesilmiş çubukla yapılan ağaç aşısı.

kalembek is. (Hint Denizi'ndeki bir adanın adından) bot. 1. Bir cins kokulu sandal ağacı, yalancı öd ağacı. 2. Bir cins mısır.

kalem beyi is. esk. Kalem efendisinden daha üst görevli: "Bu kumral saçlı, şişman bir kalem beyi idi." -Ö. Seyfettin.

kalem efendisi is. esk. Kalemde çalışan görevli yazman, kâtip.

kalem erbabı is. Yazar.

kalemis is. Yun. zool. Bir tür misk faresi (Civet tictis).

kalem işi is. Elle yontularak veya çizilerek yapılan iş.

kalemkâr is. (kalemkâ:r) Ar. kalem + Far. -kâr esk. Tavan ve duvarlara kabartma gibi görünen resimler yapan sanatçı.

kalemkârlık, -ğı is. Kalemkâr olma durumu veya sanatı.

kalem kaşlı sf. İnce ve düzgün kaşlı.

kalem kavgası is. Yazılarıyla birbirine sataşma, polemik.

kalem kömürü is. İyi cins mangal kömürü.

kalem kulaklı sf. Kulakları dik ve düzgün (at, geyik vb.).

kalem kutusu is. İçine kalem konulan küçük kutu, kalemlik.

kalemlik, -ği is. Kalem kutusu: "Önümde kalemimi oturttuğum mermer kalemlik var." -B. Felek.

kalem parmaklı is. Parmakları uzunca, düzgün ve buruşuksuz.

kalem pil is. İnce, uzun ve küçük pil.

kalem sahibi is. İyi yazı yazabilen, edip.

kalemşor is. Ar. kalem + Far, -şor alay Yazılanyla sürekli olarak başkalarına saldıran yazar.

kalem şuarası is. esk. Divan şiiri tarzından etkilenen okuryazar halk şairi.

kalemtıraş is. Ar. kalem + Far. -terâş esk. 1. Kamış kalemleri açmak için kullanılan uzun saplı küçük bıçak. 2. Kurşun kalemlerin ucunu açmak için kullanılan türlü biçimlerdeki keski, kalem açacağı.

kalender is. Far. kalender 1. Gösterişsiz, sade yaşamaktan yana olan, alçak gönüllü kimse, ehlidil, rint. 2. Özensiz giyinmiş, kılıksız kimse: "İnsan kalender gezmekten rahat edebilir." -H. Taner. 3. Yalnız birisi hareketli üst üste konulmuş belirli sayıda silindirden meydana gelen ve düzgün yüzeyli kâğıt üretmek için kullanılan bir makine.

→ kalender meşrep

kalenderce sf. (kalende'rce) 1. Kalendere yakışır: "Öbürü kalenderce bir gülümseyişle cevap verdi." -Y. K. Karaosmanoğlu. 2. zf. Kalendere yakışır bir biçimde.

kalenderi is. (kalenderi:) Far. kalender + Ar. –i 1.ed. Bir halk şiiri türü. 2. müz. Bu şiirin, halk şairleri tarafından yapılmış bestesi.

Kalenderiye öz. is. Far. kalender + Ar. -iyye Dünya malına, gösterişe önem vermeyen bir tarikat.

kalenderleşme is. Kalenderleşmek işi.

kalenderleşmek (nsz) Kalenderce davranmak veya yaşamak.

kalenderlik, -ği is. Kalender olma durumu: "Benim kalenderliğimi görünce arkadaşların da sinirleri yatıştı." -Ç. Altan.

kalender meşrep, -bı sf. Düşünce ve davranışlarında kalender olan (kimse).

kalensöve is. Ar. kalensuve esk. 1. Sivri tepeli külah. 2. bot. Yüksük.

kaleska is. (kale'ska) Rus. Dört tekerlekli, hafif, bir tür gezinti arabası.

kalevi sf. (kalevi:) Ar. kalevi kim. esk. Alkalik.

kalevra is. bk. kalavra.

kale vuruşu is, sp. Futbolda topun karşı takım oyuncuları tarafından kale çizgisi dışına çıkarılması sonucunda, genellikle kaleci aracılığıyla oyuna yeniden başlanması için yapılan atış.

kaleydoskop, -bu is. Fr. kaleidoscope Bir ucu buzlu camla kapatılan, metal veya mukavvadan bir boru içine yerleştirilmiş aynaların aracılığıyla, boru içine konulmuş renkli küçük cisimlerin ve görüntülerin oluşturduğu çeşitli biçimleri gösteren araç, çiçek dürbünü.

kalfa is. (ka'lfa) Ar. halife 1. Aşaması çırakla usta arasında bulunan zanaatçı: "Beyoğlu'nda Caddeikebir'de kunduracı kalfası olarak hayata girdi." -H. E. Adıvar. 2. Ustalıktan yetişme mimar yardımcısı. 3. esk. Saraylarda ve büyük konaklarda halayıkların başında bulunan kadın. 4. esk. İptidailerde hoca yardımcısı. 5. esk. Çocukları evlerinden alarak okula, okuldan evlerine götüren kimse: "Evin içinde, yaşlı bir kalfa ve bir besleme ile kalmıştık." -S. M, Alus.

kalfalık, -ğı is. 1. Kalfa olma durumu veya kalfanın işi. 2. Kalfa ücreti.

kalgıma is. Kalgımak işi.

kalgımak (nsz) hlk. 1. Sıçramak, fırlamak, şaha kalkmak: At kalgıdı. Yunus balıkları kalgıyor. 2. Öfkeyle kalkmak. 3. Çapkınlık, serserilik yapmak.

kalhane is. (kalha:ne) T. kal + Far. hâne esk. Kal (I) işi yapılan yer.

kalıcı sf. 1. Sürekli, geçici karşıtı. 2. Her zaman geçerliğini sürdürecek olan. 3. Bir süre için belli bir yerde kalan, konuk, gidici karşıtı.

→ kalıcı makyaj, kalıcı ruj

kalıcılık, -ğı is. 1. Kalıcı olma durumu. 2. fel. Tözün kendi bağımsızlığı içinde var olma biçimi, tözün var oluşunu sürdürmesi ilkesi, ayrılmazlık karşıtı. 3. /iz. Mıknatıslayan etki kalktıktan sonra da mıknatıs olarak kalabilen cisimlerin özelliği.

kalıcı makyaj is. Özellikle dudak, göz çevresi ve kaşların belirginleştirilmesi amacıyla kişiye özel olarak seçilmiş renklerin iğne yardımıyla üst deriye zerk edilmesiyle yapılan ve çok uzun süre ciltte kalan makyaj.

kalıcı ruj is. Dayanıklılığını uzun süre koruyan ruj.

kalıç, -cı is. hlk. Orak.

kalık, -ğı sf. hlk. 1. Kalmış, artmış. 2. Eskimiş. 3. Evlenme çağı geçmiş, evde kalmış (kız). 4. Eksik, noksan.

kalıklık, -ğı is. 1. Eksiklik, noksanlık. 2. Kalık olma durumu.

kalım is. Kalma işi.

→ ölüm kalını, ölüm kalım savaşı, ölüm kalım meselesi

kalımlı sf. Kalıcı, yok olmayan, ölümsüz, zevalsiz, baki, payidar.

kalımlılık, -ğı is. Kalımlı olma durumu.

kalımsız sf. Kalımlı olmayan, kahcı olmayan, yok olacak, fâni.

kalın (I) sf. 1. Cisimlerde uzunluk ve genişlik dışında üçüncü boyutu çok olan (cisim), ince karşıtı: "Alt katta her tarafın pencereleri katın, sık demir parmaklıklarla örtülüydü." -H. R. Gürpınar. 2. Enli ve gür: "Sermet iri siyah gözlerini kalın kaslarıyla beraber kaldırdı." -Ö. Seyfettin. 3. Düzlem biçimindeki şeylerde, iki yüz arasındaki uzaklık kendi cinsindekilere göre çok olan: Kaim duvar. Kalın kitap. 4. Yoğun, akıcılığı az olan: Kalın bir sis tabakası. 5. Etli, dolgun: "Dudakları kaim, yüzü ergenlik içinde..." -M. Ş. Esendal. 6. Pes (ses): "Aileyi geçindiren babaya bu kalın sesli, kaim kaşlı, yumuşak bakışlı adama saygı ile, biraz da korku ile bağlanmışızdır." -H. Taner.

→ kalın bağırsak, kalın kafa, kalın ses, kalın ünlü, kalın yağ, ensesi kalın

kalın (II) is. hlk. Gelin olacak kıza erkek tarafından verilen para veya armağan, ağırlık: "Babam senden çok mu istedi kalını?" -Halk türküsü.

kalın (III) Mayalı hamurun parçalara ayrılıp tandırda pişirilmesiyle elde edilen ekmek türü.

kalın bağırsak, -ğı is. anat. Sindirim borusunun ince bağırsaktan anüse kadar ortalama 1,5 m uzunluğundaki bölümü.

kalınca sf Kalına yakın: "Ellerinin parmakları hem uzun hem kalınca idi." -S. F, Abasıyanık.

kalın kafa sf. Kalın kafalı.

kalın kafalı sf. 1. Geç veya güç anlayan, gabi: "A, sen de ne kalın kafalı herifsin." -H. R. Gürpınar. 2. Budala, aptal, anlayışsız.

kalın kafalılık, -ğı is. Kalın kafalı olma durumu.

kalınlaşma is. Kalınlaşmak işi.

kalınlaşmak (nsz) Kalın duruma gelmek: "Ses Sevim'in sesi, fakat kalınlaşmış, tıkanmış, yabancılaşmış bir ses." -R. N. Güntekin.

kalınlaştırma is. Kalınlaştırmak işi veya durumu.

kalınlaştırmak (-i) Kalın duruma getirmek.

kalınlatma is, Kalınlatmak işi.

kalınlatmak (-i) Kalınlaştırmak.

kalınlık, -ğı is. 1. Kalın olma durumu. 2. Cisimlerde uzunluk ve genişlik dışında üçüncü boyut.

kalınma is. Kalınmak işi veya durumu.

kalınmak Kalma işi yapılmak: Aksama kadar orada kalınır mı?

kalın ses is.fiz. Titreşim sayısı az olan ses.

kalın sesli sf. Sesi kaim olan.

kalın seslilik, -ği is. Kalın sesli olma durumu.

kalıntı is. 1. Artıp kalan şey, bakiye. 2. Bir kentten veya mimarlık eserinden artakalan bölüm, yıkıntı, harabe, enkaz: "Efes, Bergama'nın kalıntıları, ulaştıkları uygarlığı serer gözler önüne." -N. Cumalı. 3. iz, işaret. 4. mec. Bir toplum, kültür, uygarlık vb.nden artakalan şey: "Bu babacan, filozof ve hazırcevap insanlar kuşağı, tükenen bir görgü devrinin son kalıntıları gibidir." -H. Taner.

kalın ünlü is. dbl Dilin geri çekilmesiyle art damakta oluşan ünlü: a, ı, o, u.

kaim yağ is. Ham petrolden elde edilen, makinelerin hareketli bölümlerini yağlamakta kullanılan yoğun yağ, ağır yağ.

kalıp, -bı is. Ar. kâlib 1. Bir şeye biçim vermeye veya eski biçimini korumaya yarayan araç: "İstenilen kalıplarda ve istenilen nüanslarda heykeller yapılabilir." -P. Safa. 2. Biçki modeli, patron. 3. Belirli bir biçim: "Yazar ilkin yeni şairin, şiiri kalıptan kurtarmış olmasının mühim sayılamayacağım söyledi." -O. V. Kanık. 4. sf. Genellikle küp biçiminde bir kalıba dökülerek yapılmış olan: Bir kalıp peynir, iki kalıp sabun. 5. mec. Gösterişli görünüş: Kalıbına bakarsan, aslan gibi. 6. mec. Biçim, durum: "Muayyen bir kalıba girecek insana benzemiyordu." -H. E. Adıvar. kalıp gibi serilmek yorgunluktan upuzun yatmak, kalıp gibi oturmak giysi, vücuda tam uymak, kalıp gibi uyumak kımıldamadan uzun ve derin bir uyku uyumak, kalıp kesilmek olduğu gibi kalmak: "Lakin sonra mandalın gürültüsü, kanadın gıcırtısını duyunca hemen yerine donmuş, yatmış, kalıp kesilmişti," -R, H, Karay, kalıba dökmek dökmecilikte erimiş madeni kalıbın içine akıtmak, kalıba vurmak biçimi bozulmuş bir şeyi düzeltmek için kalıba geçirmek, kalıbı değiştirmek (veya dinlendirmek) argo ölmek: "Hekimler epeyce çalıştılar, ilaç verdiler ise de fayda etmedi. Bir hafta sonra kalıbı dinlendirdi. " -M. Ş. Esendal. kalıbını basmak bir şeyi güvenle doğrulamak: "Akit yerinde ama, sabaha çıkamayacağına kalıbımı basarım." -S. F. Abasıyanık. kalıbının adamı olmamak görünüşünden beklendiği gibi olmamak, kalıptan kalıba girmek çıkar sağlamak için her duruma uymak.

