dâderâne |
: |
دادرانه |
(f. b. s.) : adaletli, doğru, (bkz. : âdil ). |
dâd rast |
: |
داد راست |
(f. zf.) : kardeşçe. |
dâd-res |
: |
|
2) i. hâkim, * yargıç. |
dâd-sitân |
: |
دادستان |
(f. b. s.) : 1) imdada yetişen, yardım eden, yardımcı. 2) intikam alan. 3) i. fetva. |
dâd-ver |
: |
دادور |
(f. b. s.) : (bkz. : dâd-râst). |
dâfia |
: |
دافعه |
(a. s.) : (bkz. : dâfi"). |
dafîre |
: |
|
(a. i.) : (bkz. : zafîr). |
dahâme |
: |
ضحامه |
(a. i.) : biy. irileşme, fr. hypertrophie. |
dâhile |
: |
|
2) *önek, fr. prémisses. |
dâhilen mersûm dâire |
: |
|
geo. içdaire, fr. cercle inscrit. |
dâhilen mersûm mudalla' |
: |
|
geo. iç *çokgen, fr. polygon inscrit. |
dâhilen mütebâdil |
: |
|
geo. *içters [açı]. |
dâhiyane |
: |
داهيانه |
(a. f. zf.) : dahîce, dâhiye yakışır bir yolda. |
dahve-i kübrâ |
: |
|
kaba kuşluk. |
dâ-i Dalton |
: |
|
fels. Dalton hastalığı, fr. Daltonisme. |
dâî-i dîrîne |
: |
|
eski duacı. |
dâî-i mazarrat |
: |
|
zarar getiren şey. |
dâî-i şübhe |
: |
|
şüphe uyandıran şey. |
dâimiyyet |
: |
داءميت |
(o. i.) : devamlılık, devam edicilik. |
dâire i arz |
: |
|
astr. paralel. |
daire i sadâret |
: |
|
sadaret dairesi, vekâlet, *bakanlık. |
dâire i tenvîr |
: |
|
astr. aydınlık dairesi, |
dâire-i dahilî |
: |
|
mat. iç-daire, iç-*teğet daire. |
dâire-i faside |
: |
|
fasit daire, *kısırdöngü. |
dâire-i husuf |
: |
|
astr. tutulma dairesi. |
dâire-i muhîtiyye |
: |
|
bot. *çevreteker, fr. péricycle. |
dâire-i müstevî |
: |
|
astr. yörünge düzlemi. |
dâire-i şâkûlî |
: |
|
astr. *düşey daire, fr. cercle vertical. |
dakayık-ı edebiyye |
: |
|
ed. edebiyatın incelikleri. |
dakayık-ı fenniyye |
: |
|
fennin incelikleri, ince noktalar. |
dakik |
: |
|
3) dikkatli, ölçüfti davranan kimse. |
dalâl |
: |
|
2) fels. sapınç, fr. aberration. |
dâlî |
: |
دالى |
(a. i.) : anat. deltamsı. (bkz. : dâliyye). |
dâllîn |
: |
ضالين |
(a. s. dalâlet'den) : doğru yolu şaşırmış, günaha girmiş. |
dâmen |
: |
دامن |
(f. i.) : etek. (bkz. : daman). |
dâmen-derâz |
: |
دامن دراز |
(f. b. s.) : "eteği uzun" : niée, ahmak. |
dâmen-huşk |
: |
دامن خشك |
(f. b. s.) : "eteği kuru" : mec. namuslu kadın. |
dâmen-i cânân |
: |
|
sevgilinin eteği. |
dâmen-i hurşîd |
: |
|
(güneşin eteği.) : 1) dördüncü gök; 2) güneşin parıltısı. |
dâmgâh-ı dîv |
: |
|
mec. [bu] dünya. |
dâmî |
: |
دامى |
(f. i.) : 1) tuzakçı. 2) avcı. |
dâm-yâr |
: |
داميار |
(f. b. i.) : (bkz. : dâmî). |
dân-çe |
: |
دانﭺه |
(f. b. a.) : mercimek. |
dânedân |
: |
دانه دان |
(f. b. i.) : 1) ambar.2) tohum atılmış tarla. 3) tohumluk. 4) s. tane tane, dağınık. |
