zât

(a. î.) : 1) kendi. 2) asıl, öz, cevher. 3) saygıya değer kimse.

zât

(a. s. c. : zevat) : 1) sahip, mâlik [kadın] ("zû" nun müennesi). 2) hekimlik terimlerinde hastalık, botanik ve zooloji terimlerinde "-M, -güler" gibi mânâlariyle sınıflamalar meydana getirir.

Zât-üd-dimâğ

beyin nescinin (*dokusunun) iltihabı. gibi.

zât-ı fahâmet-penâhl

sadrâzam. zât-ı hayz : hayız gören kadın.

zâtı leben

memesinde süt olan kadın.

zât-ül-asab-ı basarî

hek. gözde görmiye hizmet eden sinirlerin iltihabı.

zât-ül-hareke

kendi kendine hareket eden cisim.

zâten

(a. zf.) : aslında, asıl olarak, esasen.

zatî

(a. h. i.) : Balıkesir'li Meşhur Türk şâiridir, asıl adı İvaz'dır. Evvelce dikicilik ederdi. II. Bayezîd devrinde İstanbula geldi, I. Selim ve Kanunî zamanlarına yetişti. Son zamanlarında remmal (remilci) olmuştu. Rivayet edildiği üzere 1600 gazel, 400 den fazla kasîde söylemiştir. Meşhur olan "Şem'ü pervane" manzumesi 5000 beyitliktir; Ahmed ve Mahmud manzumesi 2000 beyitliktir. (d. : 876 - ö. : 954).

zatî, zâtiyye

(a. s.) : kendîle ilgili, kendine âit, kişilik, özlük, özel.

zâtiyyât

(a. s. c.) : zâte Sit hususlar, (bkz. : şahsiyyât).

zât-üd-dimâğ

(a. b. i.) : hek. beyin nescinin ('dokusunun) iltihabı.

zât-ül-asab-ı basarî

(a. b. i.) : hek. gözde görmiye hizmet eden sinirlerin iltihabı.

zât-ül-azm

(a. b. i.) : hek. kemik *dokusu iltihabı.

zât-ül-beyn

(a. b. i.) : fık. İki kişi arasında olan düşmanlık.

zat-ül-cefn

(a. b. i.) : hek. gözkapağı iltihabı.

zât-ül-cenb

(a. b. i.) : hek. satlıcan, akciğer örtüsünün iltihabı, fr. pleuresie.

zât-ül-cild-il-azmî

(a. b. i.) : zool. cildleri zırh gibi sertleşmiş veya kemikleşmiş balıklar sınıfı.

zât-ül-cinseyn

(a. b. s.) : biy. fels. iki cinslilik. fr. bisexu.

zât-ül-efvâh-il-cenbiyye

(a. b. i.) : zool. köpek balığı gibi ağzında kuvvetli ve keskin dişleri bulunan büyük, saldırıcı balıklar sınıfı.

zât-ül-elvân

(a. b. i.) : mad. vaziyetine göre birkaç renk gösteren şeffaf (saydam) mâdenler.

zât-ül-ercül-il-batniyye

(a. b. i.) : zool. *karındanbacaklılar, fr. gasteo. podes.

zât-ül-ercül-il-cezrtyye

(a. b. i.) : zool. kökdenbacaklılar.

zât-ül-ercül-il-keffiyye

(a. b. i.) : zool. perdeayaklılar, fr. palmipedeş.

zât-ül-ereül-il-kesîre

(a. b. i.) : zool. çokayaklılar, fr. myriapodes.

zât-ül-ercül-il-mafsaliyye

(a. b. i.) : zool. "eklembacaklılar, fr. arthropodes.

zât-ül-ercül-il-meşkuka

("ka" uzun okunur, a. b. i.) : zool. çataltırnaklılar.

za-ül-ercül-ir-re'sivve

(a. b. i.) : zool. baştanayaklılar, fr. cphalopodes.

zât-ül-esâbi'-il-müfrede

(a. b. i.) : zool. toynaklılar, tektırnaklılar, fr. ongules.

zât-ül-esâbi-il-müzdevice

(a. b. i.) : zool. su aygırı gibi ayakları müsavi parmaklarla nihayet bulan iri hayvanlar.

zât-ül-esmâr

(a. b. i.) : meyva veren, tneyvalı. (bkz. : semîr).

zât-ül-eydi-l-erba'

(a. b. i.) : zool. dört elli hayvanlar.

zât-ül-ezfâr

(a. b. i.) : iool. parmakları birbirinden ayrı, hareketli veya pençeli olan hayvanlar.

zât-ül-fıkarât

(a. b. i.) : zool. omurgalılar, belkemiği olan hayvanlar, fr. vertebres.

zât-ül-filka

(a. b. i.) : bot. gelişmesi, çekirdeğinin ayrılmasiyle olmıyan *bitkiler.

