sad

(a. ha.) : Osmanlı alfabesinin on yedinci harfi olup, "ebced" hesabında doksan sayısının karşılığıdır; "s" sesini verir.

sad-ı mühmele

"sad" harfinin bir adı. [noktasızlığından dolayı]

sad

(f. s.) : yüz [sayı] , (bkz : mie).

sa'd

(a. i.) : 1) kutluluk. 2) uğur. 3) s. kutlu; uğurlu.

sa'd-ı asgar

astr. Venüs (Zühre, Nâhid) gezeğeni.

sa'd-ı ekber

astr. Jüpiter (Müşteri) gezegeni.

sa'd-üd-dîn

dilimizde "sadettin" şeklinde erkek adı olarak kullanılan bu kelime : dînin mübârek-liği, dîni uğurlu, kutlu kılan demektir.

sa'd-ullah

1) Allah'ın kutlu, talihli kıldığı "manasınadır"; 2) erkek adı.

sâd

(a. i.) : göz ağrısı, göz hastalığı. (bkz. : remed).

sadâ

(o. i.) : 1) ses. (bkz : savt âvâz). 2) a. yankı.

sadâ-yi basît

sesin bir defa tekrarı.

sadâ-yi mürekkeb

sesin bir çok defalar tekrarı.

sadaka

(a. i. c. : sadakat) : 1) sadaka. 2) zekât.

sadaka-i fıtr

fitre, şeker bayramında aynen 1667 gram buğday, buğday unu; 3334 gram arpa, arpa unu, kuru üzüm, hurma veya râyfce göre bunların bedelleri üzerinden yoksullara verilen sadaka.

sadaka-i mahbûse

huk. [eskiden] (bkz. : sadaka-i mevkufe).

sadaka-i mevkufe

huk. [eskiden] vakfı inşâ için kullanılan sarih sözlerdendir. "Vakfettim, hap-seyledim" gibi "sadaka-ı mevkufe kıldım" da denilebilir ve bu sözle de vakıf inşâ edilmiş olur.

sadaka-i muharreme

[eskiden] (bkz. : sadaka-i msvkufe).

sadaka-i muhbese

huk. [eskiden] (bkz : sadaka-i mevkufe).

sadaka-i müebbede

huk. [eskiden] (bkz. : vâkıf).

sadakat

("ka" uzun okunur, a. i. sadaka'nın c.) : sadakalar.

sadâkat

(a. i. sıdk'dan) : dostluk, ve-fdlılık, içten bağlılık; doğruluk, yürek doğruluğu.

sadâkatkâr

(a. f. b. s.) : sadakatli, hakikatli, sâdık, doğru.

sa'dân

(a. i. c.) : (bkz : sa'deyn).

sadâret

(a. i. sadr'dan) : 1) Başta bulunma, öne geçme. 2) sadrazamlık, sadrâzamın işi ve makamı. 3) Rumeli ve Anadolu kazaskerliği.

sadâret hatt-ı hümâyunu

tar. sadrâzamın değişmesi münâsebetiyle padişah tarafından çıkarılan ferman.

sadâret-penâh

(a. f. b. s.) : sadrâzam bulunan [kimse]

sadâret-penâhî

(a. f. b. s.) : sadrâzama âit, sadrâzamla ilgili.

sâdât

(a. i. seyyid'in c.) : 1) seyyitler, ulular. 2) Hz. Hasan neslinden gelmek üzere Hz. Muhammed (Aleyhisselâm)'in soyundan olanlar. [Hz. Hüseyin neslinden gelenlere de "şürefâ" derler]

sâdât-ı kabile

kabilenin ileri gelenleri.

sad-bâr

(f. z. f.) : yüz kere.

sad-berg

(f. b. s. ve i.) : yüz yapraklı, katmerli. Gül-i sad-berg : yüz yapraklı sanılan, katmerli, makbul bir gül çeşidi.

sâdd

(a. s. sedd'den) : 1) kapıyan, örten, engel olan. 2) hek. aksu denilen göz perdesi.

sâde

(a. i. seyyid'in c.) : seyyidler.

sâde

(f. s.) : 1) düz, basit, yalın, gösterişsiz. 2) süssüz. 3) karışıksız, katkısız. 4) derin düşünemiyen, bön, saf [adam] . S. zf. yalnız, ancak.

sâdec

(a. i.) : "sâde"nin arapça-laştırılmışı.

saded

(a. i.) : 1) yakınlık, civar. 2) fikir, niyet, kasid; teşebbüs. 3) konuşulan madde, asıl mevzu. Hâric-ez-saded : mevzu dışı. Sadede gelmek : mevzua dönmek, mevzu dışı sözleri bir yana bırakmak.

sâde-dil

(a. f. b. s. c. : sâde-dilân) : 1) temiz yürekli. 2) saf, bön. (bkz. : sâde-levh).

sâde-dilân

(a. f. b. s. sâde-dil'in c.) : temiz yürekliler, saflar, bönler.

sâde-dilâne

(f. zf.) : saflıkla, bönlükle. Hissiyyât-ı sâde-dilâne : ed. saf, laubali sözlerle dolu olan ibare.

sâde-dilî

(a. f. b. i.) : saflık, bönlük.

sadef

(a. i. c. : esdâf) : 'sedef, inci kabuğu.

sedef-çe

(a. f. b. i.) : küçük sedef.

sâdegi

(f. i.) : sadelik, düzlük, süssüzlük.

sâdegî-i ifâde

ifâde sadeliği. sâdegî-i libâs : giyim sadeliği.

sâde-kâr

(a. f. b. i.) : kuyumcu taslakçısı.