dar |
: |
ضار |
(a. i.) : (bkz. : darr). |
dâr üt-tedrîs |
: |
|
(a. b. i.) : ilk defa açılmış olan sağır ve dilsizler okulu. |
darâat-nâme |
: |
ضاراعتنامه |
(a. f. b. i.) : zelil bir şekilde yazılmış olan yazı, mektup. |
daraban |
: |
ضربان |
(a. i.) : biy. vuru, fr. battement. |
dârçînî |
: |
دارﭺينى |
(f. s.) : tarçın renginde olan. |
dâr-ı cihan |
: |
|
[bu] dünya. |
dâr-ı pilpil |
: |
|
(bkz. : dâr-ı fülfül). |
dâr-ı şeşder |
: |
|
(bkz. : dâr-ı cihan, dâr-ı dünyâ). |
darr |
: |
ضر |
(a. i.) : sıkıntı, belâ. Serrâ ve darra : tatlı ve acı günler, rahatlık ve sıkıntı, |
dâr-ül-cihâd |
: |
|
(bkz. : dâr-ül harb). |
dâr-ül-kemâl |
: |
|
(olgunluk evi.) : İstanbul şehri, |
dâr-ül-kıyâm |
: |
|
(kıyamet evi.) : öteki dünya, âhiret. |
dâr-üt-ta'lîm |
: |
دارالتعليم |
(a. b. i.) : medreseye göre daha kolay ve pratik bir arapça öğretmek üzere evvelce açılmış bulunan bir *ortaokul. |
dâsâr |
: |
داسار |
(f. i.) : tellâl, simsar. |
dâstâr |
: |
داستار |
(f. ¡.) : tellâl, simsar. |
dâverî-gâh |
: |
داورى گاه |
(f. b. i.) : 1) mahkeme. 2) savaş meydanı. |
da'vî |
: |
دعوى |
(a. ¡.) : bir kimsenin hakkını araması, (bkz. : da'vâ). |
day'a |
: |
ضيعه |
(a. i.) : (bkz. : zay'a). |
debdân-behâ |
: |
|
(f. b. i.) : diş kirası. |
debdâb |
: |
دبداب |
(a. i.) : davul. |
debîr-i ç'arh |
: |
|
(feleğin kâtibi.) : Utarit gezegeni, (bkz. : debîr-i felek). |
deccâl |
: |
|
(a. s.) : 2) yabancı, sahtekâr; 3) Hüseyin Rifat tarafından İstanbul'da" yayımlanmış haftalık siyasî, edebî, mizahî bir dergi,. |
def'-! ganim |
: |
|
gamı, kederi, tasayı giderme, |
defter-i yevmi |
: |
|
günlük defter. |
dehâh-ı istihza |
: |
|
(alay ağzı) : alay eden, alaycı söz. |
dehalet |
: |
دخالت |
(a. i.) : (bkz. : dahâlet). |
dehen güşâ |
: |
دهن گشا |
(f. b. s.) : ağzını açan, geveze. |
dehhâş |
: |
دهاش |
(a. s.) : çok dehşetli, çok korku veren. |
dehşet-bahş |
: |
دهشت بخش |
(a. f. b. s.) : dehşet veren, korkutan, yıldıran. |
delbiyye |
: |
دلبيه |
(a. i.) : zool. *sansargiller. |
delîl-i cedelî |
: |
|
huk. konuşma, münakaşa neticesinde bulunan delil. |
delkıyye |
: |
دالقيه |
(a. i.) : zool. sansargiller. |
dem-bestegî |
: |
دمبستگى |
(f. b. i.) : sessizlik, susmuşluk. |
dem-gâh |
: |
دمگاه |
(f. b. i.) : 1) kuyumcu veya demirci ocağı. 2) külhan. 3) nefes alacak yer. |
dem-i şiryânî |
: |
|
biy. temiz kan. |
dem-i teslim |
: |
|
1) mec. ruhu teslim edecek zaman; 2) susma; 3) söz dinleme, emre itaat etme. |
dem-i verîdî |
: |
|
biy. kirli kan. |
dendân-gîr |
: |
دندانگير |