→ kalıp kıyafet, kalıp sigarası, alçı kalıp, basmakalıp, baskı kalıbı, basma kalıbı, buz kalıbı, pasta kalıbı, silme kalıbı, yüz kalıbı

kalıpçı is. 1. Kalıp yapan veya satan kimse. 2. Görevi herhangi bir şeyi kalıba vurmak olan kimse. 3. Beton kalıplarını yapan kimse.

kalıpçılık, -ğı is. Kalıpçının yaptığı iş.

kalıp kıyafet is. Dış görünüş: "Ne adım sanını ne kalıbım kıyafetini ne oturup kalkışını ne huyunu beğenirdim." -Y. K. Karaosmanoğlu. kalıbı kıyafeti yerinde görünüşü gösterişli olan kimse.

kalıplama is. Kalıplamak işi.

→ silindir kalıplama

kalıplamak (-i) Biçimi bozulmuş bir şeyi düzeltmek için kalıba geçirmek, kalıba vurmak.

kalıplanma is. Kalıplanmak işi.

kalıplanmak (nsz) Belli bir kalıp verilmek, kalıba vurulmak.

kalıplaşma is. Kalıplaşmak işi.

→ basmakalıplarına

kalıplaşmak (nsz) 1. Belli bir biçim almak, klişeleşmek. 2. Görevini yitirmek: "Birisi, kimisi" kelimelerindeki -i iyelik eki kalıplaşmıştır. 3. Durumunu sürdürmek, belli bir durumun dışına çıkmamak,

kalıplaşmış sf. Durumunu sürdüren, belli bir durumun dışına çıkmayan.

kalıplaşmıştık, -ğı is. Kalıplaşmış olma durumu.

kalıplatma is. Kalıplatmak işi.

kalıplatmak (-i, -e) Kalıba vurdurmak.

kalıplı sf. 1. Kalıplanmış olan. 2. mec. Düzgün, biçimli: "Hüseyin Efendi, ütülü pantolonu, kalıplı fesi, yeni kravatı, temiz gömleği ve olgun konuşması ile sahiden efendiydi." -Y. Z. Ortaç. 3. mec. İri yapılı, heybetli.

→ kalıplı kıyafetli

kalıptık, -ğı is. Kalıp yapmaya veya koymaya yarayan şey.

→ basmakalıptık

kalıplı kıyafetli sf. Gösterişli, bakımlı: "Daire de değiştirilmiş, gözlüklü, kalıplı kıyafetli adamlar ortaya çıkmış, odacılar, kavaslar..."-M. Ş.Esendal.

kalıpsız sf. 1. Kalıplanmamış olan. 2. mec. - Biçimsiz, düzgün olmayan: "Kalıpsız kırmızı büyük fesi, tıpkı bir ibik gibi duruyordu." -Ö. Seyfettin.

→ kalıpsız kıyafetsiz

kalıpsız kıyafetsiz sf. Gösterişsiz, bakımsız.

kalıp sigarası is. esk. Sigara sarma makinesinden çıkmış sigara: "Derdi gücü benden birkaç kalıp sigarası almaktır." -Y. K. Karaosmanoğlu,

kalış is. Kalma işi veya biçimi.

kalıt is. 1. huk. Miras. 2. mec. Kalıtım yoluyla geçmiş olan şey. 3. mec. Görenekler yoluyla yerleşmiş olan tutum veya davranış biçimi.

kalıtçı is. Bir kalıttan yasalar gereğince yararlanan kimse, mirasçı, vâris, muris.

kalıtım is. biy. Çevre etkileriyle köklü olarak değiştirilemeyen özelliklerin, döllenme sırasında, dişi ve erkeğin kromozomları yoluyla bir kuşaktan ötekine geçmesi, soya çekim, irs, irsiyet, veraset.

→ kalıtım bilimi

kalıtım bilimi is. biy. Bitki, hayvan ve insanların kalıtım olaylarını inceleyen bilim, genetik.

kalıtımsal sf. Soydan geçme, soydan kalma, kalıtımla ilgili, kalıtsal, irsî.

kalıtsal sf. Kalıtımsal, îrsî.

kalıtsallık, -ğı is. Kalıtsal olma durumu.

kaliborit is. Fr. kaliborite kim. Hidratlı doğal sodyum ve magnezyum boratı.

kalibraj is. Fr. calibrage Ayarlama.

kalibrasyon is. Fr. calibration Ölçü, ayar.

→ kalibrasyon testi

kalibrasyon testi is. Doğru ölçüm için yapılan uygulama veya işlem,

kalibre is. (kali'bre) Fr. calibre Mermilerde, ateşli silahlarda çap.

kalifiye sf. Fr. qualifie Bir şeyi yapabilme niteliğini ve ustalığını kazanmış olan, nitelikli.

→ kalifiye işçi

kalifiye işçi is. İstenilen nitelikleri taşıyan, iyi yetişmiş usta işçi, nitelikli işçi, vasıflı isçi.

kaliforniyum is. (kalifo'rniyum) (California adından) kim. Atom numarası 98, atom ağırlığı 244 olan, aktinit grubundan yapay bir radyoaktif element (simgesi Cf).

kaligrafi is. Fr. calligraphie Harfleri güzel biçimler vererek yazma sanatı, güzel yazı sanatı, hüsnühat: "Hele yazısı, eskiden meşk dedikleri bir kaligrafi örneğidir." -Y. Z. Ortaç.

kaliko is. (Hindistan'da Kalkûta şehrinin adından) Pamuk iplikleriyle yapılan ilk cilt bezi.

kalinis is. Yun. zool. Bir tür yağmur kuşu, su tavuğu.

kalinos is. Yun. zool. Levreğe benzer bir balık.

kalipso is. Fr. calypso 1. Jamaika'dan yayılmış iki zamanlı bir dans. 2. Bu dansın müziği.

kaliptra is. Fr. calyptre Kökün büyüme bölgesinin üzerini örten yüksük biçiminde koruyucu doku.

kalite is. Fr. qualite 1. Bir şeyin iyi veya kötü olma özelliği, nitelik: "Saatin kalitesi, kurgu mekanizmasında, yani zembereğindedir." -H. Taner. 2. sf. Üstün nitelikli: Kalite şarap.

→ kalite çemberleri, kalite kontrolü, kalite riski

kalite çemberleri ç. is. Bir iş yerinde işin daha etkili ve verimli yapılabilmesi için bilgi akışının hızlanması, bilgi paylaşımının artması sayesinde gönüllülerin ekipler oluşturması.

kalite kontrolü is. Her türlü malın üretiminin başlangıcından mal çıkışma kadar nitelik ve özelliğinin belirlenmesi için yapılan analiz ve denetim.

kaliteli sf. Nitelikli: "Bari bundan sonra boş yerlere kaliteli eleman alıp durumu biraz düzeltelim." -H. Taner.

kalite riski is. tic. Alıcının, varış yerine gelen malının kalitesi için yüklendiği riziko.

kalitesiz sf. Niteliksiz: "Ne kadar orta malı, kalitesiz tartışmalar yaptığınızın farkında mısınız?"-H.Taner.

kalitesizlik, -ği is. Niteliksizlik.

kalkan (I) is. 1. Ok, kılıç vb.nden korunmak için savaşçıların kullandığı korunmalık. 2. Toplum olaylarında güvenlik görevlilerinin çeşitli saldırı araçlarından kendilerini ve başkalarını korumak için kullandıkları, özel olarak yapılmış korumalık. 3. mec. Koruyucu: "Akbabanın kanatlarından başka kalkanı yoktu galiba." -Y. Z. Ortaç.

→ kalkan bezi

kalkan (II) is. zool. Yan yüzergillerden, büyük, yassı, derisi düğme veya çivi denilen birtakım sivri kemiklerle örtülü, beyaz etli balık, kalkan balığı (Scophtalmus maximus).

→ kalkan balığı, kalkan böcekleri, çivisiz kalkan

kalkan balığı is. zool Kalkan (II): "Kayık bir tabağa tepeleme konmuş pembe pembe kalkan balığı parçaları..." -Ç. Altan.

kalkan balığıgiller ç. is. zool. Denizlerin kumlu, çamurlu diplerinde yaşayan, yassı bedenli, kemikli balıklar familyası.

kalkan bezi is. anat. Tiroit bezi.

kalkan böcekleri ç. is. zool. Birçok türü tarım ve orman bitkilerinde asalak olarak yaşayan, kın kanatları kalkanımsı böcekler familyası.

kalkancık, -ğı is. biy. Tohum içerisinde embriyoyu besi dokuya bağlayan, onu besin deposundan ayıran ve besin maddelerini emerek embriyoya veren zar gibi ince ve kalkan şeklinde bîr parça.

kalk borusu is. ask. ve den. Bir kıtayı veya bir gemideki tayfalan uyandırmak için belirli saatte boru ile verilen işaret.

kalker is. Fr. calcaire min. Kireç taşı.

→ sedefli kalker

kalkerleşme is. Kalkerleşmek işi.

kalkerleşmek (nsz) Toprak kireç durumuna geçmek.

kalkerli sf. Birleşiminde kireç taşı bulunan.

kalkersiz sf. Birleşiminde kireç taşı bulunmayan.

kalkık, -ğı sf. 1. Düzeyine göre yüksekte cilan: Masanın bir tarafı kalkık. 2. Kabararak yerinden ayrılmış: Kaplamanın ortası kalkık. 3. Dik durumda, ucu yukarı doğru olan: "Ve eniştemiz yine kaşlarını, omuzlarını yukarıya kalkık ve başını önüne eğik tutmaya koyulurdu." -A. Ş. Hisar.

kalkıklık, -ğı is. Kalkık olma durumu.

kalkındırma ıs. Kalkındırmak işi.

kalkındırmak (-i) Kalkınmasını sağlamak, kalkınmasına yol açmak.

kalkınış is. Kalkınma işi veya biçimi.

kalkınma is. 1. Kalkınmak işi: "Yeni kurulan, hızla gelişmiş, kalkınma atılımlarını gerçekleştirmiş bîr ülke." -N. Cumalı. 2. İyileşme, şifa bulma: "Görünen, bir daha kalkınması artık pek zor." -M. A. Ersoy.