zât-ül-filkateyn

(a. b. i.) : bot. *ikiçenekliler, fr. dicotyledones.

zât-ül-galsame-i dâime

(a. b. i.) : zool. şeklini değiştirmek hassası eksik oian bir nevî kurbağa.

zât-ül-harâşif-il-müşa'şaa

(a. b. i.) : zool. cildi mineli veya kemikli olan bir balık sınıfı.

zât-ül-hereke

(a. b. s.) : fiz. kendi kendine hareket eden [cisim] , otomatik, fr. automatique.

zât-ül-harekiyyet

(a. b. i.) : otomatizm, fr. automatisme.

zât-ül-hufeyre-i re's

(a. b. i.) : uzunluğu yirmi metre kadar olan bir çeşit tenya, şerit.

zât-ül-hurtûm

(a. b. i.) : zool. hortumlu hayvanlar sınıfı, hortumlular, fr. l?roboscidîens.

zât-ül-husye

(a. b. i.) : liek. husyelerin, hayaların iltihabı.

zât-ül-ızâm-it-tâmme'

(a. b. i.) : zool. tamamen kemikleşmiş fıkraları birer kıhıftan ibaret olan balıklar sınıfı.

zât-ül-ilkah-ı hafiyye

("ka" uzun okunur, a. b. i.) : bot. ilkahı gizil (çiçeksiz) olan "bitkiler.

zât-ül-ilkah-ı hafiyye-i hücreviyye

("ka" uzun okunur, a. b. i.) : bot. ilkahı damar içinde gizlice vuku bulan "bitkiler, damarlı çiçeksizler.

zât-ül-ilkah-ı hafiyye-i viâiyye

("ka" uzun okunur. a. b. i.) : bot. ilkahı damar içinde gizlice vuku bulan *bitkiler, damarlı çiçeksizler.

zât-ül-ilkah-iz-zâhire

("ka" uzun okunur, a. b. i.) : bot. ilkahı çiçek vâsıtasiyle vuku'bulan 'bitkiler, çiçekli *bitkiler.

zât-ül-karniyye

(a. b. i.) : hek. gözün alt tabakasını tamamlıyan cam gibi parlak tabakanın iltihabı.

zât-ül-kasabât

(a. b. i.) : hek. ince damarlılar, trakeliler, fr. tracheates.

zât-ül-kasabât-ı sa'riyye

(a. b. i.) : hek. akciğer borusunun birinci taksimatının iç yüzündeki gışa-i muhâtî (sümüksel zar) nin nezlemsi iltihabı.

zât-uI-kebedv

(a. b. i.) : hek. karaciğer iltihabı, fr. hebatite.

zât-ül-kilye

(a. b. i.) : Kek. böbrek iltihabı, fr. nephrite.

zât-ül-kilye-i zülâlî (dâ-i Brayl)

(a. b. i.) : hek. böbrek iltihabı neticesinde sidikte albumin bulunmasına sebeb olan hastalık.

zât-ül-kîsî

(a. b. i.) : 100I. karnının altında bir kesesi olup yavrularını ilk defa olarak bunun içinde doğuran hayvanlar.

zât-ül-kurûn-il-musamme

(a. b. i.) : zool. boynuzlarının içi dolu olan hayvanlar, dolu boynuzlulad.

zât-ül-kurûn-il-mücevvefe

(a. b. i.) : boynuzlarının içi bos olan hayvanlar, boş boynuzlular.

zât-ül-kurûtı-is-sâkıta

(a. b. i.) : zool. geyik, karaca gibi yalnız erkeklerinde bulunup mevsim mevsim düşen ve sonra yeniden boynuzu çıkan hayvanlar sınıfı.

zat-ül-kuzahiyye

(a. b. i.) : hek. gözde korun tabakasının gerisindeki iris iltihabı.

zât-ül-kürsî

(a. b. i.) : astr. kasyope, altı yıldızdan ibaret, dördü bir dörtgen teşkîl eden ve Küçükayı yıldız kümesinin yanında bulunan bir yıldız kümesi; ing. Cassiopeia, fr. cassiopee.

zât-ül-levneyn

(a. b. i.) : jeol. vaziyetine göre iki renk gösteren şeffaf (saydam) mâdenler.

zât-üllisân

(a. b. i.) : zool. Avusturalya kirpisi.

zât-ül-mafsal

(a. b. i.) : hek. mafsal iltihabı.

zât-ül-mebîz

(a. d.) : hek. kadınlarda iç kasık tarafına raslıyan yumurtalığın iltihabı.

zât-ül-mehbil

(a. b. i.) : hek. kadınlarda mehbil (dölyolu) in iltihabı.

zât-ül-mesâne

(a. b. i.) : hek. sidik torbası (kavuğu) iltihabı.