(f. b. i.) : 1) kürdan. 2) ısırgan otu; |
derây |
: |
دراى |
(f. i.) : çıngırak. |
derâz-nefes |
: |
دراز مفس |
(f. b. s.) : "uzur. soluklu" : mee. geveze. |
derâz-zèbân |
: |
دراز زبان |
(f. b. s.) : 1) mec. güzel söz söyleyen kimse. 2) dili uzun, kavgacı. |
der-beçe |
: |
دربچه |
(f. b. i.) : kapı yavrusu, küçük kapı. |
derbend-ât |
: |
دربندات |
(f. a. b. i. derbend'in a. c.) : derbehtler, boğazlar, dar geçitjer. |
derdeme |
: |
دردمه |
(f. i.) : astr. yedi gezegen, |
derd-i şikem |
: |
|
hek. karın ağrısı, |
derece i mirkad |
: |
|
merdiven basamağı, |
derece-i hâmsztyyet |
: |
|
kim. asitlik derecesi, |
derece-i intizâ' |
: |
|
kim. çözüşme derecesi, |
derece-i mhilâl |
: |
|
kim. *dağ'ılım derecesi, fr. degré de dispersité. |
derece-i nihâye |
: |
|
son derece. |
Dergâh |
: |
|
3) Mustafa Nihat tarafından istanbul' da yayımlanmış on beş günlük ilim ve sanat dergisi. |
derûn-bîn |
: |
درونبين |
(f. b. i.) : insanın boğaz, burun ve benzeri yerlerin içine bakmaya yarayan alet, fr. endoscope. |
derûnî murakabe |
: |
|
fels. *içebakış, fr. introspection. |
derya yi rahmet |
: |
|
(rahmet denizi.) : Allah'ın rahmeti . |
deryâ-yi ebyaz |
: |
|
Akdeniz. |
deryâ-yî esved |
: |
|
Karadeniz. |
deryâ-yi hâmile |
: |
|
mec. inci çıkarılan deniz. |
deryâ-yi kulzum |
: |
|
Bahr-i ahmer, Şap denizi, Kızıldeniz. |
deryûze-gerân |
: |
دريوزه گران |
(f. b. i. ve s. deryûze-ger'in c.) : dilenciler. |
deryûze-gî |
: |
دريوزه گي |
dilencilik, derz-i lâmi : biy. lâmbda dikiş, fr. lambdoîde. |
desîse-bâz |
: |
دسيسه باز |
(a. f. b. s.) : hileci, oyuncu, (bkz. : desîse-kâr). |
dessâm |
: |
دسام |
(a. i.) : kapakçık, kapacık. |
dessâmât-ı sîmyye |
: |
|
biy. sigma kapacıkları. |
dessâme |
: |
دسامه |
(a. i.) : anat. kapakçık, fr. valvule. |
dessâm-ı sû-selâset iş-şerâfe |
: |
|
anat. üçlü kapacık, fr. valvule tricuspids. |
dessâm-i dekkak-ı âverî |
: |
|
anat. kör-ince kapacığı, fr. valvule iiccoccecal. |
dessâm-i iklîlî |
: |
|
anat. ikili kapacık, fr. valvule mitrale. |
dest ber-bâlâ-yı dest |
: |
|
el elden üstündür. |
dest Mûsî |
: |
|
Güneş, (bkz. : Aftâb, Hûrşîd, M hr, Şems ). |
destaran |
: |
دستاران |
(f. b. i. destâr'ın c.) : bahşişler, ücretler. 2) sarıklar, tülbentler. |
destâr-bendân |
: |
دستار بندان |
(f. b. i. destâr-bend'in c.) : sarık saranlar, sarıklılar sınıfı. |
dest-bâz |
: |
دستباز |
(f. i.) : 1) satranç, tavla ve benzeri oyunlarda eline çabuk olan oyuncu.hokkabaz. |
dest-bend |
: |
دست بند |
(f. b. i.) : 1) incik boncuktan yapılan kol bileziği. 2) elele tutuşup oynanılan bir oyun, raks. 3) insan veya hayvandan meydana gelen halka. |