→ kalkınma hızı

kalkınma hızı is. ekon. Belirli iki tarih arasında ekonomideki büyüme veya gelişme durumu.

kalkınmak (nsz) 1. Durumunu düzeltmek, aşamalı bir biçimde gelişmek, ilerlemek: Bu firma batmak üzereyken yeni müdürün çabasıyla kalkındı. 2. ekon. Zenginleşmek.

kalkış is. Kalkma işi veya biçimi, kalkışa geçmek uçak havalanmak için pistten ayrılmak.

kalkışılma is. Kalkışılmak durumu.

kalkışılmak (nsz) Kalkışma işine konu olmak.

kalkışma is. 1. Kalkışmak işi. 2. İsyan, ayaklanma, kıyam.

kalkışmak (-e) 1. Yetenek, imkân ve gücü aşan bir işe girişmek. 2. Girişmek, başlamak, yeltenmek: "Bunu haber alınca zavallı intihara kalkışmış." -A. Gündüz.

kalkma is. Kalkmak işi.

kalkmak, -ar (nsz) 1. Oturma durumundan dik duruma gelmek, doğrulmak: "Annem yerinden kalktı, yanıma geldi, bir kolunu uzatarak omzuna doladı." -H. Z. Uşaklıgil. 2. Uyanarak yataktan ayrılmak: "İstemeye istemeye, altüst olmuş yataktan kalktım." -Ö. Seyfettin. 3. Gitmek üzere yerinden ayrılmak: Niye kalktınız, biraz daha otursaydınız. 4. Yukarı doğru yükselmek: Terazinin bir gözü inince öbürü kalkar. 5. Taşıtlar yola çıkmak: Tren saat onda kalktı. 6. Uçmak, havalanmak: Uçak pistten kalktı. 7. Yerinden ayrılıp yol almaya başlamak: "Çıkın arabaya, kalkacak simdi, kalacaksınız buracıkta!" -O. C. Kaygılı. 8. Hayvan iki art ayağı üzerinde dik durum almak: At, art ayaklan üzerine kalktı. 9. Kabarmak, ayrılmak: Masanın kaplaması kalktı. 10. Derlenip götürülmek: "Ne zaman kalkacağım, nereye gömüleceğini bilmek, bildirmek mümkün değil." -M. Ş. Esendal. 11. Hasta iyileşerek gezecek duruma gelmek: Hasta bir haftaya kadar kalkar. Yİ. Varlığı, hayatı son bulmak: Halifelik kalktı. 13. Yok olmak, artık bulunmamak: Ortalıktan kar kalkınca... 14. (-e) Girişmek, başlamak, davranmak, yeltenmek: "Gözlüklerini takmadan okumaya kalktı." -N. Cumalı. 15. Geçerli olmamak, geçerliğini yitirmek, geçmez olmak: Yasanın bu maddesi kalktı, 16. Uygulanmaz olmak: Sıkıyönetim kalktı. 17. Güncelliğini yitirmek: Bu âdet çoktan kalktı. 18. (-e) Bir durumdan başka bir duruma geçmek: Dörtnala kalkmak Tırısa kalkmak. 19. Başka yere gitmek, taşınmak: "O yıl, çok geçmeden piyade taburu bizim ilçeden başka ilçeye kalktı." -N. Cumalı. 20. Ayakta beklemek: "Mektepte cezaya kalkmış gibi duruyorsun." -F. R. Atay. kalkıp kalkıp oturmak öfke, heyecan vb. duygular sebebiyle yerinde duramaz olmak, hop oturup hop kalkmak.

→ düşe kalka

kalkojen is. Fr. chalcogene kim. Periyodik dizgede, altıncı gruptaki oksijen, kükürt, selenyum, tellür, polonyum elementlerinin genel adı.

kalkolitik, -ği sf. Fr. chalcolitiaue Bakırın kullanılmaya başlamasıyla nitelenen (tarih öncesi dönem).

kallavi is. (kallâ:vi:) Ar. kallâvi tar. 1. Vezir ve sadrazamların giydikleri bir çeşit kavuk, 2. sf. Çok iri, kocaman.

→ kallavi fincan

kallavi fincan is. İri, kulpsuz fincan: "Kallavi fincanım çalkalayıp çalkalayıp diker, dibinde hiç telve bırakmamacasına!" -A. İlhan.

kalleş sf. Ar. kallâş 1. Sözünde durmayıp bir işin yüzüstü kalmasına yol açan: "Gene gülümsüyordu, ama artık kalleş bir hınç vardı gülümseyişinde." -T. Buğra. 2. Birine gizlice kötülük eden.

kalleşçe sf. (kalle'şçe) 1. Kalleşe yaraşır. 2. zf Kalleşe yaraşır biçimde: "Gerçeği söylemek, ömrünün son yıllarını yaşayan bu yaşlı Osmanlı paşasını, görmezliğinden kalleşçe faydalanarak alnının ortasından tabancayla vurmak gibi geliyordu." -A. İlhan.

kalleşlik, -ği is. Kalleş olma durumu veya kalleşçe davranış: "Kalleşliğin bin bir çeşidi apaçık görünüyordu bu gülüşte." -T. Buğra. kalleşlik etmek 1) sözünde durmayarak döneklik etmek; 2) birine gizlice kötülük etmek.

kalma is. 1. Kalmak işi. 2. sf. Herhangi bir kimseden veya bir dönemden kalmış olan: Eskiden kalma bir anıt.

→ kalma durumu, babadan kalma, dededen kalma

kalma durumu is, dbl. Bulunma durumu.

kalmak, -ir (nsz) 1. Olduğu yeri ve durumu korumak, sürdürmek: "Sıkı sıkı kucakladı ve öylece kaldı." -T. Buğra. 2. Zaman, uzaklık veya nicelik belirtilen miktarda bulunmak: "Arabada yalnız dört çocuk kalmıştı." -O. C. Kaygılı. 3. Konaklamak, konmak: "Hemen karargâha yerleşmezsem, ne geri dönebilir ne de otelde kalabilirdim." -F. R. Atay. 4. Oturmak, yaşamak, eğleşmek: "Tam beş sene benimle beraber kaldı." -S. F. Abasıyanık. 5. Hayatını sürdürmek, yaşamak: O aileden bir bu çocuk kaldı. 6. Varlığını korumak, sürdürmek: "Eniştemizin iptidai kalmış huyları da vardı" -A. Ş. Hisar. 7. Oyalanmak, vakit geçirmek: "Kısa bir süre tezgâhın önünde kaldı." -N. Cumalı. 8. Sınıf geçmemek: Çocukların içinde kalanlar da var geçenler de. 9. İşlemez, yürümez duruma gelmek: Araba yarı yolda kaldı. 10. (-e) Geriye atılmak, ertelenmek: "Mahkeme ayın on sekizine kaldı." -S. F. Abasıyanık. 11. Bir şeyle kaplanmak, bir şeye bulanmak: Oda duman içinde kaldı. 12. Bir işi belli bir noktada bırakmak, ara vermek: Bugün iş maddesinde kaldık. 13. (-den) Miras olarak geçmek: Çiftlik ana babasından kalmış. 14. (-den) Yapamamak: Misafir geldi, gezmeden kaldık. 15. Belli bir gelirle geçinmek zorunda bulunmak: "Refika, valide, iki kerime kaldık mı biz iki bin Icuruş tekaüt maaşına." -H. Taner. 16. (-le) Yetinmek: Yalnız dayak atmakla kalmadı, onu işinden de çıkardı. 17. Sınırlanmak, bitmemek: "Amasya'da iken karşılaştığımız vaziyet yalnız Şeyh Recep Vakası ile kalmadı. " -Atatürk. 18. (yar) Olmak, herhangi bir durumda bulunmak: "Fatma'nın yemek çantası olmasaydı, dün aç kalmıştık." -F. R. Atay. 19. Herhangi bir durumu sürdürmek. 20. (yar) Kök veya gövdeleri sonuna -a (-e) eki almış fiillere gelerek süreklilik bildiren birleşik fiiller oluşturur: Bakakalmak. Şaşakalmak. Donakalmak. Şaşırıp kalmak. Donup kalmak, kaldı ki bundan başka, bununla birlikte: "Kaldı ki, bugün propaganda da yasaktır." -H. Taner, (şundan veya bundan) kalır yeri yok ayrımsız, farksız. (şuna veya buna) kalsa (veya kalırsa) 1) herhangi birinin kanısınca: Bana kalırsa siz yanılıyorsunuz. 2) elinden gelse, elinde olsa: Ona kalsa, bize hiçbir şey vermez.

→ artakalmak, bakakalmak, donakalmak, kalakalmak, şaşakalmak, geri kalmış

kalmalı sf. Kalma durumunda olan.

→ kalmak tümleç

kalmalı tümleç, -ci is. dbl Çoğu kez fiilin, bazen de ismin anlamını tümleyen ve kalma durumunda bulunan dolaylı tümleç: Çocuklar evde yalnız oturuyorlar. O, dakikalarca ayakta alkışlandı.

kaloma is. (kalo'ma) İt. caloma den. Demir atmış bir geminin zincirinin su içindeki bölümü.

kalomel is. Fr. calomel kim. Tatlı sülümen.

kalori is. Fr. calorie fiz. 1. Normal atmosfer basıncında, ısınma ısısı 15 °C'lik suyunkine eşit olan bir cismin, bir gramının sıcaklığını 10 °C yükseltmek için gerekli ısı miktarına eşit olan ısı birimi, ısın. 2. Besinlerin, dokular içinde yanarak vücudun sıcaklık ve enerjisini sağlama değerlerini gösteren ölçü: Bir gram yağ, aşağı yukarı dokuz kalori verir. Çalışan bir insanın 24 saatte ortalama 3000 kaloriye ihtiyacı olur.

→ büyük kalori, kilokalori

kalorifer is. Fr. calorifere 1. Merkez ve depo durumunda olan bir kazandan çıkan sıcak hava, su veya buharı, borularla dolaştırmak yoluyla bir yapının her yanını ısıtan araç veya tesisat. 2. hlk. Radyatör.

→ kalorifer borusu, kalorifer dairesi, kalorifer kazam, kalorifer peteği

kalorifer borusu is. Kalorifer ısısını ileten boru.

kaloriferci is. 1. Kalorifer döşeyen veya onaran kimse. 2. Kaloriferi yakan kimse.

kalorifercilik, -ği is. 1. Kalorifer döşeme veya onarma işi. 2. Kaloriferi yakma görevi.

kalorifer dairesi is. Kalorifer kazanının bulunduğu bölüm.

kalorifer kazanı is. Kalorifer suyunun içinde bulunduğu kazan.

kalorifer peteği is. Kalorifer ısısını oda içinde dağıtan metal bölüm.

kalorimetre is. (Iıalorime'tre) Fr. calorimetre fiz. Isıölçer.

kalorimetri is. Fr. calorimetrie fiz. Isı ölçümü.

kalotip is. Fr. calotype Yarı saydam durumdaki kâğıt üzerinde fotoğraf negatifleri elde etme yöntemi.