sâde-levh

(a. b. s.) : saf, bön. (bkz. : sâde-dil2.).

sademât

(a. i. sadme'nin c.) : 1) çarpmalar, tokuşmalar, çatmalar. 2) ansızın başa gelen belâlar. 3) kim. patlamalar.

sâde-rû

(a. f. b. s. c. : sâde-rûyân) : yüzü tüysüz, genç delikanlı.

sâde-rûyân

(a. f. b. s. sâde-rû'nun c.) : sakalı, bıyığı çıkmamış gençler.

sâdet

(a. i.) : hek. üzerine aksu denilen perde gelmiş göz.

sa'deyn

(a. i. c.) : astr. "iki umurlular" : Venüs (Zühre) ile Jüpiter (Müşteri) gezeğenleri. Kırân-ı sa'deyn : Venüs ile Jüpiter'in aynı durumda olması ki, kutluluk işareti sayılır.

sad-gûne

(f. b. s.) : yüz türlü, çeşitli.

sad-hezâr

(f. b. s.) : yüz bin.

sâdık

(a. s. sıdk'dan. c. : asdika) : 1) doğru, gerçek, (bkz. : sahîh). 2) sadâkati, içten bağlılığı olan. (bkz. : vefâ-kâr).

sâdık-ül-kavl

doğru sözlü, (bkz. : râst-gû, sâ-dık-ül-kelâm).

sâdık-ül-kelâm

doğru söyliyen. (bkz. : râst-gû, sâdık-ül-kavl).

sâdık-ül-va'd

va'dinde, sözünde duran. 3) i. erkek adı.

sâdıkan

("ka" uzun okunur, a. s. sâdık'ın c.) : 1) doğru kimseler. 2) sadakatli, içten bağlılığı olan kimseler.

sâdıkan-ı aşk

aşkta sâdık olanlar

sadıkane

("ka" uzun okunur, a. zf.) : sâdık olana yaraşır yolda.

sâdır, sâdıre

(a. s. sudûr'dan) : çıkan. Şeref-sâdır : şerefle çıkan fpâdişah emri] . Kelimât-ı sâdıre : çıkan kelimeler.

sa'dî

(a. s.) : 1) saadete, uğura mensup. 2) müz. Türk müziğinin en az altı asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur. 3) i. erkek adı. 4) îrân'ın büyük mutasavvıf ve mütefekkir şâiri (Şeyh Sa'di).

sâdic

(a. s.) : (bkz. : sâde).

sadîd

(a. i.) : hek. irin, yaradan akan sarı su.

sadîd-r seretânî

hek. seretan denilen yaradan akan irin.

sadîk

(a. s. c. : asdika, sudeka, sudkan) : 1) doğru, gerçek dost.

sadîk-ı kadîm

esk dost. 2) doğru sözlü [adam] , (bkz. : rast-gû).

sâdin

(a. i. c. : sedene) : kapıcı; perdedar; Kâbe-i Mükerreme kapıcısı.

sâdir

(a. s.) : hayrette kalan, şaşan, (bkz. : hâir, hayran, mütehayyir, velhân).

sâdis

(a. s.) : altıncı, (bkz. : şeşüm). Dâire-i sâdise : altıncı dâire [Beyoğlu Belediye Dâiresi]

sâdis-aşer

onaltıncı, onaltı.

sâdisen

(a. zf.) : altıncı olarak, altıncı olmak üzere, altıncı derecede.

sa'diyye

(o. i.) : bot. papirüsgil-ler, fr. cyperacees.

Sa'diyye

(a. h. i.) : tas. Sâ'düddîn-i Cevabî tarafından kurulmuş olan tarîkat.

sadme

(a. i. c. : sademât) : 1) çarpma, tokuşma, çatma. 2) ansızın başa gelen belâ. 3) kim. patlama.

sadme-i inkılâb

inkılâp sadmesi, hayattaki değişiklik darbesi.

sadme-i mün'akise

fiz. bir te'sirden sonra onun zıddına aksi taraftan çıkan te'sir.

sad-pâ

(f. b. s.) : yüz ayaklı [olan]

sad-pâre

(f. b. s.) : yüz parça; parça parça olmuş, (bkz. : rîze rîze).

sadr

(a. i. c. : sudur) : 1) göğüs. (bkz. : ber, sfne). 2) yürek. 3) herşeyin önü, başı, ilerisi, en yukarı, en baş. 4) oturulacak en iyi yer. 5) baş, başkan, (bkz. : reis). 6) kazasker. 7) sadrâzam sözünün kısaltılmışı.

sadre şifâ vermek

gönül ferahlatmak.

sadr-ı âlî

vezirlerin, vekillerin başı, sadrâzam.

sadr-ı Anatolu

Anadolu kazaskeri.

sadr-ı a'zam

"sadrâzam" : [saltanat devrinde] başvekil.

sadr-ı cehân

dünyânın en itibarlı mevkiinde bulunan.

sadr-ı Rûm

Rumeli kazaskeri.

sadreyn

(a. i. c.) : "iki sadır" : Rumeli ve Anadolu kazaskerliği.

sadr-gâh

(a. f. b. i.) : en mühim yer; tam orta yer.

sadrî, sadriyye

(a. s.) : göğse âit, göğüsle ligili. Emrâz-ı sadriyye : göğüs hastalıkları.

sadriyye

(a. i.) : çocuğun anaya nispetinde kullanılan bir kelime, [babaya nispetinde sulbî, sulbiyye denildiği gibi]

sadr-nişîn

(a. f. b. s.) : baş se. dirde, üst başta oturan [toplantıda-]

sad-sâl

(f. b. i.) : yüzyıl, asır.