dest-geh |
: |
دست گه |
(f. b. i.) : (bkz. : dest-gâh). |
destî |
: |
|
2) bilezik; 3) elinden tutma, yardım., |
dest-i Hakk |
: |
|
Allah'ın eli.. |
dest-i istibdâd |
: |
|
istibdadın el', istibdadın ver-, diği-azap. |
destine |
: |
|
2) kol bağı; 3) el ile yazılan mektup; 4) padişah fermanı; 5) mahkeme ilamı; 6) mektubun sonuna konulan imza veya tarih. |
dest-nemâz |
: |
دست نماز |
(f. b. i.) : abdest. |
devalib-i ihtiyâlât |
: |
|
hile dolapları, düzen dolapları. |
deveran t kebir |
: |
|
biy. büyük * dolaşım, |
deverân-ı lenf |
: |
|
biy. lenf (akkan) * dolaşımı. |
deverânî |
: |
دورانى |
(a. s.) : mai. * dönel, fr. roîatoire. |
devr-hân |
: |
دور خوان |
(f. b. i.) : Kur'an'ı tekrar tekrar aralıksız okuyan kimse, hafiz. |
devr-i âlem |
: |
|
dünya seyahati; dünya gezisi. |
devr-i bâtıl |
: |
|
mant. *kısırdöngü, fr. cerclevicieux. |
devrî cünûn |
: |
|
fels. döner delilik, fr. folie circulaire. |
devr-i dâim |
: |
|
durmadan, durmamacasına dönüp dolaşma. |
devrî rüzgâr |
: |
|
coğr. *dönemli yel, fr. vent périedique. |
devr-i saltanat |
: |
|
bir hükümdarın hüküm sürdüğü devir. |
devr-i tefrih |
: |
|
biy. kuluçka devri.. |
deyr-i teng |
: |
|
(dar kilise) : mec. [bu] dünya. |
dıbâbiyye |
: |
ضبابيه |
(a. i.) : zool. (bkz. : zıbâbîyye). |
dıbkıyye |
: |
دبقيه |
(a. i.) : bet. *ökseotugiller. |
dıl'-ı kaim |
: |
|
geo. dikkenar. ' |
dıl'-ı mücessem |
: |
|
mat. *ayrıt, fr. arête. |
dı'mâr |
: |
|
(a. i.) : helak, mahv. |
dıraht |
: |
درخت |
(f. i.) : (bkz. : diraht). |
dırsî, dırsıyye |
: |
ضرسى ، ضرسيه |
(a. s.) : azı dişine ait, azı dişi ile *ilgili. |
dîdân i şerîtiyye |
: |
|
zool. şeritler. |
dîdebân ân |
: |
ديده بانان |
(f. b. i. dîde-bân'ın c.) : 1) gözcüler, gözleyiciler, bekçiler, kolcular, nöbetçiler. 2) [evvelce] gümrük kolcuları. |
dîdebân-ân-ı âlem |
: |
|
yedi gezegen, mec. gezegenler. |
dîdebân-ân-ı çihârüm |
: |
|
Güneş (bkz. : Aftâb, Hûrşid, Mihr, Şems). |
dîde-dâr |
: |
ديده دار |
(f. b. s.) : gözetici, gözcü, (bkz. : dîde-bân). |
dîde-gâh |
: |
ديده گاه |
(f. b. i.) : gözcünün bulunduğu yer. |
dîdei gâv |
: |
|
(öküz gözü) : 1) sığırgözü deniten çiçek; 2) bir çeşit üzüm. |
dîde-i hurûs |
: |
|
(horoz gözü) : mec. kırmızı şarap. |
dii-i nâ-şâd |
: |
|
kederli, gamlı gönül. |
dii-küşte |
: |
دلكشته |
(f. b. s.) : gönlü ölmüş, her şeyden elini eteğini çekmiş. |
dîk-ül-arş |
: |
ديك العرش |
(a. b. i.) : "sidret-ül-müntehâ" da bulunduğu söylenen tavus şeklinde bir melek ol.up ses yle Cennet'teki meleklere namaz vakitlerini bildirirmiş. |