kalp, -bi (1) is. Ar. kalb anat. 1. Göğüs boşluğunda, iki akciğer arasında, vücudun her yanından gelen kanı akciğerlere ve oradan gelen temiz kanı da vücuda dağıtan organ, yürek: "Bak ellerim nasıl titriyor, bak alnım nasıl yanıyor, bak kalbime nasıl çarpıyor." -Y. K. Karaosmanoğlu. 2. Kalp hastalığı: Kalpten öldü. 3. mec. Sevgi, gönül. 4. mec. Bir ülkenin, bir kuruluşun işleyiş, yönetim ve varlığını sürdürme bakımından en önde gelen yeri. 5. mec. Duygu, his: "İnsanı tekrar, kalp ve fikir cennetine eriştirebilecek tek kudret kadındır." -H. E. Adıvar. kalp kalbe karşıdır sevgi karşılıklıdır, kalp (veya kalbini) kazanmak (veya fethetmek) ince bir davranış veya güzel bir sözle birinin sevgisini kazanmak, ilgisini çekmek: "Hele düzmece şehzadenin kadife pantolonuyla sivri güzel çehresi derhâl kadının kalbini kazandı." -R. N. Güntekin. kalp (veya kalbini) kırmak gönül kırmak: "Hak yemek, kanuna aykırı bir şey yapmak, kalp kırmak korkusuyla bir türlü iş göremezdi " -H. E. Adıvar. "Okuyucularımın hakkım yiyor, hem de öteki genç okuyucularımın kalbini kırıyorum." -O. V. Kanık, (birinde) kalp olmamak acıma duygusu olmamak. kalbe (veya kalbine) doğmak içine doğmak, kalbe dokunmak acı veya üzüntü vermek, kalbe işlemek derin üzüntü uyandırmak, kalbi ağzına gelmek yüreği ağzına gelmek: "Kendisi de her fırsat düştükçe bunlarla yan yana harp ettiğim söylerken âdeta kalbi ağzına gelmiş gibi olurdu." -Y. K. Karaosmanoğlu. kalbi boş olmak sevgilisi bulunmamak, kalbi çarpmak 1) kalbi çok vurmak; 2) çok heyecanlanmak; 3) yüreği çarpmak, kalbi dayanmamak 1) aşırı heyecan, üzüntü, yorgunluk veya herhangi bir hastalık yüzünden kalbi durmak, ölmek; 2) yüreği dayanmamak, kalbi dolu olmak sevgilisi olmak, kalbi ferahlamak yüreği ferahlamak, kalbi kararmak 1) inancını kaybetmek; 2) yüreği kararmak, kalbi parçalanmak yüreği parçalanmak, kalbi sıkışmak yüreği sıkışmak, kalbi sızlamak yüreği sızlamak: "Sekiz sene evvel İstanbul'dan kalbim sızlayarak çıktım." -S. F. Abasıyanık. kalbi yerinden oynamak (veya fırlamak) yüreği yerinden oynamak: "En hafif bir hareketi kalbimizi yerinden oynatmaya yeterdi." -A. Ş. Hisar, kalbi yıkmak kolay, yapmak zordur insanları kırmak ve üzmek, mutlu etmekten daha kolaydır, kalbi yırtılmak acı duymak: "Koca Ali susar, kalbinin yırtıldığını, kilitlenen çenelerinin çatırdadığmı, şakaklarının attığını duyardı." -Ö. Seyfettin, kalbine girmek sevgisini kazanmak, kalbine göre gönlüne göre: Allah kalbine göre verdi. kalbine saplanmak yüreğine saplanmak. kalbini açmak yüreğini açmak: "Bir gün kalbini İclal'e açtı." -Ö. Seyfettin, kalbini çalmak sevgisini kazanmak, kendine âşık etmek, (birinin) kalbini doldurmak yüreğini sevgiyle ısıtmak, kalbini eritmek acımasını sağlamak, yumuşatmak: "Edebiyat hocamız Ali Bey'in kalbini eritecek bir konu seçmeli, acıklı bir tarzda yazmalı." -H. E. Adıvar. kalbini okumak birinin duygu ve düşüncelerini, niyetini anlamak, kalbiyle konuşmak düşüncelerini, duygu ağırlıklı bir biçimde anlatmak: "Bana öyle geldi ki, bu adam kafasından ziyade kalbiyle konuşuyor. " -R. N. Güntekin.

→ kalp acıst, kalp ağrısı, kalp aksesi, kalp çarpıntısı, kalp hastası, kalp kası, kalp krizi, kalp sektesi, kalp spazmı, kalp yarası, sekteikalp, suni kalp, yapay kalp, kalbi kırık, kalbiselim, kalbi temiz, açık kalp ameliyatı, kapalı kalp ameliyatı, kızkalbi

kalp, -bi (II) is. Ar. kalb esk. Bir durumdan başka bir duruma çevirme, dönüştürme. kalp etmek bir durumdan başka bir duruma çevirmek, dönüştürmek.

kalp (III) sf. Ar. kalb 1. Düzme, sahte, geçmez (para). 2. mec. İşe yaramaz, tembel: Kalp adam. 3. mec. Yalancı, kendine güvenilmeyen: "Kalp herifin biri bu..." -R. H. Karay, kalp olmak sahte, düzme olmak.

→ kalp akçe, kalpazan

kalp acısı is. Yürek acısı: "Onu geri almak ve Bulgaristan'ın yenildiğini görmekle, kalp acılannı dindirmiştik." -F. R. Atay,

kalp ağrısı is. Aşktan doğan üzüntü, yürek ağrısı: "Ya Rab hele kalp ağrılarım durdu diyordum." -Y. K. Beyatlı.

kalpak, -ği is. Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaştan yapılmış başlık: "Hanımı, onun kalpağım otomobile dar yetiştirebilmişti." -F. R. Atay.

kalp akçe is. 1. Sahte metal veya kâğıt para. 2. mec. Yaramaz kimse.

kalpakçı is. Kalpak yapan veya satan kimse.

kalpakçılık, -ğı is. Kalpak yapma veya satma işi.

kalpaklı sf. Kalpak giymiş: "O üç kişinin yanı başındaki masaya kalpaklı, poturlu bir adam geldi." -Y. K. Karaosmanoğlu.

kalpaktık, -ğı sf. Kalpak yapmaya elverişli.

kalp aksesi is. tıp Kalp krizi: "Öldürücü bir kalp aksesinin bazen saatlerce sürebileceğini gayet iyi biliyor." -P. Safa.

kalpazan is. Ar. kalb + Far. -zen 1. Sahte para basan veya piyasaya süren kimse. 2. mec. Yalan ve hile ile iş gören kimse.

kalpazanlık, -ğı is. Kalpazan olma durumu veya kalpazanca iş.

kalp çarpıntısı is. tıp Kalbin düzensiz çalışması, yürek çarpıntısı.

kalpçi is. hlk. Kalp hastalıkları uzmanı.

kalp hastası ıs. Sürekli kalp rahatsızlığı çeken kimse: "Benim hayatımda iz bıraktığı kadar, anamın kalp hastası olmasına, belki de ölümüne sebep oldu," -B. Felek.

kalp kası is. anat. Kalbin ana duvarım çeviren ve düzenli hareket edebilen kas örgüsü.

kalp krizi is. tıp Kalbin normal çalışmasını birdenbire engelleyen, önlem alınmazsa ölüme yol açan rahatsızlık, kalp aksesi: "Bursa'ya dönüşünün haftasına bir kalp krizi, gitti gider." -A. İlhan.

kalplaşma is. Kalplaşmak işi.

kalplaşmak (nsz) Bir kimse çeviklik, doğruluk veya çalışkanlığını yitirmek: Bu işçi gittikçe kalplaşıyor.

kalplık, -ğı is. 1. Düzmelik, sahtelik. 2. İş yapma isteksizliği.

kalpli sf. Kalp hastalığı olan.

→ açık kalpli, fena kalpli, iyi kalpli, katı kalpli, taş kalpli

kalplilik, -ği is. Kalpli olma durumu.

→ iyi kalplilik, katı kalplilik

kalp sektesi is. tıp Kalbin birdenbire durması: Kalp sektesinden öldü.

kalpsiz sf. Acıması olmayan, katı yürekli, duygusuz, acımasız, merhametsiz.

kalpsizlik, -ği is. Katı yüreklilik, acımasızlık, duygusuzluk, merhametsizlik.

kalp spazmı is. tıp Kalbin irade dışı kasılıp gevşemesi ve bundan doğan rahatsızlık, kalbin sıkışması.

kalp yarası is. Yürek yarası.

kalseduan is. Fr. calcedoine min. Kadıköy taşı.

kalsemi is. Fr. calcemie biy. Kandaki kalsiyum miktarı.

kalsifikasyon is. kim. Kireç taşı durumuna dönüşme.

kalsit is. Fr. calcite min. Billurlaşmış doğal kalsiyum karbonatı: Tebeşir bir tür kalsittir.

kalsiyum is. (ka'lsiyum) Fr. calcium kim. Atom numarası 20, atom ağırlığı 40,80, yoğunluğu 1,55 olan, 845° C'de eriyen, kireç ve alçının birleşimine giren, sarımtırak beyaz bir element (simgesi Ca).

→ kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum klorür, kalsiyum oksit

kalsiyum fosfat, -di is. kim. Üç kalsiyum atomu içeren ve formülü Ca₃(PO₄)2 olan fosfat.

kalsiyum karbonat, -di is. kim. En az % 38 kalsiyum içeren bir ürün.

kalsiyum klorür is. kim. Hidroklorik asidin kimyasal formülü CaCl₂ olan kalsiyum tuzu ve bunun hidratlaştırılmış biçimi.

kalsiyumlu sf. Birleşiminde kalsiyum bulunan: Kalsiyumlu tuz,

kalsiyum oksit, -di is. kim. Susuz veya sönmemiş kireç.

kalsiyumsuz sf. Birleşiminde kalsiyum bulunmayan.

kaltaban sf. Far. kaltebân esk. 1. Namussuz. 2. Şarlatan, yalancı, hileci.

kaltabanlık, -ğı is. 1. Kaltaban olma durumu. 2. Kaltabanca davranış.

kaltak, -ğı is. 1. Üzeri meşin, halı vb. şeylerle kaplanmamış olan eyerin tahta bölümü. 2. Kuskunsuz eyer. 3. kaba İffetsiz, namussuz kadın: "Bırak be, dedi, kendi kendine, elin kaltağı için dövüşecek miyim?" -S. F, Abasıyanık.

→ eyer kaltağı

kaltakçi is. Kaltak yapan kimse.

kaltaklık, -ğı is. 1. Toplumca hoş karşılanmayan davranışlarda bulunan kadının durumu. 2. Böyle bir kadına yakışır davranış.

kalubela is. (ka:lû:belâ:) Ar. külü belâ 1. din b. İslam inancına göre, ruhlar yaratıldığında Allah'ın "Ben sizin Tanrı'nız değil miyim?" sorusuna ruhların verdikleri "evet" cevabı. 2. mec. Çok eski zaman, kalubeladan beri dünya kurulalı beri, çok eskiden beri.

Kalvenci öz. is. fel. Kalvenizmi benimseyen kimse.

Kalvencilik, -ğı öz. is. fel. Tanrı ile kul arasına hiçbir otoritenin giremeyeceğini, Hristiyanlığın eski sadeliğine dönmesini savunan I, Calvin tarafından ileri sürülen Protestanlığın özel bir kolu, Kalvenizm.

Kalvenizm öz, is. fel. Kalvencilik.

kalya is. (ka'lya) Ar. kalya Sadeyağ ile pişirilen bir çeşit kabak veya patlıcan yemeği.

kalyon is. İt. galion tar. Yelkenle ve kürekle yol alan savaş gemilerinin en büyüğü.

kalyoncu is. tar. 1. Kalyon eri. 2. Deniz eri.

kanı is. Şaman.

kâm is. (kâ:m) Far. kâm esk. 1. Dilek. 2. Zevk, mutluluk, tat. (bir şeyden) kâm almak umduğunu ve istediğini elde etmek, dilediği biçimde zevk almak, keyfini çıkarmak.

kama is. 1. Silah olarak kullanılan, ucu sivri, iki ağzı da keskin uzun bıçak: "Bu bıçak, sapma bez sarılmış, küçük çapta bir kamaydı." -S. F. Abasıyanık. 2. mdn. Açılmış olan boşluklarda tavan ve yanlardan taş veya cevher parçalarının düşmesini önlemek amacıyla tahkimat elemanları üstüne veya arkasına yerleştirilen bir tahkimat parçası. 3. Kütüğü yarmak için kullanılan ucu sivri, yassı, enli çivi, takoz, kıskı. 4. ast Topun gerisini kapayan kapak: "Köy değirmenlerinde top kaması döküldüğüne şahit oldum." -A. Gündüz. 5. hlk. Oyunda kazanılan her parti. 6. hlk Oyunda sayı. kama basmak hlk. oyunda yenmek.