zât-ül-meşîme

(a. b. i.) : hek. gözdeki damartabakanın iltihabı.

zât-ül-metâli'

(a. b. i.) : ed. ikiden fazla matlaı olan gazel veya kasîde.

zat-ül-miskab

(a. b. i.) : zool. karınlarının nehâyetinde birer delik bulunan omurgasız hayvanlar.

zit-ül-mültehime

(a. b. İ.) : hek. gözkapağını göz yuvarlığı ile birleştiren zarın iltihabı.

zât-ül-ukacl

(a. b. i.) : hek. vücuttaki bezlerin iltihabı, fr. toruteux, se.

zât-ül-üzn-i dahilî

(a. b. i.) : hek. kulak davulunun iç örtüsünün iltihabı.

zât-ül-üzn-i haricî

(a. b. i.) : hek. kulak deliği cildinin iltihabı.

zât-ül-vekud

("ku" uzun okunur, a. b. i.) : odun, kömür gibi yanacak şeyleri içine alan kab.

zât-ül-verîd

(a. b. i.) : hek. siyah kan damarlarının iltihabı.

zât-ün-nitâkayn

(a. b. i.) : Hz. Ebubekir'in kızı Esmâ'ya hicrette fedakârlıkta bulunması hasebiyle ve Cennette iki kuşağa nail olacağı müjdesiyle Peygamberimiz Hz. Muhammed (Alehisselâm) tarafından verilen lâkab. (bkz. : nitâk-ül-cevzâ).

zât-ür-rahm

(a. b. i.) : hek. rahim'in tamamen veya kısmen büyüyerek iltihaplanması.

zât-ür-rahmeyn

(a. b. i.) : hek. karınlarının altında bir kesesi olan hayvanlar sınıfı.

zât-ür-re'seyn

(a. b. i.) : hek. üst tarafları ikiye ayrılmış olup insan vücûdunun biri kolda, diğeri oylukta bulunan iki adelenin sınıfı.

zât-ür-re's-i şa'rî

(a. b. i.) : hek. baş tarafı kıl gibi înce bir nevî soğulcan. [kara hummâdan ölenlerde çok bulunur.]

zât-ür-rie

(a. b. i.) : hek. akciğer iltihabı, yangısı, batar. fr. pneumonie.

zât-ür-rüûs-i selâse

(a. b. i.) : hek. uc tarafları üç kısma ayrılmış ve biri kolda, ötekileri oylukta bulunan iki adalenin sınıfı, oyluk adalesi.

zât-ür-rüûs-î selâse (adale-i-)

(a. b. i.) : biy. üçbaşlıkas.

zât-üs-sedâyâ

(a. b. i.) : zool. memeliler fr. mâmmiferes. (bkz. : zevi-s-sedâyâ).

zât-üs-sedâyâ-yi-bahriyye

fr. sireniens.

zât-üs-sehâyâ

(a. b. i.) : hek. beyin zarı iltihabı.

zât-üs-sehâyâ-yi dereni

(a. b. i.) : hek. beyin zarı iltihabından doğan beyin veremi.

zât-üs-sıfâk

(a. b. i.) : hek. peritonit, karın zarı iltihabı, fr. peritonite.

zât-üs-sıfâk-i nifâsî

(a. b. i.) : hek. lohusalarda olan peritonit.

zât-üs-simhâk

(a. b. i.) : hek. kemik zarının iltihabı.

zât-üs-sudûr

(a. b. i.) : gönülde kararlaştırılan şeyler.

zât-üs-sukabât

(a. b. i.) : zool. delikliler, fr. foraminifères.

zât-üs-sukabât-ı gayr-i müşa'ara

(a. b. i.) : zool. matraporalar, fr. madrepores.

zât-üs-sulbe

(a. b. i.) : hek. gözün dış tabakasının iltihabı.

zât-üş-şebekiyye

(a. b. i.) : hek. gözün şebekî tabakasında (ağtabaka) meydana gelen karışıklık.

zât-üş-şegaf

("ga" uzun okunur, a. b. i.) : hek. kalbin iç ve dış denilen iki zarından her hangi birinin iltihâbı.

zât-üş-şerâfet-is-selâse

(a. b. i.) : hek. "üç kanadlı" : kalbin sağ boşluğundaki deliğin ağzında bulunan kapağın sıfatı.

zât-üş-şiryân

(a. b. i.) : hek. nabız damarının iltihabı.

zât-üt-tabl

(a. b. i.) : hek. kulak zarı iltihabı.

zât-üt-teneffüs-il-müzdevic

(a. b. i.) : zool. hem suda hem karada yaşıyan hayvanlar.

zât-üz-zehreteyn

(a. b. i.) : bot. iki çiçekli *bitkiier, fr. biflore

zat-üz-zevc

(a. b. s.) : kocalı (kadın)