dildil-künân |
: |
دلدالكنان |
(f. b. i. c.) : 1) inleyenler, inléyiciler. 2) ıztırap çekenler. |
dil-fürûz |
: |
|
2) müz. adı 1909 da yayınlanmış anonim bir güfte dergisinde geçen makam. |
dil-güşâde |
: |
دلگشاده |
(f. b. s.) : gönlü ferah, yüreği rahat. |
dil-hurrem |
: |
دلخرم |
(f. b. i.) : gönlü şen, yüreği sevinçJK |
dil-keş |
: |
|
2) müz. adı 1500'de yazılmış manzum bir edvarda terkipler arasında geçen, makam. |
dimağ- çe |
: |
دماغﭺه |
(a. f. b. i.) : anat. beyincik. |
dîn-fürûş |
: |
دين فروش |
(a. f. b. s.) : iki yüzlü, (bkz. : mürâî). |
dîrûz |
: |
ديروز |
(f. i.) : dün. |
dîvân |
: |
ديوان |
(f. i. dîv'in c.) : devler, |
dîvân-ı haysiyyet |
: |
|
onur *kurulu. |
dîvân-ı kebîr |
: |
|
(büyük divân) : Hz. Mevlânâ' nın divânı, (bkz. : Şems-ül-Hakayık); |
dîvân-ı riyaset |
: |
|
*başkanlık *kurulu. |
dîvân-ı temyîz-i askerî |
: |
|
Askerî Yargıtay. |
dîv-sâz |
: |
ديوساز |
(f. b. s.) : 1) dev gibi. 2) kötü, korkunç tabiatlı. |
dûd-i hadîs |
: |
|
zool. krizalit, fr. chrysalide. |
dûd-i mükeyyes |
: |
|
zool. keçeli kurt, fr. systicerque. |
dûd-i müsellâh |
: |
|
zool. sığır şeridi, |
dûd-i şa'rî |
: |
|
zool. trişin. |
dûd-mân i Bektâşlyye |
: |
|
1) Bektaşi ocağı; 2) Yeniçeri ocağı. |
dûd-mân-ı Osmânî |
: |
|
Osmanlı Hanedanı. |
dufayda' |
: |
ضفيدع |
(a. i.) : zool. iribaş, fr. têtard. |
duhânî |
: |
دخانى |
(a. s.) : kim. dumanlı, fr. fumant. |
duhter-i aftâb |
: |
|
(güneşin kızı) : mec. şarap. |
Duhter-i Hindu |
: |
|
Abdülhak Hâmid'in 1875'te basılmış bir tiyatrosu. |
Duhter-i hum |
: |
|
(küp kızı) : mec. şarap. |
dûn-ân |
: |
دونان |
(a. f. dûn'un c.) : dûnlar, alçaklar, aşağılık kimseler. |
dûr-şenîd |
: |
دور شنيد |
(f. b. s.) : uzak işitir,telefon. ' ' . |
Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye |
: |
|
Şinâsî'nin 1863' te basılmış Türk atasözleri ve *deyimlerini içine alan bir eseri. |
dühenî |
: |
دهنى |
(a. s.) : kim. kaypak, fr. onctueux, [aslı : "dühnî" dir]. |
dühnî, dühniyye |
: |
دهنى ، دهنيه |
(a. s.) : sürünecek yağ ile *ilgili. |
dür |
: |
در |
(a. i.) : (bkz. : dürr). |
dürdâriyye |
: |
درداريه |
(a. i.) : bot. kar'a-' ağaçgiller, fr. ulmacées. |
dürd-hâr, dürd-hor |
: |
درد خوار |
(f. b. s.) : şarap içen, şarabı son damlasına kadar içen. (bkz. : dürd-aşâm, dürd-keş). |
dürr-i semîn |
: |
|
kıymetli inci. |
dürr-i yekta |
: |
|
eşsiz inci. |
dü-tâ |
: |
|
2) ed. bir tarih mısraının sene adedinin ik katlı olması ki asıl tarih bu sayının ikiye bölünmesiyle elde edilir. , |