→ ağaç kama

kamacı is. 1. Kama yapan veya satan kimse. 2. ast Top kaması yapan veya onaran kimse.

kanı acılık, -ğı is. Kamacının işi veya mesleği.

ka malama is. Kamalamak işi.

ka mala inak (-i) Kama ile yaralamak.

kamalı sf. Kaması olan: Kamalı top.

kamanço is. ît. argo Yükleme, aktarma, elden ele geçirme, kamanço etmek (veya edilmek) yüklemek, aktarmak, elden ele geçirmek: "Bu Ödev kendisine kamanço edilen eleştirmen arkadaş..." -H. Taner.

kamara is. (ka'mara) İt. camera 1. den. Gemilerde oda: "Annem kamaraya girdi, ben güverteye çıktım." -R. E. Ünaydın. 2. İngiltere yasama meclisi.

→ Avam Kamarası, Lortlar Kamarası

kamarilla is. (kamari'llâ) İsp. camarilla Bir büyük güç sahibini perde arkasından yöneten kimse.

kamarot is. ît. camerotto Gemilerde yolcuların hizmetine bakan görevli: "Masa başında hizmet ederken erkeklik falan yok, kamarotsun, kamarot erkeklik taslayacak değil, işini bilecek, o kadar." -Z. Selimoğlu.

kamarotluk, -ğu is. Kamarotun görevi.

kamasız sf. Kaması olmayan: Kamasız top.

kamaşma is. Kamaşmak işi.

kamaşmak (nsz) 1. Güçlü bir ışık sebebiyle göz bakamaz olmak: "Işıktan gözlerimiz kamaşıyor." -R. H. Karay. 2. Ekşi bir şey sebebiyle diş uyuşup tedirginlik vermek.

kamaştırma is. Kamaştırmak işi.

kamaştırmak (-i) Kamaşmasına sebep olmak: "Ganimetlerin göz kamaştıran çeşidini Topkapı hazinesinde görebilirsiniz." -O. S. Orhon.

kamber is. Ar. kanber esk. Sadık köle. kambersiz düğün olmaz her toplantıda veya her işin içinde bulunmak merakında olanlar için yarı sitem, yarı şaka olarak söylenen bir söz.

kambiyo is. (ka'mbiyo) İt. cambio tic. 1. İki ayrı ülke parasının birbiriyle değiştirilmesi: "Çünkü kambiyonun düşmesi, ahvalin karışıklığı, iratlarımızı tamamıyla yetişmez bir hâle getirmişti." -H. C. Yalçın. 2. tic. Herhangi bir yerdeki bir alacağın tahsili, bir borcun ödenmesi veya bîr yerden toplanan para ve para yerine geçen taşınabilir değerlerin başka bir yere aktarılması için yapılan işlemin bedeli. 3. tic. Bu işlemin yapıldığı yer.

→ kambiyo ajanı, kambiyo cirosu, kambiyo senedi

kambiyo ajanı is. tic. Borsalarda müşterilerin alım ve satım yapmalarını sağlayan kişi veya kuruluş.

kambiyo cirosu is. tic. Döviz kurunun, poliçenin ciro edilmesi ile sabit duruma getirilmesi.

kambiyocu is. Kambiyo işleriyle uğraşan kimse.

kambiyoculuk, -ğu is. Kambiyo işlemleri.

kambiyo senedi is. tic. Poliçenin birinci kopyası veya aslı.

kambiyum is. biy. Çift çenekli bitkilerin gövde ve kökünde yer atan, yeni odun ve soymuk tabakalan oluşturarak bitkinin kalınlaşmasını sağlayan ve meristem hücrelerinden meydana gelen tabaka.

kambriyen is. Fr. cambrien jeol. Birinci Çağın ilk dönemi ve bu dönemde oluşmuş yer katmanları.

→ kambriyen öncesi

kambriyen öncesi is. Yeryüzü tarihinde Birinci Çağdan daha eski, dağların ve magma olaylarının oluştuğu uzun bir zaman süresi, prekambriyen.

kambur is. 1. Bel veya göğüs kemiğinin eğrilmesi, raşitizm sonucu sırtta ve göğüste oluşan tümsek, kambur zambur. 2. Bazı hayvanların sırtındaki çıkıntı. 3. Yapı veya eşyada dışarıya doğru eğrilme. 4. sf. Vücudunda bu tümsek bulunan (kimse). 5. mec. Sıkıntı, dert. kambur üstüne kambur (veya kambur kambur üstüne) sıkıntı ve tersliklerin üst üste geldiğini anlatan bir söz. kambura yatmak ayakta duran birini sırtüstü düşürmek için gizlice arkasında iki büklüm olup eğilmek ve başka birinin onu önden üzerine itmesini sağlamak, kamburu çıkmak 1) sırtı kambur olmak: "Mavi gözlü, kâse, kamburu çıkmış bir ihtiyardı." -Ö. Seyfettin. 2) mec. ihtiyarlamak: "Gümüş saplı bastonuna dayanarak yürüyen kamburu çıkmış kadit bir ayan azası misali, ağır ağır bizim tarafa geçti." -H. Taner. 3) mec. eğilerek yapılan işler için çok çalışmış olmak, kamburunu çıkarmak insan, kedi vb. sırtını tümsek duruma getirmek.

→ kambur felek, kambur zambur

kambura is. Kitapların ciltlenmesiyle sırt bölümünde oluşan yuvarlaklık, kambura vermek ciltlenecek kitabın sırtını, formalar dikildikten sonra çekiç veya makine yardımıyla yuvarlaklaştırmak.

→ kambura makinesi

kambura makinesi is. Ciltçilikte, kitapların sırtım yuvarlaklaştırma ve sırt kenarlarını düzgünleştirmekte kullanılan makine.

kambur felek, -ği is. Talih ve kader için sitem yollu kullanılan bir söz.

kamburlaşma is. Kamburlaşmak işi.

kamburlaşmak (nsz) Kambur duruma gelmek.

kamburlaştırma is. Kamburlaştırmak işi.

kamburlaştırmak (-i) Kambur duruma getirmek.

kamburluk, -ğu is. 1. Kambur olma durumu. 2. Tümseklik.

kambur zambur sf. Kambur.

kamçı is. 1. Bir ucuna ip, deri vb. bağlı vurma, dövme aracı: "İnce ve uzun parmaklı elleri kamçı tutmasını bilmiyor." -Y. K. Karaosmanoğlu. 2. den. Bir ucu bir yere bağlı, öbür ucu herhangi bir işte kullanılmak için serbest bırakılan halat. 3. biy. Spermatozoitlerde ve bazı tek hücreli hayvanlarda hareketi sağlayan ipliksi organ. kamçı çalmak (veya vurmak) kamçılamak.

→ kamçıbası, kamçıkuyruk

kamçıbaşı is. İpek artıklarından elde edilen ve dokumacılıkta kullanılan iplik.

kamçıkuyruk, -ğu is. zool. İyi cins kıvırcık koyun.

kamçılama is. Kamçılamak işi.

kamçılamak (-i) 1. Kamçı ile vurmak. 2. Yağmur, kar, rüzgâr hızla çarpmak: "ilk ışıkla yanaklarını kamçılayan soğuğa rağmen başımı çıkardım, yaklaştığımız Ankara'ya baktım." -H. E. Adıvar. 3. mec. Etkinliğini artırmak, hızlandırmak: "Solgun ve buruşuk ruhlarımız ona çevrilecek, hayatımıza o hız verecek, ihtiraslarımızı o kamçılayacak." -O. S. Orhon. 4. mec. İsteklendirmek, özendirmek, teşvik etmek.

kamçılanış is. Kamçılanma işi veya biçimi.

kamçılanma is. Kamçılanmak işi.

kamçılanmak (nsz) Kamçı ile dövülmek.

kamçılaşma is. Kanıçılaşmak durumu.

kamçılaşmak (nsz) Kamçı durumuna gelmek.

kamçılatma is. Kamçılatmak işi.

kamçılatmak (-i) Kamçılama işini yaptırmak.

kamçılayış is. Kamçılama işi veya biçimi.

kamçılı sf. 1. Kamçısı olan. 2. mec. Zor kullanan.

→ yakalı kamçılılar

kamçılılar ç. is. zool. Bir hücreli hayvanların, önlerinde hareketi sağlayan bir veya dört tane kamçı biçiminde duyargası bulunan, uzunlamasına ikiye bölünerek çoğalan bir sınıfı.

karne is. Fr. camee Değişik renkli üst üste iki katmandan oluşan ve üstteki katmanına kabartma bir desen yapılan değerli taş.

kamelya is. (kamelya) Fr. camelia bot. Çaygillerden, büyük, beyaz, pembe veya kırmızı renkte çiçekler açan, dayanıklı yapraklı bir bitki, Japon gülü, Çin gülü (Camellia japonica).

kamer is. Ar. kamer astr. esk. Ay.

kamera is. (ka'mera) Fr. camera sin. ve TV1. Kamera ile görüntüyü kaydeden kimse. 2. ünl Bir çekime başlanırken, yönetmenin alıcıyı çalıştırmaları için verdiği buyruk.

→ kamera şakası, termal kamera

kameraman is. İng. cameraman sin. ve TV Alıcı yönetmeni.

kamera şakası is. TV İzleyenleri eğlendirmek amacıyla, önceden hazırlanan bir oyunun, gizli bir yere konmuş kamera aracılığıyla, habersiz kişiler tarafından oynanması.

kamer balığı is. zool. Ay balığı.

kamerî sf. (kameri:) Ar. kameri esk. Ayla ilgili.

→ kamerî ay, kamerî takvim, kamerî yıl

kamerî ay is. Ayın tam bir devriyle hesap edilen veya ayın hareketine göre düzenlenen süre.

kamerî takvim is. astr. Ay takvimi.

kameriye is. Yun. Bahçelerde yazın oturulmak için yapılan, kafes biçiminde, kubbeli, üstü yeşilliklerle sarılan süslü çardak: "Kim şu kameriyede olurmuş, şu çiçeklerden kim toplamıştı?" -S. F. Abasıyanık.

kameriyeli sf. Kameriyesi bulunan: "Büyük evlerin büyük sofalarında havuzlu, kameriyeli bahçelerinde, bostanlarında... toplanıyorlar, eğleniyorlar." -Ö. Seyfettin.

kamerî yıl is. astr. Ay yılı.

kamersiz sf. Aysız, ayı olmayan: "Hep kamersiz gecelerin karanlıkları içinde geçen beş seneden sonra parlak ve yeşil köyü pek hoşuna gitmişti." -Ç. Altan.

Kamerunlu öz. is. Kamerun halkından olan kimse.

kamet (I) is. (kamet) Ar. kamet esk. Boy, endam: "Gür beyaz saçları, dik kameti, vakur yürüyüşü ile gören çarşı esnafı saygı ile selamlarlar." -H. Taner.

kamet (II) is. (ka:met) Ar. kamet din b. Farz olan namazdan önce okunan iç ezan. kamet getirmek farz namazına durmak için iç ezan okumak, kameti artırmak 1) yüksek sesle konuşmak; 2) ortalığı velveleye vermek.

kamga is. hlk. Yonga.

kamış is. 1. bot. Buğdaygillerden, sulak, nemli yerlerde yetişen, boğumlu, sert gövdesi olan bitkiler (Phragmites australis): "Bugünlerin birinde kamışların birbirine sürtünmesinden hasıl olan bir yangın gördü. " -H. E. Adıvar. 2. sf. Bu bitkiden yapılmış: Kamış sepet. Kamış dam. 3. Sıvı içecekleri bardak veya şişeden kolayca içmek için kullanılan ince, plastik boru, pipet. 4. kaba Erkeklik organı, kamış atmak (veya koymak) argo birine oyun etmek, arabozanlık etmek.

