zîr

(a. i.) : sazın en ince teli.

Zîr ü bâm

sazın en ince ve en kalın teli.

zîr

(f. i.) : alt, aşağı, (bkz. : taht).

zîr-î ser

başın altı.

zîr-i zemîn

yerin altı. rîr û zeber : altüst.

zîrâ

(f. e.) : çünkü, şuridan dolayıki.

zira'

(a. c. : zirâat, zür'ân) : 1) dirsekten orta parmak ucuna kadar olan bir uzunluk ölçüsü, (bkz. : endaze). [75-90 santim arasında değişen şekilleri vardır]

zîrâ-ı a'şârî

metre. 2) Ay menzillerinden biri.

ziri-i âmme

huk. [eskiden] altı kabza, yânî yirmi dört miktarı olan arşın [bunun karesi; 576 parmaktır; arşına Türkiye'de ; "zirâ-ı mi'mârî" denir] , (bkz. : zirâ-i kisrâ).

zirâ-i kirbâsî

huk. [eskiden] yedi kabza, yânî yirmi sekiz parmak miktarı olan arşın, [bezlerde, kumaşlarda kullanılır]

zirâ-i kisrâ

huk. [eskiden] yedi kabza, yânî yirmi sekiz parmak miktarı olan arşın, [buna : "zirâ-i melik" de denir] , (bkz. : zirâ-i kirbâsî).

zirâ-i mesaha

yedi kabza ile bir dikili parmak miktarı olan ve arazîde kullanıllan bir arşın.

zirâ-i mi'mârî

kalfa ve dülgerlerin kullandıkları yirmi dört parmaktan ibaret bir uzunluk ölçüsü.

zirâat

(a. i. zirâ'ın o') : zirâlar, uzunluk ölçüleri, (bkz. : zür'ân).

zirâat

(a. i.) : ekincilik, çiftçilik, *tarım. (bkz. : filâhat). Ehl-i zirâat : çiftçi.

zirâat-i mütenâvibe

zir. topraktan çok mahsul almak için o toprağa nöbet ile türlü ekin ekme usûlü.

zî-rahm

(a. b. i.) : nesebî akraba.

zî-rahm-i mahrem

huk. [eskiden] nikâhları haram olan nesebî akraba, [usûl, fürû', oğlan ve kız kardeş ve bunların evlâdı, amca, hala, teyze, dayı gibi. Amca, dayı ve teyzenin evlâdı zî-rahm ise mahrem değildir]

zirâi

(a. s.) : zirâate âit, zirâatle ilgili.

zir-bend

(f. b. i.) : kuşak kemer, kayış, (bkz. : nitâk).

zîr-dest

(f. b. s. c. : zîr-des-tân) : el altındaki ahâli.

zîr-destân

(f. b. s. zîr-dest'in c.) : el altındaki halk. (bkz. : maiyyet, tebaa).

zîre

(f. i.) : kimyon.

zîr-efkend

(f. b. i.) : müz. Türk müziğinin en eski mürekkep makamlarından biri. Son asırlarda pek çok kullanılmış veya hiç kullanılmamıştır. Gazî Giray Hân'ın darb-ı fetih usûlündeki 5 haneli peşrevi ile sengin semaî usûlündeki 5 haneli saz semaîsi, makama numunedir. Umûmî çatısı îtibâriyle zîr-efkend şöyledir : mahur, ruh-nüvâz, çargâh, aşîranda sabâ. Makam umumiyetle inici olarak seyreder ve geniş ölçüde müşterek seslerden istifâde ederek geçkiler yapar; anbitüsü en geniş makamdır. Yayılan makamlardan bâzılarında fazla kalındığı gibi, bâzılarının dizilerinden birkaç ses arzı da kâfî görülebilir. Bu Türk müziğinin en mürekkep makamında, muhtelif muvakkat ve asma kararalar yapılır, nihayet saba'nın şeddi ile hüseyni aşiran /(mi) perdesinde durulu. donanımına mâhur'un "fâ" küçük mücenneb diyezi konulur ki, ruhnüvaz'da müşterektir. Ayrıca nota içerisinde lüzumunda yapılacak ana makama ait tadilat şöyledir. : ruhnüvaz için "re" bakiyye diyezi, çargah için "fa" bekar, aşiran'da sabah için "si" koma bemolü, "la" bakiyye bemnolü, "fa" bekar ve "fa" bakiyye diyezi

zîr-efkend-i büzürg

müz. Türk müziğinde vaktiyle kullanılmış en az beş altı asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zîr-efkend-i kûçek

1) küçük zîrefkend; 2) müz. Türk müziğinde vaktiyle kullanılmış en az beş altı asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zîr-efkend-i rûmî

müz. Türk müziğinin vaktiyle kullanılmış en az iki buçuk asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zîrek

(f. s.) : zeyrek, anlayışlı, uyanık, (bkz. : zekî).

zîrekî

(f. i.) : zeyreklik, anlayışlılık, uyanıklılık.

zirîn

(f. s.) : alttaki, aşağıdaki

zirişk

(f. i.) : bot. kadın tuzluğu, anberbaris, lât. berberis vulgaris.

zirişkiyye

(a. i.) : zirişk'e benziyen'*bitkiler sınıfı.

zirkes-hiverân

(f. b. i.) : müz. Türk müziğinde vaktiyle kullanılmış en az beş altı asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zirkeş-hüseynî

(f. a. b. i.) : müz. Türk müziğinde vaktiyle kullanılmış en az yedi asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zir-keşîde

(f. b. s.) : 1) altı çekilmiş. 2) müz. Türk müziğinde vaktiyle kullanılmış en az beş altı asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

zirnîhî

(f. s.) : zırnık rengindeolan, sarı renkli.

zî-rûh

(a. b. s.) : canlı.

zîr ü zeber

(f. zf.) : altüst.

zirve

(a. i.) : doruk, bir şeyin enyüksek noktası, tepesi, [kelime anatomide de kullanılır]

zirve-i cebel

dağ tepesi.