→ kamış kalem, kamış kemiği, kamışkulak, ararot kamışı, Hint kamışı, su kamışı, şeker kamışı

kamışçık, -ğı is. Kuyumcuların kullandığı üfleç.

kamış kalem is. esk. Yazı yazmak için kullanılan ince kamıştan yapılmış kalem: "Masasında eski biçim hokkalar, kamış kalemler vardı."-Ç. Altan.

kamış kemiği is. anat. Baldırın arka tarafında yer alan ince, uzun kemik.

kamışkulak, -ğı is. hlk Kulakları ince, düzgün ve dik at.

kamışlı sf. Kamışı olan.

kamışlık, -ğı is. Kamışı çok olan yer.

kamışsı sf. Gövdesi kamış gibi boş ve boğumlu olan: Buğdayın sapı kamışsıdır.

kamikaze is. İng. kamikaze ask. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Japonların kullandığı intihar uçağı.

kâmil sf. (kâ:mil) Ar. kâmil esk. Yetkin, erişkin, eksiksiz, ağırbaşlı, mükemmel.

kamilen zf. (kâ:'milen) Ar. kamilen esk. Büsbütün, toptan, hep birden: "Caminin methali, minberi, kamilen siyah matem bayraklarıyla kaplı." -A. İlhan.

kamineto is. (kamine'to) İt. caminetto Küçük ispirto ocağı, ispirtoluk.

kamkaz is. hlk. Kesme özelliğini yitirmiş, körleşmiş, keskin olmayan bıçak, orak vb. araç.

kamp is. Fr. camp 1. Çadır, baraka vb. eğreti araçlardan oluşturulan konak yeri: "Beni öyle bir dinlenme kampına alsınlar ki, kapıdan girerken kimlik kartımla birlikte kişiliğimi de kapıda bırakayım." -H. Taner. 2. Bu yerde konaklama: Kamp hayatı. 3. Kurum ve kuruluşlarda çalışanların dinlenmek, eğlenmek için gittikleri konaklama yeri. 4. Tutsakların veya siyasal sürgünlerin toplanıldığı yer: Toplama kampı. 5. Belli bir düşünce çevresinde birleşen topluluk: "Sırasında ayrı siyasi kamplarda birbirlerinin karşısına çıksalar da, düşman görmezler birbirlerini." -N. Cumalı. kamp kurmak kamp için kalınacak yerde gerekli düzeni sağlamak, kampa girmek (veya kamp yapmak) genellikle yarışma öncesi, yarışmaya gerektiği gibi hazırlanmak.

→ çalışma kampı, çıplaklar kampı, dinlenme kampı, esir kampı, temerküz kampı, toplama kampı

kampana is. (kampa'na) İt. campana 1. Çan. 2. Tekerleğin dingil üzerindeki fren mekanizması, kampana çalmak gemi, istasyon vb. yerlerde belirli vakitlerde çan çalmak.

kampanan is. argo Düzenbaz, hilekâr, sahtekâr.

kampanya is. (kampa'nya) İt. campagna 1. Politika, ekonomi, kültür vb. alanlarda belirli bir süredeki etkinlik dönemi: "Yetki kanununa karşı gençlerin giriştiği kampanya sade Berlin'e inhisar etmiyor." -H. Taner. 2. tic. Tüketiciyi özendirmek için belli sürelerde düzenlenen indirimli veya taksitli satış.

→ seçim kampanyası

kampanyacı is. Kampanyaya katılan kimse.

kampçı is. Kamp kuran, kampta kalan kimse.

kampçılık, -ğı is. 1. Kamp kurma işi. 2. Kamp hayatı.

kamping is. İng. camping Kamp kurma yeri.

kamplaşma is. Kamplaşma durumu.

kamplaşmak (nsz) Kamplara ayrılmak, bölünmek.

kampus is. İng. campus Şehir dışında kurulmuş bir üniversitenin alam ve yapıları, yerleşke.

kamu is. 1. Halk hizmeti gören devlet organlarının tümü. 2. Bir ülkedeki halkın bütünü, halk, amme: "Çevre koruması sorunları İsveç kamusunun bilincine ve hatta bilinçaltına sinmiş." -H. Taner. 3. sf. esk. Hep, bütün: "Biz kimseye kin tutmayız / Kamu âlem birdir bize." -Yunus Emre.

→ kamu davası, kamu denetçisi, kamu düzeni, kamu güvenliği, kamu hizmeti, kamu hukuku, kamu idaresi, kamu kesimi, kamu kurumu, kamuoyu, kamu personeli, kamu sağlığı, kamu sektörü, kamu tanrıcı, kamu yararı, kamu yönetimi

kamu davası is. huk. Kamu adına savcının açtığı dava, amme davası: "Polis şikâyetçi olunca savcı otomatik olarak harekete geçer, kamu davası açılır." -Ç. Altan.

kamu denetçisi is. huk. Parlamento tarafından görevlendirilen, vatandaşları resmî makamların keyfî ve yasa dışı davranışlarına karşı korumakla görevli kişi veya kurum.

kamu düzeni is. Bütün toplumu ilgilendiren düzen.

kamuflaj is. (kamuflâj) Fr. camouflage Örtme, saklama, gizleme, peçeleme, alalama: "Polisler başlarına kamuflaj için dallar, yapraklar koymuşlardır." -H. Taner.

kamufle sf. Fr. camoufle Görünmeyecek, tanınmayacak biçimde örtülmüş, saklanmış, gizlenmiş, alalanmış, maskelenmiş, kamufle etmek gizlemek, maskelemek, alalamak, peçelemek.

kamu güvenliği is. Bir devlette zabıta hizmetleriyle halka sağlanan can ve mal güvenliği.

kamu hizmeti is. Devlet ve öteki kamu tüzel kişileri tarafından halkın genel ve ortak gereksinimlerinin karşılanması.

kamu hukuku is. huk. Devlet ile kişi arasında karşılıklı olarak hak ve ödevleri düzenleyen hukuk kolu, amme hukuku.

kamu idaresi is. Kamu yönetimi.

kamu kesimi is. Devlet eliyle yürütülen ekonomik işlerin bütünü, kamu sektörü.

kamu kurumu is. Belirli kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla oluşturulan kamu tüzel kişisi.

kamulaştırılma is. Kamulaştırılmak işi.

kamulaştırılmak (nsz) Kamulaştırma işi yapılmak.

kamulaştırma is. 1. Kamulaştırmak işi, istimlak. 2. Devletleştirme.

kamulaştırmak (-i) 1. Taşınmaz bir malı sahibinden satın alarak kamuya mal etmek, kamu yararına almak, istimlak etmek. 2. Devletleştirmek, özelleştirmek karşıtı.

kamuoyu is. Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halkoyu, amme efkârı, efkârıumumiye: "Kanun, ... 13'üncü maddede yer alan genel sınırlamalar dışında... kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz." -Anayasa, kamuoyu oluşturmak (veya yaratmak) bir düşünceyi yaygınlaştırmak ve halkın dikkati o düşünce etrafında toplamak ve yoğunlaştırmak.

kamu personeli is. Devlet hizmetinde çalışan kişiler.

kamus is. (ka:mu:s) Ar. kâmüs esk. 1. Sözlük: "İstanbul sözündeki İstanbul kelimesinin manalarım anlatmak için koca bir kamus lazım." -F. R. Atay. 2. Büyük sözlük.

kamu sağlığı is. Bir toplumda büyük halk kitlelerinin sağlık koşulları açısından içinde bulunduğu durum.

kamusal sf. Kamu ile ilgili.

→ kamusal alan

kamusal alan is. Kamuya ait, kamu ile ilgili işlerin yapıldığı yer.

kamusallaşma is. Kamusallaşmak işi.

kamusallaşmak (nsz) Kamusal duruma gelmek.

kamu sektörü is. Kamu kesimi.

kamu tanrıcı sf.fel. Tüm tanrıcı.

kamu tanrıcılık, -ğı is. fel. Tüm tanrıcılık.

kamutay is. esk. Türkiye Büyük Millet Meclisinin genel kurulu.

kamu yararı is. huk. Devletin gereksinimlerine cevap veren ve bu ihtiyaçları karşılayan, devlete yarar sağlayan değerler bütünü, menafıiumumiye.

kamu yönetimi is. Devletin yönetim faaliyetlerinin faydalı ve verimli bir biçimde düzenlenmesiyle uğraşan bilim dalı, kamu idaresi, amme idaresi.

kamyon is. Fr. camion 1. Motorlu büyük yük taşıtı: "Garajın içinde birkaç tane aletle bir de ufak kamyondan başka bir şey yoktu." -S. F. Abasıyanık. 2. sf. Bu taşıtın taşıyabildiği miktarda olan: "Bir kamyon askerle birkaç otomobil getirdiler." -F. R. Atay.

→ kum kamyonu

kamyoncu is. 1. Kamyonla taşıyıcılık yapan kimse. 2. Kamyon kullanan sürücü.

kamyonculuk, -ğu is. 1. Sahip olduğu kamyonu başkası aracılığıyla çaîıştırtma işi. 2. Kamyon sürücülüp.

kamyonet is. Fr. camionette Yük taşıyan küçük kamyon, pikap.

kamyonetçi is. Kamyonet kullanan kimse.

kamyonetçilik, -ği is. Taşımacılıkta kamyonet kullanma işi.

-kan bk. -gan / -gen vb.

kan is. 1. Atardamar ve toplardamarların içinde dolaşarak hücrelerde özümleme, yadımlama görevlerini sağlayan plazma ve yuvarlardan oluşmuş kırmızı renkli sıvı: "Cebinden çıkardığı mendille ellerine bulaşan kanlan silerek haykırdı." -Ö. Seyfettin. 2. mec. Soy: O da benim kanımdan, kan ağlamak büyük bir üzüntü içinde bulunmak, kan akıtmak kurban kesmek, kan akmak 1) savaş, çatışma, dövüş olmak; 2) ölmek, kan alacak damarı bilmek nereden veya kimden çıkar sağlanabileceğini bilmek, kan almak damardan bir miktar kan çekmek veya akıtmak, kan (veya kanı) başına çıkmak (veya sıçramak veya toplamak) öfkelenmek: "Kan basma çıkarmış zavallının ve hep bağırmak, bağırmak istermiş. " -P. Safa. kan beynine çıkmak çok sinirlenmek, hiddetlenmek, kontrolü yitirmek, (birini) kan boğmak beynine kan hücumuyla ölmek, kan çanağı gibi kanlanan (göz), kan çekmek 1) yüz ve huy, anne veya baba tarafının yüzüne ve huyuna benzemek; 2) akrabalar birbirlerine yakınlık duymak, kan çıkmak kan dökülmek, cinayet işlenmek, kan dere gibi akmak vücudun bir yerinden çok kan akmak veya bir savaşta çok kişi yaralanarak ölmek, kan dökmek ölüme yol açmak, cana kıymak: "Şimdiyse durum değişmiş, şu sazevinde oturanlar toprak için kan bile dökebilirlerdi." -Y. Kemal, kan gelmek kanamak, kan gövdeyi götürmek çok kan dökülmek: "Cephelerde kan gövdeyi götürürken bu macera adamının aramızda ne aradığım düşünüyordum." -R. N. Güntekin. (birinden) kan gitmek 1) büyük ve küçük abdestinî yaparken kan gelmek; 2) kadınlarda aybaşı çok kanlı olmak, kan gütmek kan dökerek öç almak istemek, kan istemek öldürülen bir kimsenin öcünün alınmasını istemek, (birine) kan kusturmak çok eziyet çektirmek: "Fakat sonra bana haftalarca kan kusturdunuz dedim." -R. N. Güntekin. kan kaybetmek 1) herhangi bir sebeple vücuttan çok kan akmak: "Kadın o kadar kan kaybetmiş ki az daha ölecekmiş." -M. Ş. Esendal. 2) mec. güçsüzleşmek, etkisini kaybetmek, kan kusup kızılcık şerbeti içtim demek çok eziyet çektiği hâlde durumunu iyi göstermek, kan olmak insan öldürülmek, (aralarında) kan olmak aralarında kan davası bulunmak, (vücudun bir yerine) kan oturmak bir damarın çatlamasıyla sızan kan, dokular arasına akıp kalmak, kan revan içinde (kalmak) her yanı kana bulanmış: "Öteki arkadaşların kan revan içinde sağa sola fırlatıldıklarım müşahede ettim." -A. İlhan. "Çıplak ayağım kem revan içinde kaldıkça öbürüne bakıp şükredeceğim." -S. Çokum. kan tere batmak kan ter içinde kalmak: "Yaptığınız yürüyüş, başka zamanlarda kan tere batmadan yapılacak işlerden değildir." -R. N. Güntekin. kan ter içinde (kalmak) çok terli, yorgun ve perişan bir durumda (kalmak): "Yüzüne çarpan sıcak bir dumanın ortasında, kaptanla çımacıyı yere çömelmiş, kan ter içinde uğraşırken gördü." -H. Taner, kan tutmak 1) kan gördüğünde bayılmak; 2) şok geçirmek, kan vermek 1) hastaya, yaralıya kan aktarmak; 2) kan nakli için kan aldırmak. kan yürümek bir organda aşırı kan birikmek, kana boyamak (veya bulamak) kan içinde bırakmak: "Ondan on beş yıl sonra, Feriye sarayını kana boyayan ve zavallı babacığımın felaketine sebep olan faciayı..." -Y. K. Karaosmanoğlu. kana susamak öldürme hırsı duymak, kanı donmak donakalmak, çok şaşırmak, kanı ısınmak birine karşı yakınlık duymak: "Kanları çabuk ısındı birbirine." -N. Cumalı, kanı içine akmak derdini dışa vuramamak, kam kanla yutnazlar, kanı suyla yurlar kötülük, kötülük yapılarak düzeltilmez, ancak iyilik yapılarak ortadan kaldırılır, kanı kaynamak coşkun ve kıpırdak olmak: Çocuğun kanı kaynıyor, (birine) kanı kaynamak çabucak sevgi duymak: "Sonra da kanları kaynamıştı bu genç, yakışıklı ve zeki çocuğa." -Ç. Altan. kanı kurumak 1) çok usanmak, çok bıkmak; 2) mec. bitkin, yorgun, cansız duruma düşmek, kanı sulanmak kansızlığa uğramak, kanı temizlenmek öldürülenin arkasından, öldüren kişi veya yakınlarından birini öldürerek öç almak, kanma dokunmak çok sinirlenmek "Bırak Allahını seversen müdür bey! Bazen kanıma dokunuyor vallaha. Sen onun oruçlu olduğuna inanıyor musun?" -H. Taner, (birinin) kanına ekmek doğramak 1) birinin ölümüne yol açarak sevinmek; 2) birini küçük düşürmek, birine zarar vermek. kanına girmek 1) birini öldürmek veya öldürtmek: "Kanıma gireceksiniz, ama ne yapalım siz sağ olun." -R. N. Güntekin. 2) bir kızın kızlığını bozmak, (kendi) kanma susamak belasını aramak: "Ben onun kanına susadım diyor, başka bir şey demiyor." -Y. Kemal, (bir şeyin) kanını emmek insafsızca sömürmek: "Yıllarca, yüzyıllarca onun kanını emdikten ve onu bir posa hâlinde katı toprak üzerine attıktan sonra, şimdi de gelip ondan tiksinmek hakkını kendinde buluyorsun." -Y. K. Karaosmanoğlu. kanını içine akıtmak sıkıntısını belli etmemek. kanım kaynatmak heyecanlandırmak, coşturmak: "Görenin kanım kaynatan bir tadı vardı duruşunun, bakışının." -Y. Kemal, (birinin) kanını kurutmak canından bezdirmek, (birinin) kanını yerde koymak birini öldüreni ölümle cezalandırmamak: "Oğlum Halil'in kanım yerde koyarsanız bu dünyada da, öteki dünyada da ak sütüm size haram olsun." -Y. Kemal, kanıyla ödemek yaptığının cezasını hayatıyla ödemek.

→ kan akçesi, kan aktarımı, kanayaklı, kan bağı, kan bankası, kan basıncı, kan bilimi, kan çıbanı, kan davası, kan doku, kan dolaşımı, kan grubu, kan kanseri, kan kardeşi, kankırmızı, kan kırmızı, kan nakli, kan otu, kan pahası, kan parası, kan plazması, kan portakalı, kan taşı, kan zehirlenmesi, kana kan, kant ayaklı, kam bozuk, kanı sıcak, ak kan, ak kan yangısı, kirli kan, saf kan, temiz kan, kardeşkanı, kardeş kam, tavşankanı

kana is. (ka'na) İt. canna den. Geminin çektiği suyu göstermek için baş ve kıç bodoslamaları üzerine konulan işaretler.

kanaat, -ti is. (kana:at) Ar. kana'at 1. Elindekinden hoşnut olma durumu, kanıklık, yeter bulma, yetinme, fazlasını istememe, doyum. 2. Kanma, inanma: Sınıfım geçeceğine kanaatim yok. 3. Kanış, kanı, inanç, düşünce: "Biz kanaatlerimizi açık söyleriz." -E. İ. Benice, kanaat etmek yetinmek: "Halk, gördüklerine kanaat ederek ve oyunun bittiğini anlayarak memnun, sessizce tiyatroyu boşalttılar." -M. Ş. Esendal. kanaat getirmek kanmak, aklı yatmak, inanmak: "Artık Kâmuran'ın ömrümün en büyük aşkı, geleceğime bir tek hâkim kudret olduğuna kanaat getirdim." -H. E. Adıvar.

→ kıt kanaat

kanaatkar sf. (kana:atkâ:r) Ar. kanâ'at + Far. -kâr Azla yetinen, elindeki ile yetinen, kanık, kanaatli, yetingen.

kanaatkârlık, -ğı is. Azla yetinme durumu, kanıklık, yetingenlik.

kanaatli sf. Kanaatkar,

kanaatsiz sf. Elindeki ile yetinmeyen.

kanaatsizlik, -ği is. Kanaatsiz olma durumu.

Kanada geyiği is. zool. Kuzey Amerika'da yaşayan iri gövdeli geyik türü (Cervus Canadensis).

Kanada kavağı is. bot. Kuzey Amerika'da yetişen uzun bir kavak türü.

Kanadalı öz. is. Kanada halkından olan kimse.

kanadiyen is. Fr. canadienne 1. Kanadalı tuzak avcılarının ceketlerine benzeyen içi kürklü veya pamuklu, şal yakalı, kemerli kruvaze ceket. 2. Yaz aylannda giyilen bol ve geniş dikimli astarsız hafif ceket.

kana kan is. Kısasa kısas, kana kan istemek kısas yapılmasını istemek.

kan akçesi is. huk. esk. Birini yaralayandan alınıp yaralanana veya öldürenden alınıp ölenin mirasçılarına verilen para.

kan aktarımı is. tıp Hasta veya yaralıya, kendi veya uygun bir kan grubundan damar yoluyla kan verme, kan nakli, transfüzyon.

kanal is. Fr. canal 1. Bazı bölgeleri sulamak, kurutmak amacıyla veya gemilerin işlemesine elverişli, insan eliyle açılmış su yolu: Süveyş Kanalı. Panama Kanalı. 2. Telefon, telgraf, televizyon vb. araçlarla iletişimi sağlayan yol, hat. 3. Tahtanın liflerine dik yönde açılan kırlangıç kuyruğu biçimli girinti. 4. anat. İçinden damar, sinir veya bir sıvı geçen yol. 5. coğ. İki kıyı arasındaki dar ve derin deniz: Mozambik Kanalı.

→ atarkanal, yerel kanal, hava kanalı, öd kanalı, reçine kanalı, yarım daire kanalları

kanalcık, -ğı is. 1. Küçük kanal. 2. Bir organizmadaki küçük kanal.

kanalcıklı sf. Kanalcığı olan: Önde hava kanalcıktı disk ile arkada da kampana kullanılmış.

kanalet is. Fr. canalette Küçük kanal.

kanalıyla zf. (kanah'yla) Bir kimse veya bir şey aracılığıyla, yoluyla, eliyle.

kanalizasyon m, Fr. canalisation Pis ve atık suların özel kanallar aracılığıyla belli merkezlerde toplanıp atılmasını sağlayan sistem, lağım döşemi, şebeke: "Az kalsın kanalizasyona gidecektim, bağırıyorum bağırıyorum işiten yok." -S. F. Abasıyanık.

kanama is. Kanamak işi, nezif: "Burun kanaması, diş kırılması, ötede beride ufak tefek sıyrıklar ve şişler." -R. N. Güntekin.

→ beyin kanaması

kanamak (nsz) 1. Vücudun herhangi bir yerinden kan akmak, kan gelmek, kan kaybetmek. 2. mec. Manevi acılar yeniden etkisini duyurmak, depreşmek, kanayan yara olmak sürekli sıkıntı, üzüntü ve zarar veren bir durumda olmak.

kanamalı sf. Kanaması olan: Kanamalı bir hasta.

kanara is. Ar. kinnâre esk. Kesimevi, mezbaha.

kanarya is. (kana'rya) îsp. canario zool. İspinozgillerden, yeşilimsi veya san tüylü, koni biçiminde küçük gagalı, ötücü kuş (Serinus canaria).

→ kanarya çiçeği, kanarya otu

kanarya çiçeği is. bot. Çan çiçeğigillerden, sarı renkli bir çiçek (Tropaeolum peregrinum).

kanaryalık, -ğı is. Kanarya yetiştirilen yer.

kanarya otu is. bot. Çuha çiçeğigillerden, tohumları kafes kuşlarına yem olarak verilen bir bitki (Ahine media).

kanasta is. îsp. canasta Bir tür kâğıt oyunu.

kanat, -di is. 1. Kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organ: "Kuşun kanatlarını kısıp bir taş parçası gibi yere süzüldüğü gözümün önündedir." -M. Ş. Esendal. 2. Balıklarda yüzgeç. 3. Bir uçağın havada durmasını sağlayan taşıyıcı aerodinamik güçlerin etkilediği yatay yüzey. 4. Kapı, pencere, dolap gibi dikine açılıp kapanan şeylerin kapağı: "Bir müddet kapı kanatlarının kenarlarım okşarcasına yokladı." -Y. K. Karaosmanoğlu, 5. Yan, taraf: Perde kanadı. 6. Meclis, parti vb. topluluklarda düşünce yönünden özellik gösteren taraflardan her biri: Partinin sol kanadı. 7. Fırıldak biçiminde olan şeylerde kol: Yel değirmeni kanadı. Pervane kanadı. 8. Angıç. 9. ask. Savaş düzenindeki ordunun iki yanından her biri, cenah: Ordunun sağ kanadı. 10. sp. Futbol, hentbol vb. takım oyunlarında hücum hattının sağ ve sol uçlarında yer alan oyuncular, (birine) kanat açmak birini korumak, himaye etmek, kanat alıştırmak bir işe alışmaya çalışmak, kanat çırpmak 1) uçmak; 2) kanatlarını hareket ettirmek; 3) yeni bir başlangıç yapmak, (birini) kanadı altına almak (veya birinin üstüne) kanat germek korumak, himayesine almak: "Yazarları, ressamları, müzikçileri kanatlarının altına alan krallar, padişahlar elbette hesaba sığmaz."-S. Birsel

→ çakırkanat, kın kanat, kızılkanat, sağ kanat, sarıkanat, burun kanadı, kazkanadı, kuşkanadı, pencere kanadı

kanata is. (kana'ta) ît. canetta Ağzı geniş, tek kulplu su kabı.

kanatçık, -ğı is. 1. Küçük kanat. 2. bot. Baklagillerin çiçek tacında bulunan, yan iki taç yapraktan her biri. 3. zool. Kuşların başparmak ve birinci parmak kemiklerine bağlı teleklerinin bütünü.

kanatış is. Kanatma işi veya biçimi.

kanatlandırma is. Kanatlandırmak işi.

kanatlandırmak (-i) Çok sevinmesine sebep olmak: "Okşayıcı gözlerle çocuk gönüllerimizi kanatlandırıyordu." -Y. Z. Ortaç.

kanatlanış is. Kanatlanma işi veya biçimi.

kanatlanma is. Kanatlanmak işi.

kanatlanmak (nsz) 1. Uçmaya başlamak. 2. Uçmak, kanat açmak: "Hatice, Nahifin beklemediği bir anda yürüdü, ayakları yerden kesilecek, kanatlanacakmış gibiydi." -T. Buğra, 3. mec. Çok sevinmek: "Nasıl coşuyor, nasıl kanatlanıyordu anlatırken." -Y. Z. Ortaç.

kanatlı sf. Kanadı olan: "Senelerden beri leylek görmüyorum. Hatta bu kanatlı yaz seyyahlarının son senelerde İstanbul'a rağbetleri az." -A. Haşim.

→ eş kanatlı, cam kanatlılar, çift kanatlılar, düz kanatlılar, eş kanatlılar, iki kanatlılar, kın kanatlılar, pul kanatlılar, sinir kanatlılar, yarım kanatlılar, zar kanatlılar

kanatlılar ç. is. zool. Böceklerin kanatlı olanlarını içine alan alt smıf.

kanatma is. Kanatmak işi.

kanatmak (-i) Kanamasına yol açmak veya kanamasını sağlamak: "... biraz evvel kurdeleyi kestiği makasla oynarken parmağını kanamıştı." -R. N. Güntekin.

kanatsız sf. Kanadı olmayan.

kanatsızlar ç. is. zool. Böcekler sınıfının kanatsız olan en ilkel biçimlerini kapsayan alt sınıfı.

kanava is. (kcma'va) İt. bk. kanaviçe.

kanaviçe is. (kanavi'çe) ît. canovaccio 1. El işleri için kullanılan seyrek dokunmuş keten bezi. 2. Bu bezin üzerine yapılmış olan işleme. 3. Çuval olarak kullanılan kendirden veya kenevirden yapılmış seyrek bez.

kanayaklı sf. 1. Çaresiz, zavallı. 2. Yoksul. 3. is. mec. Kadın.

kanayış is. Kanama işi veya biçimi.

kan bağı is. Aynı soydan gelme durumu.

kan bankası is. tıp Gerektiğinde hastalara aktarmak için sağlam kimselerden alınan kanların saklandığı yer.

kan basıncı is. tıp Tansiyon.

kan bilimci is. tıp Kan bilimi uzmanı, hematolog.

kan bilimi is. tıp 1. Kanın morfolojik, fizyolojik, kimyasal ve genetik açıdan incelenmesi. 2. Kan hastalıkları bilimi, hematoloji.

kanbiyit is. Fr. canbyte jeol. Hidratlı doğal demir silikat.

kanca is. (ka'nca) ît. gancio Bir şey çekmeye yarar, ucu çengelli demir çubuk, kancayı takmak (veya atmak) bir kimsenin kötülüğü için uğraşmak.

→ kancabaş

kancabaş is. Altı veya sekiz çift kürekle çekilen, dar, uzun bir çeşit kayık.

kancaci is. Metal zincir imalatında palet zincirlerinin ucundaki baklalarına özel kanca takan kimse.

kancalama is. Kancalamak işi.

kancalamak (-i) 1. Kancayı bir şeye takmak. 2. Kancayı atıp çekmek. 3. mec. Bir kimse veya şeyin üzerine bıktıracak kadar düşmek.

kancalanma is. Kancalanmak durumu.

kancalanmak (nsz, -e) Kanca ile tutulmak, kancaya takılmak.

kancalı sf. Kancası olan.

→ kancalı iğne, kancalı kurt

kancalı iğne is. Çengelli iğne.

kancalı kurt, -du is. zool. İpsiler familyasından, 10 mm boyunda, ağzı çift çengelli, ince bağırsaklarda yaşayan asalak solucan.

kancasız sf. Kancası olmayan.

kancık, -ğı is. 1. Hayvanlarda dişi. 2. sf. mec. Dönek, güvenilmez. 3. hlk. Kadın.

kancıkça zf. (kancı'kça) Döneklik ederek, gizlice kötülükte bulunarak.

kanaldık, -ğı is. 1. Kancık olma durumu. 2. mec. Kancıkça davranış: "Kahramanlıkları bir kaba ihtiras, yiğitlikleri bir kancıklık olabilîrdi." -T. Buğra, kancıklık etmek (veya yapmak) döneklik, kalleşlik etmek.

kancıl is. biy. Kanda yaşayan asalak.

kancur is. zool. İzmarit balığının küçüğü.

kan çıbanı is. tıp Kıl kökünden başlayarak deri altı dokusunu saran ve deride şişkinlikle beliren irinli kabartı.

kançılar is. İt. cancelliere Elçiliklerde, konsolosluklarda yazı ve evrak işlerini yürüten görevli.

kançılarlık, -ğı is. 1. Kançılar eliyle yönetilen işler. 2. Bu işlerin görüldüğü yer.

kançılarya is. İt. cancelleria 1. Elçilik ve konsolosluklarda yönetimle ilgili görevlilerin bütünü. 2. Bu görevlilerin çalıştığı yer: "Terbiyeli, fakat kançılarya işlerinden bihaber bir genç." -R. H. Karay.

kandamlası is. bot. Asya ve Avrupa'da ılıman bölgelerde yetişen kırmızı veya sarı çiçekli otsu bir bitki (Adonis).

kandaş sf. Aynı kanı taşıyan, aynı soydan olan: "Asırlarca birbirlerinden ayrı yaşayan kandaşlar..." -F. R. Atay.

kandaşlık, -ğı is. Kan birliği, soy birliği.

kan davası is. sos. İki aile arasında geçmişte, aralarında cinayetten, kan akmış olmaktan veya başka bir sebepten oluşmuş düşmanlık.

kandela is. (kandelâ) İt. candela fiz. Mum.

kandıra ağacı is. bot. Mine çiçeğigillerden, güzel kokulu bir süs bitkisi (Lipia citriodora).

kandıra otu is. bot. Buğdaygillerden, çok yıllık, sürünücü, otsu bir bitki (Calamagrostis).

kandırıcı sf. 1. İnandırıcı. 2. Aldatıcı. 3. İçme isteğini giderici.

kandırıcılık, -ğı is. Kandırıcı olma durumu,

kandırılış is. Kandırılma işi veya biçimi.

kandırılma is. Kandırılmak işi.

kandırılmak (nsz) Kandırma işi yapılmak.

kandırış is. Kandırma işi veya biçimi.

kandırma is. Kandırmak işi.

kandırmaca is. Kandırmak amacıyla yapılan düzen.

kandırmak (-i) 1. Kanmasını sağlamak, inandırmak, ikna etmek: "Bu arkadaşları da ben kandırdım." -S. F. Abasıyanık. 2. Aldatmak: "Kızcağızı yaşadığı muhitteki sabıkalılar kandırarak bir şebekeye sokmuş." -R. H. Karay. 3. İçme, yeme isteğini karşılamak.

kandidoz is. Fr. candidose Pamukçuk.

kandil is. Ar. kindi! 1. İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan kaptan oluşmuş aydınlatma aracı: "Gece kandili birdenbire sönmüş, oda zifirî karanlık kesilmişti." -Ö. Seyfettin. 2. Kandil gecesi. 3. argo Çok sarhoş, kandilin yağı tükenmek hayat sona ermek, ölmek.

→ kandil çiçeği, kandil çöreği, kandil gecesi, kandil günü, kandil simidi, kandil yağı, gökkandil, körkandil, kör kandil, top kandil, Berat Kandili, idare kandili, metyemanakandili, Mevlit Kandili, Miraç Kandili, Regaip Kandili

kandilci is. esk. 1. Cami ve minarelerin kandillerini yakan kimse. 2. Kandil yapan veya satan kimse.

kandilcilik, -ği is. Kandilci olma durumu.

kandil çiçeği is. bot. Civanperçemi.

kandil çöreği is. Kandil günlerinde yapılıp satılan çörek.

kandil gecesi is. Müslümanlarca kutsal sayılan ve kutlanan berat, miraç, regaip ve kadir geceleri: "Kandil geceleri bu velilerin yerleri mumlarla donanırdı." -Y. K. Karaosmanoğlu.

kandil günü is. Kandil gecesinden önceki gün.

kandilisa is. den. Yelkenleri yerlerine çekmekte kullanılan halatların genel adı.

kandilleşme is. Kandilleşmek işi.

kandilleşmek (nsz, -le) Birbirinin kandil gününü kutlamak.

kandilli sf. 1. Kandili olan. 2. argo Çok sarhoş.

→ kandilli küfür, kandilli selam, kandilli temenna, geçmişi kandilli, ölüsü kandilli

kandillik, -ği is. 1. Kandillerin konulduğu yer. 2. sf. Kandil günü ile ilgili.

kandilli küfür, -frü is. hlk. İşitilmedik, çok ağır sövgü.

kandilli selam is. El etek öperek, yerlere kadar eğilerek verilen selam, kandilli temenna.

kandilli temenna is. Kandilli selam: "Her gün omuz silkmekle geçen aşinalar şimdi kandilli temennalarla yerlere kadar eğilerek..." -Ö. Seyfettin.

kandil simidi is. Kandil günlerinde yapılıp satılan simit.

kandîlsiz sf Kandili olmayan.

kandil yağı is. Kötü cins zeytinyağı.

kan doku is. anat. Plazması ve taşıdığı yuvarlar bakımından bir doku gibi görünen kan.

kan dolaşımı is. anat. Kalbin sürekli olarak kasılıp gevşemesiyîe kan ve lenfin damarlar içinde durmadan yer değiştirmesi, dolaşım, deveran, deveranıdem.

→ büyük kan dolaşımı, küçük kan dolaşımı

kanepe (I) is. (kane'pe) Fr. canape Birkaç kişinin oturabileceği genişlikte koltuk, çekyat: "Kanepe ile koltuklardan ikisini indirir, aşağıya çekidüzen veririz." -R. H. Karay.

kanepe (II) is. (kane'pe) Fr. canape Genellikle çay ve kokteyller için hazırlanan, peynir, sucuk, salam vb. şeylerle süslenen çok küçük ekmek.

kangal (I) is. Yun. 1. Tel, kurşun boru gibi uzun ve bükûlebilir şeylerin halka biçiminde sanlmasıyla yapılan bağ. 2. Bu biçimde bükülmüş şeylerin her bir halkası: "Beş arkadaş, boyunlarına tel ve ip kangalları geçirmiş... " -R. N. Güntekin.

kangal (II) is. hlk. Deve dikeni.

Kangal köpeği is. zool. Anadolu'da Sivas bölgesinde yetiştirilen, burnu ve ağzı siyah, kulakları düşük, kuyruğu sırtına doğru düzgün kıvrım yaparak duran ve çok tutulan bir tür köpek.

kangallama is. Kangallamak işi.

kangallamak (-i) Kangal durumuna getirmek.

kangallanma is. Kangallanmak işi.

kangallanmak (nsz) Kangal durumuna getirilmek.

kangren is. Fr. gangrene tıp Vücudun bir yerindeki dokuların ölmesi: "Onun bacağını kangren tehdit edip de tecrit ettiğimiz vakit daha iyi tanıdım onu." -H. E. Adıvar. kangren olmak 1) vücudun bir yerindeki dokular ölmek; 2) mec. kangrenleşmek.

kangrenleşme is. Kangrenleşmek işi.

kangrenleşmek (nsz) 1. Kangren olmak. 2. mec. Bir durum veya iş düzelmeyecek duruma gelmek, uzamak.

kangrenleştirme is. Kangrenleştirmek durumu veya biçimi.